«یا مَنِ اسْمُهُ دَواءٌ وَ ذِکرُهُ شِفاءٌ»

 مصطفی پاینده[1]

تحلیل آثار کرونا و تغییرات سبک زندگی از دیدگاه اسلام

در این نوشتار[2] عناوین زیر و راه برخورد و مبارزه با آثار منفی کرونا مورد بررسی قرار گرفته:

پیدایش کرونا

شیوع کرونا

آثار کرونا: افت رشد اقتصادی، بیکاری، فقر، کاهش جمعیت، پرهیز از اجتماع، پرهیز از تماس بدن، شستن دستها، پیشگیری، فرار از مرگ، دعا، افزایش اختلافات خانوادگی، کاهش نزاعها، خلوتی مراکز اجتماعی، غافلگیری، آشکاری ضعف انسان، کاهش مهاجرتها و یاد مرگ.

امتحان عمومی با کُرونا

پیدایش کرونا:

در آغاز، ویروس کرونا در شهر نُه میلیون نفری وُوهان چین پدید آمد و سپس به ایران و دیگر کشورها سرایت کرد. گر چه در آغاز گفته شد که سبب پیدایش این ویروس استفاده چینی‌ها از گوشت خفاش و تبادل مواد غذایی در بازارهای وُوهان بوده است و سازمان بهداشت جهانی هم این گزینه را تایید کرده ولی این احتمال هم وجود دارد که یک آزمایشگاهی در چین از شرکتهای آمریکا (و یا سازمان سیا و ارتش آمریکا) دلارهای زیادی گرفته و ویروس نوعی از خفاش که اثر کشندگی آن زیاد است تولید کرده و یا احتمالاً این ویروس منحوس را شرکتهای سودجوی چینی پدید آورده‌اند و هدف آنان شکست دادن شرکتهای اروپایی و آمریکایی بوده است.

در هر حال آمریکا، چین، اروپا و بسیاری از حکومتها تنها منافع مادی خود را مدنظر دارند و شرکتهای آنها هم تمام امور اقتصادی خود را براساس سود و زیان مادی و رقابت با یکدیگر و شکست دادن رقبای قدرتمند خود می‌چرخانند و آنچه برایشان مطرح نیست: خدا، ارزشهای والای انسانی و جهان پس از مرگ.

شیوع کرونا:

روش است که شیوع کرونا در ایران به وسیله مسافرین بین ایران و چین بوده ولی آیا سرایت این بیماری به کُره جنوبی، ایتالیا و سایر کشورها از خود چین بوده یا کشور سوم؟ پاسخ به این پرسش نیاز به اطلاعات دقیق دارد و باید مسئولین به آن جواب دهند.

سئوال دیگر: اگر ویروس کرونا از چین به ایران انتقال یافته و در 30 بهمن 1398 افرادی در شهر قم به آن مبتلا شده‌اند، آیا شیوع آن در قم و آنگاه به دیگر شهرهای ایران پس از 60 روز در چین، قابل پیش‌بینی و پیشگیری از سوی مسئولین نبوده است؟

پاسخ این پرسش را هم باید از مسئولین شنید. زیرا گسترش کرونا در دیگر کشورهای همسایه چین مثل هند، پاکستان و افغانستان... دیرتر از ایران بوده و تا این لحظه تلفات انسانی آنها کمتر بوده است و در مثل کره شمالی که مرزهای خود را کاملا با چین بست، اصلا تلفات انسانی و ابتلا به کرونا اتفاق نیافتاد.

آثار کرونا:

آثار کرونا در تمام کشورها یکسان نیست و تازه بعضی از این آثار مثبت و بعضی منفی است.

ما در این مقاله پس از بیان هر اثر دیدگاه کلی اسلام را برای جویندگان مواضع اسلام در قبال آن تبیین می‌کنیم.

1. افت رشد اقتصادی

اخبار و گزارشها در پی شیوع کرونا، حکایت از کاهش تولید کارخانجات و افت درآمدهای دولتها و در نتیجه پایین آمدن قیمت نفت دارد و روش است که پایین آمدن قدرت خرید نفت از سوی شرکتهای بزرگ و دولتهای خریدار نفت، از در آمد و قدرت خرید فروشندگان نفت مثل اعضای اوپک می‌کاهد و کشورهایی مانند عربستان، عراق، امارات، ایران و... دیگر نمی‌توانند با ارز حاصل از نفت کالاهای مورد نیاز خود را از کشورهای اروپایی یا آمریکا و یا چین وارد نمایند.

در این روزها، قیمت هر بشکه نفت به 20 دلار رسیده و با کاهش تولید 10 میلیون بشکه در روز از سوی اوپک و روسیه یا کاهش 20 میلیون بشکه در هر روز امکان دارد قیمت نفت بیشتر یا کمتر شود ولی نوسانات قیمت نفت خواهی نخواهی اثر گذاشته و صادرات و واردات متقابل فروشندگان و خریداران نفت و کالا سیر نزولی پیدا خواهد کرد.

 از باب نمونه شنیده می‌شود که صادرات چین 17 برابر از صادرات آمریکا کمتر شده است.

خلاصه سخن اینکه: تحولات اقتصادی یاد شده، در پی بیماری کرونا، رکود و افت شدید اقتصادی و تعطیلی کارخانجات بزرگ، کاهش درآمدهای دولتها و بیکاری میلیونی کارگران و اشخاص شاغل را در پی دارد.

در چنین شرایطی برای مثل مردم ایران اسلامی که می‌خواهند مستقل و آزاد زندگی کنند چاره‌ای جز افزایش تولید داخلی، قناعت و صرفه‌جویی و کاهش واردات خارجی نیست.

در قرآن می‌خوانیم: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ[3]» خداوند زمین را برای شما همواره، آماده و مستعد گرداند. پس در گستره و قلمرو آن حرکت و تلاش کنید و از روزی خدا که در زمین نهفته است استفاده نمایید.

بخش زیادی از سرزمین ایران، مستعد کشاورزی و دامداری است و اگر آبهای رودخانه‌ها و بارانهای فصلی با ساختن سیل بندها و سدهای بیشتر کاملا مهار گردد می‌توان مواد خوراکی و استراتژیک کشور را در داخل تولید و مازاد آن را هم صادر نمود.

علاوه بر این، ایران دارای معادن گوناگون غیر از نفت بوده و با استخراج آنها هم می‌توان صادرات غیرنفتی را افزایش داد. اگر نفت به صورت خام کمتر فروخته شود و فرآورده‌های آن از راه صنایع پتروشیمی به بازار داخلی و خارجی عرضه گردد، باز راه مهمی برای افزایش درآمد‌ها است.

در حدیثی از رسول اکرم (ص) نقل شده که عبادات دارای ده جزء است و بهترین جزء آن، در طلب حلال و کار و تلاش نهفته است.[4]

ایجاد شهرک‌های کشاورزی و کارخانجات تبدیلی در کنار مزارع و احداث باغات و مراکز دامداری از دیگر اهرمهای تولیدی و اشتغال‌زایی می‌باشد.

رونق بخشیدن و تقویت صنایع دستی و ایجاد جاذبه‌های گردشگری و توریستی با توجه به آثار باستانی ایران، عامل مهم دیگری برای رشد اقتصادی و درآمدزایی کشور است.

ما غیر از اهتمام ورزیدن به امر تولید، باید راه صرفه‌جویی و قناعت را هم در پیش بگیریم.

در آیات متعددی از قرآن از اسراف و تبذیر نهی شده.

خداوند می‌فرماید«... وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا...»[5]: بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.

آمارها نشان می‌دهد که مردم ایران در مصرف آب، نان، بنزین، گاز و مواد خوراکی نه تنها صرفه‌جویی نمی‌کنند بلکه دو برابر یا بیشتر از میانگین مصرف جهانی اسراف می‌کنند. گفته می‌شود که با پرهیز از اسراف در محصولات کشاورزی ایران می‌توان پانزده میلیون نفر را تغذیه کرد. باز آمارها، گویای این معنا است که خانه‌های زیادی در کشور خالی است و کسی از آنها حتی به صورت اجاره نشین استفاده نمی‌کند[6] و تازه بخش زیادی از خانه‌های ساده در حاشیه شهرها در زمین‌های مرغوب کشاورزی و باغات احداث شده و مانع گسترش کشاورزی و دامداری در چنین زمینهایی است و این یعنی اسراف در استفاده از مسکن و تباه کردن زمین کشاورزی.

2. بیکاری

یکی دیگر از آثار بیماری کرونا، گسترش بیکاری افراد شاغل در سراسر دنیا و ایران است و این در اثر افت رشد اقتصاد و رکود بازار کار و تولید است.

روشن است که با رشد تولید و اشتغال[7] تا حد زیادی می‌توان مشکل بیکاری را برطرف کرد که به آن اشاره شد.

البته اگر فرد مسلمان از هیچ راهی نتوانست کسب و کاری پیدا کرده و راه درآمد حلال بر او مسدود بود، از دیدگاه فقه اسلامی فقیر محسوب می‌شود و از جانب دولت اسلامی باید مورد حمایت قرار گیرد و اگر بودجة حکومت اسلامی جوابگو نبود یا اصلا دولت اسلامی وجود نداشت، افراد متمکن مسلمان باید زندگی فقیران مسلمان را به هر شکل ممکن و در حد توان از قبیل زکات، خمس وردّ مظالم (با اجازه مراجع دین) و یا صدقه و انفاق فی سبیل‌الله تامین نمایند.[8]

3- فقر

فقر، یکی دیگر از آثار بیماری فراگیر است و معلوم است که فقر مثل بیکاری از عوارض افت رشد اقتصادی و رکورد کسب و کار است که قبلا هم به آن اشاره شد.

راه اساسی مبارزه با فقر تولید مناسب با شرایط جغرافیایی کشور آفت زده است. در ایران، کشاورزی و تقویت آن از مهمترین راههای مبارزه با فقر است.

مساحت کشور هلند به اندازه نیمی (یا کمتر) از شمال ایران است و دارای آب و هوایی همچون استان گلستان، مازندران و گیلان می‌باشد ولی دومین کشور (پس از آمریکا) صادر کننده محصولات کشاورزی و لبنیات در جهان است.

چرا کشور ما در بعضی از محصولات کشاورزی یا مواد خوراکی مانند شکر، سویا، ذرت، دام گوشتی و حتی برنج و گندم (در بعضی مواقع) باید وارد کننده باشد.

در حدیثی از امام باقر (ع) نقل شده که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمود: مَن وَجَدَ ماءً و تُراباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأبعَدَه الله[9]: هر کس (واجد زمین مستعد) دارای خاک کشاورزی و آب بوده و در عین حال فقیر (محتاج به دیگران یا کشورهای خارج و...) باشد، خداوند او را از رحمت خود دور می‌گرداند.

چرا شالیزارهای برنج در شمال باید تبدیل به باغ مرکبات گردد و جنگلها و مراتع تخریب گردد و ما گاه و بیگاه از هند برنج یا از برزیل گوشت وارد نماییم.

راه دیگر مبارزه با فقر، پرهیز از اسراف و رعایت صرفه جوئی و قناعت از سوی افراد ثروتمند مسلمان و دستگاههای دولتی در جمهوری اسلامی می‌باشد.

حضرت علی (ع) فرمود: «فَما جاعَ فَقیرٌ إلا بِما مُتّعَ بِه غَنیٌّ[10]»: هیچ فقیری گرسنه نگشت مگر اینکه یک توانگر قوت او را به خود اختصاص داد و از آن بهره‌مند شد.

حضرت قبل از سخن فوق بیان کردند که خداوند سبحان قوت فقیران را در اموال ثروتمندان تقدیر و تعیین نمود و در پی آن کلام، جملة مزبور را اظهار داشتند.

از مجموع حکمت حضرت استفاده می‌شود که اگر اسراف کاری و اشرافیگری ثروتمندان و صاحبان سرمایه (خواه دولتی باشند یا غیردولتی) نبود و اگر اشخاص متمکن وجوهات شرعی خود را ادا کرده و از پرداخت مالیات در حکومت اسلامی فرار نمی‌کردند (فرار مالیاتی) زندگی فقیران از رهگذر مالیاتهای شرعی و حکومتی تامین می‌گشت و هیچ مستمندی گرسنه نمی‌ماند.

4. پرهیز از اجتماع

چون بیماری کرونا سرایت کننده است، اجتماع دو نفر یا بیشتر سبب شیوع آن می‌شود و لذا پرهیز از چنین اجتماعی لازم است.

عیادت مریض مسلمان مستحب مؤکد و از حقوق برادران دینی بر یکدیگر است.[11] صله رحم و دیدار خویشاوندان با یکدیگر واجب یا مستحب موکد است و همینطور برپایی نماز جماعت در مساجد و زیارت امامان (ع) و اولیاء خدا از نزدیک در حرمهای مطهر آنان.

در هر حال، حفظ جان مسلمان واجب بوده و مقدم بر تمام اجتماعات مذهبی و مستحب و جایز (اجتماع در مجلس ترحیم، تشیع جنازة مؤمن، سخنرانیهای دینی، مسابقات ورزشی، مجالس عروسی و...) می‌باشد و اگر حفظ سلامتی یک مسلمان با کار لازم دیگری مثل حضور در کلاسهای آموزشی تزاحم پیدا کرد باز سلامتی و حفظ جان یک مسلمان مقدم است (از باب قاعده تزاحم اهم و مهم)

در این ایام همگان شنیدند که مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد الاقصی، حرم امام حسین (ع) حرم امام رضا (ع)، حرم حضرت معصومه (ع)، نمازهای جمعه و جماعت و اجتماعات مذهبی و ورزشی و تفریحی موقتا تعطیل شد و این نبود جز از باب مقدم بودن سلامتی و حفظ نفوس محترم بر انجام مستحبات، امور مباح و واجبات کم اهمیت.

گفتنی است که برخی از ائمه جماعت در قم با یک اقدام ابتکاری و شایسته هم نمازهای جماعت و اجتماعات مذهبی را در مسجد خود برپا داشتند و هم مسایل بهداشتی را در محیط مسجد رعایت کردند.

ایشان با کمک خادم و بعضی از نمازگزاران مسجد را به گونه‌ای مدیریت کردند که تمام مهرها تبدیل به مهر جدید شد، بین نمازگزاران با انداختن سجاده، فاصله (فاصله بین نمازگزاران به اندازه نیم متر بدون اشکال است) ایجاد گشت. دم درب مسجد بطری گلاب آمیخته با سرکه  و بسته دستمال کاغذی قرار دادند تا مردم هنگام ورود به مسجد دستهای خود را ضدعفونی کرده و پس از آن با دستمال کاغذی پاکیزه نمایند.

ایکاش بعضی از مساجد که دارای فرشها یا مهرهای چرکین است نظیف و پاکیزه می‌گشت و نمازگزاران - چه در دوران کرونا و چه در ایام دیگر - مسجد، لباس، مهر و پاهای خود را آراسته و تمیز کرده و بر امر بهداشت مساجد مراقبت و محافظت می‌نمودند. (خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ[12])

5. پرهیز از تماس بدنی

واگیری کرونا، سبب می‌شود که برادران ایمانی از مصافحه (دست دادن) و معانقه[13](روبوسی) پرهیز نمایند و این نیست جز به خاطر اهمیت سلامت و حفظ جان نفوس محترم.

6. شستن دستها با آب

چون ویروس کرونا واگیر دارد باید دستها را پس از آلودگی و یا تماس با اشیاء و حیوانات تمیز کرده و با آب شست.

از نظر فقه اسلامی، یکی از آداب غذا خوردن شستن دستها قبل از صرف غذا و پس از آن می‌باشد[14] و اساساً بدن و اشیاء نجس (مرتبط با زندگی یک مسلمان) را باید از نجاست ظاهری با آب و غیر آن تمیز و پاک کرد. علاوه بر این، وضو و غسل هم باید با آب باشد و آب هم بدن را از خبث (نجاست و چرک ظاهری) و هم از حدث (حالت جنابت و حیض و...) تطهیر می‌کند.[15]

فراموش نکنیم که یکی از شرایط صحت نماز و طواف، پاکی بدن و لباس نمازگزار و حج‌گزار از نجاست است و خوردن غذای (آشامیدنی و خوردنی) نجس هم بر مسلمان حرام است (مانند خون، گوشت مردار و گوشت حیوان حلال گوشت بدون ذبح شرعی، شراب و هر گونه خوراکی و آشامیدنی آلوده به نجاست).

در قرآن می‌خوانیم: « وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا»[16]ما از آسمان آب طهور (پاک و پاک کننده) نازل کردیم.

باز خداوند در قرآن خطاب به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «وَرَبَّکَ  فَکَبّرِ * و ثیابَکَ فَطَهرّ» به هنگام نماز تکبیرة الاحرام بگو و لباسهای خود را از نجاست و آلودگی پاک نما[17].

در آیه دیگر پروردگار متعال خطاب به انسانها می‌گوید: «یا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»: در هنگام عبادت خود را آراسته نمایید. در ذیل آیه، مفسران گفته‌اند: منظور از کلام فوق، رعایت نظافت و پاکیزگی بدن و لباس از جانب نمازگزار و استعمال بوی خوش از سوی او در هنگام رفتن به مسجد یا در وقت عبادت است.[18]

آری، اسلام هزار و چهارصد سال پیش بر رعایت نظافت و بهداشت و طهارت بدن و لباس در هنگام عبادت و یا در وقت رفتن به مسجد و سرویسهای بهداشتی تاکید کرده و تازه در عصر کرونا در کشوری مثل آلمان، مقامات محلی از شنیدن فتوای آیت ا... سیستانی مبنی بر رعایت امر بهداشت برای جلوگیری از کرونا یا از شنیدن سفارش یک مفتی اهل سنت در ترکیه بر مراعات بهداشت بر اساس دستورات پیامبر اسلام (ص) شگفت زده شده و اظهار خرسندی می‌کنند و دستور می‌دهند برای دفع کرونا ناقوس کلیسا به صدا در آید و بانگ اذان از مسجد مسلمانان طنین‌انداز ‌گردد و مسیحیان و مسلمانان در عبادتگاههای خود با خدا نیایش کنند.[19].

7- کاهش جمعیت:

کاهش جمعیت از آثار احتمالی کرونا در بعضی از کشورها همچون ایتالیا و ایران می‌باشد.

البته پیش‌بینی اثر فوق احتمالی است که بعضی از تحلیل‌گران سپاس گفته‌اند و خود اشاره کرده‌اند که باید پایان مرگ و میر ناشی از کرونا را در ایران و جبران آثار زیانبار آن را از سوی مسئولین در آینده مدنظر داشت.

شکی نیست که چه بسا تشدید فقر و بیکاری در میان ملتها سبب کاهش جمعیت گردد همچنانکه مشرکان در دوران جاهلیت فرزندان خود را از ترس فقر و گرسنگی می‌کشتند. «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ[20]» ولی اگر ایمان یک مسلمان قوی باشد نه سقط جنین می‌کند و نه ترک ازدواج زیرا این خداوند است که به مسلمان فقیر و صاحب فرزند روزی می‌دهد و تردیدی نیست که مسلمانان متمکن و متعهد و مسئولین کشور هم با اتحاد و تدبیر خود،‌ چالشهای ناشی از کرونا را با افزایش تولید و قناعت در مصرف و پرهیز از اسراف جبران می‌نمایند چنانکه قبلا به آن اشاره شد.

8. پیشگیری

چون ویروس کرونا از راههای گوناگون از یک نفر به دیگران سرایت می‌کند و بیشتر اشخاصی را که بیماری زمینه‌ای (دیابت، تنگی نفس، بیماری گوارشی، ریه، شیمیایی و...) دارند می‌کُشد، کارشناسان امر بهداشت و پزشکی در جهان سفارش به پیشگیری (از قبیل قرنطینه رعایت بهداشت، منع تردد و اجتماع و پرهیز از خوردنیها و آشامیدنهای آسیب زننده) کرده و آن را مهمترین عامل بازدارنده از امراض واگیر می‌شمارند. در اینجا شایسته است که ما اندکی درباره اهتمام اسلام پیرامون سلامت بدن و طبّ به معنای پیشگیری از بیماری سخن بگوئیم.

مرحوم طبرسی در تفسیر خود نقل می‌کند که طبیبی مسحی در دربار هارون‌الرشید وجود داشت که مهارت او در طب معروف بود. روزی این طبیب به علی بن حسین واقدی (حافظ قرآن) از عالمان دین گفت: من در کتاب آسمانی شما چیزی از طب نمی‌یابم در صورتیکه دانش مفید بر دو گونه است: علم دین و علم بدن. او در پاسخ گفت: خداوند همه دستورهای طبی را در نصف آیه‌ای از کتاب خودش آورده (كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا) و پیامبر (ص) ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده (المِعَدة بَیتُ کُلِّ داءٍ والحمیة رأس کُلّ دَواء – معده، مرکز همه بیماریها است و امساک و پرهیز سرآمد همه داروها) این طبیب نصرانی پس از شنیدن سخن آن عالم اسلامی گفت: قرآن و پیامبر شما (ص) دیگر حرفی در امر طبابت برای جالینوس نگذاشت.[21]

در فقه اسلامی کتابی به نام «اطمعه و أشربه[22]» (خوردنیها و آشامیدنیها) وجود دارد که در آن به خوردنیهای حرام، حلال، مکروه و حرام اشاره شده و در بعضی از احادیث مربوطه امامان (ع) خاصیت سودمند یا زیان آور بعضی از خوراکیها، آشامیدنیها و میوه‌ها را بیان نموده‌اند. آنچه در اینجا قابل توجه است اینکه: گر چه اسلام به امر سلامت بدن به سبب رعایت امر بهداشت و دقت در تشخیص غذاهای سودمند یا زیان آور اهتمام می‌ورزد ولی این بدان معنا نیست که رسالت ادیان الهی یا دین اسلام تشریح و بیان علوم دقیق پزشکی به روش قدیم یا جدید می‌باشد. دین الهی با جهان بینی خاص خود علوم پزشکی قدیم و جدید را در هر مورد که براساس تجربه و آزمایش صحیح باشد با آغوش باز می‌پذیرد و بهترین میزبان برای مهمانان قدیم و جدید است. زیرا مکتب اسلام براساس جهان بینی الهی و بر پایه‌ی فلسفه رئالیسم[23] (واقعیت گرایی) است و هر علم و دانشی و موجودی که از منشا هستی (خواه در عالم ماده و خواه در عالم غیب) سرچشمه گرفته و بر پایه واقعیات (نه خیالات و موهومات) باشد، تایید می‌کند. بنابراین تعبیر طب اسلامی به جای طب قدیم و قرار دادن علوم پزشکی جدید در برابر آموزه‌های کلی اسلام در امر بهداشت و سلامتی بدن بسیار غلط‌انداز است زیرا هر گونه درمانی که بر اساس علوم پزشکی جدید و یا به روش طب قدیم بوده و تجربه و آزمایش آن را تایید نماید، این دانش الهی است. چرا که خداوند به انسان خردی داد تا چنین دانشهای تجربی از آن تراوش کند و آدمی زندگی دنیوی خود را در چهارچوب اهداف کلی خلقت (و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون[24]) و شریعت الهی (مکتب اسلام – آموزه‌های فقهی و اخلاقی) قرار دهد و سعادت دنیوی و اخروی خود را تامین کند.

به عبارت روشنتر: خداوند پیامبران (ع) را برای هدایت بشر فرستاد تا انسانها در پرتو هدایت آنان، عقل و خردشان شکوفا گشته و در مرحله نخست اهداف کلی خلقت (شناخت آفریدگار هستی، شناخت جهان پس از مرگ و هدف از آفرینش انسان) را بشناسند و به خدا و معاد و پیامبران ایمان بیاورند و در مرحله دوم با کمک عقل خود و در پرتو هدایت و مکتب فقهی و اخلاقی خاتم الأنبیاء (ص) زندگی موقت و دنیای خود را برای رسیدن به کمال و زندگی جاویدان استوار سازند. (الدُنیا مَزرَعَة الآخِرَة)

خداوند به انسان هم حجّت ظاهری (پیامبر (ص) و امام (ع)) و هم حجت باطنی (عقل) داد تا زندگی دنیوی خود را بر اساس خرد (عقلانیت) و مکتب الهی و با هدف رسیدن به سعادت ابدی سامان بخشد یعنی انسان باید در پیاده کردن دستورات فقهی و اخلاقی اسلام بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی خود از عقل و تجربه و دانشهای قدیم و جدید مدد گیرد و از صراط مستقیم الهی در فکر، عقیده، اخلاق و اعمال منحرف نگردد (اهدنا الصراط المستقیم).

شما ملاحظه کردید که مراجع دین در ایران و نجف و علمای اسلام در تمام بلاد اسلامی مسلمانان را به رعایت امور بهداشتی جهت حفظ خود از ابتلاء به کرونا توصیه نمودند و این از آن جهت بود که فقهای ما نظرات کارشناسی را در تشخیص موضوعات احکام (مثل سلامتی بدن) اگر از سوی پزشکان متخصص و متدین باشد معتبر دانسته و تخلف از آنها را شرعا جایز نمی‌دانند.

چکیده سخن اینکه در اسلام دستورات کلی در امر سلامت بدن و رعایت بهداشت وجود دارد و این دستورات کلی باید بر موضوعات خارجی (سلامت بدن مؤمن، بیماری مسلمان و تجهیز میت مسلمان) تطبیق گردد.

تشخیص موضوعات احکام هم (جهت تطبیق احکام بر آنها) در مواردی به خود مکلف واگذار شده و در مواردی هم نیاز به کارشناس دارد.

در مثل بیماری کرونا که درمان آن امر مشکلی است، باید پزشکان متخصص و امین نظر بدهند و نظر آنان در چگونگی درمان و یا پیشگیری معتبر است. خواه براساس علوم پزشکی جدید و خواه با روش طب قدیم.

البته، مهمترین راه برای مقابله با امراض، پیشگیری است و امروز سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری در مثل شیوع ویروس کرونا بسیار تاکید می‌کند و همگان می‌دانند که درمان بیماری واگیر پس از ابتلای اشخاص به آن بسیار سخت است. چه زیبا فرمود پیامبر اسلام (ص) در 1400 سال پیش:

معده، مرکز هر مرض و پیشگیری سرآمد هر درمان است.

باز امام صادق (ع) می‌فرماید: در شبانه روز دو وعده غذا (صبحانه و شام) میل کنید و اگر ناهار در وسط روز صرف شود، سبب فساد و آسیب دیدن بدن می‌گردد.[25]

پرهیز از پرخوری و سیری که در سخن پیامبر اسلام (ص) (المعدة بیت کل داء) آمده و داشتن رژیم غذایی مناسب با بدن (كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا) که در قرآن و در بیان امام صادق (ع) به آن اشاره شد، نمونه بارزی از دستورات قرآن و پیامبر (ص) و امامان (ع) در امر پیشگیری از بیماری است. بعضی از کارشناسان در طب ده اثر مثبت (مثل کنترل چربی خون...) برای کاهش وعده‌های غذایی از سه دفعه به دو دفعه ذکر کرده‌اند. چنین توصیه‌هایی را هم طب قدیم و هم علوم پزشکی جدید تایید می‌کند. اساساً طب قدیم و جدید باید مکمل یکدیگر بوده و طبیبان و پزشکان مسلمان در چهارچوب احکام فقهی و دستورات اخلاقی اسلام طبابت و درمان نمایند.

9- فرار از مرگ

چون کرونا سرایت کننده است، همگان از بیمار کرونایی به دلیل ترس از ابتلاء به آن و مُردن، می‌گریزند.

از دیدگاه قرآن، هر انسانی تا دوران عمر خود و «اجل مسمّی»[26] (مدت زمانی که خدا برای یک فرد در دنیا تقدیر و معین کرده) را سپری نکند، نخواهد مُرد. و هیچ انسانی از «اجل» و مرگ مقدّر خود نمی‌تواند فرار کند[27] ولی این بدان معنا نیست که آدمی خود یا مسلمان دیگری را عمداً بکشد. زیر قتل نفس محترم گناهی بس بزرگ است.

فرار آشنایان و خویشاوندان از بیمار کرونایی یا جنازه او یادآور صحنه قیامت هم می‌باشد که خویشاوندان به دلیل گرفتاریهای خود از یکدیگر فرار می‌کنند.[28]

گفتنی است که فرار یک مسلمان از بیمار کرونایی به دلیل حفظ جان خود یا مسلمانان دیگر گرچه واجب است ولی فرار او در جهاد با دشمنان دین یا در دفاع از جان و مال مسلمانان، حرام و از گناهان کبیره است.[29] همچنانکه پزشکان، پرستاران و طلاب فداکار با حفاظت خود از نظر بهداشتی نباید از بیمار کرونایی یا جنازه او فرار نمایند و با حفاظت خود شایسته است به درمان یا کفن و دفن او بپردازند و اگر در هنگام انجام وظیفه جان دادند، در حکم شهیدان و مجاهدان اسلام محسوب می‌شوند همانگونه که از بعضی احادیث فهمیده می‌شود و رهبر انقلاب و آیت‌الله زنجانی درباره آنان فرمودند.

در پایان این بخش مناسب است که از فرار مردم تهران و دیگر مناطق ایران در صد سال پیش در پی شیوع امراض واگیر و پناه بردن آنان به دامنه کوهها و... یاد کنیم:

در اواخر جنگ جهانی اول در یک قرن قبل (پایان جنگ جهانی اول در سال 1918 میلادی) سرزمین ایران در شمال از سوی نیروهای روسیه تزاری و بلشو یکهای شوروی سابق (از طریق عشق‌آباد و باکو) و در جنوب ایران به وسیله نیروهای انگلیسی و هندی (هندوستان، چهارصد سال مستعمره، انگلیس بود) اشغال شد و این اشغال در شمال و جنوب قبل از حکومت پهلوی و در سالهای پایانی سلسله قاجاریه بود.

اشغال ایران از سوی فاتحان جنگ جهانی اول تا چند سالی ادامه داشت و نهایتا رضاخان انگلیسی و دیکتاتور به سلطنت مستبد و پوسیده قاجاریه پایان داد و در پی آن نیروهای اشغالگر انگلیسی و شوروی (با تقسیم کشورهای اشغال شده و تبانی یکدیگر) ایران را ترک کردند.

در این دوران چند ساله، علاوه بر پیامدهای اشغالگری از قبیل غارت، فقر، قحطی و نا امنی، بیماریهای واگیر مثل آنفلوآنزای اسپانیای، تیفوس، وبا و حصبه بر فلاکتهای اشغالگری افزوده شد و مردم مبتلا به ظلم، بیماری و آسیبهای گوناگون گشتند. اگر بیماری واگیر از قبیل وبا بود، مردم بایستی چند ماه رنج می‌کشیدند تا فصل سرما بیاید و اگر تیفوس و آنفلوآنزا بود بایستی تا فصل گرما چند ماهی بیماری را تحمل می‌کردند.

در هنگام شیوع این بیماریها، مردم تهران به شمال شهر و مناطق مرتفع می‌رفتند. زنان الاغ سوار و فرزند به آغوش و مردان با پای برهنه از خانه‌های خود آواره گشته و گروه گروه جان می‌دادند. در آن روز، نه وسایل ارتباط با خارج بود و نه انبوه طبیبان حاذق و نه کثرت امکانات درمان و نه بیمارستانها و تجهیزات پزشکی و مقررات بهداشتی مثل امروز. در آن روزگار، نه از علمای بزرگ در نجف و نه از روحانیون بلاد ایران کاری ساخته بود و نه امیدی به خاندان فاسد و بی‌کفایت قاجاریه. بعضی از سالمندان به نقل از پدران خود از آن دوران سیاه چنین نقل می کنند: شیوع بیماریهای واگیر تا یکسال ادامه داشت و در تهران تنها در هر روز هزار نفر جان می‌باختند.[30]

اکنون که ملت ایران مبتلا به بیماری کرونا شده باید شکرگزار نعمتهایی همچون امام راحل (ع)، جمهوری اسلامی و حاکمان منتخب (رهبر، رئیس جمهور، نمایندگان مجلس و شوراهای شهر و روستا) باشد و بداند که تمام ملتها، بسیاری از حکومتها، و سازمان بهداشت جهانی همدرد و پشتیبان آنان هستند. مهمتر اینکه مردم ایران در شرایط حاضر برخوردار از پزشکان و پرستاران خدمتگزار، روحانیون و طلاب فداکار، جوانان مؤمن، نیروهای مسلح، دستگاههای دولتی، نهادهای مردمی، فرهنگیان و دانشگاهیان متعهد و مراجع دینی بوده[31] و به خواست خدا، با صبر، مقاومت، اتحاد و همکاری تمام اقشار کرونا را شکست می‌دهند.

10- دعا[32]

ویروس کرونا همه ملتها را در جهان گرفتار نموده و بدیهی است که انسانها در گرفتاریها به کمک قدرت مطلق نیاز دارند و ندای مددخواهی آنان با تمام وجود طنین انداز است.

در مثل بیماری کرونا که تمام دولتها و ملتها از دفع سریع و کامل آن اظهار ناتوانی می‌کنند، چاره‌ای جز پناه بردن به خالق هستی، قدرت مطلق جهان، پروردگار جهانیان و خدای «ارحم الراحمین» نیست.

آیت الله خامنه‌ای در پیام نوروزی خود علاوه بر توصیه به رعایت مقررات بهداشتی، از مردم خواست دعای هفتم صحیفه سجادیه که در مفاتیح الجنان هم آمده بخوانند.

در این دعا امام سجاد (ع) در بیست جمله از قسمت اول دعا افعالی را که تماماً از قدرت مطلق خداوند بر دفع بلایا و حل مشکلات سخت حکایت می‌کند بیان می‌کند و پس از صلوات و درود بر محمد (ص) و آل او (ع) (از آداب دعا، صلوات است)، به دعاها و خواسته‌های خود در یازده جمله دیگر ادامه می‌دهد و در پایان خدا را با چهار صفت اصلی دیگر (یکی دیگر از آداب دعا ثناء و مدح خدا با ذکر اسماء و صفات اوست) همچون «رب العالمین» و «ارحم الراحمین» صدا می‌زند.

آیت الله وحید خراسانی هم علاوه بر دعوت مردم به رعایت امور بهداشتی همگان را به تلاوت قرآن و هدیه کردن ثواب آن به مادر امام زمان (ع) و تشکیل مجالس خانگی در روز شهادت امام هفتم (ع) (25 رجب، روز اول فروردین1399) و باب الحوائج فرا می‌خواند.

آیت الله مکارم هم پس از فراخوان مؤمنان به رعایت دستورات بهداشتی آنان را به خواندن حدیث کساء و زیارت عاشورا توصیه می‌نماید.

زیارت عاشورا مشتمل بر هفت سلام، 23 بار لعن بر دشمنان اهل بیت (ع) و قاتلان امام‌حسین(ع)، سه بار اظهار تبری از دشمنان امام (ع)، سه بار تقرب جستن به خدا به سبب پذیرش ولایت امامان (ع)، 17 دعا (در یکی از این دعاها: خدایا! حیات و مرگ من را همچون حیات و مرگ محمد (ص) و آل او (ع) قرار ده) و ذکر 59 اسم و صفت و فعل از خدا (صریحا و یا به شکل ضمیر) می‌باشد.

در این بخش (دعا) یادآوری دو نکته قابل توجه است:

الف – بعضی از بلاها مربوط به یک شخص یا یک خانواده است که اگر این شخص یا خانواده دعا نمایند و صدقه دهند (با رعایت شرایط و آداب لازم مثل حلال بودن مال و رعایت حقوق دیگران و...) آن بلا دفع و یا رفع می‌شود مگر اینکه دفع آن بلا به مصلحت آن شخص نباشد و یا خدا با گرفتاری آن فرد به بلا (مثل بیماری) می‌خواهد به آن شخص بیشتر ثواب و پاداش اخروی بدهد.

بعضی از بلاها هم فراگیر و عمومی است که در اینجا همگان یا اکثریت مردم گرفتار باید با توبه از گناهان (تحول روحی) و ادای حقوق مردم، رفع بلاها و حل مشکلات را با اصرار و به طور جدّی از خدا بخواهند تا دعا مستجاب گردد. در اینجا دعای یک نفر یا چند نفر کارساز نیست. زیرا بلای فراگیر، مشکل خصوصی یک فرد نیست تا دعای آن فرد با شرایط لازم اجابت گردد.

در همین دعای هفتم سجادیه یکی از خواسته‌های امام سجاد (ع) پایبندی به انجام واجبات و عمل به احکام خدا (تعَاهُدِ فُروضِکَ و استعمال سُنّتِکَ) می‌باشد.

روشن است که التزام به انجام واجبات و رعایت احکام از شرایط اصلی در اجابت دعا جهت رفع یک بلای اجتماعی است. زیرا خداوند بر خلاف سنتهای ثابت خود دعای اشخاص را اجابت نمی‌کند. در قرآن می‌خوانیم: «إنَّ الله لا یغیرّ ما بقَومِ حتّی یُغیروا ما بأنفُسِهِم»[33]: خداوند سرنوشت هیچ قومی را (به نکبت و بدبختی) تغییر نمی‌دهد مگر اینکه آنان خود (با گناه و کردار زشت) فرجام خویشتن را دگرگون سازند. اگر قومی با اختیار خود گناه و اخلاق ناپسند را برگزیند و با اصرار بر گناه و فحشاء دچار بلا و گرفتاری شوند و انتظار رفع بلا بر خلاف سنت خدا داشته باشند، با سنت مذکور در آیه فوق ناسازگار و دعا مستجاب نمی‌شود.

در بعضی احادیث آمده هر کس اعتدال را در زندگی اقتصادی خود رعایت نکند و راه اسراف را پیش گیرد، دعایش مستجاب نمی‌شود. [34]

همینطور اگر یک جامعه راه اشرافیگری و اسراف را پیش گرفت و تمام افراد جامعه یا اکثر آنان در اثر اسراف دچار تهیدستی گشتند دعای آنان برای رفع فقر از تمام جامعه مستجاب نمی‌شود مگر اینکه اکثر یا تمام آنها از اسراف کاری خود دست بردارند و توبه نمایند.

مرحوم مجلسی در ضمن بیان سرگذشت حضرت یونس (ع) نقل می‌کند: قوم یونس، با اینکه 33 سال دعوت آن حضرت را به خدا پرستی و ایمان آوردن نپذیرفتند و جز دو نفر ایمان نیاوردند و با نفرین آن حضرت مستحق عذاب گشتند ولی پس از آشکار شدن نشانه‌های عذاب به دلیل اینکه آنان توبه کردند و ایمان آوردند و اموال و حقوق غصب شده را به صاحبان آنها برگرداندند (تحول و انقلاب درونی در همگان) خداوند عذاب را از آنان دفع کرد.[35]

ب – گرچه دعا در پیشگاه خدا و توسل به انبیاء (ع) و اولیاء خدا (ع) برای حل مشکلات مهم و دفع بلایای عمومی مؤثر و کارساز است ولی این بدان معنا نیست که خداوند تدبیر امور هستی را که براساس حکمت و سنتهای خود استوار است تنها با دعا و توسل اشخاص اندکی به صورت خارق العاده (مانند معجزات پیامبران و کرامتهای امامان (ع)) تغییر دهد.

یکی از سنتهای خدا این است که او امور و اشیاء را تنها از راه علل و اسباب و مجاری خود تدبیر کرده و جریان می‌بخشد.[36] در همین دعای هفتم سجادیه هم امده: «و تَسَبَّبَت بِلُطفِکَ الأسبابُ».

دعا در پیشگاه خدا با آداب و شرایط لازم یا توسل به پیامبران (ع) و امامان (ع)[37] یکی از اسباب و مجاری فیض و رحمت خدا (اسباب معنوی) و رعایت دستورات پزشکی و بهداشتی هم یکی دیگر از علل (اسباب مادّی) دفع بلای عمومی مثل کرونا می‌باشد.

در بیماری کرونا که عام البلوی است، چه بسا همین دعاها و توسلات اقشار گوناگون کارساز گردد و خداوند به مردم توفیق دهد تا همگی دستورات پزشکی و بهداشتی را رعایت کرده و از رهگذر آن این بلای خانمانسوز از جامعه برطرف گردد و این یعنی جریان یافتن امور با اسباب ( مادّی یا معنوی) و مجاری خود از سوی خدای قهار و قادر مطلق.

حال اگر کسی از روی ناآگاهی یا تمسخر بگوید: چرا فلان گروه در فلان شهر مذهبی دعا نمی‌کند یا چرا اشخاص مؤمن به امامان (ع) توسل نمی‌جویند تا خداوند باران نازل کند و خشکسالی را برطرف نماید و یا بیماری کرونا را از جامعه برطرف سازد، باید درجواب او گفت: کارهای خدا از روی حکمت و براساس سنتهای ثابت او می‌باشد و خداوند: سرنوشت هیچ قومی را (که از اعمال و اخلاق نیک به اعمال زشت و اخلاق ناپسند روی می‌آورند) تغییر نمی‌دهد مگر اینکه آنان خود را (اصلاح کرده و در پی آن دعا و توسل داشته باشند) تغییر دهند[38] و همانگونه که امام صادق (ع) فرمود: خداوند برای هر پدیده‌ای علت و سببی قرار داده است[39]. البته خداوند چون مسبب‌الأسباب[40] (و علة العلل) است اگر مصلحت و حکمت او اقتضاء نماید قدرت دارد که فوق این اسباب طبیعی یا معنوی هم بلایی را به صورت خارق‌العاده برطرف نماید یا به اولیاء خدا اذن دهد که یک بیماری بدون علاج را بهبودی بخشند مثل اعجاز‌های حضرت عیسی (ع) یا کرامتهای امامان (ع) که در جای خود ثابت شده است. همچنین خداوند ممکن است دعای یک پیامبر(ص)، یک امام معصوم (ع)‌ یا یک مؤمن یا مستجاب الدعوه را در حق یک قوم به هدف اجابت برساند که چنین دعائی هم یکی از اسباب و علل معنوی است.

در هر حال اگر پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «وَالحمیّة رأسُ کُلّ دَواءٍ» یعنی علت اصلی درمان برای عموم مردم، پیشگیری و پرهیز است و این منافات ندراد با «شافی» بودن خدا که منشأ اصلی شفای بیماران است و شفای خود را از راه اسباب و مجاری عادی مانند پیشگیری و رعایت دستورات پزشکی و بهداشتی و یا احیانا از رهگذر علل و اسباب معنوی تحقق بخشد.

11- افزایش اختلافات خانوادگی

از آنجا که بیماری کرونا نباید شیوع پیدا کند، مردم ناچار هستند براساس دستورات سختگیرانه بهداشتی بیشتر اوقات خود را در خانه گذارنده و به دور از مراکز کاری، آموزشی، دینی و تفریحی باشند.

در چنین شرائطی است که عرصه خانه بر مرد و زن تنگ و کشمکش‌های زن و مرد آغاز شده و طبیعی است که اختلافات زن و مرد در فرزندان آثاری بدی خواهد داشت. در بعضی سایتها آمده بوده که در پی قرنطینه شدن زوجین در خانه، اختلافات خانوادگی سه برابر شده است.

آموزه‌های دینی به مرد و زن مسلمان و محصور در خانه می‌آموزد که مقداری از وقت خود را برای عبادت و مناجات با خدا از قبیل تلاوت قرآن، تدبیر در آیات قرآن،‌انجام نمازهای واجب و مستحب،‌ خواندن دعاهای خاص و مقداری از شبانه روز خود را به ورزش،‌ سرگرمیهای مباح، مشاهده فیلمهای آموزنده، مطالعه کتابهای سودمند و گوش دادن به سخنرانیهای دینی و علمی اختصاص دهد[41] و اگر زن و فرزند ظرفیت و تحمل چنین اشتغالاتی را در خانه ندارند،‌مرد نباید تمام شب و روز را در خانه مانده و با زن و فرزند خود کشمکش کند.

پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «إذا أعسَرَ أحَدُکُم فَلیَخرُج و لا یَغُمَّ نَفْسَهُ و أهلَهُ»[42] هنگامی که عرصه زندگی برای مرد تنگ (در اثر ناتوانی مالی یا ...) شد، باید (از خانه) خارج (موقتاً) گردد و خانواده و خویشتن را غمگین نسازد. البته، خروج از خانه برای کسب روزی حلال در شرایطی که کار باشد لازم است.

آنچه گفته شد دربارة ایران بود و در مثل انگلستان و آلمان، قرنطینه شدن اشخاص سبب افزایش خشونتهای خانوادگی شده است.

12- کاهش نزاعها

سونامی کرونا، چه بسا باعث کاهش نزاعها در داخل کشورها یا در سطح جهان گردد.

البته کاهش نزاعها در کشورهای گوناگون شدت و ضعف دارد و باید دید در آینده چه اتفاقی می‌افتد.

در سطح جهان،‌سازمان ملل پیشنهاد صلح و همکاری بین گروههای متخاصم در افغانستان، لیبی و یمن در مبارزه با دشمن مشترک (کرونا) را داده است. باید منتظر رویدادهای آینده بود. در فرانسه و میانمار اقلیتهای مسلمان مساجد خود را در اختیار بیماران کرونایی گذاشتند که این عمل سبب همدلی مسیحیان و بودائیان با مسلمانان گشته است.

متأسفانه در مثل انگلستان، سوئد، هندوستان و ... گروههای افراطی شیوع بیماری کرونا را به اقلیتهای مسلمان نسبت داده و مساجد آنان را مورد حمله قرار داده‌اند و باز در همین میانمار بخشی از مسلمانان (نزدیک یک میلیون نفر مسلمان روهینگیایی) به وسیلة بودائیان افراطی مورد حمله قرار گرفته و آنان را به جرم اینکه بنگلادشی هستند به مهاجرت و ترک خانه‌های خود وادار نموده‌اند.

در ایران بیماری کرونا، سبب انسجام،‌ وحدت و همدلی بیشتر بین مسئولین، اقشار مختلف مردم و جناحهای سیاسی شده که باید آن را به فال  نیک گرفت.

خداوند خطاب به ایمان آوردگان می‌فرماید: واعْتَصُموا بحبل الله جمیعاً و...[43]: همگی به ریسمان خدا (قرآن و عترت (ع)) چنگ زنید و گروه گروه و متفرق نگردید.

13- خلوتی مراکز اجتماعی

در ایام بیماری کرونا، مراکز اجتماعات مانند: مساجد، حرمهای مطهر، کلیساها، معابد،دانشگاهها، مدارس، ورزشگاهها، هتل‌ها، سینماها، پارکها، بازارها،‌قبرستانها، ترمینالها، کارخانجات و شهرها تعطیل یا خلوت شد.

خلوتی مراکز اجتماعی آثار منفی از قبیل افت تحصیلی، کاهش درآمدهای ملی و محرومیت مردم از معنویت مراکز مذهبی و یا تفریحات سالم در پی داشت گر چه آثار مثبتی را (مثل کاهش مصرف بنزین، کمتر شدن تصادفات و اندک شدن ترددهای زنان بدحجاب و مردان چشم چران در خیابانها) هم می‌توان برای آن ذکر کرد.

در خلوتی مراکز یاد شده گر چه اقشار گوناگون موقتا دچار خسارتهای معنوی و علمی و مادی می‌شوند ولی برای حفظ و سلامتی اشخاص و جامعه باید چنین زیانهای مادی و معنوی زودگذر (براساس قاعده فقهی تزاحم اهم و مهم) را تحمل نمایند و خلوتی مراکز اجتماعی و فراغت بال را تبدیل به فرصت جهت اندیشیدن پیرامون هدف خدا از خلقت انسان و جهان کنند.

در قرآن مجید می‌خوانیم: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ * الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا  و قُعُودً و عَلی جُنُوبِهِمْ...»[44]:

در آفرینش آسمانها، زمین و گردش شب و روز؛ نشانه‌هایی (جهت معرفت خدا‌) برای خردمندان است. آنان که ایستاده، نشسته و یا به پهلو به یاد خدا هستند. پیامبر اکرم (ص) آیات فوق را (194-190)، هر شب در هنگام سحر تلاوت می‌کرد و می‌گریست و در شب نزول آنها در سجده خود بسیار گریست و فرمود: وای به حال کسی که این آیات را بخواند و در آنها نیاندیشد. آیات یاد شده بخشی از معارف دین و مناجاتهای پیامبر (ص) در باب شناخت خدا، جهان هستی و هدف خلقت می‌باشد.[45] در چند حدیث، اندیشیدن یک برهه (تفکر ساعة) از زمان، بهتر از عبادت یکسال، شصت سال و هفتاد سال شمرده شده است .

مرحوم فیض پس از ذکر این احادیث می‌گوید:

بهتر بودن تفکر بر یک سال، 60 و یا 70 سال عبادت، به دلیل مراتب تفکر انسانها می‌باشد.[46]

در آیه دیگری خداوند هدف خود را از آفرینش انس و جن، پرستش و عبادت آنان می‌داند.[47]

در حدیثی از حضرت علی نقل شده: «رَحَمِ الله إمرَأً عَلِمَ مِن أینَ وَ فی أینَ و إلی أینَ»[48]: خدا رحمت کند انسانی را که بداند از کجا آمده و در کجا هست و به سوی کجا خواهد رفت. آری، انسان مسلمان باید در هر شبانه روز یا در ایام فراغت و خلوتی درباره آغاز و انجام و فرجام خود بیاندیشید. زیرا زندگی دنیا - خواه در دوران شلوغی و اجتماعی مردم و ایام رونق کسب و کار و خواه در زمان رکود اقتصادی و خلوتی شهرها - گذرا و موقت است و آدمی باید برای آینده پس از مرگ آماده گردد و با توشه ‌تقوا راهی سفر ابدی گردد.

در روزهای تنهایی و قرنطینه، چه خوبست یک خداپرست مؤمن از خداپرستان بزرگ تاریخ در زندان‌ها یاد کند مانند حضرت یوسف (ع)که چهل سال عمر خود را در زندان گذراند یا امام هفتم (ع) که حداقل 4 یا 7 سال در سیاهچالهای هارون ملعون بود یا حافظان قرآن و فرزاندان امام حسن (ع) که سالها در زندان منصور دوانقی بودند و شب و روز را تشخیص نمی‌دادند مگر از راه ختم قرآن یا علمای بزرگی که در زمان شاه خائن سالیان درازی عمر خود را در زندانهای شاه سپری کردند یا پنج هزار فلسطینی در زندانهای رژیم صهیونیستی که بعضا 40 سال است در زندان می‌باشند و یا نزدیک 43 هزار آزاده مسلمان ایرانی که هر کدام مدتها و سالها در زندانهای رژیم بعثی عراق در بدترین شرایط رنج دیدند و زجر کشیدند.

زندانیان یاد شده در ایام تنهایی خود، مونسی جز خدا نداشتند. (یا مؤنِسَ کُلّ وحیدٍ – دعای مشلول)

آیا ما به دنیا آمده‌ایم که عُمر خود را برای اندوختن مال و مسابقه در کسب سود بیشتر و یا برای به دست آوردن مقام دنیوی و غوطه‌ور شدن در لهو و لعب[49] و جلوه‌های فریبنده و زودگذر دنیا سپری نماییم و از خلوت کردن با خدا غافل باشیم؟!

14- غافلگیری

از دیگر اثرات بیماریهای سرایت کننده، غافلگیر شدن دولتها و ملتها است. البته کشورهایی که دولتهای آنها آینده‌نگری بیشتری داشته، ملتهای آنها بیشتر توصیه پذیر هستند و امکانات پزشکی و زیر ساختهای آنها بهتر بوده، تلفات انسانی آنها نسبت به جمعیت خود کمتر بوده و یا اصلا افراد فوتی نداشته‌اند. (مثل چین، کره شمالی،‌کره جنوبی، سنگاپور، روسیه و...) .

ما در صدد سرزنش هیچ مسئولی نیستیم و همگان باید از تمام مسئولان و کارگزاران دلسوز نظام قدردانی کنند ولی مسئولان و مدیران نظام در بعضی جهات آینده نگر نیستند

شما ملاحظه کنید که در ایران هر چند ماه یک بار یک حادثه طبیعی یا اجتماعی رخ می‌دهد و تازه دولت در صدد چاره‌جویی برمی‌آید.

در آغاز سال گذشته سیل بی‌سابقه در بخشهایی از کشور جریان یافته و شهرها و روستاهایی را فرا می‌گیرد و در پی آن دولت و نیروهای مسئول در صدد کنترل آب سدها، لایروبی رودخانه‌ها و جلوگیری از ساختن خانه در اطراف روخانه‌ها برمی‌آیند و مثلا رودخانة وسط شهر پل دختر را دیوارکشی می‌نمایند.

باز می‌بینیم که بنزین را گران می‌کنند ولی آینده نگری و پیش بینی و زمینه‌سازی لازم انجام نمی‌گیرد و آن حوادث رخ می‌دهد.

بیماری کرونا سه ماه قبل از 30 بهمن 1398 (آغاز پیدایش کرونا در قم) در چین شروع شده و چند هزار نفر را می‌کُشد و دولت پیش‌بینی و فکری برای کنترل شیوع آن در ایران نمی‌کند.

در هر حال مسئولین قوا باید با اتحاد و تمرکز اتاق فکری از کارشناسان مختلف از وزارت‌خانه‌ها و دستگاههای مربوطه تشکیل بدهند و کار آنا پیش‌بینی و آینده نگری برای حوادث احتمالی و ارائه راهکارهای لازم باشد و معروف است که علاج واقعه باید قبل از وقوع باشد.

کره شمالی از همان اول پیدایش کرونا مرزهای خود را با چین بست و با مشکل حادی هم مواجه نشد.

مسئولان دولت و قوا نباید در پی حوادث حرکت کرده و بر خلاف سیل شنا نمایند این یعنی دولت روزمره نه دولت آینده نگر.

اکنون که درآمد نفت کاهش یافته، آیا وقت آن نرسیده که دولت و ملت ما آینده‌نگری و برنامه‌ریزی کرده و مثل کشور چین و هند در داخل شهرها و در فاصله‌های نزدیک از دوچرخه (به جای شرکت واحد و ماشین‌های شخصی تک نفره) استفاده نمایند تا کمتر هوا آلوده شود، کمتر بنزین مصرف گردد و کمتر اشخاص مبتلا به کرونا گردند و با پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری در فاصله‌های نزدیک بیشتر سلامتی خود را حفظ نموده و سبک زندگی خود را از مصرف‌گرایی غربی به سادگی در رفت و آمد تغییر دهند.

15- آشکاری ضعف‌ انسان

شیوع کرونا از رویدادهایی است که ضعف تمام ابرقدرتها و دولتها و انسانها را در جلوگیری از این ویروس مرموز و نامریی و ریز آشکار ساخت.

قرآن می‌گوید: «خَلِقُ الإِنسانُ ضَعیفاً»[50]

انسان ناتوان آفریده شد ولی همین انسان ضعیف وقتی به مقام و ثروت زودگذر دنیا رسید، غرور پیدا کرده و سرکش می‌شود. خداوند در قرآن می‌فرماید: « إِنَّ الْإِنْسَانَ لَیَطغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى»[51] انسان هنگامی که خود را بی‌نیاز پنداشت، طغیان می‌کند.

شما گذشته تاریخ را ملاحظه کنید: انسانهای ضعیف و ناتوان چون خود را حاکم مطلق یک منطقه یا پادشاه یک کشور و یا رئیس جمهور یک ملت پنداشتند تا سر حد خدایی یا خلیفه پیامبر بودن ادعا کردند و بسیاری از کودکان و انسانها و ملتها را خوار و ذلیل و نابود کرده و یا برده خود ساختند و در شمار ظالمان خون آشام و جنگ افروزان نامور تاریخ قرار گرفتند مانند فرعون در مصر باستان، ابن زیاد و حجاج بن یوسف ثقفی در کوفه، منصور دوانقی و متوکل در بغداد، چنگیزخان در منطقه‌ای از کره زمین، ترومن در آمریکا، صدام حسین در عراق، هیتلر در آلمان، استالین در شوروی سابق، ناپلئون در فرانسه، آقا محمد خان قاجار و... در ایران.

امروز هم فرزندان پلید و ناخلف آنان همچون نتانیاهو در اسرائیل و بن سلمان در عربستان،‌ ترامپ در آمریکا و... با اینکه ناتوان هستند ولی چون به قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی خود می‌بالند وحشیانه کودکان و ملتهای مظلوم فلسطین یا یمن را می‌کشند و مورد انواع فشارها و ستمها قرار می‌دهند.

ولی بیماری کرونا ضعف و ناتوانی تمام انسانهای به ظاهر قدرتمند (از نظر سلاح، صنعت تجهیزات پزشکی و اقتصاد) را هر چه بیشتر آشکار ساخت و تمام دانشمندان، متخصصان،‌ پزشکان جدید، نیروهای نظامی و زمامداران آنان، در عصر تسخیر کره ماه و مریخ و در دوران مانور ناوگانها و کشتیهای غول‌آسا در اقیانوسها، در مقابله با ویروس کرونا اظهار ناتوانی کردند.

در حدیثی پیامبر اسلام (ص)‌فرمودند: «لَولا ثَلاثٌ فی ابنِ آدَمَ ما طأطأ راسَهُ‌ شیٌ: المرضُ والفَقرُ وَالموتُ»[52]: اگر بیماری،‌ تهیدستی و مرگ برای انسان وجود نداشت هیچ‌ چیز او را سر به زیر نمی‌کرد (و در برابر خدا فروتن نمی‌ساخت).

البته مومنان و انبیاء و اولیای خدا در طول تاریخ با اینکه از نظر ایمانی و روحی بزرگوار هستند ولی چون خود را در برابر عظمت و قدرت خدا بنده ناتوان دانسته و تنها او را عبادت می‌کنند، در برابر چنین بلاهای فراگیر به خدا پناه می‌برند و از او کمک می‌‌خواهند و در پیشگاه او دعا می‌نمایند و در عین حال به احکام خدا - از جمله حفظ جان و سلامتی خود با رعایت مقررات پزشکی و بهداشتی و پرهیز از اسراف، رباخواری و غذای زیان آور - عمل می‌کنند. حضرت علی (ع) در مناجات خود با خدا در مسجد کوفه، عرض می‌کند: خدایا! تو قدرتمندی و من ناتوان آیا جز این است که ناتوان را باید صاحب قدرت مورد رحمت قرار دهد.[53]

همین حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) فرزند خود می‌فرماید:

تو خود را با رعایت چهار دستور (پیشگیری قبل از بیماری) از طبّ بی‌نیاز کن:

یک - تا گرسنه نشده‌ای غذا میل نکن

دو - قبل از سیری از غذا دست بکش.

سه - غذا را خوب بجو

چهار - قبل از خوابیدن قضای حاجت کن[54].

ایکاش انسانها و ملتهای مستضعف غیر مسلمانان (از نظر فرهنگی، فکری و مالی) از چنین حوادث و بیماریها و آشکاری ضعف انسانهای قدرتمند در برابر یک ویروس فراگیر عبرت می‌گرفتند و بیدار می‌شدند و به خدای یکتا و قادر متعال ایمان می‌آوردند و تنها او را پرستش می‌کردند و احکام او را عمل می‌کردند نه بودا (بودائیان) و نه حضرت مریم (ع) و حضرت عیسی   (ع) (مسیحیان) و نه پول و ثروت (یهودیان) و نه آتش (زرتشتیان).

گفتنی است که روشنفکران این ادیان و‌آئین‌ها می‌گویند: ما بودا، عیسی (ع) و آتش را احترام می‌گذاریم و تنها خدا را می‌پرستیم.

16- کاهش مهاجرتها

یکی از آثار کرونا کاهش مهاجرتها یا فرار مغزها می‌باشد. اگر در کشورهای غربی مثل ایتالیا، فرانسه، آلمان و آمریکا بیماری کرونا سبب مرگ و میر و افت اقتصادی شود، طبیعی است که مراکز کار در این کشور‌ها کمتر می‌توانند کارگران ماهر و ساده و یا متخصصان خارجی را جذب نمایند و متقابلا متخصصان و کارگران ماهر و ساده هم به دلیل نبود بازار کار نمی‌توانند به چنین کشورهایی مهاجرت نمایند.

ما در ایران با مشکلی به نام فرار مغزها مواجه هستیم و بسیاری از فارغ التحصیلان و دانشگاهیان ما جویای کار در کشورهای دیگر هستند ولی با شیوع ویروس کرونا در کشورهای صنعتی و افت رشد اقتصادی و رکود مراکز کار، زمینه جذب آنان بسیار کم می‌شود.

چه خوب و شایسته است که فارغ التحصیلان کشور ما از طمع درآمد و سود زیاد صرفنظر کنند و در داخل کشور با ابتکار، مهارت، صرفه‌جویی، قناعت،‌ و تلاش پی‌گیر خود جویای کار و پیشرفت ایران باشند و با ایجاد شرکتها و تعاونیهایی همچون شرکتهای دانش بنیان کارآفرین برای جوانان باشند.

آیا دانشگاهیان ملت ژاپن و آلمان پس از جنگ جهانی اول برای یافتن درآمد و کار به کشورهای دیگر مهاجرت کردند یا در داخل کشور خود ماندند و به آبادانی و پیشرفت کشور خود پرداختند؟

معضل دیگر ایران در این راستا، حضور بیش از 10 میلیون حاشیه‌نشین در شهرهای بزرگ است که تماماً به خاطر نبود شغل و امکانات زندگی در روستاها از محل خود به شهرها مهاجرت کرده‌اند و سبب شلوغی کلانشهرهایی مانند تهران و شیوع کرونا و آلودگی آنها شده‌اند.

با اجرای عدالت اقتصادی و تقسیم امکانات و بودجه عمرانی بین شهرها و روستاها و ایجاد شهرکهای کشاورزی و صنعتی نه تنها جلوی مهاجرت روستائیان به شهرها گرفته می‌شود بلکه حاشیه‌نشینان مهاجر هم به محل خود یا شهرکهای جدید باز می‌گردند.

چالش دیگری که ملت ما با آن روبرو می‌باشد، مهاجران افغان می‌باشد.

اکنون بیش از دو میلیون مهاجر خارجی در کشور ما وجود دارد که بیشتر آنان از افغانستان هستند.

درست است که مهاجرین افغان کارهای سخت را در ایران می‌پذیرند ولی اکنون که ایران از نظر نفت دچار کاهش درآمد شده و خود با میلیونها بیکار مواجه است دیگر نمی‌تواند مهمان نواز خوبی برای مهاجرین افغان باشد.

در سالهای متعددی ایران به خوبی از مهاجرین افعان مهمان نوازی کرد و زمینه مهارت و فارغ‌التحصیل شدن فرزندان آنان را فراهم کرد ولی هنگامی که رهبر معظم انقلاب به معاون اجرایی رئیس جمهور افغانستان (عبدالله عبدالله) می‌گوید: در ایران 70 هزار تحصیل کرده و جوان کارآزموده و متخصص از برادران افغانی مهاجر تربیت شده‌اند و شما می‌توانید از وجود آنان برای رشد و توسعه افغانستان استفاده نمایید و در امر تقسیم آب رودخانه هیرمند هم (مشترک بین ایران و افغانستان) چاره‌ای بیاندیشید، عبدالله عبدالله پس از بازگشت به افغانستان می‌گوید: ما آبهای خود را مدیریت می‌کنیم و ایران چون نفت دارد می‌تواند از درآمد آن دستگاههای آب‌شیرین کنی در کنار دریا نصب کند.

آقای معاون اجرایی رئیس‌جمهور آیا شما که در سالهای کم آبی جلوی حقابه تاریخی ایران را از رودخانه هیرمند به نام مدیریت آب می‌گیرید، آیا مدیریت شما اقتضا می‌کند که بر سر قدرت در افغانستان کشمکش کنید و در یک روز در یک کشور مثل افغانستان دو رئیس جمهور سوگند یاد نمایند و میلیونها افغانی در سراسر منطقه آواره و جویای کار باشند.

آیا کشور افغانستان از آبهای فراوان و زمینهای کشاورزی مرغوب بهره‌مند نیست؟ چرا با جذب مهاجرین افغان در ایران برای تولید مواد غذایی در افغانستان استفاده نکرده و آبهای خود را در امر کشاورزی مدیریت نمی‌کنید؟!

اگر واقعا آب رودخانه هیرمند را سد بسته و مدیریت می‌کنید، حداقل مهاجرین افغان را در ایران با کمک دولت ایران در شهرهای مرزی و اطراف رودخانه هیرمند سکونت دهید تا برای خود گندم تولید کنند و صف نانوائیها بعضی از شهرهای ایران را از زن و مرد و دختر و پسر افغانی با خرید ده عدد یا بیست عدد نان شلوغ نکنند.

زمامداران کنونی افغانستان با توجه به ویروس کرونا می‌توانند با طالبان مصالحه نمایند و با کمک آنان هم شر آمریکا را از کشور خود دفع نمایند و هم با کشت گندم به جای خشخاش مردم جهان را از شر تریاک و مواد مخدر نجات دهند و هم میلیونها افغانی مهاجر سخت کوش و کار آزموده را از ایران، عربستان، سوریه، امارات و پاکستان به داخل کشور خود فرا خوانند.

17- یاد مرگ

شیوع کرونا سبب یاد مرگ از سوی اشخاص زنده و سالم می‌شود و این یکی از آثار مثبت این بیماری است.

حضرت رسول (ص) فرمود: «اَفضلُ العبادَة ذِکرالموت»[55]:

بهترین عبادت یاد مرگ است.

از رسول خدا (ص) سئوال شد که آیا کسی با شهیدان راه خدا محشور می‌شود؟ فرمود: بلی، هر کس که در یک شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد ‌کند.

البته افرادی که در این روزهای کرونایی زیاد به یاد مرگ می‌‌افتند دو گروه می‌باشند: گروهی در ظاهر لباس سیاه می‌پوشند و در شب و روز از اخبار رسانه‌ها جان باختن تعدادی از هموطنان را می‌شنوند و اظهار تأسف می‌کنند ولی همچنان از انجام واجبات خدا و ترک گناهان غافل بوده و گویا خدا و معاد در زندگی روزمره آنان هیچ نقشی ندارد. لباس مشکی در عزا و قبرستان می‌پوشد و می‌گرید و همچنان در بین نامحرمان بی حجاب است. گروهی هم از یاد مرگ تحول روحی پیدا کرده و با انجام واجبات و ترک گناهان برای مرگ آماده می‌شوند. روشن است که اگر یاد مرگ بهترین عبادت است و تکرار یاد مرگ در یک شبانه روز ثواب شهادت را دارد مربوط به گروه دوم است. از امیر مؤمنان (ع) سؤال شد که آمادگی برای مرگ یعنی چه؟ حضرت فرمود: ادای واجبات، اجتناب از محرّمات و آراستگی به اخلاق نیک.[56]

اگر کسی واقعا به یاد مرگ باشد، باید هر چه زودتر وصیت کند و اگر به کسی بدهکار است یا زکات، کفاره روزه و خمس خود را نداده و یا حج واجب خود را نرفته در وصیت نامه خود بنویسد و وصی خود را مشخص نماید و همینطور اگر نماز و روزه واجب او قضا شده است.

امتحان عمومی با کرونا

امتحانات خدا گاهی از تک تک اشخاص بوده و هر فردی به شکل خاصی مثل فقر یا ثروتمندی و سلامتی یا بیماری مورد آزمایش قرار می‌گیرد و گاهی یک امتحان عمومی و فراگیر است مثل ابتلاء به کرونا. (تاکنون نزدیک ده ویروس واگیر و خطرناک شناسایی و نام آنها در اینترنت ذکر گشته است).

خداوند می‌فرماید: وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»[57]:

یقینا ما شما را با ترس، گرسنگی، آسیب جانی و مالی و کمبود محصولات (غذایی) امتحان می‌کنیم و تو (پیامبر (ص)) صابران را بشارت بده. باز در آیه دیگر می‌خوانیم: «أَحَسِبَ الناس أن یَقولوا امنا وَهُم لا یُفتَنون * وَلَقَد فتنّا الّذین مِن قَبلَهِم فَلَیَعلَمَنّ الله و الذین صَدَقُوا و لَیَعلَمَنّ الکاذِبین»[58]

آیا مردم می‌پندارند که اگر (در ظاهر) بگویند: ما ایمان آوردیم، ما آنان را آزمایش نمی‌‌کنیم؟ ما امتهای پیش از شما را آزمودیم و حتما خدا از طریق امتحان باید بداند که راستگویان و دروغگویان (در عمل) چه کسانی هستند.

حضرت علی (ع) پس از قتل عثمان و قبول خلافت با بیعت مردم فرمود: «و الذی بَعَثَهُ‌ بالحَقِّ لَتُبلَبلَنّ بَلبَلَة  وَ لَتُغَربَلُنّ غَربَلَةً...[59]: سوگند به خدایی که محمد (ص) را به حق مبعوث گردانید، شما امتحان و غربال می‌شوید.

در جریان جنگ احزاب خداوند می‌فرماید: « إِذْ جَاءُوكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَإِذْ زَاغَتِ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا * هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا»[60] به یاد آورید هنگامی که احزاب کافر از بالا و پایین (شرق و غرب مدینه) شما را محاصره کردند و چشمها از ترس خیره شد، جانها به لب آمد و شما درباره خدا گمانها کردید. در اینجا بود که مؤمنان امتحان شدند و زیر و رو گشتند. جنگ احزاب در سال 5 هجری قمری رخ داد و در آن روز مسلمانان مدینه (سه هزار مجاهد مؤمن) از سوی ده هزار مرد جنگی از احزاب کافر محاصره شدند و این محاصره در ماه رمضان بود و مردم مدینه با خشکسالی و کمبود مواد غذایی مواجه بودند.  ( سیره ابن هشام و فروغ ابدیت، تالیف استاد جعفر سبحانی).

آری، امتحان و آزمایش تمام انسانها از سوی خدا از سنتهای خدا بوده و هیچکس از قلمرو آن خارج نیست. حضرت علی (ع) می‌فرماید: «لا تَقولَنّ أَحَدُکُم اللّهم إنّی أعُوذُ بِکَ مِن الفتنة لانه لَیسَ أحد إلا و هو مشتمل علی فتنة وَلکن مَنِ استَعاذَ فَلَیستعِذ مِن مضلّات الفِتَن ...»[61]: هیچکس از شما نباید بگوید خدایا! من از امتحان شدن به تو پناه می‌برم و اگر کسی خواست به خدا پناه ببرد باید بگوید: من از فتنه‌ها و امتحانات گمراه کننده به خدا پناه می‌برم.

اکنون تمام کشورها به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و روشن است که این یک امتحان جهانی و عمومی است و خداوند اراده کرده است. خداپرست و غیر خداپرست را جهت بروز صداقت خداپرستان در ایمان خود (و افزایش اجر آنان) و بیداری و تنبه غیر خداپرستان و اشخاص غافل بیازماید.

در قرآن، سه واژه کلیدی در رابطه با امتحان آمده است:

«امتحان»، «ابتلاء» و «فتنة».

«فتنة» از «فَتَن الحدید» (آهن را گداخت) گرفته شده است.[62]

اگر افراد استخراج کننده مواد معدنی بخواهند ماده معدنی طلا را استخراج نمایند، باید آن ماده را در کوره آتش گداخته نمایند تا ماده خالص طلا از مواد زاید جدا گردد.

امتحانات الهی تمام انسانها را در کوران سختیها و حوادث گوناگون گداخته و زیر و رو می‌نماید تا باطن خالص یا ناخالص هرکس آشکار شود.

ما یک غربالگری پزشکی داریم که در حال حاضر کارگزاران امر بهداشت و پزشکی مردم را تست و غربالگری می‌نمایند تا روشن شود کرونای چه کسی مثبت و چه کسی منفی است. خداوند هم مردم را با نیروهای غیبی و مادی خود (مال، فرزند، سلامتی، بیماری، گرسنگی و قطحی، مرگ و فرشتگان) در حوادث گوناگون می‌آزماید و غربال می‌کند تا نیات قلبی و اعمال اشخاص ظهور کند و روشن گردد که چه کسی واقعا ایمان آورده و کردارش برخاسته از ایمان قلبی اوست و چه کسی از روی نفاق و در ظاهر اظهار ایمان کرده و رفتارش از روی نفاق و ریاکاری است.

جنگ اُحد، یکی دیگر از صحنه‌های امتحان مسلمانان صدر اسلام بود که در آن 700 نفر مسلمان با سه هزار مشرک روبرو گشتند. در این جنگ پیامبر (ص) 50 نفر را در تپه‌ای گمارد تا مشرکان از پشت حمله نکنند ولی چهل نفر از این گروه به طمع غنیمت جنگی پس از مشاهده پیروزی مسلمانان در مرحله اول جنگ،‌این نقطه مهم را ترک کردند و خالدبن ولید با 200 مرد جنگی از پشت به مسلمانان هجوم آورد و در مرحله دوم مسلمانان با 70 شهید و 70 زخمی شکست سختی خوردند.

در این رابطه در قرآن می‌خوانیم: «وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما في‏ صُدُورِکُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما في‏ قُلُوبِکُمْ»[63]: خداوند می‌خواست آنچه را در سینه و باطن شما می‌باشد بیازماید و نیات قلبی خالصانه از نیات ناخالص (گمان بد به خدا) جدا و پاک گردد.

در این جنگ بود که چند نفر و از جمله حضرت علی (ع) تا دم آخر از پیامبر (ص) دفاع کردند و اولی و دومی و گروه زیادی هم فرار کردند.

در جنگ احد فداکاری و جراحت بعضی از مؤمنان، بازگشت 300 نفر منافق از وسط راه، فرار گروه زیادی از میدان جنگ و رها کردن یک دیده‌بانی استراتژیک از سوی 40 نفر نمایان شد و این یکی دیگر از صحنه‌های آزمایش خدا برای مسلمانان صدر اسلام بود (سیره ابن هشان و فروغ ابدیت تالیف استاد سبحان جعفری).

امام حسین (ع) می‌فرماید: « اِنَّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنْيا وَ الدِّينُ لَعْقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِمْ يَحوطونَهُ ما دَرَّتْ مَعائِشُهُمْ فَاِذا مُحِّصوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ»[64]: مردم، دنیاپرست هستند و دین، تنها لقلقه زبان آنان می‌باشد و آن را بر مدار زندگی دنیوی خود می‌چرخانند ولی وقتی با بلا پالایش (امتحان) شدند، دینداران (واقعی) اندک می‌گردند.

باز در قرآن می‌خوانیم: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»[65] خداوند مرگ (انتقال از دنیا به آخرت) و حیات را آفرید تا شما را بیازماید و (معلوم گردد) چه کسی از نظر رفتار بهتر و نیکوتر است.

از این آیه می‌توان فهمید که تمام مراحل زندگی انسانها تا دم مرگ (انتقال به آخرت) توأم و همراه با امتحانات خدا از راههای گوناگون است.

برخی می‌پندارند که چون در رفاه و سلامتی بوده و صاحب مال و قدرت هستند مورد عنایت خدا و خوشبخت می‌باشند و بعضی هم فکر می‌کنند فقر و تنگدستی آنان از آن جهت است که خداوند فقیران را بدبخت کرده و مورد تحقیر قرار داده است. ولی پندارهای فوق نادرست است و هر دو گروه به امتحانات خدا از راه سلامتی و رفاه و امکانات مادی و یا به سبب محرومیت و فقر و بیماری توجه ندارند.

در قرآن می‌خوانیم: «فامّا الإنسان إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ * وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ»[66] هنگامی که خدا انسان را با تکریم و اعطای نعمت امتحان کرد او می‌گوید: خدا من را گرامی داشت و در صورتیکه خدا او را با تنگدستی (و فقر) آزمایش نمود می‌گوید: خدا من را تحقیر کرده است. در آیات بعد خدا می‌فرماید: هرگز چنین نیست. بلکه شما یتیمان را مورد تکریم قرار نداده، ‌بر اطعام فقیران ترغیب نمی‌کنید، حرامخوار هستید و شدیدا به مال دنیا علاقمند و وابسته‌اید.[67]

چکیده سخن:

در آزمایشها و غربالگری وزارت بهداشت بیماران کرونایی یا کسانی که بیماری زمینه‌ای برای ابتلا به کرونا دارند، شناسایی و مشخص می‌شوند و چون هدف از این کار جلوگیری از شیوع بیماری در بین افراد سالم است، بیماران کرونایی پس از شناسایی جداگانه درمان گشته و پس از بهبودی به جمع افراد سالم می‌پیوندند و امکان دارد برخی از آنان بدون بهبودی به شمار جان‌باختگان ملحق گردند.

در امتحانات و غربالگریهای خدا از انسانها هم هدف خدا جداسازی اشخاص سالم از نظر عقل و روح (همان مؤمنان صادق)‌بوده و افراد مریض از نظر عقل و روح (همان کافران و گناهکاران) از صف گروه اول جدا می‌شوند.

جداسازی صاحبان قلب سلیم (مؤمنان) از اشخاص مریض القلب (کافران و گناهکاران) به وسیله امتحانات گوناگون پروردگار جهان هم بدان جهت است که صاحبان قلب سلیم پس از موفقیت در امتحانات خدا از ثوابها و امتیازات و پاداش‌های بیشتری در آخرت بهره‌مند گردند و افراد کافر و گنهکار (مریض القلب) اگر در امتحانات خدا تحول روحی پیدا کرده و در دنیا از گناه و کفر خود بازگردند در این صورت به مؤمنان ملحق می‌شوند مثل بیماران کرونایی که اگر درمان شوند به صف افراد تندرست بر می‌گردند.

اما اگر اشخاص کافر و گناهکار در امتحانات الهی یکی پس از دیگری مردود شدند و بر گناه و کفر خود تا دم مرگ اصرار ورزیدند آینده آنان پس از مرگ، دوزخ و عذاب ابدی خداوند است.

در قرآن می‌خوانیم: «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»[68]: روز قیامت مال و فرزند (امکانات مادی و اقتصادی و نیروی انسانی مثل ارتش) کارساز نیست و تنها صاحب قلب سلیم (افراد صاحب ایمان و برخوردار از اعمال صالح) است که به محضر خدا می‌رسد (و از پاداش او بهره‌مند می‌شود)[69]

در آیات دیگری ملاحظه می‌کنیم: «خَتَمَ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ ... * فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا  وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ...»[70] خداوند بر دلهای کافر مهر زده ... و در دلهای منافقان مرض است و خدا بر بیماری قلب آنان بیافزاید. عذاب دردناک در انتظار اینان است. از آیات یاد شده استفاده می‌شود که کافران کور دل و منافقان مریض القلب در قیامت دچار عذاب دردناک خدا می‌شوند.

اگر برای مبتلا نشدن به بیماری و حفظ سلامت بدن بهترین راه پیشگیری و عمل به دستورات بهداشتی و پزشکی است، جهت حفظ سلامت قلب و روح بهترین راه تقوا و حفظ سلامت قلب از ابتلا به ویروس گناه و عمل به دستورات طبیب روح است.[71]

پیامبر اسلام (ص) (طبیب سیّار روح) در آخرین جمعه ماه شعبان در خطبه معروف شعبانیه[72] بهترین عمل را در ماه مبارک رمضان، تقوا و ترس از گناه (الوَرَعُ عَن مَحارِمِ الله) شمردند.

این مقاله در فاصله زمانی 30 بهمن 1398 تا روز 5 اردیبهشت 1399 (جمعه آخر ماه شعبان) که اوج شیوع بیماری کرونا در ایران و جهان بود، نگاشته شد.

تا این لحظه، آمار رسمی مبتلایان در ایران بیش از 83 هزار و تعداد جان باختگان فراتر از 5 هزار اعلام شده است.

در ایران و جهان تا روز 3 اردیبهشت 99، آمارها نشان می‌دهد که بیش از دو و نیم میلیون نفر به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند و تعداد جان باختگان بیش از 180 هزار نفر.

در بین کشورها همچنان آمریکا در ردیف اول و اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، انگلیس، آلمان در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. ایران، در رتبه 7 یا 8 بوده و سازمان بهداشت جهانی آمار مبتلایان به کرونا و تعداد تلفات انسانی را در ایران بیشتر از آمار رسمی ذکر کرده است. از 200 کشور جهان، تنها 6 کشور به کرونا مبتلا نشده‌اند.

خدایا! تمام اموات مؤمنان و شهیدان خداپرست در طول تاریخ و همه جان باختگان مسلمان را در این روزها، مشمول رحمت و مغفرت خود قرار بده و به بهبودیافتگان و مسلمانان عافیت کامل جهت بندگی بیشتر خدا عنایت فرما و به اشخاص بهبود یافته و سالم از غیرمسلمانان، توفیق راه یافتن و تشرف به دین اسلام کرامت کن.

مصطفی پاینده، جمعه 5 اردیبهشت 1399 هـ.ش – شهر مقدس قم.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :