انسان داراى دوجنبه است: يكى سفلى وديگرى علوى.

جنبه سفلى، جسمانى، دنيايى ومادّى است وجنبه علوى روحانى وآخرتى است واين درست مثل گردو و بادامى است كه داراى پوست ومغزى است، پوستش خوراك حيوان ومغزش خوراك انسان است، ولى اين پوسته را اهميّتى بسزاست كه حافظ مغز وباطن نماز است وبدون آن نماز تحقّق نمىيابد.

همه اعمال دينى داراى پوست ظاهرى است ومغز وباطن، مثل طهارتِ لباس وبدن از نجاسات ظاهرى وطهارت قلب از نجاسات باطنى، مثل كُفر، حَسد وبخل وغيره ومثل وضو وغسل وتيمّم ونماز كه ظاهرش به وسيله جوارح واعضا انجام مىگيرد واز عالم شهادت است ونيّت وخلوص وفرمان بردارى وعشق به حق كه قلبى است واز عالم غيب و هر كدام از عالم غيب وشهادت بر يكديگر اثر مىگذارند.

از اين اعمال وضو، غسل ونماز، صفا ونورانيّتى در قلب پديد مىآيد كه قبلاً نبود وآن اشراقات باطنى وقلبى نماز وغيره است كه در بدن اثر مىكند، چنان كه ضراربن ضُمره مىگويد:

اميرالمؤمنين (عليه السلام) را بسيار مىديدم، وقتى شب پرده سياهش را همه جا افكنده بود در محراب نمازش ايستاده بود ومحاسن شريفش را در دست گرفته ومثل مارگزيده‏ها در پيچ وتاب بود «يَتَمَلْمَلُ تَملمُلِ السَّليم ويَبْكى بُكاءَ الحَزين»(31) وبا فريادى جانكاه واندوهى دردناك مىگريست؛ باشد كه قفس تن را بشكند وبه سوى دوست پرواز كند وسرانجام، به نغمه «فُزْتُ وربِّ الكَعْبة» مترنّم شود؛ يعنى قسم به خداى كعبه وسِرّ قبله ونماز كه به اين ضربت، رستگار شدم وبه محبوب اصلى پيوستم. جذبه‏هاى حق گاه، بدن را چنان مرتعش مىكند كه تصورش براى ما خاكيان مشكل است و گاه چنان آرامش مىدهد كه گر جهان زلزله گيرد، غم ويرانى نيست و گاه بدن را خلع كرده وچنان از آن بىخبر است كه تير از پاى مقدّسش بيرون مىكشند واو را خبر نيست. و از اين جاست كه رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) پيكره نماز را دنيايى معرّفى كردند؛ يعنى در دنيا شكل مىگيرد: «أَحْببتُ مِن دنياكم ثلاثا: الطيب والنساء وقرة عينى فى الصلاة»(32)؛ از دنياى شما سه چيز را دوست مىدارم: بوى خوش و زن، امّا روشنى چشم وسويداى قلبم در نماز است واين سه، از مظاهر حسن مطلق حقند.

تذكر 1: اين كه حضرت مىفرمايد: دنياكم (دنياى شما) ونمىفرمايد دنيانا (دنياى ما) براى اين است كه قدرت روحى حضرت چنان قوى است كه گويى همه روح است وبا دنيا وجسمانيّت، بيگانه است.

تذكر 2: پيكره نماز در اين دنيا شكل مىگيرد وباطن نماز در اين سفر روحانى، سرّ انسان را از عالم مادّه عبور مىدهد وبه وطن اصلى وعالم اِله مىپيوندد. وچه خوش سفرى كه اين مرغ باغ ملكوت، از اين قفس تن تا اوج لامكان پرواز كرده وبا فرشتگان مقرّب وارواح انبيا واوليا در طواف عرش اللّه اعظمند، «وإنّ إِلى رَبِّك المُنتهى»(33)؛ يعنى نهايتِ سفر تو، به سوى پروردگار خويش است وچه خوش فرجامى.

ولى اين اصوات غيبى واين اداراكات را گوش وچشم حيوانى، نمىيابد. بلكه گوش وادراكى ملكوتى بايد، پس انسانى ملكوتى بايد تا راز ملكوت را دريابد «وَلكِنْ لاتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ»: تسبيح اشياء را نمىفهميد چون فرورفته در عالم طبيعت وتعيّنات هستيد واز اين عالم عبور نكرده‏ايد. ـ قال عيسىبن مريم: «لَنْ يَلِجَ مَلكوتَ السمواتِ والأرض مَنْ لم يُولد مَرَّتين»(34)؛ يعنى حضرت عيسى (عليه السلام) فرمود: هرگز به سرّ وملكوت آسمان‏ها وزمين وارد نمىشود كسى كه دو ولادت نيافت: يكى از رحم مادر ودوم از رحم طبيعت.

گوش خر بفروش و ديگر گوش خر *** كاين سخن را درنيابد گوش خر

"مثنوي"

چيزى كه هست اين است كه عارفان وسفراى الهى خود را شناختند وبا علم وعمل استعدادهاى نهفته را كشف كردند و «سُبحانَ الذى أَسْرى بِعَبْده ليلاً من الْمَسْجِدِ الحَرامِ إلى الْمَسْجِدِ الأقْصى»(35).

خدا بنده لايق ومستعد وبرگزيده خودش را شبانه از مسجد الحرام (مقام قلب كه حريم خداست ومشركان را بدان جا راهى نيست تا به علت عدم طهارت، اضلال وافساد كنند) به مسجد الاقصى (كه مقام روح است) سير داد كه دورترين مقام است به جسمانيات.

نه سلمان را اعتراضى است بر ابوذر ونه ابوذر را راهى به معراج سلمان، هر كسى رزق مقسوم خودش را مىخورد وافاضات پروردگار بقدر استعداد است وعين ثابت وآن چه در ازل قلم زده‏اند مىباشد، خدا فرمايد: «أَهُمْ يَقسِمون رحمتَ ربّك، نَحنُ قَسَمْنا بَينهم مَعيشَتَهم فى الحيوةِ الدّنيا ورَفَعنا بَعضَهم فَوْقَ بعضٍ درجات لِيَتّخذَ بعضهم بعضا سُخريّا ورحمتُ ربّك خيرٌ مِمّا يَجْمَعوُن»(36)؛ كافران گفتند: اگر قرآن محمد (صلّى الله عليه وآله وسلّم) عظيم است، بايد بر دومرد عظيم مكّه وطائف نازل شده باشد، نه بر محمد (صلّى الله عليه وآله وسلّم) عجبا آيا كافران مىتوانند رحمت نبوّت وقرآن را تقسيم افراد كنند؟ آنان از تقسيم (عادلانه) زندگى دنيايىشان عاجزند، وما، بين آنها تقسيم كرديم تا افراد (براى انجام كارهاى اجتماعى وفردي) در خدمت يكديگر در آيند؛ مثلاً يكى براى ديگرى خيّاطى كند و نانوا برايش نانوايى نمايد ورحمت پروردگارت بهتر است از مال دنيايى كه جمع مىكنند.

قال رسول الله (صلّى الله عليه وآله وسلّم): «صلّوا كما رأيتمونى أُصلّى»(37)؛ كشفى كه رخ نمود كلام حضرت رسول داراى ظاهر است و باطن و مثل قرآن، تا هفت يا هفتاد بطن دارد (و اين عدد هم كثرت را مىرساند و بى نهايت است: «اقرأ وارق»).

و نمازگزاران داراى درجاتند: از حسّى، مثالى، عقلى، الهى، و خداوند ذو المعارج است و بنده‏اش كه پرتو او يا مرتبه نازله يا شأنى از شئون اوست. حَدِّ يقف ندارد از مادّى تا فوق تجرد، لذا هر كسى مأمور به صلاتى است كه خود در آن درجه است وهر كسى نماز خودش را مىخواند از رؤيت ظاهر تا باطن معراجى رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و آن چه از نماز رسول‏ الله (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مىبيند مىخواند به رؤيت چشم يا ديد قلب و فوق آن.

(31). نهج‏البلاغه، كلمات قصار، شرح عبده، شماره 77.
(32). تفسير ملاصدرا، ج 7، ص 240؛ خصال صدوق، باب سوم، ص 165. عن النبى (صلّى الله عليه وآله وسلّم) قال: «حُبِّبَ اِلَى مِنَ‏الدُّنيا النساءُوالطّيب وقرة عينى فى الصلاة».
(33). نجم (53) آيه 42.
(34). تفسير ملا صدرا، ج 4، ص 424.
(35). اسراء (17) آيه 1.
(36). زخرف (43) آيه 32.
(37). تفسير ملاصدرا، ج1، ص252.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :