اهداف مقاله:

1.‌ آشنایی با اینکه چگونه می‌توان دوستان را به نماز خواندن تشویق کرد.

2.‌ شناخت شیوه‌های جذب دوستان به نماز چیست.

مقدمه

دوستی، رابطه‌ای کامل‌تر و برتر از معاشرت ساده و همزیستی مـعـمـولـی است. یک فرد ممکن است در محیط زندگی، یا محل کار، یا سر کـلاس بـا افـراد مختلف برخورد داشته باشد، بدون اینکه بین او و آنـان صـمـیمیت و همدلی و همراهی وجود داشته باشد. چنین رابطه‌ای را دوسـتـانه نخوانند. دوستی گوهری است گران‌سنگ و ودیعه‌ای اسـت الـهـی رابـطـه‌ای است از عمق دل و جان و وحدت‌آفرین که انـسـان‌هـا را بـه هـم پـیوند داده، دلسوز یکدیگر و همدم و همراه هم می‌سازد و در غم و شادی‌ها شریک و دمساز می‌کند.

امـیـرمـؤمـنـان علی(علیه السلام)می‌فرماید: "دوستان، یک روح‌اند در جسم‌های جداجدا و گوناگون".[1]

بهترین دوستان کسانی هستند که در سرای آخرت هم در کنار هم باشند. خدا در قرآن می‌فرماید: "مردان و زنان باایمان دوستان یکدیگر (و در ترجمه‌ای دیگر، یار و یاور یکدیگر)‌اند که همدیگر را به کارهای پسندیده وامی‏دارند و از کارهای ناپسند باز می‏دارند. [2]

در این بخش به مسئلۀ فرهنگ‌سازی نماز در جمع دوستان خواهیم پرداخت.

1. راهکارهایی برای تشویق بیشتر دوستان نمازخوان به نماز

پایبند بودن به مسائل دینی در جمع دوستان از عوامل قوام و پایداری دوستی است. به طور یقین این پایداری و انسجام بدون حرکت و تلاش و همکاری متقابل حاصل نخواهد شد. حرکت جمعی رشد جمعی را در پی دارد و رشد جمعی بدون تعهد دوستانه و صمیمانه حاصل نمی‌شود. یکی نشانه های این تعهد می‌تواند کمک دوستان به یکدیگر در موضوع مهمی همچون نماز باشد. اهمیت دادن به نماز، نماز اول وقت، نگاه عمیق معرفتی به نماز و... از قبیل موضوعاتی است که در بین جمع دوستان و با همیاری آنها می‌تواند تحقق پیدا کند. اکنون راهکارهایی را بررسی می‌نماییم که به وسیله آنها می‌توان دوستان نمازخوان خود را بیشتر به نماز تشویق کرد.

الف) تقویت اعتماد به نفس

کسی که اعتماد به نفس، میدان را خالی می‌کند. میدان خالی فضا را برای جولان نامحرمان و بیگانگان فراهم می‌سازد. گاهی فرد به علت مواجهه با محیط های ناسالم، تمسخر افراد نادان و همچنین خجالتی بودن، در خواندن نماز کاهلی نشان می‌دهد. در چنین وضعیتی اگر انسان اعتماد به نفس نداشته باشد، میدان را خالی و نماز را ترک می‌کند. در خصوص این افراد باید اعتمادسازی نمود. تقویت حس تکلیف مداری در بین دو دوست یا جمع دوستان و از میدان در نرفتن به صورت دست جمعی می‌تواند تمرینی مناسب و کمک شایانی در هنگام تنها بودن و مواجهه با این معضل باشد. دست خدا همراه جماعت است.[3]

ب) حذف دوستان ناباب

قواعد و قوانینی را برای جمع دوستانه‌مان تنظیم و تدوین کنیم. وجود این قوانین جمع دوستانه ما را از آفتهای مختلف حفظ خواهد کرد. یکی از آن قوانین می‌تواند منع حضور افراد ناشایست در گروه باشد. وجود افراد بی‌اخلاق و کاهل نماز بر روی رفتار انسان تأثیر مستقیم دارد. چه بسا جوانانی که به مسائل دینی و نماز علا قه‌مندند، ولی نشست‌وبرخاست با افراد سست‌ایمان به مرور زمان حالات و رفتار آنها را عوض می‌کند. زمانی به خود می‌آید که حال نماز و دعا و مناجات از او سلب شده است. لذا اگر دوستانى دارد که اهل نماز نیستند و به مسائل دینى و شرعى توجه ندارند و از خانواده‌هاى لاابالى هستند، باید به نحوى او را از آنها جدا کرد و دوستانى مناسب را جایگزین آنها نمود. در قرآن می‌خوانیم: "و روزی که ستمکار دست‌های خود را می‌گزد [و] می‌گوید: ای کاش با پیامبر همراهی می‌کردم. وای بر من کاش فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم او مرا از ذکر [خدا] گمراه ساخت پس از آنکه به من رسیده بود و شیطان همواره فرو گذارنده انسان است".[4]

ج) کمک برای خواندن نماز قضا

یکی از عوامل کاهل‌نمازی، انباشته شدن نمازهای قضا می‌باشد. فرد با دیدن نمازهایی که نخوانده، احساس یأس و ناامیدی می‌کند. نتیجه این یأس، نخواندن نمازهای قضاشده و سستی در خواندن نمازهای پیش روست. این مشکل را قبل از آنکه به معضلی حل‌ناشدنی تبدیل شود باید چاره نمود. نقش دوستی شفیق و یاری همراه در حل شدن این مشکل را نمی‌توان نادیده گرفت. دوستان می‌توانند زمانی کوتاه را مثلاً نیم ساعت در هفته به خواندن نمازهای قضا به صورت دست‌جمعی اختصاص دهند. کار جمعی در مدت زمان کوتاه موجب تشویق و ترغیب و استمرار خواهد شد. اگر امکان داشته باشد، بهتر است از یک روحانی بخواهیم تا هر هفته نمازهای قضایمان را به صورت جماعت بخوانیم. امام علی(علیه السلام)فرمود: "کسی که در راه اطاعت خدا شخصی را یاری کند، بهترین یاران است".[5]

د) قرار بگذاریم همدیگر را برای نماز آگاه کنیم

گاهی انسان به نماز علاقه‌مند است، اما توجه مناسب به اوقات مخصوص آن ندارد. گاهی هم عادت نکرده است نمازهایش را سر وقت بخواند. برای آنکه نمازها سروقتش به جا آورده شود، به کمک و یادآوری نیاز داریم. فردی که با نماز مشکلی ندارد، یک تذکر و یادآوری کوچک او را تلنگری است تا به سوی انجام این فریضه الهی حرکت کند. دو دوست یا گروه دوستان می‌توانند با قراری قبلی به صورت چهره‌به‌چهره، به وسیله تلفن شهری و یا موبایل و... وقت اذان را به یکدیگر یادآور شوند. پیگیری این یادآوری نیز محبتی دوچندان است که دوستان می‌توانند به همدیگر داشته باشند. ابو ثمامه صائدی یار با وفای امام حسین(علیه السلام)در صحرای خونین کربلا روز عاشورا هنگام ظهر خدمت امام آمد و گفت: جانم ‏فداي تو! چنين مي‏بينم که دشمنان به تو نزديک شده‏اند. به خدا قسم تو کشته نخواهي شد مگر آنکه من پيش از تو کشته شوم.
دوست دارم خداي خويش را در حالي ديدار کنم که‏ اين نماز را که وقتش نزديک شده، بخوانم. امام، نگاهي به بالا افکند و فرمود: "نماز را به يادم آوردي، خدا تو را از نمازگزاران ذاکر قرار دهد. آري، اينک اول وقت نماز است". مهلتي از سپاه دشمن خواستند. آنگاه ابو ثمامه و جمعي ديگر، با امام حسين(علیه السلام)نماز جماعت‏ خواندند.[6] وي جزء سه نفري بود که تا عصر عاشورا زنده مانده ‏بودند. برخي گفته‏اند که بر اثر جراحت‌هاي بسيار بر زمين افتاد، خويشانش او را به دوش‏کشيده و از ميدان به در بردند و مدتها بعد از دنيا رفت.[7]

ه) عقل و استدلال

تقویت ذهن استدلالی سد محکمی است در برابر سم‌پاشی‌ها و شبهاتی که مانند خوره به جان جوان امروز افتاده است. متأسفانه این شبهات از اولین چیزهایی که نشانه می‌روند، نماز است. باید به فکر خود باشیم و چاره‌ای بیندیشیم.
تقویت ابزار عقل و استدلال در مواجهه با سارقین عقیده به صورت فردی توفیق چندانی ندارد. بیان استدلالات مختلف و مطالعه و بررسی مسائل اعتقادی، اگر به صورت جمعی بوده و استاد خبره‌ای هم بر جریان ناظر باشد، چه بسا واکسنی قوی در برابر تمام شبهات موجود باشد و موجب قوّت استدلالی گردد. جمع‌های دوستانه بهترین فضا برای رسیدن به چنین هدفی است. اگر این جمع‌های به صورتی برنامه‌ریزی شود که به اوقات نماز منتهی گردد می‌شود اثر دوچندانی خواهد داشت.
به چند نمونه از موضوعات و راهکارهای قابل استفاده در این موضوع اشاره مختصری می‌شود.

و) معرفی منابع معتبر و امین

معرفی کتابهای مفید در زمینه اعتقادات و فلسفه نماز اهمیت و آثار و برکات نماز پیامدهای منفی دنیوی و اخروی ترک نماز، یکی از کارهایی است که در این زمینه می‌توان انجام داد. در این صورت علاوه بر اینکه دوستان با کتاب‌هایی که در این خصوص به نگارش درآمده آشنا می‌شوند، در فرصت‏هاى مناسب مطالب کتاب را با هم مرور می‌کنند و به بحث می‌گذارند. برای پیشرفت در روند کار می‌توان سؤال و جواب‏ هایى که قبلًا تهیه دیده شده را بین دوستان مطرح و جواب داده شود. البته لازمه‌‏اش مطالعه و ذهنیت قبلى است.

ز) گردش معرفتی

می‌توان هر از چند گاهی همچون عصرهای پنج شنبه یا جمعه به همراه جمع دوستانه‌مان سری به قبرستان زده و جلسه را آنجا برگزار نماییم. این مکان بهترین فرصت است تا مباحثی همچون گذر عمر و مرگ و بیهوده نبودن جهان هستی را یادآور شویم. این امر علاوه بر اینکه تأثیر بسزایی در کاهش روحیه تکبر و غرور دارد، انسان را به فکر و عبرت‌اندوزی فرو خواهد برد .

ح) ابزار احساس و عاطفه

ابراز علاقه به دوست یا دوستان کلید باز شدن قلب آنها برای شما است. کلام در صورتی اثرگذار است که یک دوست جایگاهش را در قلب دوست خود حفظ نماید. امام علی(علیه السلام)فرمود: "هر چه محبت داری نثار دوستت کن، اما هر چه اطمینان داری به پای او مریز".[8] بالاترین محبت‌ها در دوستی این است که در امور دینی تا می‌توانند همدیگر را یاری نمایند. دوستی که بر پایه خنده و خوش بودن طرح‌ریزی شده، بنای استواری ندارد. برای اینکه محبت خود را به دوستمان اثبات کنیم، پای کلام مولای خوبان می‌نشینیم که فرمود: "دوست راستین کسی است که تو را در برطرف کردن عیب‌هایت راهنمایی کند، در غیابت هوای تو را داشته باشد و تو را بر خودش ترجیح دهد".[9] اگر چنین فضایی در بین دوستان حاکم باشد، در دعوت یکدیگر به سوی اعمال دینی مانند نماز مشکلی نخواهند داشت.

2. راهکارهایی برای جذب دوستان به نماز

در جمع خوب دوستان اتفاق می‌افتد که یکی از آنها به هر علتی بی‌نماز می‌شود یا به آن اهمیتی اندک می‌دهند. این موضوع دلیل موجهی برای برهم زدن دوستی نیست. مولای خوبان فرمود: "آن‌که بر اثر هر گناهی از برادرانش کناره‌گیری کند، دوستانش کم می‌شوند"[10] و در جای دیگر فرمود: "هر که تنها با افراد بی‌عیب برادری کند، دوستانش اندک شوند".[11]

اینک به طور مختصر راهکارهای نمازخوان کردن چنین دوستی را بررسی می‌کنیم.

