"يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ"؛^[1]

اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! ركوع كنيد، و سجود به جا آوريد، و پروردگارتان را عبادت كنيد، و كار نيك انجام دهيد؛ شايد رستگار شويد.

واژه‌ها

تُفْلِحُونَ: رستگار می‌‌شويد. فعل مضارع، باب افعال، از ماده «فلح».

ارْكَعُوا: رکوع کنید. فعل امر حاضر از ماده «رکع»".^[2]

نکته‌های تفسیری

1. راه رستگاری مؤمنان

براى سعادت و رستگاری انسان، دو برنامه مطرح شده است؛ به طوری که رستگارى او در انجام هر دو نوع عمل است.

الف. برنامه‏ هاى ثابت؛ مانند ركوع و سجود و عبادت‏هاى ديگر (ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ).

این آیه، مؤمنان را به عبادت، امر کرده و آن را عامل رستگاری آنان دانسته است؛ اما قبل از امر به عبادت، سفارش به یکی از مصادیق عبادت (نماز) در قالب رکوع و سجود سفارش کرده است. این روش بیان که ذکر خاص قبل از عام است، بیانگر از اهمیت نماز است که به صورت انفرادی، آن را ذکر نموده است؛ چرا که نماز در کسب رستگاری و سعادت بشر، بسیار مؤثر است.

ب. برنامه‏ هاى متغيّر؛ مانند کار خیر (افْعَلُوا الْخَيْر) كه تابع زمان و مكان بوده، در هر زمان، مصداق خاصّى دارد. ابتكارات و اختراعات و خدمات عمومی از این قبیلند. البته این‌ها زمانى مؤثّر است كه در ساية ايمان و بندگى خدا باشد.^[3]

2. نماز، عامل اصلی فلاح

با دقت در این آیه می‌‌توان به برخی از عوامل کسب رستگاری پی برد که عبارتند از رکوع و سجود و عبادت و فعل خیر.

نکته قابل توجه، این است که خداوند، سفارش به اعمال عبادی را پیش از سفارش به کارهای نیک قرار داده و این مطلب، حاکی از اهمیت مسائل عبادی است؛ به این معنا که کارهای نیک، وقتی قابل قبول است که با عبودیت و بندگی همراه باشد. در روایت نیز به این موضوع اشاره شده است^[4]. اگر در این آیه به اعمال دیگر پرداخته و فرموده است: "وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ"مراد، ساير احكام و قوانين تشريع شده در دين خواهد بود؛ چون در عمل كردن به آن قوانين، خير جامعه و سعادت افراد و حيات ايشان فراهم می‌شود. هم چنان كه فرمود: "اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ"^[5].^[6]

 نکته دوم در این آیه، مقدم کردن نماز بر سایر عبادت هاست. با اینکه نماز خود عبادت است، در این جا در قالب رکوع و سجود مقدم شده و به آن تصریح گشته است که بیانگر اهمیت نماز در میان عبادات است.

اگر در میان اجزای نماز، رکوع و سجود را ذکر کرده، به این دلیل است که این دو، محوری‌ترین و عنصری‌ترین اجزای نماز هستند.^[7] بنابراین به خوبی می‌‌توان نتیجه گرفت که مهم‌ترین عامل در به‌دست آوردن سعادت و رستگاری، نماز است.

3. سعادتمندی حتمی یا احتمالی؟

آیا با انجام کار‌های نیک و عبادات، سعادتمندی بشر، حتمی و قطعی خواهد بود؟

ما انسان‌‌ها تا هنگامی که در دنيا زندگي مي‌كنيم، بين خوف و رجا، بين قبض و بسط، بين خير و شرّ، بين حُسن و قبح، بين حق و باطل و بين صِدق و كذب، به سر مي‌بريم. ممكن است ـ خدای ناکرده ـ ناگهان وضع برگردد و كسي كه كارِ خير انجام مي‌دهد، به سوء خاتمه مبتلا بشود؛ لذا نمي‌توان اطمينان كرد كه اين خير، تا پايان عمر مي‌ماند. اين "لَعَلَّكُمْ" در غالب مواردي كه ما را به كارِ خير دعوت مي‌كنند مطرح است و سرّش همین است كه معلوم نیست عاقبت کار چگونه خواهیم بود. هر كار خيري كه انجام می‌دهیم در معرض فلاحيم؛ بدین روی خدا فرمود: "لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ"؛ شاید رستگار شوید. و شايدِ (لعلّ) خدا به منزلهٴ بايد نیست؛ بلکه منظور همان شايد است. زيرا اين "لعلّ" و "ليت" و مانند آن در مقام فعل ذات اقدس الهي است. فعل، موجود خارجي است که مقام امكان است و قابل تغيير و تبدّل می‌باشد و خدا در قرآن به زبان عربيِ مبين سخن مي‌گويد. مي‌فرمايد: اين كار شايد شما را به مقصد برساند. خيلي‌ها بودند كه در اول كارِ، خير بودند؛ ولی در عاقبت كار، شرّ شدند و به عكس هم بودند که در اول كار، شرّ بودند و بعد توبه كردند و عاقبت به خیر شدند.

بنابراين تا زنده هستيم در معرض تحوّليم. ما هميشه بايد از ذات اقدس الهي، دوامِ اين صراط مستقيم را بخواهیم، تا با دوام این کار، به سعادت همیشگی برسیم.^[8]

4. اهمیت فلاح

با استفاده از چهار مقدمه زیر، می‌توان نتیجه گرفت که هدف از آفرینش، فلاح و رستگاری انسان است.

الف. همه چیز برای انسان آفریده شده است:

"هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ"؛^[9] او خدايى است كه همه آنچه را که از نعمت‌‌ها در زمين وجود دارد، براى شما آفريد، سپس به آسمان پرداخت و آنها را به صورت هفت آسمان، مرتب کرد و او به هر چيز، آگاه است.

ب. انسان برای عبادت آفریده شده است:

"وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ"؛^[10] جنّ و انس را نيافريدم، جز براى اينكه عبادتم كنند ]و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند[.

ج. هدف از عبادت، پرهیزکاری است:

"يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ وَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ"؛^[11] اى مردم! پروردگار خود را پرستش كنيد؛ آن كس كه شما و كسانى را كه پيش از شما بودند آفريد، تا پرهيزكار شويد.

د. هدف از تقوا فلاح و رستگاری است:

"اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ"؛^[12] تقوا پيشه كنيد، تا رستگار شوید.

پیام‌ها ^[13]

1. نماز، با اهميت‌‌ترين عبادت و والاترين جلوه پرستش خداوند است (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ). با اينكه ركوع و سجود از مصاديق عبادت هستند، در اين آيه، نام آن دو در كنار "وَ اعْبُدُوا" آمده كه نشانة اهميّت نماز و اين دو ركن نماز است.

2. اظهار تذلل و خضوع در پيشگاه خداوند، روح و حقيقت نماز است؛ چرا که نهایت تذلل و خضوع در این رکوع و سجده نمایان است (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا).

3. اقتضاى ايمان و قبول پروردگارى خداوند، بنده او شدن و دستورات او را بى چون و چرا انجام دادن است (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا... اعْبُدُوا رَبَّكُمْ).

4. اقامة نماز، طاعت و بندگى خدا و انجام كار نيك، ماية فلاح و رستگارى انسان‌‌ها است (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ).

5. حتّى با ركوع و سجود و تعبد و كار خير، رستگارى خود را قطعى ندانيم؛ زيرا آفت غرور، حبط عمل است (لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ).

6. مؤمنان، همواره بايد ميان بيم و اميد به سر برند و به اعمال نيك مغرور نشوند (لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ).

8. فلاح و رستگارى، آخرين مرحلة تكامل است كه بعد از انجام عبادات و كارهاى خير بايد آن را امید داشت (لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ).

این مطلب را به اشتراک بگذارید :