نماز جماعت با شکوه‌ترین عبادت اسلامی است که مسلمانان هر روزه آن را با آداب ساده و آسان، اما با عظمت و وقار، برگزار می‌کنند. صفوف به‌هم فشرده نمازگزاران، تجلی معنوی خاصی است که در خود، پیام‌های عبادی، عرفانی، سیاسی و اجتماعی فراوانی دارد. برای همین است که شرکت در نماز جماعت، مستحب مؤکد است و بهتر است نمازهای واجب به صورت جماعت و گروهی خوانده شوند.

امام خمینی قدس‌سره نیز با تأکید بر اقامه نماز به صورت جماعت می‌فرماید:

این جماعات در تمام کشورهای مسلمین و در هر شهر و ده و روستا این‌ها یک امور اجتماعی ـ سیاسی است که اهل یک بلد در مساجد، مجتمع شوند و مشکلات خودشان را نسبت به آن بلد، حل بکنند.[1]

هدف از برگزارى نماز جماعت

در روایتی آمده است که از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند: خداوند نماز جماعت را چرا به این شکل قرار داده است؟ فرمود:

1. تا اخلاص، توحید، اسلام و عبادت برای خدا در دنیا آشکار شود؛ 2. در اظهار نماز به صورت نماز جماعت، حجت بر اهل شرق و غرب، ظاهر می‌شود؛ 3. نماز جماعت، وضع گردید تا بعضی برای بعضی دیگر شهادت به اسلام دهند؛ 4. تا بتوان به دیگران در امور خیر کمک کرد؛ 5 . نماز جماعت، وضع شد تا بتوان دوستان را از گناه و انحراف دور کرد؛ 6. نماز جماعت برای این است که نمازخوان از بی‌نماز شناخته شود؛ 7. تا شناخته شود کسی که اول وقت نماز می‌خواند از کسی که اول وقت، نماز نمی‌خواند.[2]

در این گردهمایی هر روزه می‌توان «يداللّه مع الجماعة» را به وضوح مشاهده کرد و نمایش جمعی ذکر خدا را با الفاظ و حرکات و افعال واحد، تماشا نمود.

اگر نمازگزاران و مسلمانان به فلسفه برپایی نماز جماعت توجه کنند به خوبی درمی‌یابند که بسیاری از اهداف اسلامی و انسانی در همین جمع و جماعت‌ها تأمین می‌شود؛ چون این تجمع، آنان را در یک نقطه مشترک جمع می‌کند و سپس به یکدیگر متصل می‌سازد و در برابر خواسته‌ها و کاستی‌های هم به احساس مسئولیت می‌رساند و انبوه نمازگزاران را از خوشی‌ها و ناخوشی‌ها یکدیگر با اطلاع می‌کند.

توصيه قرآن به نماز جماعت

در قرآن کریم، سه آیه مربوط به نماز جماعت وجود دارد:

1. سوره بقره، آیه 43:

« وَأَقِـيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكاةَ وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ »؛

و نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید [نماز را با جماعت به جا آورید].

2. سوره آل عمران، آیه 43:

« يا مَرْيَمُ اقْنُتِى لِرَبِّكِ وَاسْجُدِى وَارْكَعِى مَعَ الرّاكِعِـينَ »؛

ای مریم! برای پروردگار خود خضوع کن و سجده به جا آور و با رکوع‌کنندگان رکوع کن.

3. سوره اعراف، آیه 29:

« ... وَأَقِـيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ »؛

توجه خویش را در هر مسجد [و به هنگام عبادت] به سوی او کنید.

حضور در مسجد و شرکت در نماز جماعت از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در این خصوص می‌فرماید:

من مشی إلی مسجد یطلب فیه الجماعة کان له بکلّ خطوة سبعون ألف حسنة، و یرفع له من الدرجات مثل ذلک...؛[3]

هر کس به قصد شرکت در نماز جماعت به سوی مسجد، حرکت کند در برابر هر گامش هفتادهزار حسنه برای او نوشته می‌شود.

