فرزندان ما جگرگوشه‌های ما هستند که بر روی زمین راه می‌روند، هرچند که بر فطرت پاک الهی به دنیا آمده باشند، طبق فرمایش پیامبر صلی الله علیه وسلّم که می فرمایند: ” فأبَواه یُهوِّدانه وُینَصِّرانه ویُمَجِّسانه” ( آنگاه این پدر و مادر هستند که کودک را یهودی، مسیحی، یا مجوسی می کنند.)، اگر پدر و مادر هم مسلمان باشند، فضای حاکم و جامعه می‌توانند، زمام امور را از کف پدر و مادر یا معلّمان در آورده، و بر تربیت کودک مسلط شوند، بنابراین می‌توانیم بگوییم که اگر والدین، اقدامات و احتیاطات لازم را قبل از اینکه کار از کار بگذرد، به عمل نیاورند، ممکن است خود جامعه نیز فرزندان ما را یهودی، مسیحی یا مجوسی نماید!!! و اگر بخواهیم از ابتدا شروع کنیم، باید دانست که بالاترین کارها و قله‌ی امور دین و ستون آن نماز است؛ که دین با وجود آن برپا داشته می‌شود، و بدون آن(العیاذ بالله) ویران می‌گردد.

چرا باید تلاش کنیم؟

اولاً: زیرا این کار امری از جانب الله تعالی است، مگر خود او عزوجل نفرموده: { یا أیها الذین آمنوا قُوا أنفسَکم وأهلیکم ناراً وقودُها الناس والحجارة … }[1] {ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده‌تان را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها هستند، محفوظ کنید.}

 و آیا این فرموده الهی نیست که: { وَأْمُر أهلَک بالصلاة واصْطَبر علیها ، لا نسألک رزقاً نحن نرزقُک … }[2]  (ای رسول خدا) خانواده‌ات را به برپاداشتن نماز امر کن و خود نیز برآن محکم و استوار باش، زیرا ما از تو رزقی نمی‌خواهیم و این ما هستیم که به شما رزق ارزانی می‌کنیم.

ثانیاً: چون رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) در حدیثی واضح و بسیار روشن به ما دستور فرموده: (قَالَ ع مُخَاطِباً لِأَوْلِيَاءِ الْأَطْفَالِ مُرُوا أَوْلَادَكُمْ‏ بِالصَّلَاةِ وَ هُمْ أَبْنَاءُ سَبْعٍ وَ اضْرِبُوهُمْ عَلَيْه )[3] {فرزندانتان را در سنّ هفت سالگی به نماز خواندن امر کنید و اگر در سنّ ده سالگی نماز نخواندند (می‌توانید) آنها را بزنید}

ثالثاً: چون فرزندان ما امانتی هستند که  خداوند خود به ما عطا فرموده‌اند، خیلی دوست داریم که انسانهایی درست کار باشند و خداوند آنان را در زندگی دنیا و آخرت موفق گرداند، زیرا آنان همان زیردستانی هستند که خداوند ما را مسئول آنان قرار داده است که در این‌باره پیامبر صلی الله علیه وسلّم فرموده اند: (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‏ (ص) كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ‏ عَنْ‏ رَعِيَّتِه)[4] و ـ در روز قیامت ـ هنگامی در بارگاه خداوند عزّوجلّ ایستاده‌ایم، از ما درباره آنان سؤال خواهد شد.

چگونه کودکانمان را به نماز خواندن تشویق کنیم؟

قبل از هر چیز باید بین والدین یا سرپرستان کودکان بر سر سیاست مشخص و واضح و ثابتی اتفاق نظر و موافقت وجود داشته باشد تا کودک دچار ازهم گسیختگی نگردد و درنتیجه، تمام تلاشهای انجام شده بر باد نرود. مثلاً وقتی که مادر بچه را بادادن هدیه‌ای به خاطر ادای نماز تشویق کرده، نباید پدر درست در آن هنگام، بدون دلیل هدیه‌ای بهتر به او بدهد، بی‌آنکه کاری در خور تشویق انجام داده باشد، زیرا این کار باعث کوچکتر شدن تشویق مادر یا بی ارزش شدن آن می‌گردد. یا اینکه نباید در حالتی که مادر فرزند را به خاطر کوتاهی تنبیه کرده ، ناگهان پدر از راه رسیده، و سعی کند با انواع وسایل او را راضی نماید. وقتی می‌خواهیم کودک را تشویق کنیم، باید این تشویق سریع باشد، تا کودک درک کند که کارهای او نتایجی دارد، زیرا کودک به سرعت فراموش می‌کند، بنابراین اگر به عنوان مثال روزی نمازهای پنجگانه را خواند، باید بلافاصله بعد از نماز عشاء هدیه دادن یا تشویق را انجام دهیم.

مرحله ی اول: دوران اولیه ی کودکی (بین سه تا پنج سالگی):

سن سه سالگی آغاز دوران استقلال کودک و احساس شخصیت و جایگاه در وجود اوست، امّا در عین حال، مرحله‌ی علاقه به تقلید نیز هست؛ و اگر هنگام نماز خواندن ما، کودک نیز کنارمان ایستاد و خواست از ما تقلید کند، اشتباه است اگر به او بگوییم ” فرزندم لازم نیست تو نماز بخوانی، تو اجازه داری بروی وبا بچه‌ها بازی کنی، تا به سنّ هفت سالگی می‌رسی، فعلاً نماز بر تو واجب نیست”؛ باید بگذاریم طبق فطرت خویش عمل کند، و هر طور می‌خواهد تقلید نماید، و خود مستقل عمل کند تا استقلال خود از ما را با انجام آنچه می‌خواهد و دوست دارد، بدون دخالت ما تحقق بخشد(مگر اینکه خطری یا مشکلی پیش آید که ناچار به دخالت شویم)،… و اگر بچه کنار نمازگزاری ایستاد و رکوع وسجده نبرد و شروع به کف زدن کرد، باید او را به حال خود بگذاریم و چیزی نگوییم، باید این را هم بدانیم که در این سنّ و سال بچه‌ها از جلوی نمازگزاران رد می‌شوند، می‌نشینند، یا خود را به پشتشان آویزان می‌کنند، یا گاهی گریه می‌کنند که در اینصورت می‌توانیم( در صورت وجود نگرانی و نبود کسی دیگر که مواظبشان باشد)، آنها را در نماز برداریم. همچنین نباید بچه ها را به خاطر خطاهایی که نسبت به نمازگزار مرتکب می‌شوند تنبیه کنیم یا از خود برانیم. می‌توان در این مرحله سوره‌های فاتحه و اخلاص و معوّذتین را به کودک آموخت و حفظ نمود.

مرحله دوّم:دوران متوسط کودکی (بین پنج تا هفت سالگی)

دراین مرحله، می‌توان برای  کودک، با سخنان لطیف، آرام وساده از نعمت‌های خداوند تعالی  و فضل و لطف او و محبّتش نسبت به بندگان (به همراه مثالهای گوناگون) بگوییم؛ که اینکار کودک را  خود به خود به کسب رضایت پروردگار مشتاق می‌کند، در این دوره بیشتر باید درباره‌ی خداوند تعالی، قدرت او، نامهای حسنایش، و فضلی که با ما کرده و وظیفه‌ی ما انسانها در مقابل این همه لطف او و ضرورت عبادت و زیبایی، آسانی و سادگی و شیرینی آن و آثار نیک و مثبت عبادت بر زندگی انسان سخن بگوییم… که البته همزمان با این سخنان باید، الگوی مناسبی  هم موجود باشد، که فرزند کوچک ما روزانه او راجلوی چشمانش داشته و ببیند زیرا تنها دیدن پدر و مادر و پایبندی هر روزه‌ی آنان به پنج وقت  نماز بدون هیچ ناراحتی و سختی، یا خستگی تأثیر مثبتی در دیدگاه کودک درباره‌ی این عبادت می‌گذارد، بنابراین چون اطرافیان نماز را دوست دارند او نیز آن را دوست خواهد داشت و مانند سایر عادات روزانه به آن پایبند خواهد شد. امّا برای اینکه نماز تبدیل به یک عادت صرف نشود و همچنان در دایره‌ی عبادت باقی بماند، باید در کنار کارهایی که گفته شد، مختصری از عقیده را نیز به او آموزش دهیم، که در این مرحله، مناسب است کم کم داستان اسراء و معراج و فرض شدن نماز یا داستانهای صحابه‌ی کرام و عشق آنان به نماز را برای کودک مرتباً بازگو کنیم. امّا هشداری که در اینجا باید بر آن تأکید کنیم این است که، نباید از شیوه‌ی موعظه و نقد شدید یا ترهیب و ترساندن استفاده شود، و این نکته هم بدیهی است که در این سنّ تنبیه بدنی کودک جایز نیست. پس باید توانایی او را با مثبت نگری بالا ببریم و او را تشویق نماییم تا نماز به قسمتی مهمّ و اساسی از زندگیش تبدیل شود. باید سعی کنیم که آب گرم در زمستان فراهم باشد، زیرا ممکن است بچه‌ها از ترس آب سرد از نماز، گریزان شوند، این مورد را باید به صورت کلّی برای همه رعایت کنیم، امّا در مورد دختران، باید با کارهایی به ظاهر کوچک و ساده به آنها اظهار محبّت کنیم، چیزهایی که تاثیر فوق العاده‌ای دارند، کارهایی مثل دوختن یک روسری زربفت رنگارنگ گلدوزی شده شبیه روسری مادرش، و اختصاص دادن یک جانماز مخصوص به او…

اگر ملاحظه کردیم که کودک  برای نماز، تنبلی می‌کند می‌توانیم اجازه دهیم که فعلاً تنها دو رکعتی نماز هایش را بخواند، تا کم کم شیرینی نماز را احساس کند و بعد به تدریج تعداد رکعت‌های نمازهای ظهر و عصر را به او می‌گوییم تا  خود به خود آنها را کامل کند. همچنین می‌توانیم برای تشویق بچه‌ای که تنبلی می‌کند، دسته‌ای برای وضو گرفتن در خانه تشکیل دهیم و او را مسئول آن قرار دهیم و تمام افراد خانواده عضو این دسته‌ی وضو گرفتن باشند، و در وقت مقرر همه برای وضو گرفتن آماده شوند، به این ترتیب می‌بینیم که اجرای سیاست تمرین با کودک، کم کم جواب خواهد داد. ابتدا کودک از نماز صبح شروع می‌کند و روزانه آن را می‌خواند، بعد کم کم  به نمازهای صبح و ظهر عادت می‌کند و به همین ترتیب  تمام نمازها را در هر وقت که توانست تکمیل می‌کند. بعد از این مرحله، می‌توان او را به نماز اوّل وقت عادت داد، و سپس سنّت‌ها و نوافل را بر حسب توانایی و استقبالش به  او یاد می‌دهیم. می‌توان در این راه از تشویق نیز استفاده کرد، البته لازم نیست که او را فقط با پول تشویق کنیم، بلکه می‌شود، هنگامی که او را پایبند به نماز دیدیم ( هرچند بعضی را قضا هم بخواند) او را تشویق نمود، بعد وقتی نماز را سر وقت خواند، دوباره جداگانه او را تشویق کنیم، سپس وقتی نماز را در اوّل وقت خواند، بار دیگر از او تقدیر کنیم.

باید این را به او یاد دهیم که شتافتن به سوی نماز شتافتن به سوی باغهای بهشت خداوند است، می‌توان(با روشهایی) اشتیاق او به کار نیک را جلب نمود مثلاً می‌توان گفت: “دختر عزیزم نزدیک است تو را پرواز کنان در بهشت ببینم، یا اینکه، احساس می‌کنم الله از تو راضی است و به خاطر تلاشی که برای نماز خواندن داری، تو را خیلی دوست دارد”. در مورد پسران، اگر آنها را به رفتن به مسجد همراه بزرگترهایشان تشویق کنیم، باعث خوشحالی آنان شده‌ایم به دو دلیل یکی اینکه: همراه والدین یا سرپرست خود هستند، دوّم اینکه زیاد از منزل خارج می‌شوند. باید برای راحتی کودک از کفشهای بند داری که پوشیدن و در آوردن آنها وقت و صبر زیادی می‌خواهد، پرهیز کنیم. لازم است که در این مرحله بعضی از احکام ساده‌ی نماز مانند اهمیّت دوری از نجاست، مثل ادرار و غیره، کیفیّت استنجاء، آداب قضای حاجت، و ضرورت حفظ سلامت بدن و لباس و رابطه‌ی طهارت و نماز را به کودک بیاموزیم. همچنین باید وضو رابه او یاد داده  و مانند (صحابه کرام) عملاً آن را با فرزندمان تمرین کنیم.

مرحله سوم: دوران آخر کودکی(بین هفت تا ده سالگی)

در این مرحله باید به طور کلی مواظب تغییر رفتار کودک  و پایبند نبودن او به  نماز باشیم، حتی اگر به ادای نماز عادت هم داشته باشند، باید دقت کنیم که دچار تنبلی، یا بی‌میلی به نماز نشوند. زیرا این مرحله یعنی مرحله‌ی تمرّد و دشوارشدن فرمانبرداری کودک که به سادگی شروع می‌شود، پس ما نیز به سادگی این مواظبت را انجام می‌دهیم. در اینجا باید با درایت و حکمت با او تعامل نموده، از سؤال مستقیم پرهیز کنیم، مثلاً نگوییم نماز عصر را خوانده‌ای؟ زیرا ممکن است این کار آنان را به سوی دروغ گفتن سوق دهد و ادّعا کند که نمازش را خوانده است تا از آن فرار کند، در این هنگام ممکن است واکنش ما فریاد زدن بر سر فرزند به خاطر دروغ گفتن، یا چشم پوشی از موضوع در عین علم به دروغ بودن گفته‌ی او، باشد. که هر دو اشتباهند و بهترین کار این است که او را با صیغه‌ی یادآوری متوجه نماز کنیم نه با پرسش مثلاً دو سه بار بگوییم: بچه‌ها نماز عصر! اگر در جواب گفت که من در اتاقم نماز خوانده‌ام، بگویید: خوب، الان اتاقت را پر از برکت کرده‌ای، حالا بیا باهم در اتاق من نماز بخوانیم تا اتاق من هم پر از برکت بشه! آن نمازی هم که خواندی برایت سنّت حساب می‌شود. باید این گفته‌ها را با تبسّم و آرامی بگوییم تا بار دیگر دروغ نگوید.

همچنین باید با دعوت دختران به نماز جماعت آنها را تشویق کنیم، مثلاً کافی است به دختران بگوییم:” یاللاّ دخترم من می‌خواهم نماز بخونم، بیا با هم بخونیم.” چون دختران نماز جماعت را دوست دارند، به این دلیل که آسانتر است و تشویقی هم در آن وجود دارد. پسران را هم می‌توان برای نماز در مسجد تشویق نمود، چون برای کودک بعد از درس خواندن  طولانی نوعی تفریح هم به حساب می‌آید. برای اطمینان از برگشتن او می‌توان این کار را به مأموریت دیگری مثل خریدن نان یا سؤال از همسایه مربوط کنیم… الخ در هر دو حالت: چه فرزندمان پسر باشد، چه دختر نباید تشویق و ترغیب و گوشزد کردن  این نکته را (به آنها ) فراموش کنیم که پایبندی به نماز از بهترین خصوصیات اخلاقی است که ما دوست داریم و ویژگی ممتازی است که می‌تواند تمام مشکلات و عیب‌ها را بپوشاند، در این سنین کودک می‌تواند احکام طهارت، شمایل پیامبر صلی الله علیه وسلم و تعدادی از دعاهای مخصوص نماز را یاد بگیرد. همچنین می‌توانیم روز هفت ساله شدن کودکمان را روز بسیار مهمی قلمداد کنیم و یا اصلاً به مناسبت چنین روزی مراسم خاصّی برایش بگیریم، خویشاوندان را دعوت کنیم و خانه را  به شیوه‌ی خاصی تزئین کنیم، و نامش را مراسم شروع پایبندی به نماز بخوانیم!!

بدون شکّ این کار تأثیر بسیار مثبتی روی روان کودک خواهد گذاشت، می‌توان حدود یکی دو ماه قبل از برگزاری این مراسم، در خانه تاریخ اجرای آن را اعلام کنیم تا کودک بیشتر چشم انتظار این رویداد بسیار بزرگ باشد!!

در این دوره به او یادمی‌دهیم که هر روز نمازهایش را بخواند و در صورت فوت، آنها را قضا نماید، و بعد از اینکه دیدیم پایبند اوقات است و نمازها را سر وقت می‌خواند، باید سعی کنیم، نماز اوّل وقت را به وی یاد دهیم تا بلافاصله بعد از اذان نمازش را بخواند و آن را به تأخیر نیندازد؛ و بعد به سراغ آموزش ادای سنّت‌ها و بیان فضایل آنها می‌رویم. در این مرحله عواملی هستند که به پایبندی کودک به نماز کمک می‌کنند، که تعدادی از آنها عبارتند از:

۱ـ باید فرزندان همیشه هوشیاری کامل برای ادای نماز فرض را در پدر و مادر ببینند، مثلاً اگر کودک خواست قبل از نماز عشاء بخوابد،  باید این را بشنود و پدر بدون تردید و تأمل به او بگوید:” وقت چندانی به نماز عشا نمانده، با هم نماز می‌خوانیم و بعد انشاء الله می‌خوابی ” یا به عنوان مثال اگر فرزندمان خواست  نزدیک نماز مغرب به باشگاه یا به دیدار یکی از نزدیکان برود،  باید این جمله را از والدین بشنوند که:”اوّل نماز می‌خوانیم بعد می‌رویم.”؛ یکی دیگر از چیزهایی که هوشیاری در مورد نماز را تحریک می‌کند، ربط دادن اوقات با نمازها (دربین صحبت کردن) است مثلاً می گوییم:”فلانی را وقت نماز عصر می بینیم” و یا “فلانی قرار است بعد از نماز مغرب به دیدن ما  بیاید”

۲ـ اگر حادثه و بیماری برای فرزندمان پیش آمد، باید او را عادت دهیم تا در این حالت هم در حد توان، نمازهایش را بخواند تا یاد بگیرد و عادت کند که، برای ترک نماز هیچ عذری وجود ندارد، حتی اگر مریض هم باشد، و اگر در سفر بودید، لازم است به او احکام رخصت قصر و جمع را یاد بدهید و او را متوجه نعمت رخصت و آسانی از طرف خداوند تعالی نمایید و یادآوری نمایید که شرع مقدس اسلام پراز رحمت است.

۳ـ در دل کودک خود نهال شجاعت دعوت دادن به سوی نماز را بکارید. و به او یاد دهید که به خاطر نماز، به راحتی بتواند برای ملحق شدن یکی از دوستانش به صف نماز جماعت، ارتباط تلفنی یا سخن گفتن با او را مدّتی قطع کند. همچنین این نهال را در دل او بکارید که کسانی را که به ادای نماز اهمّیت نمی‌دهد، مسخره نکند، بلکه آنها را به سوی نماز دعوت دهد و الله را به خاطر هدایت خود به سوی نماز خواندن، سپاس گوید.

منبع : http://sajdeha.ir/

این مطلب را به اشتراک بگذارید :