■ مهارت های نماز (مقدمات نماز)
اهداف مقاله:
1. شناخت احکام قبله در نماز.
2. شناخت مستحبات و مکروهات لباس نمازگزار.
3. شناخت آداب مکان نمازگزار.
4. آشنایی با فضیلت‌ها و مستحبات اذان و اقامه.
مقدمه
نمازگزار پس از آنکه به وسیله وضو یا تیمم یا غسل طهارت کسب کرد، باید برای ورود به نماز چند نکته اساسی را رعایت نماید. اول آنکه بداند به کدام سمت نماز بخواند. تعیین قبله نخستین گام در مسیر رسیدن به خداست. برای گام نهادن در این مسیر، لباس مناسب نیاز است. برای شروع حرکت به سمت هدف نهایی باید بهترین و سالم‌ترین مکان را انتخاب کرد. مرحلۀ بعدی آن است که شعار و آرمان خود را بیان کند که این شعار در قالب اذان و اقامه سرداده میشود. اینک هرکدام از این مراحل را بررسی قرار می‌کنیم.
1. تعیین قبله
تعدادی از احكام شرعی ارتباط مستقيم با قبله دارند. مثلاً نمازگزار بايد نماز را به سمت قبله بخواند؛ مردگان را بايد در قبر به شکلی روی دست راست خواباند که بدنشان رو به قبله باشد؛ قضای حاجت نبايد رو به قبله باشد. بسیاری از کارها نيز مستحب است رو به قبله باشد، مانند خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن و نشستن.
کسی که می‌خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید تا یقین کند که قبله را یافته است. همچنین می‌تواند به گفته دو شاهد عادل که از روی نشانه‌های حسّی شهادت می‌دهند یا به قول کسی که از روی قاعدۀ علمی قبله را می‌شناسد و مورد اطمینان است، عمل کند. اگر اینها ممکن نشد، باید به گمانی که از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راه‌های دیگر پیدا میشود، عمل نماید؛ حتّی اگر از گفته فاسق یا کافری که به واسطۀ قواعد علمی قبله را می‌شناسد، گمان به قبله پیدا کند، کافی است.[1]
2. لباس نمازگزار
لباس نمازگزار آدابي دارد كه رعايت آنها سبب فضيلت بيشتر نماز مي‌شود.
1. عمامه بستن با تحت الحنك؛ يعني دنباله عمامه را باز کند و بر شانه بيندازد.
2. پوشيدن عبا، به ويژه براي امام جماعت.
3. مستحب است نمازگزار لباس‌های فراوان بپوشد. امام باقر(علیه السلام)فرمود: "هر آنچه از لباس بر تن داري و با آن نماز مي‌خواني، همراه تو تسبيح خدا مي‌گويند".[2]
4. پوشيدن شلوار.
5. از پنبه و كتان بودن لباس.
6. پوشيدن لباس سفيد. پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله)فرمود: "لباس سفيد بپوشيد؛ زيرا اين لباس پاک‌تر و پاکيزه‌تر است".[3]
7. پوشيدن پاكيزه‌ترين لباس. امام علي(علیه السلام)فرمود: "لباس پاکیزه، همّ و غم و اندوه را از بین می‌برد و باعث پاکیزگی نماز است".[4]
8. استعمال بوي خوش. امام صادق(علیه السلام)فرمود: "نماز کسي که عطر زده، از هفتاد نماز بدون عطر بهتر است".[5]
9. به دست كردن انگشتر عقيق. در روايت آمده: "دو رکعت نماز با انگشتر عقيق، معادل هزار رکعت بدون آن است".[6]
10. استفاده از گردن‌بند براي خانم‌ها.
11. پوشاندن قدمها براي خانم‌ها.[7]
1. پوشيدن لباس سياه، حتي براي زن‌ها؛ به جز عمامه و عبا.
2. نماز با يك لباس نازك [براي مردان] و حتي غير نازك براي زنان. امام علي(علیه السلام)فرمود: "بر شما باد لباس ضخيم پوشيدن (در همه حال)؛ زيرا هر کس لباسش نازک باشد، دينش کم‌رنگ و رقيق خواهد بود و از شما کسي در برابر پروردگارش (در نماز) نايستد، حال آنکه لباس نازک و بدن‌نما پوشيده باشد".[8]
3. نماز با زيرجامه به تنهايي، گرچه نازك نباشد.
4. پوشيدن لباس كثيف.
5. به دست كردن انگشتري كه نقش صورت دارد.
6. باز بودن دكمه‌هاي لباس.
7. پوشيدن لباس كسي كه از نجاست پرهيز نمي‌كند؛ به ويژه شرابخوار.
8. پوشيدن لباسي كه نقش صورت دارد.
9. پوشيدن لباسي كه سبب تكبّر شود.
10. پوشيدن لباس تنگ.
3. مكان نمازگزار
اعمال معنوی به مکانی پاک و طاهر نیاز دارد. نجاست و طهارت، حلال و حرام، روشنی، تاریکی و... یک جا جمع نمی‌شوند. نمازگزار باید بهترین مکان را از هر نظر برای اقامه نماز برگزیند. مکان نمازگزار شرایطی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود.
اول آنکه غصبی نباشد. خواندن نماز در مکانی که صاحبش رضایت ندارد، موجب بطلان نماز است.
دوم آنکه مکان نمازگزار در نمازهای واجب طوری نباشد که از شدت حرکت، مانع از ایستادن نمازگزار و انجام رکوع و سجود او شود.
سوم آنکه سقف جایی که در آنجا نماز می‌خواند به اندازه‌ای کوتاه نباشد که نتواند در آنجا راست بایستد. همچنین به اندازه‌ای کوچک نباشد که جای رکوع و سجود نداشته باشد.
چهارم آنکه مکان نمازگزار اگر نجس است، طوری تر نباشد که رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد. ولی جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد اگر نجس باشد، در صورتی که خشک هم باشد، نماز باطل است.
مکان‌هایی که نماز خواندن در آنها مستحب است
1. نماز خواندن در مسجد مستحب است و بهترين مسجد، مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد كوفه و مسجد بيت المقدس است و پس از آنها مسجد جامع شهر، سپس مسجد محله و مسجد بازار قرار دارد. امام صادق(علیه السلام)فرمود: "يک نماز جماعت در منزل، معادل بيست و چهار نماز (فرادي)، يک نماز جماعت در مسجد، چهل و هشت نماز (دو برابر نماز جماعت در منزل)، يک رکعت نماز در مسجدالحرام، معادل هزار رکعت نماز در مساجد ديگر و نماز (فرادي) در مسجد، معادل بيست و چهار نماز در غير مسجد است".[9]
2. مستحب است نماز در حرم امامان[10] خوانده شود و ثواب آن از نماز گزاردن در مساجد برتر است.
3. براي زن نماز خواندن در خانه و اتاق عقب بهتر است؛ ولي اگر بتواندكاملاً خود را از نامحرم حفظ كند، در مسجد بهتر است.[11] امام صادق(علیه السلام)فرمود: "نماز خواندن زن در پستوي خانه، بهتر است از اينکه در اتاق خانه‌اش (اندروني) نماز بخواند و نماز خواندنش در اندروني (اتاق عقب خانه) بهتر است از اينکه در بيروني خانه نماز بخواند". [12]
4. مستحب است در مكان‌هاي مختلف نماز خوانده شود؛ زيرا براي نمازگزار شهادت مي‌دهند.
5. اگر در جايي نماز ميگزارد كه محلّ رفت وآمد اشخاص است يا كسي در مقابلش قرار دارد، مستحب است در برابر خود چيزي بگذارد كه ميان او وكسي كه پيش روي اوست يا عبور ميكند يا ممكن است عبوركند، حائل شود. برای این کار چوب يا طناب و حتي اگر خطي بكشد، كافي است. اين كار بزرگ شمردن نماز است كه به بريدن از خلق و توجه به خالق اشاره مي‌کند.[13] امام صادق(علیه السلام)فرمود: "عصاي پيامبر(صلی الله علیه و آله)به اندازه يک ذرع (حدود نيم متر) بود. هر گاه نماز مي‌خواند، آن را مقابل خود مي‌گذاشت تا به اين وسيله ميان خود و کساني که از مقابل او عبور مي‌کردند، حايلي قرار دهد". [14]
4. طهارت
طهارت یکی از آدابی است که پیش از نماز باید صورت گیرد و مقدمه و کلید ورود به نماز به شمار می‌رود. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دراین‌باره میفرماید: "الوضوء مفتاح الصلاة"؛[15]وضو كليد و وسيله افتتاح نماز است. امام على(علیه السلام)فرمودند: "محبوبترين عمل عبادى نزد معبود يگانه، نماز است. چيزى بهتر از اين نيست كه شخص، غسل كند يا وضو بگيرد و نماز بخواند و براى پروردگار خود پیشانی بر زمين نهد".[16] در روايتي از امام رضا(علیه السلام)دربارة برخي حكمت‌هاي وضو چنين آمده است: "براي آنكه وقتي بنده براي اطاعت از دستور الهي، در پيشگاه الهي حاضر مي‌گردد، به دور از هرگونه پليدي و نجاست باشد. ضمن اينكه وضو باعث از بين رفتن كسالت و بي‌حالي شده و ايجاد نشاط و سر زندگي مي‌نمايد".[17]
5. اذان و اقامه
الف) فضیلت اذان و اقامه
اذان دعوتی است از سوي آفريدگار برای آگاهی مردم و تذکر به غفلت‌زدگان و یادآوری هنگامۀ رحمت ويژۀ الهی؛ چراكه اهل آسمان از ساكنان زمين چيزي جز اذان نمي‌شنوند.[18] اذان و اقامه، موجب فرار شيطان[19] و دروازه و اذن راه يافتن به محضر ربوبی است. این اذن سیری دارد که از توحید آغاز مي‌شود و با گواهي دادن به رسالت و امامت، تکامل مي‌يابد. سپس انسان را به رستگاری با انجام بهترین کار دعوت مي‌کند. آنگاه ديگر بار با تأکید بر توحید به پايان می‌رسد. امام صادق(علیه السلام)میفرماید: "خداوند محملي از نور فرستاد. پيامبر گرامي(صلی الله علیه و آله)در آن نشست و به آسمان اوج گرفت. سپس فرشتگان به اطراف آسمان گريختند. جبرئيل گفت: الله اكبر! فرشتگان خاموش شدند و راه آسمان گشوده شد. فرشتگان گرد آمدند و گروه‌گروه نزد پيامبر آمدند و سلام دادند. آنگاه پيامبر همراه جبرئیل به آسمان سوم عروج كرد. فرشتگان به اطراف رفتند و به سجده افتادند و تسبيح گفتند. جبرئيل [دو بار] به رسالت او گواهي داد. فرشتگان گرد آمدند و به پيامبر گرامي(صلی الله علیه و آله)سلام كردند و از حال امير المؤمنين(علیه السلام)پرسيدند. سپس درهاي آسمان گشوده شد و پيامبر به آسمان چهارم برآمد. آنگاه درهاي آسمان بازگشت و فرشتگان گرد آمدند و جبرئيل بقيه اقامه را گفت".[20]
بنابراین، سرّ اذان و اقامه، باز شدن درهای آسمان و از ميان رفتن حجابها و نزول فرشتگان بر نمازگزار است. ثمره این نزول، آرامش قلبی نمازگزار است که او را از بيم آینده و اندوه گذشته دور میکند.[21] حضرت علي(علیه السلام)مي‌فرمايد: "هر كه نماز خود را با اذان و اقامه بخواند، صفي از فرشتگان پشت سر او به نماز م‍يايستند كه دو طرف آن ديده نمي‌شود و هركه نماز خود را با اقامۀ تنها بخواند، يك فرشته پشت سر او نماز ميگزارد".[22] به دليل اين اهميت، اگر نمازگزار فراموش كند اذان و اقامه بگويد و وارد نماز بشود، تا قبل از وارد شدن به ركوع، مي‌تواند نماز را قطع و پس از گفتن اذان و اقامه دوباره نماز را شروع كند.[23] البته چنان‌که اشاره شد، اگر فراموش کرد که اذان و اقامه بگوید، می‌تواند نماز را قطع کند و در غیر این صورت، چنین کاری جایز نیست.
ب) مستحبات اذان و اقامه
1. رو به قبله بودن؛
2. ايستاده بودن؛
3. با طهارت بودن؛[24]
4. صحبت نكردن در ميان فصول اذان و اقامه؛
5. آرام بودن بدن در اقامه؛
6. بلندتر بودن صداي اذان از اقامه؛
7. فاصله انداختن بين اذان و اقامه به برداشتن يك گام يا نشستن يا به سجده كردن يا به ذكر گفتن يا دعا كردن يا ساكت بودن يا به دو ركعت نماز.[25] از امام صادق(علیه السلام)فرمود: "وقتي براي نماز واجب قيام مي‌کني، اذان و اقامه بگو و بين آن دو با نشستن يا سخن گفتن يا تسبيح گفتن فاصله بينداز". [26] امام علي(علیه السلام)به یکی از ياران خود فرمود: "هر کس ميان اذان و اقامه سجده کند و در آن حال بگويد: سَجَدْتُ لَكَ خَاضِعاً خَاشِعاً ذَلِيلا؛ براي تو از روي خضوع و خشوع و با حالت خواري و کوچکي سجده کردم، خداوند مي‌فرمايد: اي فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلال خود، هر آينه دوستي اين بنده را در دل بندگان مؤمنم قرار مي‌دهم و هيبت و ترس از او را در دل منافقان خواهم افکند".[27]
چکیده
تعیین قبله نخستین گام در مسیر رسیدن به خداست. برای گام نهادن در این مسیر لباس مناسب نیاز است. برای شروع حرکت به سمت هدف نهایی، باید بهترین و سالم‌ترین مکان را انتخاب کرد. مرحلۀ بعدی آن است که شعار و آرمان خود را بیان کنیم که این شعار، در قالب اذان و اقامه سرداده میشود. اینک هرکدام از این مراحل را بررسی می‌کنیم.
1. تعیین قبله
کسی که می‌خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید، تا یقین کند که قبله را یافته است و می‌تواند به گفتۀ دو شاهد عادل که از روی نشانه‌های حسّی شهادت می‌دهند یا به قول کسی که از روی قاعدۀ علمی قبله را می‌شناسد و مورد اطمینان است، عمل کند.
2. لباس نمازگزار
لباس نمازگزار آدابي دارد كه رعايت آنها سبب فضيلت بيشتر نماز مي‌شود.
الف) مستحبات لباس نمازگزار
1. عمامه بستن با تحت الحنك؛ يعني دنباله عمامه را باز کند و بر شانه بيندازد.
2. پوشيدن عبا، به ويژه براي امام جماعت.
3. لباس‌های قراوان پوشیدن.
4. پوشيدن شلوار.
5. از پنبه وكتان بودن لباس.
6. پوشيدن لباس سفيد.
7. پوشيدن پاكيزه‌ترين لباس.
8. استعمال بوي خوش.
9. به دست كردن انگشتر عقيق.
10. استفاده از گردن‌بند براي خانم‌ها.
11. پوشاندن قدمها براي خانم‌ها.[28]
برخي از مكروهات لباس نمازگزار
1. پوشيدن لباس سياه، حتي براي زن‌ها، به جز عمامه و عبا.
2. نماز با يك لباس نازك [براي مردان] و حتي غير نازك براي زنان.
3. نماز با زيرجامه به تنهايي، گرچه نازك نباشد.
4. پوشيدن لباس كثيف.
5. به دست كردن انگشتري كه نقش صورت دارد.
6. باز بودن دكمه‌هاي لباس.
7. پوشيدن لباس كسي كه از نجاست پرهيز نمي‌كند؛ به ويژه شرابخوار.
8. پوشيدن لباسي كه نقش صورت دارد.
9. پوشيدن لباسي كه سبب تكبّر شود.
10. پوشيدن لباس تنگ.
3. مكان نمازگزار
انجام اعمال معنوی به مکانی پاک و طاهر نیاز دارد. مکان نمازگزار شرایطی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود.
شرائط مکان نماز
اول آنکه غصبی نباشد.
دوم آنکه مکان نمازگزار در نمازهای واجب طوری نباشد که از شدت حرکت مانع از ایستادن نمازگزار و انجام رکوع و سجود اختیاری او شود.
سوم آنکه سقف جایی که در آنجا نماز می‌خواند به‌اندازه‌ای کوتاه نباشد که نتواند در آنجا راست بایستد. همچنین به‌اندازه‌ای‌که جای رکوع و سجود نداشته باشد.
چهارم آنکه مکان نمازگزار اگر نجس است، طوری تر نباشد که رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد؛ ولی جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد اگر نجس باشد، در صورتی که خشک هم باشد، نماز باطل است.
4. اذان و اقامه
الف) فضیلت اذان و اقامه
اذان دعوتی است از سوي آفريدگار برای آگاهی مردم و تذکر به غفلت‌زدگان و یادآوری هنگامۀ رحمت ويژه الهی؛ چراكه اهل آسمان از ساكنان زمين چيزي جز اذان نمي‌شنوند.[29] اذان و اقامه، موجب فرار شيطان[30] و دروازه و اذن راه يافتن به محضر ربوبی است.
الف) مستحبات اذان و اقامه
1. رو به قبله بودن؛
2. ايستاده بودن؛
3. با طهارت بودن؛[31]
4. صحبت نكردن در ميان فصول اذان و اقامه؛
5. آرام بودن بدن در اقامه؛
6. بلندتر بودن صداي اذان از اقامه؛
7. فاصله انداختن بين اذان و اقامه به برداشتن يك گام يا نشستن يا به سجده كردن يا به ذكر گفتن يا دعا كردن يا ساكت بودن يا به دو ركعت نماز.[32]
[1]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسأله 782.
[2]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج4، باب43، ص464، ح5733.
[3]. همان، ج5، ص26.
[4]. همان، ص14، ح5763.
[5]. مکارم الاخلاق، ص42.
[6]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج5، ص91، ح6012.
[7]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل11.
[8]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج4، ص389، ح 5804.
[9]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص240، ح6443.
[10]. مقصود از حرم همان محدودهای است که ضریح امام در آن قرار دارد.
[11]. توضيح المسائل مراجع، مسئله894.
[12]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص236، ح6431.
[13]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل14، مسئله3.
[14]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص136، ح6140.
[15]. علامه حلی، مختلف الشیعه، ج2، ص176.
[16]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص233.
[17]. عيون اخبار الرضا7، ج1، ص111؛ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج1، ص367.
[18]. متقی هندی، كنز العمال، ح20934.
[19]. همان، ح20951.
[20]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج2، ص313 ـ 314.
[21]. فرود آمدن فرشتگان، سبب آرامش میشود. خداوند میفرماید: "إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی كُنْتُمْ تُوعَدُون" (فصّلت: 30).
[22]. جامع آيات و احاديث نماز، ج1، ص357، به نقل از: ثواب الاعمال.
[23]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، مستحبات اذان و اقامه.
[24]. بعضی در مورد اقامه، طهارت را لازم می‌دانند.
[25]. بعضی از فقها در نماز مغرب گفته‌اند فاصله به غير نماز باشد.
[26]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص397، ح6909.
[27]. همان، ص400، ح6919.
[28]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل11.
[29]. متقی هندی، كنز العمال، ح20934.
[30]. همان، ح20951.
[31]. بعضی در مورد اقامه، طهارت را لازم می‌دانند.
[32]. بعضی از فقها در نماز مغرب گفته‌اند فاصله به غير نماز باشد.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