از سه آیه‌ای که به آن‌ها اشاره شد، به نظر بیشتر مفسران، ارتباط آیه اول به نماز جماعت، مسلّم است و ارتباط دو آیه دیگر به صورت احتمالی می‌باشد. ازهمین‌رو، اندکی درباره آیه اول (آیه 43 سوره بقره) بحث می‌کنیم:

بیشتر مفسران و فقهای شیعه، از این آیه، استحباب نماز جماعت را برداشت کرده‌اند.

مرحوم طبرسی می‌نویسد:

این قسمت از آیه که خداوند فرموده است: « وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ » تشویق بر نماز جماعت است؛ زیرا اصل نماز در اول آیه، ذکر شده است.[4]

شیخ صدوق در اول مبحث نماز جماعت، آیه مورد بحث (آیه 43 سوره بقره) را ذکر کرده و در ادامه می‌نویسد: «فأمر اللّه بالجماعة كما أمر بالصلاة».[5] پس با این آیه، همان گونه که خدا به اصل اقامه نماز دستور داده: « وَأَقِـيمُوا الصَّلاةَ » به نماز جماعت نیز فرمان داده است: « وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ ».[6]

مرحوم محمدتقی مجلسی (مجلسی اول) در شرح عبارت شیخ صدوق آورده است:

ظاهر این است که مقصود از جمله اخیر: « وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ » نماز جماعت است و دستور خدا به اصل نماز، امر وجوبی و به نماز جماعت، استحبابی است؛ جز در نماز جمعه و عیدین.[7]

قرطبی؛ یکی از مفسران اهل سنت در تفسیر این آیه می‌گوید:

مقتضای کلمه (مع) در « مَعَ الرّاكِعِـينَ » همراهی با جماعت است. لذا گروهی از مفسران قرآن گفته‌اند: امر به نماز در اول آیه: « وَأَقِـيمُوا الصَّلاةَ »، مقتضی حضور در جماعت نمی‌باشد، اما امر دوم: « ارْكَعُوا » به ضمیمه « مَعَ الرّاكِعِـينَ »، مقتضی حضور در نماز جماعت است و در مورد وجوب یا استحباب حضور درنماز جماعت، میان علما دو نظریه وجود دارد و بیشتر آنان بر این عقیده‌اند که اگر کسی از حضور در نماز جماعت، خودداری ورزد، عقوبتش لازم می‌گردد. اما برخی دیگر این حضور را واجب کفایی دانسته‌اند. شافعی گفته است: «كسى كه قدرت بر حضور در جماعت را داشته باشد، ترك جماعت را بر او اجازه نمى‏دهم؛ مگر با عذر موجه».[86]

ابن کثیر؛ یکی دیگر از مفسران اهل سنت در تفسیر آیه فوق می‌نویسد:

معنای « وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ » این است که در انجام بهترین اعمال مؤمنان، همراه آنان باشید که مهم‌ترین و کامل‌ترین آن اعمال، نماز است و بسیاری از علما با این آیه، بر وجوب نماز جماعت، استدلال کرده‌اند.[9]

درباره این آیه شریفه، آرا و اقوال دیگری هم وجود دارد که ذکر آن‌ها بحث را طولانی خواهد کرد. فقط به‌عنوان نتیجه‌گیری این نکته را اشاره می‌کنیم که خداوند سبحان در این آیه، پس از دستور به اقامه نماز و پرداخت زکات، دستور به انجام نماز جماعت داده است.

اما در مورد این آیه، یک سؤال هم وجود دارد که چرا خداوند نفرمود «صلوا مع المصلين؛ با نمازگزاران نماز بگزاريد»، بلکه فرموده است: « وارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعِـينَ »؛ با رکوع کنندگان رکوع کنید؟

به این سؤال، دوگونه می‌توان پاسخ داد:

یکی این‌که شاید برای اهمیت رکوع در نماز جماعت است. در احکام فقهی نماز هم هست که معیار درک هر رکعت در نماز جماعت، رسیدن به رکوع امام جماعت است.

