همانطوركه در كلام نوراني رسول مكرم اسلام (ص) آمده است ، نماز ستون دين است  . وستون هرچه محكم تر باشد ساير اجزا ي بنا محكم تر واستوارتر خواهد بود  پس ضرورت عقلي وشرعي اقتضا مي كند كه قبل از همه بايد به محكم سازي واستوار سازي ستون دين پر داخته شود ،وپرداختن به اين امر مهم را فرهنگ سازي نماز نام مي نهيم . . نماز رکن اصلی دین است و به عنوان نمودی بارز و آشکار از رفتارهای دینی باید اصلی ترین جایگاه ر ادر زندگی مردم داشته باشد . وقتی که خود ر ادر مقام عضوی از پیکره تعلیم وتربیت می بینیم این اندیشه در ذهن ایجاد می شود که واقعاً وظیفه ی تعلیم وترویج اقامه نماز برعهده چه کسی است و با چه کیفیتی وبا چه روش هایی انجام پذیرد ؟ البته در این زمینه نقش معلمان و محققان و مدیران آموزش و پرورش و عالمان فرهنگی به عنوان سکانداران یک نهاد فرهنگ ساز (مدرسه ) حائز اهمیت است .

از آنجا که کودکان و نوجوانان بیشترین و مناسب ترین اوقات عمر خویش را در مدرسه می گذرانند لذا ، مانوس نمودن آنان با این  فریضه ی الهی و ترغیب آنان  به نماز نیازمند فراهم آوردن شرایط و امکانات متناسب در مدرسه است . در فرهنگ اسلامی مدرسه جایگاه تربیت و پایگاه تعلیم است در مدرسه هم باید اخلاق و فضیلت و معنویت را گسترش بخشید و هم علوم و فنون را تعلیم داد . تا بر اساس این اندیشه وقتی کودک با فطرت پاک خدادادی وارد مدرسه می شود امکان حرکت هماهنگ و همسو و وابسته با یکدیگر را داشته باشد . از یک سو باید روح و روان و جسم او متناسب با نیازهای فطری و اجتماعی پرورش یابد ، اصول اخلاقی ر اباز شناسد و به آنها متخلق شود ارزش های اسلامی را محترم شمارد و از آنها پاسداری نماید وبرای عبودیت خداوند و زندگی بر مبنای تعالیم الهی در جامعه اسلامی تربیت شود واز سوی دیگر باید بتواند متناسب با نیاز حال و آینده جامعه معلومات و فنون مورد نیاز را فراگیرد با اطلاعات و علوم روز آشنا شود ومهارت های ضروری برای حضور در صحنه تولید و سازندگی ر اکسب کند . تحقق اهداف مذکور و فراهم آوردن زمینه های رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان ونوجوانان وابسته به عوامل متعدد از جمله وجود معلم و مربی علاقه مند و دلسوز ، برنامه های مناسب وآموزنده ، آموزش های سازنده وجذاب ، مدیریت آگاه و دقیق وفضای دلپذیر وشاداب می باشد . اگر این عوامل به نحو مطلوب در مدرسه ای فراهم آید می توان رشد و بالندگی دانش آموزان آن را نظاره نمود در غیر این صورت فرآیند تعلیم وتربیت آسیب دیده و بازده امکانات و منابع به حداقل خواهد رسید ، فرزندان انقلاب بهترین دوران زندگی خود را در مدرسه می گذرانند و تربیت مذهبی انها نیاز به شناخت عمیق و فراهم آوردن امکانات انسانی وفیزیکی مناسب دارد ؛ لذا با توجه به سپری کردن دوران کودکی و نوجوانی در مدرسه و تحولات روحی و روانی این دوران اتخاذ راه کارهای کلیشه ای و تکراری نمی تواند پاسخ به نیازهای هر دوره باشد . توجه به ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان در حیطه های مختلف در دوران دبستان ، راهنمایی و متوسطه تدوین اهداف تربیت دینی و نوسازی معنوی مناسب هر دوره را از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد کرد . امام صادق (ع) در توصیه به یارانشان که رسالت تعلیم وتربیت را بر عهده داشتند فرمودند : « علیکم بالاحداث » برشما باد به نسل جوان ، آنهایند که هر چه برآنها عرضه شود فرا می گیرند از دیدگاه ائمه اطهار نقش جوانان و عنایت به آنها بسیار با اهمیت است و ائمه با توصیه های فراوان نسبت به این قشر تاکید کرده اند . بحث تربیت دینی و جامعه را به سوی اعتقادات و ارزش ها سوق دادن یک بحث جدی در فرهنگ انقلاب ماست ، تربیت دینی برای همه انسان ها و همه گروه ها از زن ومرد و پیر وجوان و کوچک وبزرگ مطرح می باشد ودینداری وزندگی بر محور ایمان یک ضرورت است . ما باید باورهای دینی را در قشر جوان ، خصوصاً دانش آموزان رشد دهیم تا فرهنگ دینی واعتقادی در این قشر تقویت شود . زیرا مزرعه وجود آنها کشتزار اندیشه آنها دراین دوران آماده پذیرش فرهنگ و پرورش نیز باید باب معرفت ر ابه روی دانش آموزان گشوده میدان مباحثه و تفحص را در جوانان تقویت کند تا خلاق و خود جوش راه های دستیابی به معرفت را نعقیب کنند .

