فطره در معانی خلقت، بدن، زکات فطره افطار و نیز دین اسلام به کار رفته است. زکات فطره که از آن به زکات ابدان نیز تعبیر می‌شود در اصطلاح، صدقه و عبادت مالی است که موقع غروب شب عيد فطر برای سرانه افراد با شرایط خاصّ واجب می‌گردد، به این سان که هر فرد بالغ، عاقل و هشيار که فقير نيست بايد براى خودش و کسانى که نان‌خور او هستند، هر نفرى يک صاع که تقريباً سه کيلو است گندم يا جو يا خرما يا کشمش يا برنج يا ذرّت و مانند اينها و یا پول يکى از اينها را به مستحقّ بدهد.

فلسفه زکات فطره
مناسبت فطره با معنای لغوی خلقت و بدن از این جهت است که زکات فطره موجب حفظ بدن از مرگ (و اجل غیر حتمی) می‌شود؛ چنان که امام صادق(ع) به وکیل خود فرمود: زکات فطره را از جانب خانواده ما، و از جانب بردگان بپرداز و هيچ يک از ايشان را از پرداختن زکات فطره ‌اش، فرو گذار نکن، زيرا اگر برای يکى از ايشان نپردازی بر او بيم فوت دارم، گفتم: فوت چيست؟ فرمود: مردن است. گفتنی است مقصود از روایت این است که زکات فطره همانند صدقه مانع از فرارسیدن اجل غیرمحتوم می‌شود؛ زیرا اصل مردن قانون حتمی الهی و سرنوشت تمامی مخلوقات است و از این جهت که زکات فطره از احکام اسلام است و در روز عید فطر به حکم شریعت، افراد از گرفتن روزه خودداری می‌کنند با فطرت به معنای دین اسلام و ترک روزه نیز مناسبت دارد.

قرآن کریم پرداخت زکات فطره را برنماز عید مقدّم داشته و آن را موجب رستگاری و سعادتمندی قرار داده است و این اوج اهمیت و شکوه زکات فطره است. در اینکه مقصود از «تَزَکّی» در آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی» چیست؛ مفسّران معانی مختلفی را همانند پاکیزه شدن از شرک، انجام اعمال نیک، صدقه دادن، پاکیزه گشتن از تعلقات دنیوی که بازدارنده از آخرت است ذکر نموده‏‌اند، اما در روایات مختلفی از اهل سنت و شیعه «تزکی» تفسیر به زکات فطره شده است.

در روایتی نقل شده که از پیامبر(ص) درباره زکات فطره سؤال شد، حضرت آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی» را قرائت کرد و فرمود: منظور زکات فطره است و در روایتی امام صادق(ع) زکات فطره را همانند صلوات بر پیامبر(ص) در نماز، از موجبات کمال روزه قرارداده است و در توضیح آن فرموده: کسى که روزه بگيرد و به عمد زکات نپردازد، روزه‌‏اى در نامه عملش منظور نمى‌‏شود، چنانکه اگر فردی در نماز صلوات بر پيامبر(ص) را ترک کند، نمازى براى او محسوب نمى‏‌گردد.

خداى عزوجل زکات را بر نماز مقدم داشته، و فرموده است: کسى در حقيقت رستگار شد که زکات پرداخت و نام خداى خود را ياد کرد، و آنگاه نماز به‌جا آورد. اين احتمال نيز به گفته برخی مفسّران وجود دارد که تفسير تَزَکَّى به زکات فطره از قبيل بيان يک مصداق و تطبيق آيه بر فرد روشن باشد. زیرا تزکيه معنای وسيعى دارد که همه اين مفاهيم را در برمى‌‏گيرد، هم پاک‌سازى روح از آلودگى شرک، و هم پاک‌سازى از اخلاق رذيله، و هم پاک‌سازى مال و جان به وسيله دادن زکات در راه خدا.

نظر مراجع تقلید درباره مبلغ فطریه سال ۹۹
این گزارش بر مبنای نظرات مراجع معظم تقلیدی که تاکنون فتوای خود را به شکل رسمی بیان کردند، تنظیم شده است.

نظر آیت‌الله مکارم شیرازی
دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، اعلام کرد: هر فرد مکلف در ایران برای مبلغ زکات فطره در سال ۱۳۹۹ می‌تواند به ازای هر نفر، بدل از سه کیلو گندم معادل ۱۰ هزار تومان یا سه کیلو برنج متوسط معادل ۳۰ هزار تومان پرداخت کند.

نظر آیت‌الله شبیری زنجانی
دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی اعلام کرد: میزان زکات فطره به ازای هر نفر بر مبنای گندم ۱۲۰۰۰ تومان و برمبنای برنج، با توجه به یکسان نبودن قیمت آن، به ازای هر فرد، یک کیلو و ۶۰۰ گرم است.

نظر آیت‌الله سیستانی
بنا بر استعلام از دفتر آیت‌الله سیستانی در قم، هر فرد مکلف در ایران برای مبلغ زکات فطره در سال ۱۳۹۹ می‌تواند بدل از سه کیلو آرد،  معادل ده هزار تومان پرداخت کند.

نظر آیت‌الله‌ صافی گلپایگانی
نظر آیت‌الله‌ صافی گلپایگانی، پیرامون میزان زکات فطره‌ و کفاره روزه به شرح ذیل است: مؤمنان مبلغ معادل یک صاع (۳ کیلوگرم) گندم یا برنج را به عنوان قوت غالب جهت زکات فطره بپردازند.

نظر آیت‌الله سبحانی
براساس اعلام دفتر آیت‌الله سبحانی زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ده هزار تومان و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ ۳۰هزار تومان اعلام شده است.

نظر آیت‌الله نوری همدانی
دفتر آیت‌الله نوری همدانی هم اعلام کرد که پرداخت سه کیلوگرم هرکدام از خوراکی‌هایی که در رساله عملیه به عنوان زکات فطره ذکر شده است همانند برنج یا گندم و یا قیمت آن را برای هر فرد کافی است و طبق تحقیقات انجام شده، میانگین قیمت گندم برای هر فرد ۱۰ هزارتومان و قیمت برنج برای هر فرد حدود ۵۰ هزار تومان است.

آثار زکات فطره
زکات به ویژه زکات فطره آثار زیادی دارد. در ادامه به دو مورد از مهم‌تری این آثار اشاره می‌شود.

۱- رهایی از تعلّقات مادّی

برخی همانند قارون، ثروت را درانحصار خویش دانسته و می‌گویند اين ثروت را بوسيله دانشى که نزد من است به دست آورده‌‏ام «قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَکَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَکْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ»؛ [قارون] گفت من اينها را در نتيجه دانش خود يافته‏ ام آيا وى ندانست که خدا نسل‌هايى را پيش از او نابود کرد که از او نيرومندتر و مال‏‌اندوزتر بودند و[لى اين گونه] مجرمان را [نيازى] به پرسيده شدن از گناهانشان نيست(قصص/۷۸)»؛ انفاق‌های واجب همانند زکات مال، خمس و زکات فطره یکی از جلوه های مبارزه با این گونه دلبستگی است قرآن کریم بعد از کلمه تزکّی که زکات فطره معنا و یا مصداق آن است در آیه ۱۶ سوره اعلی فرموده: «بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا» يعنی: شما زندگى دنيا را مقدم مى‌‏داريد، در حالى که آخرت بهتر و پايدارتر است، و این بیانگر نقش زکات فطره در رهایی از تعلّقات مادّی است.

۲- کمک‌رسانی فوری به مستمندان

براساس روایات و فتوای فقیهان وقت وجوب زکات فطره هنگام داخل شدن شب عيد است و برای کسى که نماز عيد فطر مى‌خواند، لازم است فطره را پيش از نماز عيد بدهد و چنانچه نماز عيد نمى‌خواند، مى‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخير بيندازد و در صورت عدم دسترسى به فقيرمى‌تواند مقدارى از مال خود را به نيّت فطره جدا کرده و براى مستحقى که در نظر دارد يا براى هر مستحقّ کنار بگذارد و بايد هر وقت که آن را مى‌دهد نيّت فطره نمايد؛ درکتاب وسایل‌الشیعه دو باب به همین جهت اختصاص یافته است که بیانگر رسیدگی فوری به محرومان است.

آداب زکات فطره
الف- قصد قربت

تمامی فقیهان بر این نظرند که در پرداخت زکات فطره باید قصد قربت داشت برخی افزون بر اجماع، به روایت امام صادق (ع) که با سند صحیح نقل شده است استناد کرده‌اند که فرموده: صدقه برای خداست، و اين را می‌دانيم که زکات فطره از مصادیق صدقه است.

ب- پرداخت قبل از نماز

امام صادق(ع) در حدیثی که از جهت سند صحیح است می‌فرماید: پرداخت فطره قبل از نماز با فضیلت‌تر است و بعد از نماز صدقه است یعنی پاداش صدقه مستحبّی دارد نه فطره و در روایتی دیگر زمان پرداخت زکات را قبل از نماز دانسته است ودر صورت باقیماندن مقداری از آن فرمود اشکالی ندارد. سپس حضرت فرمود: ما فطريه عیال خود را کنار گذارده و بعد از نماز تقسیم می‌کنیم. در این راستا فقیهان چنانکه ذکر شد برای کسى که نماز عيد فطر مى‌خواند، لازم دانسته‌اند فطره را پيش از نماز عيد بدهد و در صورت عدم دسترسی آن را کنار بگذارد.

ج – اولویت خویشاوند و همسایه

در آموزه‌های دینی احسان به خویشاوندان وهمسایگان جایگاه ویژه‌ای دارد قرآن فرموده: و به پدر و مادر، نيکى کنيد؛ همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسکينان، و همسايه نزديک، و همسايه دور انفاق از زکات و صدقات نیز در همین راستاست در حدیثی از پیامبر(ص) آمده: درصورتی که خویشاوند نیازمند هست صدقه به دیگران روا نیست و از آن حضرت سؤال کردند: کدام صدقه بهتر است؟ فرمود: صدقه برخويشاوندى که دشمنى تو را در دل مى‌‏پرورد و امام رضا(ع ) در پاسخ از سؤال درباره فطره، فرمود: همسايگان نسبت به آن سزاوارترند، و اشکال ندارد که قيمت آن را بصورت نقره بپردازند.

د- پرداخت در محلّ تکلیف

در برخی روایات از انتقال زکات فطره نهی شده و فرموده: فطریّه بر افراد ومستحقّان حاضر تقسیم می‌شود و از شهری به شهر دیگر منتقل نمی‌شود بر این اساس بسیاری از فقیهان در فتوای خویش نوشته‌اند: بهتر این است که که پرداخت زکات فطره در شهری باشد که در آن شرایط وجوب فطره تحقّق یافته است اگر چه مال و یا وطن وی در شهر دیگر باشد.

منبع: خبرگزاری ایکنا

این مطلب را به اشتراک بگذارید :