پاسخ دیگر این است که: آیه شریفه، خطاب به یهود است؛ چون در نماز یهودیان، رکوع وجود نداشت. لذا همان موردی که مختص به مسلمانان است در آیه ذکر شده تا یهودیان نیز اسلام را قبول کنند و همانند مسلمانان، نماز را با رکوع انجام دهند.[10]

همان‌گونه که گفتیم از سه آیه‌ای که در مورد توصیه به نماز جماعت در قرآن آمده، آیه 43 سوره بقره، ارتباط بیشتری با موضوع دارد و دلالت دو آیه دیگر که در ابتدای بحث آوردیم، مسلّم نیست. لذا از بحث درباره آن دو، صرف‌نظر می‌کنیم.

اولين نماز جماعت

در  حدیثی از امام صادق علیه‌السلام چگونگی تشکیل اولین نماز جماعت این‌گونه بیان شده است:

سرآغاز نماز جماعت چنین بود که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و علی علیه‌السلام با هم نماز می‌خواندند. روزی ابوطالب به همراه پسرش جعفر از آن‌جا گذر می‌کرد، گفت: پسرم، تو نیز کنار پسرعمویت (پیامبر) نماز بخوان. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله وقتی که ملحق‌شدن جعفر را احساس کرد جلوتر از هر دو قرارگرفت و ابوطالب با خوشحالی از آن‌جا برگشت...اولین نماز جماعتی که به حد جمع (سه نفر) رسید، همان روز بود.[11]

فضيلت نماز جماعت

نماز را به دوشکل می‌توان به جا آورد: فرادی و جماعت. آنچه که در اسلام بر آن تأکید فراوان شده و پاداش‌های زیادی برای آن شمرده‌اند، نماز جماعت است.

امام باقر علیه‌السلام فرمود:

برتری نماز جماعت بر نماز فرادی، 25 درجه در بهشت است.[12]

زراره می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم، مردم می‌گویند: نماز جماعت، 25 برابر نماز فرادی است. آیا صحیح است؟ فرمود: «مردم راست گفته‏اند». دوباره عرض کردم: آیا دو نفر هم می‌توانند نماز جماعت تشکیل دهند؟ فرمود: «آرى! يك مأموم مرد در طرف راست امام مى‏ايستد».[13]

شخصی به نام «رزيق» می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود:

نماز جماعت در منزل، معادل 24 نماز است و نماز جماعت در مسجد، معادل 48 نماز است که درهر مسجد [با توجه به موقعیت و مرتبه آن] افزایش می‌یابد؛به حدی که یک نماز فرادی در مسجد، برابر 24 نماز است، ولی نماز فرادی در منزل، مثل غبار پراکنده است که چیزی از آن به سوی خدا بالا نمی‌رود. هر کس که به‌عنوان اعراض از مسجد در خانه‌اش نماز جماعت تشکیل دهد، نماز کامل ندارد و کسی که با او نماز بخواند نیز همان‌طور است؛ مگر این‌که علتی باشد که از رفتن به مسجد مانع شود.[14]

گروهی از عالمان یهود به محضر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله رسیده بودند، عالم‌ترین آنان سؤال‌های زیادی از آن حضرت پرسید که آن بزرگوار هم جواب فرمود؛ یکی از آن سؤال‌ها درباره نماز جماعت بود که حضرت فرمود:

اما نماز جماعت: صف‌های امت من در نماز جماعت، همانند صف‌های فرشتگان است و یک رکعت نماز در جماعت، 24 رکعت به شمار می‌آید که هر رکعتش نزد خدا، بهتر از عبادت چهل سال می‌باشد. اما روز جمعه: روزی است که خدا همه اولین و آخرین را برای حساب جمع می‌کند، هیچ مؤمنی نیست که به سوی جماعت برود، مگر این‌که خدا اهوال و هراس قیامت را برای او آسان می‌کند.[15]