1.‌ قبل از هر کاری توان روحى و جسمى و روانى او را در عمل به خوبى‌ها و ترک بدى‌ها مد نظر داشته و فراتر از توانش از او انتظار نداشته باشید.

2. از سخت‌گیری و زیاده‌روی پرهیز نموده و نماز را سهل و آسان جلوه دهید. به او متذکر شوید که میزان وقتی که انسان در طول 24 ساعت روز، برای نماز صرف می‌نماید، در مقایسه با وقتی که انسان برای خواب و خوراک و حتی دیدن فیلم و یا اینترنت می‌گذارد چیزی نیست.

3. در هنگام گفتگو در مورد مباحث عقیدتی باید از جدال خصمانه و غرور و خودمحوری به دور بود و پرسش و پاسخ‌هایی که رد و بدل می‌شود باید نیکو، منطقی و اقناع‌کننده و برای کشف حقیقت باشد؛ لذا از بحث و جدل‌های بی‌فایده که ثمره‌ای جز بی‌احترامی به یکدیگر و بسته شدن راه‌های دیگر ندارد، جداً خودارى شود.

4. در صورتی که وی اقدام به اقامه نماز نمود، او را مورد تشویق قرار دهید.

5. صفات پسندیده و نقاط مثبتی را مد نظر قرار دهید که در او هست و همواره ایشان را به علت آن ویژگی های مثبت، مورد احترام و تکریم کنید.

6. گاهی از او بخواهید عیوب و اشتباهاتتان را خیلی دوستانه برایتان بازگو کند و به شما تذکر دهد. شما هم با تمام وجود صحبت‌های او را گوش داده و با کمال میل بعضی از عیب‌ها را پذیرا باشید. این کار موجب می‌شود احساس كند نظرات او را قبول دارید و به آن احترام می‌گذارید.

7. هرگز وى را سرزنش نکنید و از طریق نکوهش و سرزنش نخواسته باشید افکار و اندیشه‌هاى خود را به وى منتقل و یا تحمیل کنید و به جاى این که بی‌نماز را به علت نماز نخواندنش سرزنش کنید یا مورد انتقاد قرار دهید. امام علی(علیه السلام) فرمود: "هرگاه مرد برادر خود را ناراحت (یا خجالت‌زده) کند او را از دست بدهد".[12]

8. بهترین روشی که از سوی معصومان:برای جذب دیگران به راه خدا معرفی شده این است که خودمان با اشتیاق و علاقه به احکام دینى اسلام عمل کنیم و همیشه به دستورهای دینى پایبند باشیم و با عمل خود دیگران را به دین دعوت کنیم. به عبارت دیگر احکام دینى را با عمل خود تبلیغ کنیم.

9. سعی كنید با او در بعضی از تشكل‌های مذهبی شرکت کنید. با برنامه قبلی از اعضای آن تشکل‌ها بخواهید به او توجه و احترام لازم داشته باشند.

10. از صمیم قلب برای موفقیت خودتان و برای هدایت او دعا كنید و بدانید كه اگر در كارتان جدیت و اخلاص داشته باشید، حتماً موفق می‌شوید. اگر هم موفق نشدید، اجرتان پیش خدا محفوظ است و از این جهت جای نگرانی نیست.

11. چه خوب است رفتار شما با او به گونه‏اى باشد كه تحت تأثیر اخلاق، عواطف و نحوه برخوردتان قرار گیرد. در این صورت به افكار و اندیشه‏هاى شما ـ به عنوان یك فرد نمازخوان مذهبى ـ علاقه‏مند می‌شود. برای رسیدن به این هدف باید این نکات را رعایت کنید:

الف) حتى المقدور در كارها پیش‌قدم باشید.

ب) اگر مشكلی براى وى ایجاد شد، با كمال خوش‏رویى به او در جهت رفع مشكلش كمك كنید.

ج) او را سرزنش و توبیخ نكنید؛ به خصوص در برابر دوستان و آشنایان و از جر و بحث و مجادله با وى پرهیز كنید.

برای اینکه راهکارهای بیان شده تأثیرگذاری لازم را داشته باشد نیاز است به قواعدی پایبند باشیم. این قواعد را مرور می‌کنیم.

قاعده اول، خيرخواهی است. نکته مهم این است که نيت ما برای هدايت مخاطب به سوی نماز از روی خيرخواهی و نه قصد تخريب و ضايع كردن باشد. وقتی نيت خير شد قطعاً گفتار نيز گويای نيت قلبی خواهد بود.

قاعده دوم، احترام به مخاطب و حفظ كرامت و شخصيت و انسانيت اوست. چه بسا شخصی كه می‌خواهيم به او تذكر یا در مسیر اصلاح یکی از عیوب او قدم برداریم در بسياری موارد از ما بيشتر بداند و بفهمد و اهل عمل به دستورات دیگر دینی باشد و تنها در اين مورد مرتكب خطا شده است.

قاعده سوم، شناخت و آگاهی می‌باشید. بدين معنا كه ما به عنوان دلسوز و ناصح، نسبت به موردی كه می‌خواهيم به مخاطب تذكر دهيم، بايد از لحاظ شرعی و قانونی و عرفی اطلاعات كافی داشته باشيم.

قاعده چهارم، ممنوع بودن كنجكاوی بی‌مورد و افراطی در مورد مخاطب است. این اخلاق نکوهیده سد بزرگی جهت برقراری ارتباط با او می‌باشد.

قاعده پنجم، كليد فتح مشکلات یعنی صبر است. در ناملايمات و سختی‌های ‌احتمالی تبليغ احكام دين، بايد صبور بود و استوار باقی ماند. عجله و شتابزدگی، آفت تبلیغ دین است.

قاعده ششم كه آخرين اصل از جذب مخاطب به نماز است، برخورد ساده، اما هنرمندانه با دوست بی‌نماز یا کاهل‌نماز است. به گونه‌ای كه در جذب مخاطب به نماز و امر به ‌معروف و نهی از ‌منكر بايد مانند هر اثر هنری، تلاش كرد تا محتوايی خوب در شكلی اثر‌گذار به مخاطب ارائه شود. نبايد برای يك موضوع هميشه از يك روش ثابت استفاده كرد؛ بلكه لازم است با توجه به مخاطب و توانایی روش مناسب و شايسته‌ای را انتخاب كنيم.

نکته پایانی

مطالبی که در این فصل بدان اشاره شد، برنامه‌هایی عملی است که پیاده نمودن آنها نیاز به صبر ، حوصله و زمان دارد. بنابراین تمامی آنچه را ذکر شد نمی‌توان در فرصتی کوتاه عملی کرد، بلکه هر کدام از این موارد را به تناسب موقعیت و در فرصت‌های مناسب و به مرور زمان اجرا خواهند شد.

در هیچ یک از مراحل گفته‌شده از برخورد نیک و ملاطفت‌آمیز و احترام دریغ نکنید. با فشار و اجبار نمى‌توان نتیجه گرفت و چه بسا تأثیر منفى آن بیش از نقش هدایتگری آن باشد.

چكيده

در این بخش به مسئله فرهنگ‌سازی نماز در جمع دوستان خواهیم پرداخت.

1. راهکارهایی برای تشویق دوستان نمازخوان به نماز

الف) تقویت اعتماد به نفس

تقویت حس تکلیف مداری در بین دو دوست یا جمع دوستان و حضور در ميدان به صورت دست جمعی می‌تواند تمرینی مناسب و کمک شایانی در هنگام تنها بودن و مواجهه با معضل عدم اعتماد به نفس نمايد. امام علي(علیه السلام)مي‌فرمايد: "دست خدا همراه جماعت است".[13]

ب) حذف دوستان ناباب

در قرآن می‌خوانیم: "و روزی که ستمکار دست‌های خود را می‌گزد (و) می‌گوید: ای کاش با پیامبر همراهی می‌کردم وای بر من کاش فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم او مرا از ذکر (خدا) گمراه ساخت پس از آنکه به من رسیده بود و شیطان همواره فرو گذارنده انسان است.[14]

ج) کمک برای خواندن نماز قضا

یکی از عوامل کاهل نمازی انباشته شدن نمازهای قضا می‌باشد. فرد با دیدن نمازهایی که نخوانده احساس یأس و ناامیدی می‌کند. دوستان میتوانند زمانی کوتاه را مثلاً نیم ساعت در هفته اختصاص به خواندن نمازهای قضا به صورت دست جمعی بدهند. کار جمعی در مدت زمان کوتاه موجب تشویق و ترغیب و استمرار خواهد شد.

د) قرار بگذاریم همدیگر را برای نماز آگاه کنیم

فردی که با نماز مشکلی ندارد یک تذکر و یادآوری کوچک او را تلنگری است تا او را برای انجام این فریضه الهی حرکت دهد. دو دوست یا گروه دوستان می‌توانند با قرار قبلی به صورت چهره‌به‌چهره، به وسیله تلفن شهری و یا موبایل و... وقت اذان را برای یکدیگر یادآور شوند امام علی(علیه السلام)فرمود: "کسی که در راه اطاعت خدا شخصی را یاری کند، بهترین یاران است".[15]

ه) ابزار عقل و استدلال

بیان استدلالات مختلف و مطالعه و بررسی مسائل اعتقادی اگر به صورت جمعی بوده و استاد خبره‌ای هم ناظر بر جریان باشد چه بسا واکسنی قوی در برابر تمام شبهات موجود باشد و موجب قوت استدلالی گردد. با معرفي منابع معتبر و امین و مطالعه مرور و بحث آنها و يا هر از چند گاهی همچون عصرهای پنج شنبه یا جمعه با گردش معرفتی به همراه جمع دوستانه‌مان مانند رفتن به قبرستان يا امامزاده ميتوان به اين امر كمك كرد.

و. ابزار احساس و عاطفه

ابراز علاقه به دوست یا دوستان کلید باز شدن قلب آنها برای شما است. امام علي(علیه السلام)فرمود: "دوست راستین کسی است که تو را در برطرف کردن عیب‌هایت راهنمایی کند، در غیابت هوای تو را داشته باشد و تو را بر خودش ترجیح دهد".[16]

2. راهکارهایی برای جذب دوست یا دوستان بی‌نماز یا کاهل‌نماز

1. قبل از هر کاری توان روحى و جسمى و روانى او را در عمل به خوبى‌ها و ترک بدى‌ها مد نظر داشته و فراتر از توانش از او انتظار نداشته باشید.

2. از سخت‌گیری و زیاده‌روی پرهیز نموده و نماز را سهل و آسان جلوه دهید.

3. در هنگام گفتگو در مورد مباحث عقیدتی باید از جدال خصمانه و غرور و خودمحوری به دور بود.

4. صفات پسندیده و نقاط مثبتی که در او هست را مد نظر قرار دهید.

5. در صورتی که وی اقدام به اقامه نماز نمود، او را مورد تشویق قرار دهید.

6. گاهی از او بخواهید عیوب و اشتباهاتتان را خیلی دوستانه برایتان بازگو کند.

7. هرگز وى را سرزنش نکنید امام علی(علیه السلام)فرمود: "هرگاه مرد برادر خود را ناراحت (یا خجالت‌زده) کند او را از دست بدهد.[17]

8. خودمان با اشتیاق و علاقه به احکام دینى اسلام عمل کنیم و همیشه به دستورهای دینى پایبند باشیم.

9. سعی كنید با او در بعضی از تشكلهای مذهبی شرکت کنید. 10. از صمیم قلب برای موفقیت خودتان و برای هدایت او دعا كنید.

11. چه خوب است رفتار شما با او به گونه‏اى باشد كه تحت تأثیر اخلاق، عواطف و نحوه برخوردتان قرار گیرد. برای اینکه راهکارهای بیان شده تأثیرگذاری لازم را داشته باشد نیاز است به قواعدی پایبند باشیم.

قاعده اول، خيرخواهی است.

قاعده دوم، احترام به مخاطب و حفظ كرامت و شخصيت و انسانيت او است.

قاعده سوم، شناخت و آگاهی می‌باشید.

قاعده چهارم، ممنوع بودن كنجكاوی بی‌مورد و افراطی در مورد مخاطب است.

قاعده پنجم، كليد فتح مشکلات یعنی صبر است.

قاعده ششم، برخورد ساده اما هنرمندانه با دوست بی‌نماز یا کاهل‌نماز است.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :