"إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ"؛^[1]

شيطان مى‏خواهد به وسيله شراب و قمار، در ميان شما عداوت و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و از نماز بازدارد. آيا [با اين همه زيان و فساد، و با اين نهى اكيد] خوددارى خواهيد كرد؟

 مقدمه

در تفسير در المنثور از سعد بن وقاص چنين نقل شده كه مى‏گويد: اين آيه در باره من نازل شد. مردى از انصار غذايى تهيه كرده بود و ما را دعوت كرد. جمعى در مجلس ميهمانى او شركت كردند، و علاوه بر صرف غذا شراب نوشيدند و اين قبل از تحريم شراب در اسلام بود. هنگامى كه مغز آنها از شراب گرم شد شروع به ذكر افتخارات خود كردند. كم كم كار بالا گرفت و به اينجا رسيد كه يكى از آنها استخوان شترى را برداشت و بر بينى من كوبيد و آن را شكافت. من خدمت پيامبرd رسيدم و اين جريان را عرض كردم. در اين موقع، آيه فوق نازل شد. ^[2]

واژه­ها

يُوقِعَ: ایجاد کند^[3]. فعل مضارع، باب افعال از ماده "وقع".

الْبَغْضاءَ: کینه. اسم، مونث، از ماده"بغض".

الْخَمْرِ: شراب. اسم، جامد، از ماده"خمر".^[4]

الْمَيْسِرِ: قمار. اسم، از ماده "یسر".^[5]

يَصُدَّ: باز دارد. فعل مضارع از ماده"صدد".

مُنْتَهُونَ: خود داری کنندگان، پایان دهندگان. اسم فاعل، باب افتعال از ماده"نهی".

نکته­های تفسیری

1. چرا شیطان دشمن نماز است؟

شیطان، قسم یاد کرده^[6] که انسان را گمراه کند و برای گمراهی او از هیچ کاری دریغ نمی­ورزد:

"قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنىِ لَأَقْعُدَنَّ لهَمْ صرِاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لاَتِيَنَّهُم مِّن بَينْ‏ِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمَانهِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ وَ لَا تجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ"؛^[7] [شیطان به خدا] گفت: "اكنون كه مرا گمراه کردی، من بر سر راه مستقيم تو، در برابر آنها كمين مى كنم. سپس از پيش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آنها، به سراغشان مى‏روم و بيشتر آنها را شكرگزار نخواهى يافت".

این حملات شیطان، وقتی موفقیت­آمیز خواهد بود که انسان از نماز و یاد خدا فاصله بگیرد. امیر­المؤمنانj فرمود:

لَا يَزَالُ الشَّيْطَانُ يَرْعَبُ مِنْ بَنِي آدَمَ مَا حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ فَإِذَا ضَيَّعَهُنَّ يَجْتَرِئُ عَلَيْهِ وَ أَوْقَعَهُ فِي الْعَظَائِمِ‏؛^[8] تا آن هنگام که انسان از نمازهای پنج­گانه محافظت می­کند، شیطان از او می­ترسد؛ اما زمانی که او نمازها را ضایع کرد، شیطان بر او جرأت یافته و او را داخل در گناهان بزرگ می­کند.

بنابراین شیطان، نماز را بزرگ­ترین مانع خویش در مسیر گمراهی انسان­ها می­داند؛ لذا با نماز و نمازگزاران دشمن است و می­کوشد که انسان را از این مسیر دور کند.

حال که شیطان در برابر نمازگزاران چنین دشمنی­ای را در پیش گرفته، زیینده است که مؤمن، دشمنی شیطان را جدی گرفته، به توصیه امام زمانf عمل کند که فرمود:

"فَمَا أُرْغِمَ أَنْفُ الشَّيْطَانِ بِشَيْ‏ءٍ مِثْلِ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ أَنْفَ الشَّيْطَان"؛^[9] هیچ چیز مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمی­مالد؛ پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.

2. شراب و قمار، دو ابزار شیطان

انسان دارای دو وظیفه مهم است، یکی در برابر مردم که قرآن در این باره می­فرماید: برادر یکدیگر باشی (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة)^[10] و به هم رحم کنید (رُحَماءُ بَيْنَهُم)؛^[11] دوم اینکه به یاد خدا باشید؛ چنانکه خداوند فرموده است: "يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللّهَ ذِكْراً كَثيراً"^[12] و "أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري".^[13]

هدف شيطان، اين است كه هم رابطۀ مردمي را به هم بزند و جامعه را فاسد كند، هم رابطه الهي را به هم بزند و جامعه را از دين و پرستش خدا منصرف نماید او به وسیله می گساری و قمار به هر دو وظيفه آسيب مي‌رساند، هم رابطه انساني را به هم مي‌زند هم رابطه الهي را نابود می­کند (إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاة). پس او اين رحم را به قهر و آن محبت را به عداوت تبديل مي‌كند. (معمولاً در قمارها طرف بازنده، کینۀ شخص برنده را به دل گرفته و چه بسا دشمنی سختی شکل می­گیرد). از آنجا که مسئله اقامه نماز و مانند آن، از برنامه‌هاي رسمي بشر است، شيطان به وسيله مي گساري و ساختن و فروش شراب، و مانند آن، انسان را از ياد خدا باز مي‌دارد.^[14] بدیهی است که وقتی انسان به سراغ شراب رفت، غفلت و تنبلی به سراغش آمده، حال عبادت نخواهد داشت؛ لذا به مرور از عبادت فاصله خواهد گرفت و از یاد خدا غافل خواهد شد.

وقتی مردم یک جامعه از همدیگر دور شدند و با هم دشمن شدند و از خدا هم فاصله گرفتند، این جامعه دیگر جامعه رو به رشد نیست، بلکه جامعه­ای است رو به هلاکت و تباهی و این، همان خواسته شیطان است.

3. شراب، مانع نماز

آیا شراب، مانع صحت نماز است یا اینکه مانع قبولی نماز؟

پلیدی شراب آن قدر فراوان است که مانع صحت نماز است و هم مانع قبولی آن. چنانکه قرآن، دربارۀ عدم صحت می­فرماید:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‏ حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون؛‏

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‏گوييد.

پس معلوم می­شود برای یاد خدا بودن، حالت هوشیاری لازم است و از آنجا که مستی، عقل را زائل می­کند، پس یاد خدا محقق نمی­شود؛ از این رو نماز هم صحیح نیست. از طرفی شراب مانع قبولی نماز است؛ چنانکه امام صادقj فرمود:

"مَنْ شَرِبَ شَرْبَةً مِنْ خَمْرٍ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَلَاتَهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً"؛^[15] کسی که جرعه­ای از شراب بنوشد، چهل روز نمازش قبول نمی­شود.

آنچه که مانع صحت نماز است مستی است؛ ولی برای عدم قبولی نماز، نیاز به مستی نیست؛ بلکه صرف خوردن شراب کافی است؛ آن هم نه برای یک یا دو روز؛ بلکه طبق روایات^[16] نماز شراب­خوار تا چهل روز قبول نمی­شود.

در پلیدی شراب، همین بس که در روایات ^[17]و آیه قبل^[18]، شراب­خواری را در ردیف بت پرستی قرار داده و به اجتناب از همه اینها امر کرده و سعادتمندی انسان و رسیدن به فلاح را در گرو ترک آن قرار داده است.

بحث روایی

1. شراب خواری و نماز

 امام باقرj فرمود:

"مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَسَكِرَ مِنْهَا لَمْ تُقْبَلْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً فَإِنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ فِي هَذِهِ الْأَيَّامِ ضُوعِفَ عَلَيْهِ الْعَذَابُ لِتَرْكِ الصَّلَاة"؛^[19] هر كس شراب بنوشد و مست شود، نمازش تا چهل روز، پذيرفته نيست. اگر در اين روزها نماز نخواند، عذابش براى نماز نخواندن دو چندان مى‏شود.

2. نماز در خانه­ای که شراب باشد

پیامبر اکرمd فرمود:

"الْخَمْرُ حَرَامٌ بِعَيْنِهَا وَ الْمُسْكِرُ مِنْ كُلِّ شَرَابٍ فَمَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ... وَ إِيَّاكَ أَنْ تُزَوِّجَ شَارِبَ الْخَمْرِ... وَ لَا تُصَلِّ فِي بَيْتٍ فِيهِ خَمْرٌ مُحْصَرَةٌ فِي آنِيَةٍ وَ لَا تَأْكُلْ فِي مَائِدَةٍ يُشْرَبُ عَلَيْهَا بَعْدَكَ خَمْرٌ وَ لَا تُجَالِسْ شَارِبَ الْخَمْرِ"؛^[20] خود شراب و هر نوشیدنی مست‏كننده، حرام است. و هر نوشیدنی که زیاد آن، مست­کننده باشد، مقدار کم آن هم حرام است... مبادا کسی را به ازدواج شراب­خوار در آوری...، در خانه‏اى كه شراب باشد، نماز نخوان؛ اگر چه شراب در ظرفی در بسته باشد. بر سر سفره‏اى كه حتی بعد از تو شراب مى‏نوشند غذا مخور، و با شراب­خوار همنشين مباش.

3. چرا نماز شرابخوار تا چهل روز قبول نیست؟

حسین­بن­خالد می­گوید: "قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِj: إِنَّا رُوِّينَا عَنِ النَّبِيِّd: أَنَّهُ قَالَ: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ لَمْ تُحْتَسَبْ لَهُ صَلَاتُهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً قَالَ: فَقَالَ: صَدَقُوا قُلْتُ: وَ كَيْفَ لَاتُحْتَسَبُ صَلَاتُهُ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ. فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدَّرَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ فَصَيَّرَهُ نُطْفَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَيَّرَهَا عَلَقَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَيَّرَهَا مُضْغَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً فَهُوَ إِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ بَقِيَتْ فِي مُشَاشِهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً عَلَى قَدْرِ انْتِقَالِ خِلْقَتِهِ. قَالَ: ثُمَّ قَالَj: وَ كَذَلِكَ جَمِيعُ غِذَائِهِ أَكْلِهِ وَ شُرْبِهِ يَبْقَى فِي مُشَاشِهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً؛^[21]

به امام کاظمj عرض کردم: از پیامبر اکرمd برای ما روایت شده که فرمود: کسی که شراب بنوشد، چهل روز نمازش حساب نمی­شود. فرمود: درست گفته­اند. عرض کردم: چگونه نمازش چهل روز، نه کمتر و نه بیشتر، محاسبه نمی­شود؟ فرمود: خداوند عَزَّوَجَلَّ خلقت انسان را مقدر فرمود؛ پس چهل روز نطفه بود، سپس تبدیل به علقه شد و بعد از چهل روز، مضغه شد؛ پس هنگامی که شراب بنوشد، چهل روز در طینت او باقی می­ماند، به اندازه انتقال خلقتش. سپس فرمود: همچنین است همه غذاهایی که می­خورد و نوشیدنی­هایی که می­نوشد در طینیتش چهل روز می­ماند.

پيام‏ها^[22]

1. شيطان همواره در صدد بازدارى مؤمنان از ياد خدا و منع از برپايى نماز است (إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ... وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ).

2. قماربازى و مي­گسارى ابزار شيطان براى بازداشتن مردم از ياد خدا و برپايى نمازاست (إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ... فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ).

3. تحريكات شيطان برای باز داری از نماز، دائمى است (إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ) فعل مضارعِ "یُرید" رمز دوام و استمرار است.

4. نماز، برترين سمبل ياد خداست. و با اينكه نماز هم ذكر خداست، نام آن جداگانه آمده است (عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ).

5. باز نماندن از نماز و ياد خدا، از حكمت­هاى تحريم مي­گسارى و قماربازى است (إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ).

این مطلب را به اشتراک بگذارید :