در راستای توصیه‌های مؤکد قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین علیهم‌السلام در مورد فضیلت جماعت، فقها نیز در کتاب‌های فقهی خود بر آن تأکید فراوان کرده‌اند. برای نمونه، مرحوم سیدمحمدکاظم یزدی ـ صاحب کتاب عروه‌الوثقی ـ در آغاز بحث نماز جماعت درباره فضیلت آن می‌نویسد:

هرگاه جهات فضیلت متعدد باشد، ثواب نماز جماعت نیز مضاعف می‌گردد. پس اگر نماز جماعت در مسجد بازار اقامه شود ثوابش دوازده برابر اضافه می‌گردد. در مسجد محله، 25 برابر. در مسجد جامع، صد برابر. در مسجد کوفه، هزار برابر و در حرم حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام دویست هزار برابر می‌گردد. اگر پشت سر عالم یا سید باشد، افضل و اگر پشت سر عالم سید باشد افضل از آن می‌باشد. هر چه امام جماعت مورد اعتمادتر و پرهیزگارتر و افضل باشد فضیلت جماعت بیشتر می‌گردد و هر چه مأمومین، افراد با فضل و معرفت باشند نماز جماعت افضل می‌باشد و هر قدر تعداد مأمومین بیشتر باشد ثواب نماز جماعت، بیشتر خواهد بود و ترک نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی و اعراض یا به‌عنوان سبک شمردن آن جایز نیست.[16]

[1]. امام خمينى، صحيفه امام، ج13، ص275.

[2]. حر عاملى، وسائل‏ الشيعه، ج5، ص272.

[3]. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج4، ص17.
[4]. طبرسى، مجمع‏البيان، ج1، ص190.
[5]. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج1، ص375.
[6]. بقره، آيه 43.
[7]. محمدتقى مجلسى، روضة المتقين فى شرح من لا يحضره الفقيه، ج2، ص481 به تصحيح سيدحسين موسوى كرمانى و شيخ على پناه اشتهاردى.
[8]. قرطبى، الجامع الاحكام القرآن، ج1، ص499 ـ 348.
[9]. ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، ج1، ص151.
[10].ر.ك: طبرسى، مجمع‏البيان، ج1، ص190.

[11]. حر عاملى، وسائل‏الشيعه، ج8 ، ص288، ح12: «أوّل جماعة كانت أنّ رسول اللّه كان يصلّي و أميرالمؤمنين عليبن‏أبى‏طالب عليه‏السلام معه إذ مرّ به أبوطالب و...».

[12]. همان، ص285، ح5، ابواب صلاة الجماعة، باب 1: «فضل صلاة الجماعة على صلاة الرجل فرداً خمس و عشرون درجة في الجنّة».
[13]. محقق اردبيلى، مجمع الفائدة، ج3، ص 287: «... نعم و يقوم الرجل عن يمين الإمام».
[14]. شيخ طوسى، امالى، ص696؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج80 ، ص367، ح24: «صلاة الرجل في منزله تعدل أربعاً و عشرين صلاة، و صلاة الرجل جماعة في المسجد تعدل ثماني و أربعين صلاة مضاعفة في المسجد، و أنّ الركعة في المسجد الحرام ألف ركعة في سواه في المساجد و...».
[15].حر عاملى، وسائل‏الشيعه، ج8 ، ص287 ـ 288، ح10: «أمّا الجماعة فإنّ صفوف أمّتي كصفوف الملائكة، و الركعة في الجماعة أربع و عشرون ركعة كلّ ركعة أحبّ إلى اللّه عزّوجلّ من عبادة أربعين سنة...».
[16]. سيدمحمدكاظم يزدى، عروة الوثقى، ج1، ص 597 ـ 598 .

منبع: کتاب نماز نور چشم پیامبر اعظم(ص) آیت الله امینی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :