اهداف مقاله

1.‌ آثار اعتقادی نماز

2.‌ آثار عبادی و معنوی نماز

3.‌ تأثیر نماز در شیطان‌ستیزی

4.‌ نماز و کسب مقام‌های معنوی

مقدمه

نماز از دو سازوکار تربيتي مستقيم و غيرمستقيم برخوردار است. بيدارسازي فطرت الهي و اعطاي حيات ابدي به او، سازوکار مستقيم نماز است که با نماز گزاردن حاصل مي‌شود. اما سازوکار غيرمستقيم آن، از راه کسب آگاهي از برکات تقيّد به نماز و عواقب ترک آن به­دست می­آید. مخاطب "أقيموا الصلوة"، با آگاهي ‌يافتن از آثار شگرف نماز در سرنوشت خود، به آن راغب و از ترک آن ترسان شده و با قرار گرفتن در زمرة نمازگزاران، از تربيت مستقيم آن بهره‌مند مي‌شود.

از جمله برکات نماز می‌توان به تأثیر آن در حوزه اعتقاد و معنویت افراد اشاره کرد. اعتقاد، سازنده بینش و تفکر، معنویت صیقل‌دهنده روح برای پرواز در آسمان تعالی و رشد است. اینک آثار نماز را در این دو حوزه بررسی قرار می‌کنیم.

آثار اعتقادي

نماز، بينش و اعتقاد انسان را تصحيح مي‌كند و سرچشمة هدايت و معرفت است.^[1] هدايت، هم به ‌معناي راهنمايي به ‌كار مي‌رود و هم به‌ معناي راهبري و رساندن به مقصد که نماز، هر دو نقش هدايتي را در بر دارد. نماز، راهنماست؛ يعني مي‌تواند هدايتگر آدمي و ارائه‌دهندة راه سعادت به او باشد؛ همچون قطب‌نمايي كه در طول شبانه­روز در اقيانوس طوفاني و پرخطر فرهنگ و تربيت، سَمت خدا را به انسان نشان مي‌دهد. از طرفی، نماز راهبري نيز مي‌كند. تأثیرات تربيتي نماز در ابعاد و ساحت‌هاي مختلف انسان ـ كه طي اين نوشتار مي‌آيد ـ گوياي نقش راهبری و رسانندگ آن نماز است. عبادات به­طور كلي و نماز به­طور خاص، فهم يا علم را به باور تبديل مي­كند و اگر استمرار يابد، انسان را به يقين مي­رساند. چنان‌كه در مورد امامان معصوم:در زيارتنامه­ها مي­خوانيم كه آنها به دليل عبادت خدا، به مقام یقین نائل شده­اند. در زيارت امين الله چنين آمده است: "وَعَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصاً حَتّى اَتيكَ الْيَقينُ"؛ خدا را مخلصانه عبادت كردي تا آنجا كه به يقين رسيدي. اين فقره، در زيارت رسول الله(صلی الله علیه و آله)هم آمده است. باور يا عقيده از آگاهي سطحي و اوليه بسيار عميق­تر است و تأثیري جدي در رفتار دارد. انسان­ها غالباً در عمل تابع باورهاي خود هستند؛ نه دانش يا فهم خود. به همين دليل، بسياري از آموزه­ها و دستورالعمل­هايي را كه مي­دانيم و به ارزش آن اعتراف داريم، عمل نمي­كنيم! اين امر به امور اخلاقي و معنوي اختصاص ندارد و در امور جسمي نیز همين­گونه است. مثلاً مي­دانيم كه نرمش يا دویدن صبحگاهي در هواي آزاد، براي سلامت بدن مفيد است؛ اما چه­بسا به آن عمل نمي­كنيم. راه­هاي متعددي براي تبديل فهم به باور وجود دارد كه به دو راه اشاره مي­كنيم:

راه اول: مشاهده و لمس آثار مثبت عمل به آنچه مي­دانيم؛

راه دوم: تكرار و تلقين دروني.

با توجه به دو روش ذكرشده براي تبديل فهم و علم به باور، فهم ما نسبت به وجود خدا و قيامت، از طریق يكي از اين دو راه مي‌تواند به باور تبديل شود: راه اول: درك لذت ارتباط با خدا يا مشاهدة آثار عبادت در زندگي؛ راه دوم: تكرار و تلقين واقعيات ناپيدا به نفس، از راه توجه به عبارات و اذكار در نماز و تقيد به استمرار ادای اين فريضه.

راه اول ممكن است به­سختي حاصل شود و همه از نماز لذت نبرند؛ اما راه دوم، بيشتر قابل وصول، كنترل و برنامه­ريزي است؛ زیرا اذكار و حركات نماز به­گونه­اي تنظيم شده كه استمرار آن در اوقات خود و توجه به خدا و جهان غيب، تكرار اذكار و تلقين آنها به نفس، به میزانی که با توجه همراه باشد، موجب افزايش ايمان می­شود.^[2] البته همان­گونه که نماز خواندن، تأثیرات مثبت اعتقادي را به همراه دارد، ترك نماز نيز مقدمات تزلزل در اعتقادات و کفرگرایی او را فراهم می‌سازد^[3] و در نتیجه، سبب دوري از خداوند و اولياي او مي­شود.^[4]

آثار عبادي ـ معنوي

منظور از آثار معنوي ـ عبادي نماز، آثاري است که سبب تحکيم روحية پرستش و تعميق ارتباط انسان با خداوند مي­گردد. هر دستاورد نماز که اين رابطه را پديد آورد، مورد نظر ما قرار خواهد گرفت. برخی از آثار عبادی معنوی نماز عبارتند از:

1. قرب الهی

 از جمله ثمرات برجستة نماز، نيل به قرب الهي است. نماز بهترين وسيلة كسب قرب الهي است. هر اندازه نماز با توجه بيشتري ادا شود، قرب حاصل‌شده از آن، فزون­تر است.

2. خشوع

از دیگر آثار نماز، كبرستيزي و خاشع­سازي آدمي است. به همين جهت، نماز مي­تواند يكي از موانع مهم قرب الهي و محبت ربوبي را ـ که همان تکبرو غرور است ـ زائل سازد. امام صادق(علیه السلام)مي‌فرمايند: "خداوند به حضرت موسى‌ابن‌عمران(علیه السلام) وحى كرد که اى موسى! آيا مى‌دانى كه چرا تو را براى هم‌كلامى خود برگزيدم و تو ملقب به كليم اللّه شدى؟ موسی(علیه السلام) عرض كرد: نه! راز اين مطلب را نمى‌دانم. خداوند فرمود: اى موسى! من بندگانم را بررسى كردم و در ميان آنان هيچ‌كس را به­اندازة تو، در برابر خود، متواضع و فروتن نيافتم. اى موسى! هر گاه نماز مى‌گزارى، گونه­ات را روى خاك مى‌نهى و چهره­ات را بر زمين مى­گذارى".^[5] به اين ترتيب، درمى­يابيم كه عالى­ترين مرحلة عبادت، كوچك شدن در برابر خدا و فرو ريختن كبر و غرور است. افزايش خشوع، به افزايش رقّت قلب در نماز و لذت بردن از مناجات و درك محضر ربوبي مي­انجامد.

3. شيطان‌ستيزي

بر اساس تصريح قرآن کريم، شيطان در محضر خداوند قسم ياد کرده است که هيچ­وقت از فريفتن و گمراه کردن انسان­­ها دست برندارد.[6] شيطان براي عملي کردن اهداف خود از درست و زيبا جلوه دادن رفتارهای اشتباه و همچنين، از جالب نماياندن تمايلات و خواسته‌هاي نفساني استفاده مي‌کند.[7] نماز يکي از اعمالي است که مانع اهداف شيطان مي‌شود؛ زيرا نماز سبب وحشت و فرار شيطان از نمازگزاران مي‌شود.[8] نماز سپري است در برابر تازيانه‌هاي شيطان و محافظي است در برابر وسوسه‌هاي شيطاني.[9] انسان با نماز به مخالفت با شيطان برمي‌خيزد و طبق فرمودة امام عصر(علیه السلام): "نماز موجب خواري و ذلت شيطان مي‌شود".[10] شيطان به نمازگزاران و رحمت‌هاي بي‌پاياني که بر اثر لطف خداوند شامل حال نمازگزار مي‌شود، حسادت مي‌ورزد؛ رحمت‌هايي که گاهي خود نمازگزاران از آن غافل­اند.[11] به همين جهت شيطان مي‌کوشد تا با ابزارهاي گوناگوني مانند شراب و قمار بين انسان­ها دشمني اندازد و از اين طريق، آنها را از ذکر الهي باز دارد و از رحمت‌هاي بي­منتهاي الهي محروم سازد.[12]

4. کسب مقام‌هاي معنوي

اميرمؤمنان(علیه السلام)مقام معنوي نمازگزاران را اين­گونه توصيف نموده­اند: "فرشتگان نمازگزاران را در ميان گرفته و آرامش بر آنها مى‏بارند. درهاى آسمان به رويشان گشوده و مقام ارزشمندى براى آنان آماده كرده‏اند. مقامى كه خداوند با نظر رحمت به آن مى‏نگرد و از تلاش آنها خشنود است و منزلت آنها را مى‏ستايد. [فرشتگان] دست به دعا برداشته و آمرزش الهى مى‏طلبند".^[13] نماز درجات معنوي را براي انسان به ارمغان مي­آورد که از جملة آنها، مقام شفاعت است. پيامبر اسلام می­فرمایند: "خداوند به سه گروه وعده داد، بدون حساب وارد بهشت شوند، و هر يك از اين گروه­ها (روز قيامت) مي‏توانند هشتاد هزار نفر [تعداد زيادي] را شفاعت كنند. آنها عبارتند از: مؤذن، امام جماعت و كسي كه وضو بگيرد، سپس داخل مسجد شود و نماز را به جماعت به­جا آورد".^[14]

5. همراهی با فرشتگان

حضرت علی(علیه السلام)می‌فرمایند: "چون نمازگزار به نماز مى‏ايستد، براى او سه‏ خصلت‏ است: فرشتگانی‏ او را از جاى پاهايش تا آسمان احاطه مى‏كنند، و از آسمان بر سرش رحمت و نيكى فرو مى‏ريزد و فرشته‏ای از سمت راست و چپ بر او گماشته مى‏شود. در این حال اگر نمازگزار توجه خود را از دست بدهد، خدای تبارک و تعالی ندا مى‏دهد: بهتر از من کسی را یافته‌ای که به او توجه می‌کنی؟ اگر نمازگزار می‌دانست با چه كسى مشغول مناجات است، خسته و آزرده نمى‏شد". [15]

6. نزول برکات

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)در سفارشاتشان به ابوذر، پس از آنکه فضیلت نماز گزاردن در مسجد الحرام و مسجد النبی(صلی الله علیه و آله)را بیان کردند، فرمودند: "از همۀ اینها بهتر نمازی است که انسان در خانۀ خود، آنجا که جز خدا کسی او را نمی‌بیند، خالصانه به جای می‌آورد. ابوذر، مادامی که در نمازی، در خانه پادشاه عالم را می‌کوبی و آن‌که درِ خانۀ پادشاه را بسیار بکوبد در بر او گشوده می‌شود. ابوذر، هیچ مؤمنی به نماز نمی‌ایستد مگر اینکه ما بین عرش تا سرش برّ و نیکی ریزش می‌کند و فرشته‌ای بر او گمارده می‌شود که بانگ برآورد: ای فرزند آدم اگر می‌دانستی چه بهره‌ای از نماز داری و با چه كسى مشغول مناجات هستی، خسته و تافته نمى‏شدی".[16] امام على(علیه السلام)نیز فرمود: "هنگامی که شخصی به نماز می‌ایستد، چنان رحمت خداوند سرتا پای وجودش را می‌گیرد که حسادت شیطان برانگیخته می‌شود". [17]

7. ایمنی از آتش

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمود: "در صحرای محشر، نماز بندة خدا همانند تاجی بر سر اوست که موجب نورانیت صورت و لباس برای بدن و مرزی بین او و آتش جهنم است".[18]

8. آمرزش

رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله)فرمود: "اگر در جایی تنها بودی و وقت اذان شد، خودت اذان بگو و نماز بخوان! آن وقت خدا به فرشتگانش می‌گوید: ببینید بندة من نماز می‌خواند و هیچ کس جز من او را نمی‌بیند. سپس هفتاد هزار فرشته برایت می‌فرستد تا پشت سرت نماز بخوانند و تا فردای آن روز برایت استغفار کنند".[19]

آسیب‌شناسی آثار معنوی نماز

از آسیب­های آثار معنوی نماز این است که برخی برای دعوت دیگران به نماز و برشمردن آثار معنوی آن، بیان می‌کنند که: "نماز عشق‌بازي با خداست" و بیش از حدِ لازم، بر لذت بردن از نماز تأکید می­کنند. در حالی که ما نبايد نماز را با لذت معنوی گره بزنیم و فقط در نماز به فكر چنين لذتي باشيم. اگر تنها هدف نماز، لذت ارتباط با خدا بود، نماز امری واجب نبود؛ بلکه عبادتی مستحب محسوب می‌شد و انسان امر می­شد هر زمان حال مناجات داشت، به نماز بایستد و اگر این حال نبود، لازم نیست نماز بخواند! وقتی نماز را این­گونه معرفی کردید، جوان شما به نماز می­ایستد و احتمال دارد که نه تنها لذتی نبرد؛ بلکه چه بسا خسته و رنجیده شود. به خصوص اگر اعتقاد چندانی نداشته باشد، خود را از این درجات دور می‌بیند و چه بسا از آن صرف نظر می­کند! اصل در نماز،‌ تبعيت خداوند و تمرين ادب عبوديت است؛ گرچه به ­تناسب كيفيت انجام آن، مي­تواند بركات فراواني به دنبال داشته باشد كه از جملة آنها، لذت­های عالي معنوي است.

چکیده

از برکات نماز می‌توان به تأثیر آن در حوزه اعتقاد و معنویت افراد اشاره کرد. اعتقاد، سازندۀ بینش و تفکر، معنویت صیقل‌دهنده روح برای پرواز در آسمان تعالی و رشد است. اینک آثار نماز در این دو حوزه را بررسی کنیم.

آثار اعتقادي

نماز، بينش و اعتقاد انسان را تصحيح مي‌كند و سرچشمة هدايت و معرفت است.^[20] عبادات به طور كلي و نماز به طور خاص، فهم يا علم را به باور تبديل مي­كند و اگر استمرار يابد، انسان را به يقين مي­رساند. باور يا عقيده از آگاهي سطحي و اوليه بسيار عميق­تر است و تأثیري جدي در رفتار دارد. انسان­ها غالباً در عمل تابع باورهاي خود هستند؛ نه تابع دانش يا فهم خود. راه­هاي متعددي براي تبديل فهم به باور وجود دارد كه به دو راه اشاره مي­كنيم:

راه اول: مشاهده و لمس آثار مثبت عمل به آنچه مي­دانيم؛

راه دوم: تكرار و تلقين دروني.

آثار عبادي ـ معنوي

منظور از آثار معنوي ـ عبادي نماز، آثاري است که سبب تحکيم روحية پرستش و تعميق ارتباط انسان با خداوند مي­گردد. برخی از آثار عبادی معنوی نماز عبارتند از:

1. خشوع

نماز مي­تواند يكي از موانع مهم قرب الهي و محبت ربوبي را ـ که همان تکبرو غرور است ـ زائل سازد. عالى­ترين مرحلة عبادت، كوچك شدن در برابر خدا و فرو ريختن كبر و غرور است. افزايش خشوع، به افزايش رقّت قلب در نماز و لذت بردن از مناجات و درك محضر ربوبي مي­انجامد.

2. شيطان ستيزي

نماز يکي از اعمالي است که مانع اهداف شيطان مي‌شود؛ زيرا، نماز سبب وحشت و فرار شيطان از نمازگزاران مي‌شود؛[21] نماز سپري است در برابر تازيانه‌هاي شيطان و محافظي است در برابر وسوسه‌هاي شيطاني.[22]

3. کسب مقام‌هاي معنوي

نماز درجات معنوي را براي انسان به ارمغان مي­آورد که از جملة آنها، مقام شفاعت است. پيامبر اسلام می­فرمایند: "خداوند به سه گروه وعده داد، بدون حساب وارد بهشت شوند، و هر يك از اين گروه­ها (روز قيامت) مي‏توانند هشتاد هزار نفر [تعداد زيادي] را شفاعت كنند. آنها عبارتند از: مؤذن، امام جماعت و كسي كه وضو بگيرد، سپس داخل مسجد شود و نماز را به جماعت به­جا آورد".^[23]

4. همراهی با فرشتگان

حضرت علی(علیه السلام)می‌فرمایند: "چون نمازگزار به نماز مى‏ايستد، براى او سه‏ خصلت‏ است: فرشتگانی‏ او را از جاى پاهايش تا آسمان احاطه مى‏كنند، و از آسمان بر سرش رحمت و نيكى فرو مى‏ريزد و فرشته‏ای از سمت راست و چپ بر او گماشته مى‏شود... .[24]

5. نزول برکات

امام على(علیه السلام)فرمود: "هنگامی که شخصی به نماز می‌ایستد، چنان رحمت خداوند سرتا پای وجودش را می‌گیرد که حسادت شیطان برانگیخته می‌شود". [25]

6. رحمت پروردگار

هنگامي که نمازگزار متوجه نماز مي‌شود، خداي مهربان به او نظر لطف فرموده، او را مورد رحمت و مغفرت بي‌کران خود قرار مي‌دهد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :