هر جامعه‌اي براي تلطيف روان انسانها و جلوگيري از معاصي، نيازمند معنويت است. وجود مكانهاي مقدسي نظير مسجد، لازمه‌ي تقويت چنین معنويتی در جامعه است.

مساجد در جوامع مسلمان پيشرو از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار بوده‌اند. اين مكانهاي مقدس با اين هدف بنا شده‌اند كه مسلمانان روزانه در آنها گردهم آيند، خداوند را تقديس كنند و در كنار آن به تبادل آرا و افكار بپردازند. اگر مسلمانان بتوانند بنا به مقتضيات روز، تعريف‌هاي مناسبي از كاركردهاي مسجد ارائه دهند، جايگاه مساجد همواره در درجات بالايي باقي مي‌ماند.

هدایت و تربیت صحیح جوانان و به كارگیری نیروها و استعدادهای آنان در پیشرفت آینده‌ي كشور بسیار مؤثر است. با توجه به تلاش‌های دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی، بررسی راه‌های گسترش و موانع دین داری و دین باوری در بین جوانان اهمیت ویژه‌ای دارد. مسجد به عنوان پایگاهی دینی است كه حضور جوانان در آن، بنیاد دینی جامعه را تقویت می‌كند.

جوان، در لغت به معناي «برنا، تازه، نو و چيزي است كه از عمر آن چندان نگذشته باشد»(دهخدا، 1382) آمده است. فراهم آوردن زمينه حضور شاداب جوانان در مساجد مي‌تواند تأثيري بسزا در بهبود روند برنامه‌هاي مساجد ايجاد نمايد، چرا كه جوان احساس مي‌كند در وجود او، نيروهاي متراكمي وجود دارد و توانايي‌هاي جسمي، فكري، عقلي و ... وي مي‌تواند راهگشا باشد. در مقابل اگر او احساس كند كه نمي‌تواند از اين همه توانايي بهره‌برداري كند، احساس بيهودگي بر او غلبه مي كند.

بر این اساس اسلام سفارش مى‏كند، فرزندان را از كودكى به نماز و روزه عادت دهید تا تقید به فرائض در بزرگسالى بر آنان دشوار نگردد(حر عاملي، 1409ق، ج 7، ص 167).

مقام معظم رهبرى، خطاب به جوانان مي فرمايد: «جوان ها سعى كنند به دانسته‌هاى كنونى خود از اسلام اكتفا نكنند، هرچه بيشتر در صدد فهميدن و دانستن و شناختن اسلام باشند. بايد با قرآن بيش تر مأنوس شد. بايد مجالس ومحافل اسلامى را بيش تر گرم كرد. سنت بسيار با بركت اجتماع در مساجد را بايد همچنان نگاه داشت. جوان‌ها مسجد را كلاس درس و صحنه رزم بدانند و به مساجد رو كنند(ره توشه راهيان نور، 1376).

جايگاه، اهميت و نقش مساجد

مسجد پويا براي يك جامعه مسلمان بازوي كارآمدي به شمار مي رود. چون قادر است مسائل ديني را متناسب با شرايط و احوال زمان متحول كند و در اين صورت دين براي هر سؤالي در هر زماني پاسخي خواهد داشت.

از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسيارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل و فصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذيرش وفود، اعزام نماينده به نقاط ديگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بيماران و مجروحان، و اعلام وظايف حكومتى در مسجد صورت مى‌گرفت. به هر كجا كه اسلام گام مى‌نهاد، چه مسلمانان آن را فتح مى‌كردند يا مى‌ساختند، به زودى و بى‌درنگ مسجدى ساخته مى شد(ابن جبير، 1382).

این میراث عظیم كه یادگار عصر نبوی است در طول سالها دچار فراز و فرودهای فراوانی شده است و حال در دوره استقرار حكومت اسلامی انتظار می رود كه حداقل الگوهای آموزشی و تربیتی كه در طول پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامی بوجود آمده، احیاء شود و نواقص و معضلات مرتبط نیز حل گردد تا مساجد جایگاه مطلوب خود را بدست آورند.

مسلمانان صدراسلام همواره مي كوشيدند هر ابهامي را از دين بزدايند. آنها حتي به شكلي عقلاني با يكديگر و پيروان ساير اديان به بحث و جدل مي‌پرداختند و از اين نظر مسجد از موقعيتي ويژه برخوردار بود. بنا به گفته مورخان، پيامبر شخصاً در مسجد مدينه به تعليم دين مي پرداخت و به پرسشهاي پرسشگران پاسخ مي گفت. گفته مي شود دانش تفسير و نيز مدارس علوم ديني نيز از دل مساجد برآمدند. در چند قرن اول ظهور اسلام هم مساجد همچنان عرصه تبادل جديدترين اطلاعات بودند. بعدها نيز هر زمان كه جريان انديشه هاي نوگرايانه و اصلاح طلبانه در جوامع مسلمان به راه افتاد در كنار بعد معنوي مساجد از كاركرد و جذابيتي فوق‌العاده برخوردار شده‌اند. چنانكه گفته مي شود؛ سيدجمال الدين اسدآبادي انديشه‌هاي تجديد نظرطلبانه‌اش را از طريق مساجد نشر مي داد. بسياري عقيده دارند در شرايط كنوني نيز در صورتي كه بستر مناسب فراهم شود به خاطر عطش جامعه به سرعت در حال تحول ايران نسبت به مسائل معنوي و سؤالات فراوان بي پاسخ مانده، مساجد ما قادر خواهند بود به ابهامات بسياري پايان دهند و مقدار قابل توجهي از معضلات و سردرگمي‌ها را حل كنند.

مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی، اجتماعی وی فراهم می كند. در مكتب تربیتی اسلام و بسیاری از مكتب های تربیتی دیگر، «انزوا طلبی» و «جمع گریزی» بیماری روحی شناخته می شود، در حالی كه اجتماعی بودن و جمع گرایی ـ در حد معقول آن ـ نشانه سلامت روح و روان انسان و تعادل فكری او به حساب می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرایی، انعطاف و نظم پذیری را در آنان تقویت می كند. افزون بر آنچه گذشت، «مسجد معمولاً جایگاه طرح مشكلات و مباحث اجتماعی است و به طور طبیعی، با حضور در چنین مكانی روح تعهد و دردمندی در فرد ایجاد می شود» (ضرابی، 1379).

مسجد به عنوان سخنگاهي كه ابلاغ پيام ديني را به عهده دارد مثل هر سخنگاه ديگري بايستي با به كارگيري شيوه‌هاي كارآمد زبان، تبليغ خودش را به زبان عصري نزديك كند تا از تأثيرگذاري لازم برخوردار شود. يكي از اشكالات اصلي سخنگاههاي ديني محصور شدن به كاركردها و شاخص‌هاي سنتي است اما در عين حال اين شيوه‌هاي اثرگذار نبايد در تقابل با فلسفه وجودي مسجد قرارگيرد.

نقش روحانيون و مبلغين مساجد در تربيت جوانان

 اشخاص‌ ومتولیان متفاوتی در مساجد نقش ايفا مي‌كنند. از جمله اين افراد می‌توان به هیات امنا، خادم، مسئولین اجرایی و فرهنگی و ... اشاره كرد، اما به قطع و یقین می توان گفت اصلی‌ترین نقش را امام جماعت ایفا می كند. در بسیاری از مساجد مشاهده شده كه فضای مطلوب و امكانات مادی زیادی موجود است ولی آثار تربیتی آنها چندان مطلوب نبوده است و در حالت مقابل، مساجدی با فضا و امكاناتی محدود، توانسته اند به ثمرات عظیم تربیتی برسند، لذا در این بین نقش اصلي را امام جماعت به عنوان مركز ثقل ایفا می كند.

خصوصیات اخلاقی امام جماعت، سخنرانی های ضعیف و دعوت نكردن از سخنران‌هاي ماهر، نبود ارتباط با مراكز روحانیت، مركز رسیدگی به امور مساجد و سایر مسجدهای اطراف، استفاده نكردن از تجربیات دیگران، بی توجهی به برنامه‌ریزی و سازماندهی امور مساجد، فقدان مدیریت كارآمد در مساجد، نبود نقد و نظارت بر عملكرد ائمه جماعات، منحصر بودن در تبلیغ سنتی و استفاده نكردن از ابزار روز، پاسخگو نبودن به گرایش های گوناگون و تامین نبودن ائمه‌ي جماعات، از مهم ترین چالش های مهم در این عرصه است.

حضرت على(ع) در زمينه آموزشي پيشوايان مردم مى‏فرماید: كسى كه خود را پیشواى مردم قرار مى‏دهد، پیش از آن كه به آموزش دیگران بپردازد، باید خود را آموزش دهد و نیز باید قبل از آنكه با زبانش مردم را تربیت كند با رفتارش به آنان درس بیاموزد.(كليني، 1382، ج 1، ص 44).

دین خردگرا و حكمت مدار اسلام در كنار مسایل معنوى بر مسایل مادى و اقتصادى نیز تأكید مى‏كند و فقر را مایه كفر معرفى مى‏كند چنان كه از پیامبر(ص) نقل است كه فرمود: «كَادَ الفَقرُ أَنْ یَكُونَ كُفراً»(همان منبع، ج2، ص 310). بنابراين، رهبران دینى و الگوهاى جامعه باید خود را با مشكلات جوانان درگیر كنند و در حد امكان در حل آن بكوشند تا از این طریق پیوند عاطفى برقرار گردد. مردم دل به كسى مى‏دهند و خانه دل را حریم كسانى مى‏سازند كه با درد و رنج آنان آشنا و با غم هایشان محرم و در راه خدمت به آنان كوشا باشند.

با توجه به اينكه مسجد داراي كاركرد و ظرفيت تربيتي است، روحاني متولي مسجد يعني امام جماعت نيز بايستي براي خود شأن تربيتي و تعليمي قايل باشد و به اقامه نماز جماعت به عنوان يك شغل آن هم در حاشيه مشاغل ديگر نگاه نكند. متأسفانه پاره‌اي از رويكردهاي روشنفكرمآبانه خصوصاً در دهه اخير زمينه‌هايي را فراهم آورده كه مسجد و به تبع آن روحاني متصدي مسجد از شأن تربيتي فاصله گرفته و به‌يك مسأله فرعي و عبادي صرف گرايش پيدا كند. تجربه نشان داده كه رواج فضايل اخلاقي و تعمق باورهاي ديني در ميان اهالي يك شهر يا محله تا حد زيادي مرهون يك مسجد فعال و روحاني وظيفه شناس و خوش فكر است. در ادامه، جهت دستيابي به هدف مقاله، مباحث در دو بخش تهديدها و فرصت‌هاي موجود در حضور و همكاري جوانان در مساجد، پي‌گيري مي‌شود.

الف) تهديدها؛ موانع موجود در جذب جوانان بر مساجد

جوانان، روحیات و خواسته‌هایی دارند كه مسجد می‌تواند با برنامه‌های گوناگون و پر شور و هیجان انگیز جوانان را به سوی فطرت پاكشان بكشد. مثلاً برخی جوانان در مراسم دینی شور و هیجان بیشتری دارند مثل مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی.

وضعیت نوین فرهنگی و شكل گیری نظام جدید ارزشی جامعه، دین داری را در مراحل ویژه ای قرار داده و بینش افكار عمومی را نسبت به كیفیت عمل به دستورهای دینی دگرگون كرده است. در این فضا، مسجد به عنوان برترین پایگاه دینی كه در گسترش فضایل و تربیت دینی افراد جامعه مؤثر است، با چالش هایی روبرو است كه از شكوفایی آن جلوگیری می كنند.

دین‌گریزی فقط به سبب تهاجم فرهنگی یا هوا و هوس جوانان نیست؛ بلكه علل گوناگونی دارد و باید به صورت واقع بینانه به آن نگاه كرد. عوامل دین‌گریزی جوانان متنوع است. برخی از اين عوامل عبارتند از: بیان نامعقول از برخی مفاهیم دینی، اختلاف‌هاي سياسي و مديريتي، بحران هویت معنوي، برخوردهای نامناسب افراد اهل مسجد، توجه نكردن به نیازهای اساسی نسل جوان همچون ازدواج، كار و مسكن و ... . برای برطرف شدن این عوامل باید گروهها و سازمانهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، طرحی اصولی و همه سویه را برنامه ریزی كنند تا مهمترین قشر اثر گذار جامعه در آینده از دین گریزان نشوند.

در این بخش سعي بر آن است تا برخي از آسيب‌ها و موانع بالندگی و استقبال عمومی جوانان از مسجد مورد بررسي قرار گيرد.

1- بحران هویت معنوي

بحران هویت از سالهای نوجوانی آغاز می‌شود و بخشی از سالهای آغازین جوانی را نیز در بر می گیرد. بحران هویت، واژه ای است كه برای توصیف ناتوانی نوجوان در پذیرش نقشی كه جامعه از او انتظار دارد به كار می رود و سبب مشغولیت بی هدف هیجانهای جانشین و ایجاد شخصیت منفعل در جوان می شود. با توجه به آنچه هویت دینی در اختیار نسل جوان قرار می دهد اختلال و آشفتگی در آن سبب ضعف دینداری در میان جوانان می گردد؛ زیرا تعهد و مسؤولیت پذیری فرد را در قبال گزاره های دینی كاهش می دهد و این گونه ضمانت اجرایی احكام دینی كاهش می یابد. تخریب نظام ارزشی دینی سبب می شود بسیاری از افراد كه دچار بحران هویت دینی هستند، در پی هویت منفی باشند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفته اند، برگزینند. مسؤولیت گریزی، دلزدگی و بی تفاوتی هركدام از آثار نبودن هویت هستند. بنابراین بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و بی توجهی به احكام دینی می شوند. مسجد كه از مهمترین مفاهیم و موضوعات دینی است كه بحران دینی جوانان، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران می شود.

برخي از صاحب‌نظران تعهد را به عنوان سنگ بناي هويت ديني تلقي مي‌نمايند. با توجه به آنچه هويت ديني به نسل جوان مي‌دهد در طرف مقابل اختلال و آشفتگي در هويت ديني سبب ضعف دينداري در بين جوانان مي‌گردد. چرا كه تعهد و مسئوليت‌پذيري فرد را در قبال گزاره‌هاي ديني كاهش داده و به اين ترتيب ضمانت اجرايي احكام ديني كاهش مي‌يابد. اختلال در هويت ديني سبب مي‌شود فرد نه بتواند ارزش‌هاي ديني گذشته را ارزيابي نمايد و نه آن كه صاحب ارزش‌هايي شود كه به كمك آنها بتواند آزادانه براي آينده طرح‌ريزي كند. با درهم‌ريختگي نظام ارزشي در نزد جوان، او در دريافت مفاهيم ديني، زمينه مثبت و قابل قبولي را احساس نمي‌نمايد، تا انگيزه‌اي براي انجام دستورات آن داشته باشد. لذا دچار بي‌تفاوتي و بي‌مسئوليتي مي‌گردد. تخريب نظام ارزشي ديني سبب مي‌شود بسياري از افراد كه دچار بحران هويت ديني مي‌شوند بدنبال هويت منفي بگردند و هويتي بر خلاف آنچه اولياي دين در نظر گرفته‌اند برگزينند. بسياري از رفتارهاي ضد اجتماعي و ناسازگاري نوجوانان را مي‌توان از اين ديدگاه توجيه نمود. مسئوليت‌گريزي، دلزدگي و بي‌تفاوتي هركدام از آثار فقدان هويت هستند كه در عرصه ديني در قالب‌هاي بي‌توجهي به اوامر و نواهي الهي، بي‌علاقگي نسبت به شعائر، گزاره‌ها، اماكن، مراسم و نمادهاي ديني بروز مي‌كند. با بيان اين مطالب مشخص شد كه بحران هويت ديني سبب تضعيف باورهاي ديني، اختلال نظام ارزشي مذهبي و عدم تقيد به احكام ديني مي‌شود. مسجد از مهم‌ترين مفاهيم و گزاره‌هاي ديني است كه بحران عدم درك صحيح جوانان در خصوص حقيقت وجودي آن، سبب پايين آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرايش به حضور در جمع نمازگزاران مي‌گردد(محمدي و ديگران، 1383).

هويت جوان بويژه جوان امروز، تحت تاثير عوامل و مؤلفه‌هاي بسيار شناخته و ناشناخته بروني و دروني شكل مي‌گيرد. مولفه‌ها: وراثت، خانواده، جامعه، مليت، زيست بوم، طبقه اجتماعي، فرهنگ عصري ملي و جهاني، ديانت، گرايش سياسي، حد تحصيلات، نوع تخصص و عوامل پيچيده و ناشناخته بسيار ديگري است كه بايد با مطالعه دقيق و جامع علمي نسبت به تبيين و تحليل آنها اقدام نمود. اين عوامل هريك منشأ و ملازم ظهور و بروز مقتضياتي است كه در تخاطب و ترابط با جوان و تنظيم مناسبات با اين نسل، بايد آن مقتضيات به طور عميق، دقيق، كمي و كيفي لحاظ شود.

همچنين، با توجه به نبود شناخت كافی از اسلام و احكام دین و وجود زمینه‌ی مناسب در گروهی از افراد جامعه و انقلاب اسلامی، موجب برداشت غلط آنان از دین شده و به انحراف كشیده شده اند. وقتی نوجوان یا جوان در محیط های گوناگون قرار بگیرد و جواب منطقی و مستدل نیز نداشته باشد، برای حفظ غرورش ناگزیر خود را از بیگانه با مذهب معرفی می كند و با این روش بر احساس حقارت خود به سبب این ناتوانی ها در مقابل دیگران سرپوش می گذارد و اندك اندك به نفی مذهب كشیده می شود(خدایاری فرد، 1373، ص 90).

بر اساس نظر روانشناسان، هم زمان با دگرگوني‌هاي دوران بلوغ و پيدايش تمايل‌هاي غريزي، احساس روحي جديد و تمايل شديدي در جوان پديد مي‌آيد كه او را به سوي مذهب و سلوك مي‌كشاند. اين ارتباط و دگرگوني به گونه‌اي است كه اين دوره را دوره‌ ماوراء‌الطبيعه ناميده‌اند. بنابراين در صورتي كه خانواده، دوستان، مدرسه، محيط اجتماعي و ساير فاكتورهاي مرتبط با جوان نتوانند اين احساس را به مسيري كه شايسته اوست و تكامل معنوي و بلوغ فكري وي را در پي خواهد داشت، هدايت نمايند آنگاه به مرور زمان و در طي سال‌هاي بعد همين فرد تبديل به شخصيتي بي‌هويت و فاقد اصول و خاستگاه فكري، معنوي و اجتماعي خواهد شد و در مقابل، غريزه‌هايي همچون تهاجم، تخريب، شرآفريني، آزاررساني، مال‌دوستي وشهرت‌طلبي مي‌توانند وي‌را از جاده اخلاق و انسانيت منحرف سازند.

2- تراكم كاری

امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یك شغل دارند. این تراكم كاری علاوه بر خستگی جسم، سبب كسالت و افسردگی روحی نیز می شود كه برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می كنند: قسمتی را در خارج از خانه برای كار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت.

حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست كم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد كه گوناگونی كارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایت‌ها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه كرده‌اند(فرحي، 1380).

3- هم زمانی برنامه های رسانه و مسجد

در صدر اسلام به دلیل رشد كم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراكز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود كه به وسیله‌ي پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شكل می گرفت.

پیدایش مراكز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراكز متعدد فرهنگی، تعدد كانال ها و شبكه های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری های كلان، جذب امكانات فرهنگی به منظور اجرای طرح های گوناگون و چیزهای كم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی های بی محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام های بی محتوا، پخش برنامه هایی كه گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد(فروغ مسجد 3، 1384).

یكی از مهم ترین فعالیت های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت های دینی است كه از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شكوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شركت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. كیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شركت كنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مكان و زمان آن، شخصیت دیگر شركت كنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه ها و فرهنگ شركت كنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد.

در این میان، برنامه‌هایی كه رسانه در مناسبت های مذهبی پخش می كند، معمولاً چنین ویژگی‌هایی دارند و از سطح كمی و كیفی خوبی بهره می‌برند. بنابراین افراد با وجود برنامه‌های رسانه در مسجد حاضر نمی‌شوند.

بسیاری از كسانی كه در مراسم دینی مسجد شركت نمی كنند، در پاسخ به این پرسش كه چرا در مسجد حاضر نمی‌شوید می‌گویند: برنامه‌های تلویزیون از برنامه‌های مسجد محل پربارتر و بهتر است.

4- اختلاف‌ها

مسجد، كانون مردمی و پایگاه اجتماع و وحدت مردم از تمام گروه هاست. مسجد در هنگام نماز، مؤمنان نمازگزار را در كنار هم جمع می كند و همه با رعایت یك نوع آداب، یك خدا را می پرستند و با كنار گذاشتن هر گونه اختلاف از نظر ثروت، سواد، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی و جنس به عبادت می پردازند. وجود اختلاف ها و نزاع ها در چنین فضایی، زمینه پراكندگی و حاضر نشدن مردم را در مسجد ایجاد می كند. برخی از این اختلاف ها را بررسی می كنیم:

4-1. اختلاف هاي سیاسی

مسجد جنبه های سیاسی گسترده ای دارد، ولی اختلاف های سیاسی، حزب گرایی و تعصب به یك جناح، فضای مسجد را آشفته می كند. گاهی دیده می شود كه مسجد بر اساس گرایش‌های سیاسی، به چند دسته تقسیم می‌شود و برخی جناح‌ها در مسجد ویژه‌ای حاضر می‌شوند و مخالفان آنان به آن مسجد نمی روند.

در این شرایط، گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و پرهیز از حركت‌های افراطی سیاسی و معیار قراردادن اسلام برای حفظ وحدت لازم است. در این میان، امام جماعت نقش تعیین كننده‌ای دارد.

4-2. اختلاف های مدیریتی

اختلاف میان اعضای هیئت امنا در مسائل جاری مسجد، گاهی سبب ایجاد دو دستگی میان نمازگزاران می شود و فضای مسالمت آمیز مسجد را با نقدهای مخرب آشفته می‌كند. مسجد مكانی برای عبادت و آرامش روحی است و این اختلاف‌ها علاوه بر اینكه بر كیفیت فعالیت‌های مسجد اثر بدی می گذارد، مسجد را از آرامش خارج می كند. اهالی محل هم به دلیل اختلاف هیئت امنا انگیزه ای برای حضور در مسجد نمی یابند.

نقش امام جمعه، امام جماعت و امور مساجد، در برطرف كردن این اختلاف‌ها بسیار مؤثر است.

5- پایین بودن سطح كمی و كیفی فعالیت‌های مسجد

در بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، بیان شد كه پایین بودن سطح كمی و كیفی فعالیت‌های مسجد از نقاط ضعف مسجد است كه سبب حاضر نشدن افراد در مسجد می‌شود. از مسجدی كه فقط نماز جماعت به صورت خشك و بی روح در آن برقرار می شود، نمی توان شكوفایی و حضور همه سویه مردم را انتظار داشت. وقتی مسجد در سطح گسترده فعالیت ندارد، اهالی محل برای حضور در مسجد كم تر انگیزه دارند. این عامل مهمی درحذف فرهنگ مسجد از جامعه‌است. متأسفانه، بسیاری از مسجدها كه امام جماعت همیشگی در آنها حضور ندارد، با این مشكل رو به رو هستند.

6- نا آشنایی با فضیلت مسجد

نشستن در مسجد، عبادت است و سبب آرامش و رحمت الهی می شود. حاضران در مسجد میهمانان و زائران پروردگار هستند. نشستن در مسجد گنجینه ای بهشتی بلكه بهتر از نشستن در بهشت است.

اطلاع از این موارد، در ایجاد انگیزه و گرایش های اهالی محل برای حضور در مسجد بسیار مؤثر است. آگاهی از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و حضور در مسجد، از لحاظ روانی عامل مهمی برای حضور افراد در مسجد به شمار می رود.

در صدر اسلام، عده ای از مسلمانان گرمای هوا را بهانه قرار می دادند و از حضور در نماز جماعت ظهر خودداری می كردند. پیامبر از این موضوع بسیار ناراحت شدند و فرمودند: من تصمیم گرفته‌ام خانه كسانی را كه در نماز جماعت شركت نمی كنند بسوزانم. در این اوضاع آیه 238 سوره بقره نازل شد: «در انجام همه نمازها به ویژه نماز وسطی (نماز ظهر) كوشا باشید و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا به پا خیزید (و تنبلی نكنید)»(مكارم شيرازي، 1374، ج 2، ص 205).

7- برخوردهای نامناسب افراد فعال در مسجد

شاید مهم‌ترین عاملی كه سبب پر شورونشاط شدن محیط می‌شود، شیوه برخورد اهل مسجد و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشك، مقدس‌نما و تعصب‌گرا، خلاصه نشود.

جوان از طريق این برخورها درباره حضور یا حاضر نشدن در مسجد تصمیم می‌گیرد. علاوه بر نمازگزاران، افرادی در مسجد حاضر می شوند كه گرایش های دینی كم تری دارند و شاید وضع ظاهری مناسبی هم (از نظر دینی) نداشته باشند. برخورد افراد مسجدی با این افراد، در تداوم حضور آنان در مسجد تأثیرگذار است.

برخی افراد به سبب برخورد نامناسب افراد اهل مسجد، برای حضور در مسجد علاقه چندانی ندارند. متأسفانه این برخوردهای نامناسب بیشتر در برخورد بزرگسالان با جوانان و نوجوانان رخ می دهد كه نسل آینده مسجد را تشكیل می دهند. اجازه ندادن به نوجوانان برای ایستادن در صف اول و كمك نكردن به آنان برای انجام دادن فعالیت های مسجد، نمونه‌ای از این بدرفتاری هاست.

استاد مطهرى داستانى را نقل مى‏كند كه گویای این حقیقت است. وی مى‏گوید: «شخصى كه به مسجد مى‏آمد و نماز جماعتش ترك نمى‏شد، توسط یكى از مقدسین مورد عتاب قرار مى‏گیرد كه اگر مسلمانى چرا ریشت را این طور كرده‏اى؟ او از همان جا سجاده را بر مى‏دارد و مى‏گوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان. رفت كه رفت(مطهري، 1381، ج 2، ص101).

آنان كه منادیان و ناشران فرهنگ نمازند باید راه‏هاى ارتباط با جوانان را شناسایى كنند و از روش‏هاى كارآمد استفاده نمایند و خودرا جاى جوان بگذارند وتوقع بیش از حد از او نداشته باشند خوشبختانه دین واقع بین اسلام به نكات دقیقى پرداخته كه بسیار كارگشا است. وقتى امام على(ع) با خدمت كارش قنبر براى خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمى و سه درهمى خریدارى نمودند حضرت علي(ع) پیراهن سه‌درهمى را به قنبر دادند. قنبر گفت: شما به آن سزاوارترى چون شما بالاى منبر مى‏روى و خطبه مى‏خوانى، امام(ع) در پاسخ فرمود: «أَنتَ شَابّ وَ لَكَ شَرَّهُ الشَّبَاب؛ تو جوان هستى و میل جوانى دارى»(مجلسي، 1403، ج 100، ص 93). در حدیث فوق امام علي(ع) این درس را به همگان داده است كه جوان را درك كنند و روحیه او را در نظر گیرند.

گاهی برخورد نامناسب افراد مذهبی در خارج از مسجد، سبب پیدایش این تصور می‌شود كه افراد مذهبی شخصیت اجتماعی و انسانی مناسبی ندارند و در نتیجه نسبت به دین‌ و مكان‌های‌دینی دلسرد و وازده می‌شوند. ‌این‌افراد، دین را از رفتار دین‌داران می‌آموزند و بدرفتاری آنان سبب دین‌گریزی می‌شود كه نتیجه و نمود عملی آن حاضر نشدن در مسجد است.

8- محیط، اجتماع و فرهنگ

رفتار انسان بر اساس نظام شخصیتی و هویت اوست كه عوامل گوناگونی از جمله محیط و اجتماع در شكل گیری آن مؤثرند. انسان موجودی اجتماعی است و بی شك به تنهایی نمی‌تواند نیازهای خود را برطرف سازد. پس ناچار است در جامعه انسانی زندگی كند. زندگی در كنار اعضای جامعه و رفع برخی نیازها به وسیله دیگران، با توجه به روحیه اثرپذیری انسان، زمینه مناسبی را برای الگو برداری و شكل گیری شخصیت او بر اساس محیط پیرامونش فراهم می كند. اگر فرد در محیطی رشد كند كه موضوع های دینی همچون مسجد و نماز، ارزشی نداشته باشد یا برخلاف آنها تبلیغ شود، نمی توان انتظار داشت كه او به مسجد علاقه مند گردد.

جوانان معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها، مشكلات رفتاری، عقیده‌ای و سلیقه‌ای دارند. این اختلاف گاهی سطحی و زودگذر است كه در شخصیت و رفتار جوان تأثیر زیادی ندارد ولی گاهی این اختلافها به ناهنجاری و ناسازگاری جوان می‌انجامد و به این ترتیب امنیت روحی و روانی لازم برای دین‌داری از بین می‌رود. در این میان مسجد نمی تواند كار مهمی را انجام دهد. چون عوامل ظهور ناهنجاری‌ها در نوجوانان و جوانان چنین است: درك نكردن روحیه جوان، الگوی نامناسب، فاصله طبقاتی، كم توجهی خانواده‌ها.

آنچه موانع مشترك جذب جوانان به مساجد در مدرسه و اجتماع است كه در خور توجه و جاى تأمل و تعمّق و بازنگرى است، وجود دوگانگى و تناقض در گفتار و اعمال است بنابراين در جامعه شاهد اعمال و رفتارى است كه مغاير تعاليم اخلاقى و دينى است. از جمله عواملى كه بر روى نوجوانان و جوانان تأثيرى منفى دارد می توان به موارد زير اشاره كرد:

دوستان ناباب و معاشران ناصالح، آلوده بودن جوّ عمومى حاكم بر جامعه، محيط ناامن فكرى و فرهنگى براى جوانان و كم رنگ شدن تدريجى معنويت در جامعه.

یكی از مهم ترین عواملی كه مانع رونق و شكوفایی مسجد می گردد دگرگونی و سست شدن نظام ارزشی جامعه است؛ زیرا ارزش رفتارهای اجتماعی افراد، بر اساس یك نظام رفتاری مشخص می شود.

يكي ديگر از اين موانع اجتماعي و فرهنگي، پديده ي تهاجم فرهنگي است. فرهنگ ملی ایران با ارزشهای مذهبی گره خورده است به گونه ای كه مذهب، جزء جدایی ناپذیر هویت مردم ایران است و دشمن، تهاجمی گسترده را به فرهنگ و هویتی ما برنامه ریزی كرده است و آن را پشتیبانی می كند و می كوشد فرهنگ ضد ارزشی غرب را در میان جوانان كه قشر آسیب پذیر هستند، گسترش دهند و آنان را نسبت به مفاهیم و احكام دینی بی‌عقیده كند. بنابراین مسجد پایگاهی است كه در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی می تواند در این جدال نابرابر فرهنگی، جوانان را جذب كند و این قدم بلندی در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی است.

ب) فرصت‌ها؛ روشهاي جذب جوانان بر مساجد

در بحث عوامل رونق و شكوفایی مسجدها و جذب جوانان به مسجد عوامل متعددي دخالت دارند. در ذيل به بررسي تعدادي از اين عوامل پرداخته مي‌شود.

1- توجه به نيازهاي جوانان

چنانچه مي‌دانيم قدرت جذب‌كنندگي هر مكاني يا موقعيتي به ميزان ارضاء‌كنندگي آن مكان در رابطه با نيازهاي پيراموني بستگي دارد. جذب‌كنندگي يك موقعيت ممكن است به دو جهت مورد توجه قرار گيرد. گاهي بعضي‌ها بر اين باورند كه يك موقعيت جذاب است، به خاطر اينكه في‌نفسه جذاب است، چه آن موقعيت نيازي را ارضا نمايد و چه ارضا نكند. در اينجا ارزش في‌نفسه امور و موقعيت يا مكاني مستلزم اين است كه خود آن موقعيت واجد ويژگي‌ها و خصايصي باشد كه به نظر بينندگان زيبا و ارزشمند به نظر آيد.

عده‌اي ديگر بر اين باورند كه ارزشمندي امور و يا جاذب بودن موقعيتي به ارزش بيروني و عيني آن است و آن موقعيت بايد واجد ويژگي‌هايي باشد كه به واسطه آن بخشي از نيازهاي آدمي ارضا شود و بر اساس ديدگاه دوم چنانچه ما نيز بر آن تاكيد مي‌ورزيم موقعيتي همچون مسجد بايد واجد ويژگي‌هايي باشد كه آن ويژگي‌ها به ارضاي نيازهاي مردم منجر شود. بين ميزان ارضاكنندگي مسجد و ميزان جاذب بودن آن رابطه مستقيمي وجود دارد. آدمي نيز رو به موقعيت‌هايي دارد كه اين نيازها را ارضا مي‌كنند نيازهايي چون:

1-1. نياز به امنيت، محبت و تعلق

نيازهايي چون امنيت، محبت و تعلق به اجتماع نيز از سنخ نيازهاي بشري است اما متمايز از نيازهاي فيزيولوژيك، اساساً آدمي به واسطه برخورداري از نيازهايي چون امنيت، محبت و تعلق از حيوانات متمايز مي‌شود. «مزلو» نيز نيازها را به دو دسته كلي نيازهاي فيزيولوژيك و نيازهاي روانشناختي تقسيم نموده است. بنابراين هويت‌يابي و معني بخشي به زندگي انساني مستلزم تاكيد بر ارضا نيازهاي روانشناختي اوست، نه صرفاً نيازهاي فيزيولوژيك آدمي، مكان‌هايي كه در ارضا اين نيازها موفقيت بيش‌تري دارند از جذابيت بيش‌تري نيز برخوردارند. البته بايد اشاره كنيم كه اين نيازها نيز بيش‌تر ناظر بر وضعيت موجود افراد هستند، چرا كه نيازهاي فوق از جمله نيازهاي عيني و واقعي افراد است كه بايد ارضا شوند.

1-2. نياز به خودشكوفايي

نياز به خودشكوفايي نيازي است كه در عين اينكه در قلمرو نيازهاي روانشناختي است، اما به لحاظ ماهيت و موقعيت خاص خود، بيش‌تر در قلمرو نيازهاي مطلوب، هنجاري و آرماني قرار دارد. تمامي انسان‌ها براي رسيدن به جايگاهي غير از جايگاه موجود و براي ارضا نيازي غير از نياز موجود (فيزيولوژيك، امنيت و...) تلاش مي‌كنند و آرمان‌خواهي آدمي نيز اساساً ناظر بر تاكيد او بر ضرورت ارضا نياز خود شكوفايي است. تبيين جايگاه واقعي آدمي و اينكه انسان به چه درجاتي مي‌تواند نايل آيد، نيز زمينه ارضا و شكوفايي اين نياز را فراهم مي‌نمايد(سجادي، 1381، ص 286).

محور اساسي ديگر جذب جوانان به مساجد، تشخيص نياز و انگيزه‌هاي جوانان است، پر واضح است كه جوانان به انحاء مختلف در پي ارضاي نيازهاي گوناگون خود برمي‌آيند و در اين مسير به مكان‌ها و محافلي مي‌روند كه در آنجا پاسخي به يكي از نيازهاي گوناگون خود بيابند. پس بايد ديد مساجد و متوليان آن تا چه اندازه از نيازهاي جوانان آگاهي دارند و در صورت آگاه بودن تا چه پايه در برآوردن اين نيازها برنامه‌ريزي و كار كرده‌اند. بدين ترتيب تشخيص نيازهاي مختلف جوانان از جمله نيازهاي جسماني، رواني، عاطفي، اجتماعي، معنوي و اخلاقي و شناختي جوانان مي‌تواند گام موثري در جذب آنان به مساجد باشد. وقتي خصوصيات نوجواني و جواني شناخته شد آنگاه برنامه‌ريزان امور فرهنگي مساجد قادر مي‌گردند برنامه‌هايي تدوين كنند كه متوجه ارضاي نيازهاي گوناگون جوانان بوده و مطابق با سليقه‌ها و روحيه جوانان باشد. چنين برنامه‌هايي براي جذب و پرورش جوانان در مساجد مي‌تواند موثر باشد.

2- امام جماعت

امام‌جماعت، مهم‌ترین عضو مدیریتی مسجد است كه می‌تواند با برنامه‌‌ریزی و عملكرد درست، زمینه مناسبی را برای پیش برد عوامل حضور مردم در مسجد، فراهم كند. درباره حضور‌ جوانان در مسجد نیز عملكرد امام‌ جماعت، شخصیت ‌امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است.

روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشك و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یكی از دوستان جوانان به شمار ‌رود. امام جماعت برای اینكه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی كند. او می‌تواند در مشكلات، آنان را یاری كند، موفقیت‌هایشان را به آنان تبریك بگوید، از ناراحتی و غم‌‌هایشان ابراز تأسف كند، هدایای كوچكی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم كند، در صورت امكان، روز تولدشان را به آنان تبریك بگوید و كارهای دیگر كه با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.

بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط كتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینكه امام جماعت به آنان احترام می‌گذارد و به شكل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان كرده، احساس شخصیت می‌كنند، به امام جماعت نزدیك شده و مطالبی را كه نمی‌توانند بیان كنند كتبی با امام جماعت در میان می‌گذارند.

البته امام جماعت پیش از اینكه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، بايد به‌طوركامل ازنیازها و روحیات، ارزش‌ها، خواسته‌ها، سلیقه‌ها، توان‌مندی‌ها و آسیب‌هایی كه جوان را تهدید می كند و راه‌های رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت می‌تواند فعالیت‌ها و برخوردهای خود را با جوانان به شكلی تنظیم كند كه علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بكشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.

شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یكی از مهم‌ترین كارهایی است كه امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه كارهای درست در جهت رفع موانع لازم است.

3- خانواده و دوستان

خانواده ‌و دوستان از مهم‌ترین عوامل تشكیل‌دهنده شخصیت افراد هستند كه در شكل‌گیری اندیشه تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد مؤثر خواهند بود. اگر اعضای خانواده به ویژه پدر و مادر خود به مسجد بروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجه كنند یا اینكه فضای خانه به طور كلی با آموزش‌ها و مفاهیم دینی آشنا باشد، می‌توان انتظار داشت جوانان با مسجد، میانه خوبی داشته باشد.

در خارج از خانواده دوستان بر ارزش‌ها و بینش‌های جوان تأثیر زیادی دارند. از آنجایی كه روابط دوستانه جوانان، قوی تر و مؤثرتر از دیگر رده‌های سنی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر می‌شود.

خانواده‌ها باید به گونه‌ای غیر مستقیم بر دوستان و دوست یابی فرزند خود نظارت كنند و ملاك‌های دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو كنند تا فرزندشان به وسیله دوستان مؤمن و مسجدی به آموزه‌های دینی از جمله مسجد علاقه‌ مند شوند.

4- امكانات و فعالیت‌های مسجد

در بحث بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، به اهمیت گستردگی فعالیت‌های مسجد و امكانات آن اشاره شد. با توجه به ابزارها و شیوه‌های نوین فرهنگی، امروزه مسجدها بدون امكانات و فعالیت‌های گوناگون و حساب شده نمی‌توانند با دیگر مراكز و ابزار به ظاهر فرهنگی رقابت كنند.

با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان، باید دست كم در دو زمینه فعالیت داشته باشد: امكانات فرهنگی و امكانات ورزشی.

اگر از سوی مسجد در محل، مكانی برای ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با  برنامه ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امكانات ورزشی در سطح شهر با تخفیف ویژه استفاده كنند، بسیار مناسب است.

كانون فرهنگی، روزنامه‌ها، مجله‌ها، كامپیوتر، كتاب‌خانه، نوارخانه، بانك سی‌دی و ویدئو كلوپ از امكانات فرهنگی مسجد است كه با مدیریت صحیح، میتواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امكانات فرهنگی كمك كند.

5- كلاس‌های آموزشی

یكی مهم‌ترین جنبه‌های مسجد، مسائل آموزشی است. هر چند بسیاری از جوانان از درس و كلاس گریزان هستند، ولی برگزاری برخی كلاس‌های آموزشی مورد علاقه جوانان در جذب آنان مؤثر است. كلاس‌های آموزشی ورزشی و هنری علاوه بر اینكه به امكانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این كلاس‌ها در رشته‌های خیاطی، گلدوزی، گل‌سازی، هنر‌های دستی، خطاطی، نقاشی و طراحی، عكاسی و فیلم‌برداری، ورزش‌های رزمی و شنا برای خانمها و آقایان، قابل برگزاری است. برای افزایش سطح كمی و كیفی كلاس‌ها، هیئت امنا باید با بخش آموزشی‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزشی و پرورش‌ هماهنگی كند.

برگزاری برخی كلاس‌های كمك درسی، آموزش زبان و كامپیوتر در داخل مسجد یا خارج از مسجد، با برنامه ریزی و هماهنگی مسجد ممكن است.

6- ارزش دادن به ديدگاه جوانان

جوانان روحیه ویژه‌ای‌ دارند. ستایش‌خواهی و جلب‌توجه كردن دو نوع از خواسته‌های جوانان در زمینه ذهن و عاطفه است. بنابراین، بها دادن به جوانان، عامل مهمی در راستای تأمین خواسته‌ها و جذب آنان به مسجد است. البته این به معنای اختیار دادن زیاد و غیر منطقی به جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنان نیست. بها دادن به ديدگاه جوانان در مساجد مي‌تواند به شكل‌هاي ذيل بر خود جامه‌ي عمل بپوشاند:

6-1. ارزش دهي از طريق اعطاي مسئوليت در هیئت امنا

هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است كه همه فعالیت‌های مسجد را سمت و سو می‌دهد. بنابراین، عضویت یكی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی در هیئت امنا به نوعی بها دادن به جوانان است. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد.

6-2. ارزش‌دهي از طريق نظرخواهی

شایسته است بزرگ‌ترها، اعضای هیئت امنا و امام جماعت، برای فعالیت‌های گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شوند و در صورت امكان، پیشنهادهایشان را اجرا كنند. این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان می‌شود. آنان از اینكه می‌بینند نظرهایشان در تصمیم گیری‌های مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود می‌دانند. در نتیجه، پیوسته در مسجد حاضر خواهند شد.

6-3. ارزش دهي از طريق واگذار كردن فعالیت‌های مسجد به جوانان

برخی از كارهای مسجد را می‌توان به طور كلی یا جزئی به جوانان واگذار كرد. برای مثال در یك مراسم، برنامه پذیرایی بر عهده جوانان باشد. این اقدام با روحیه پرشور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وارستگی جوانان به مسجد می‌شود.

از راهكارهای ديگري كه در جذب جوانان بر مساجد مي تواند مؤثر باشد، به موارد ذیل مي توان اشاره كرد:

1. شناخت صحیح و دقیق یا نگرش سیستمی به جوان؛

2. شناخت موانع و عوامل دفع؛ پیش بینی و پیش گیری؛

3. شناخت ابزارها و عوامل جذب؛ استفاده صحیح از امكانات.

4. نگرش سازی و بازمهندسی ذهن؛ نگرش های خرد و جزئی؛

5. تعریف و تبیین راهبردهای ضروری؛ تعیین اهداف و چشم انداز؛

6. تعیین روش و برنامه ریزی و تبیین دستور كارها؛

7. خانواده و دوستان كه اگر اهل مسجد باشند و فضای خانه به طور كلی با آموزشها و مفاهیم دینی آشنا باشد بر جوان اثر می گذارد؛

8. امكانات فرهنگی و ورزشی برای جوانان در مسجد فراهم باشد؛

9. نظافت و تزیین مسجد كه اگر زیبا باشد، جوانان بیشتر جذب می شوند؛

10. تشویق: تشویق جوانی كه در مسجد حاضر شده است باعث تداوم حضور وی می شود.

نتيجه¬گيري

در این مقاله، بحث بر سر این است كه چگونه مى‏توان میان جوانى و مسجد و به بیان دیگر میان دو زیبایى، پیوند و یگانگى‏آفرید. پرسش اصلی این است كه چرا در نسلى كه به دلیل «زیبا جویى»، نمى‏تواند از كنار زیبایى روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، اقبال و استقبال و نشاط براى برپایى نماز در مسجد ديده نمي شود؟ باید گفت كه روح حقیقى مسجد كه همه‌ي زیبایى‏ها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روش‏هاى جذاب در ایجاد گرایش به كار گرفته نشده و با گذشت بیش از بیست سال از انقلاب كانون‏هاى دینى و به ویژه مسجد متناسب با نیازهاى دینى نسل نوجوان و جوان قدم بر نداشته‏اند.

ساختن انسان هايى خداترس، متقى و تسليم در برابر رضاى حق و معبود حقيقى در سايه تربيت دينى و مذهبى كه هم مقتضاى فطرت است و هم كنترل كننده غريزه و هواى نفسانى، از مؤثرترين روش هايى است كه تنها در مسجد مى تواند صورت گيرد.

مسجد می تواند بهترین عامل در جهت ایجاد تعلقات معنوی نسل های مختلف با دین را برقرار نماید و ارتباط عمیق ائمه ي جماعت با افراد محله خود و اجرای برنامه های آموزشی و تربیت، موثرترین شیوه برای بالابردن سطح آموزش عمومی و تربیت دینی و مقابله با هجوم ويرانگر فرهنگ فاسد غرب، باشد.

مسجد بايد مركز تحرك و فعاليت اسلامي باشد و روحانيون نبايد به صرف بر نماز جماعت و استخاره بسنده كنند. آنها لازم است كارهاي فرهنگي، ديني، تفسيري را نيز در مساجد انجام دهند و شبهات روز را برطرف كنند تا نمازگذاران علاوه بر معنويت، مطالب ديگري هم بياموزند. بنابراين لازم است روحانيون محترم مساجد، مطالب رو&

این مطلب را به اشتراک بگذارید :