مدرسه به عنوان مرکز فراگیری مراسم دینی ومذهبی می تواند به عنوان بزرگترین چاره انحرافات درون مدرسه ای برای کنترل  و درمان نابسامانی های دانش آموزان باشد . تحقیقات و بررسی های انجام شده نشان می دهد : مدارسی که اقامه نماز را جدی گرفته اند اضطزاب و ناهنجاری ها ، ضد ارزش ها و مشکلات اخلاقی کمتری را شاهد بوده اند . بکارگیری شیوه های متنوع در ارائه مفاهیم دینی و کمک طلبیدن از هنر سینما و فن اوری جاذب شادابی نسل جوان را در تربیت افزون خواهد کرد .

مربیان و والیای مدارس الگوی رفتار و سرچشمه آگاهی وعاطفه دانش آموزان هستند و هر چه این چشمه زلال تر و جوشان تر باشد ، نشاط و طراوت و سرسبزی حاصل از ان بیشتر خواهد شد . توجه به منزلت معلم راه را برای جذب انسان های عالم و عامل به اموزش و پرورش می گاید و چنین معلمینی می توانند چراغی فرا راه انسان های گم گشته باشند و نور ایمان و معرفت را در دل ها روشن نمایند . فضاسازی مناسب وشرایط فیزیکی مدارس در شکل گیری شخصیت دانش اموزان نقش اساسی دارد ؛ فضای آموزشی مناسب باید از زوایایی گوناگون پاسخ گوی میازهای آموزشی و تربیتی باشد . مدرسه همان گونه که نیاز به کلاس و آزمایشگاه دارد ، به نماز خانه و کتابخانه هم نیاز دارد حاک شدن فرهنگ اسلامی در معماری مدارس زمینه ر ابرای توسعه معنوی دانش آموزان فراهم می نماید . تقدم اولویت های فرهنگی و مذهبی در طراحی فضاهای آموزشی چهره مدارس را دگرگون نموده بستری مناسب برای نوسازی معنوی فرزندان ایران اسلامی فراهم خواهد آورد .

باور داشتن به استعداد های موجود در کودکان و نوجوانان و جوانان در کشوزی که یک سوم آن را جوانان تشکیل می دهند ذخیره ای عظیم در انجام هر برنامه آموزشی و تربیتی در اختیار مسئولین کشور به ویژه آموزش وپرورش قرار می دهد . فراهم اوردن شرایط مناسب برای مشارکت این خیل عظیم ، علاوه بر دست یابی به اهداف تربیت دینی ، حرکتی درون زا را شکل می دهد و موجب رشد خودباوری در نسل آینده خواهد شد . اگر چه در ترویج و احیای فرهنگ نماز عوامل متعددی نقش آفرین است در عین حال عوامل بی شماری نیز در خنثی سازی و نرویج زوحیه بی تفاوتی نسبت به این فریضه الهی وجود دارد لذا به امکانات و تسهیلات زیادی برای مقابله نیاز است . اما آموزش و پرورش نیز باید به نحوی مطلوب از این فضای ملکوتی برای احیا وترویج فرهنگ نماز بهره برداری نماید ؛ هم در فرهنگ سازی مربوط به این فریضه الهی برنامه ریزی واهتمام کند و هم در فضا سازی این مهم را مد نظر قرار دهد به نحوی که با رفع موانع و ایجاد مقتضیات مناسب زمینه های شکوفایی و نجلی این زیباترین مراتب بندگی در عرصه تعلیم وتربیت بیش ار پیش به نمایش گذاشته شود . اما در مدرسه هنگامی که دانش آموز وارد می شود بعضاً با پیش داوری می آید . او منتظر است که فرضیه موجود در ذهن وی ثابت شود این فرض که اولیای مدرسه قصد دارند تا مسئله ای را تحمیل کنند . کافی است معلم یا مدیر یا ناظم فریادی سر دانش آموز بکشد معلمی که می خواهد منادی « لا اله ال الله » باشد و سرود وارستگی سر بدهد کافی است تهدید کند ، تنبیه کند ، نحقیر کند پتا فض ذهنی کودک که بعضاً نیز ممکن است غلط بوده باشد تایید می گردد

 واز مجموع نهاد هاي اجتماعي ، سياسي ، فكري وفرهنگي، دو نهاد مقدس خانواده ومدرسه وظيفة سنگين تر واصلي تر را در فرهنگ سازي نماز به عهده خواهند داشت  ونقش مهم واساسي را  در  ايجاد روحية ديني ومذهبي در نسل انسان مسلمان بازي خواهند نمود .

 فرزندان مسلمان از ابتداي كه چشم به جهان مي گشايند تا زماني كه به سن مدرسه وسن تكليف مي رسند وتا هنگامي كه به عنوان انسان ها وشخصيت هاي بزرگ در جامعه عرض اندام مي كنند ، دراختيار خانواده ومدسه اند ، كودكان ودانش آموزان تمام قوه هاي ظاهري وباطني شان مانند زمين هاي خالي مستعد براي پاشيدن بذر است واولين بزر افشاناني كه روي اين زمين هاي خالي وبي نهايت مستعد بذر مي پاشند وتاهنگام برداشت محصول از آن مراقبت مي كنند والدين وآموز گاران وبه تعبير ديگر اوليا ومربيان هستند ؛ در اين جا ممكن است بذر خوب پاشيده شده ومحصول آن انسان هاي پاك وصالح وديندار وخدوم ومفيد  بدست آيند وممكن است  بذر نامطلوب وبد پاشيده شده ومحصول آن  آدم هاي پست و نا لايق وبي دين وجنايتكار شوند . چه حكيمانه فرموده است آن امام الحكماءامام خميني (ره) : « همة سعادت ها وهمة شقاوت ها انگيزه اش از مدرسه ها است وكليدش دست معلمين است » (3)  خانواده ها ومدارس براي اينكه ازكودكان ودانش آموزان يك جا معة مؤمن ، متدين .مترقي ، صالح بسازند بايد از همان ابتدا بذر ايمان به توحيد ويگانه پرستي وبذر عبوديت وبند گي واطاعت محض و خالصا نه از خالق كل هستي را در سراسر وجوددانش آموزان بپاشند ، وعشق به خدا ودين مبين اسلام وعشق به نماز كه زيبا ترين روح يكتا پرستي است بايستي در اعماق وجود دانش آموزان  ونوجوانان ريشه دواند وفرهنگ نماز وفرايض ديني در مدارس ، ادارات ، مراكز آموزشي نهادينه شود ويادگيري قرآن  وفرهنگ قر آني در مدارس رونق بيشتري داشته باشد ، همانطور كه قبلا اشاره شد : رسالت خانواده ها و مراکز آموزشي براي تعميق فرهنگ قرآني و ديني سنگين تر از ديگران است  و مدارس وآموزشگاهها و خانواده ها  بايد نسبت به اين فريضيه مهم توجه ويژه اي داشته باشند  براي ايجاد عوامل گسترش فرهنگ نماز  ورفع مواتع توسعه فرهنگ نماز وفرايض ديني عنايت خاصي مبذول شود .

راه هاي عملي گسترش فرهنگ نماز :

راه هاي گسترش فرهنگ نماز در مدارس :  1- نماز خانه هاي مدارس بايد فضاي مناسب وپاك وتميز ودلنواز داشتته باشد تا دانش آموزان ميل ورغبت بيشتري در حضور در نماز خانه پيدا نمايند .

2- در مدارس همواره نماز جماعت اقامه شود وروحانيان زبده وخبره ومتبحر در مسائل ديني  بخصوص نماز براي پيش نمازي وپاسخ گويي به مسائل ديني استخدام شود .

3- كادر آموزشي مدارس اعم از مديران ، معلمان، ناظمان ، خادمان وساير مسئولين مقيدا به نماز جماعتي كه در مدارس اقامه مي شود شركت نمايند . اين موضوع از اهميت فوق العاده بر خوردار است  اگر معلمين ومربيان در مدرسه تمام واجبات ومستحبات  وآداب واحكام وشرايط و اهميت وفضيلت نمازرا به دانش آموزان بيا موزند وآن هارا دعوت به انجام آموخته هاي شان بكنند وتأ كيد هم نمايند ولي وقت فرا رسيدن نماز خود به جماعت شركت نكنند و دانش آموزان از پنجره هاي نماز خانه ببينند كه مدير ومعلم وناظم در حياط مدرسه قدم مي زنند ويا در دفتر مشغول نوشيدن چاي هستند، اينجا تمام آنچه را كه در باره نماز به دانش آموزان از لحاظ نظري ياد داده اند بي تأ ثير وبي نتيجه خواهد شد . واثرات نا مطلوب بر روحيه دانش آموزان خواهد داشت .

4-  نماز خانه ها به پوستر ها ، شعارها ، ومطالب مربوط به نماز تزيين شود .

5- برنامه هاي آموزشي ودرسي در مدارس بايد طور ي برنامه ريزي گردد كه تزاحم با نماز اول وقت نداشته باشد . در بارة ارزش وفضيلت نماز اول وقت در لسان آيات وروايات آنقدر تأ كيد وسفارش شده است كه حد واندازه ندارد ، انسان مؤمن وقتي بانگ اذان به گوشش مي رسد به هر كار مهمي كه مشغول با شد آن را رها نموده به نماز مي شتابد. امام العارفين مولا امير المؤمنين علي (ع) مي فرمايد :  « ليس عمل احب الي الله عزّ وجلّ من الصلاة فلا يشغلنكم عن او قاتها شيء من امور الدنيا »  (4) هيچ عملي در نزد خداوند متعال دوست داشتني تر از نماز نيست . پس امور دنيايي شما را از اقامه نماز اول وقت باز ندارد .                                                    

6-اگر مانند زنگهاي تفريح ، زنگي به نام زنگ نماز در هنگام اذان در مدارس نواخته شود  و سپس اذان گفته شود فكر مي كنم تأثيري خوبي در ياد آوري نماز وگسترش فرهنگ نماز خواهد داشت .

7- مسابقات  كتابخواني ، نقاشي ، شعر، انشاء نويسي پيرامون نماز ومسائل واحكام وآداب واسرار واهميت وفضيلت آن در سطح دانش آموزان البته متناسب با مقطع درسي وسطح فكري شان برگزار شود وبه برترين ها جوايزي اهدا گردد .

8-در فرصت ها ومناست هاي مختلف ، كتاب هاي مربوط به نماز به دانش آموزان معرفي شود . كتاب هاي مربوط به موضوعات نماز بايد بطور خلاصه معرفي وليست ودر جاي مناسب مدرسه تابلوگردد .

9-در كتابخانه مدارس كتاب هاي مربوط به نماز تهيه وگرد آوري وانگيزه كتاب خواني در دانش آموزان خلق شود  .

10- معلمين ، ومربيان در تبيين احكام ومسائل و آداب وشرايط واهميت نماز ، اهتمام وتوجه ويژه داشته باشند .

11- بر گزاري مراسم جشن تكليف براي آن عده از دانش آموزاني كه تازه بر سر سفره عبوديت وبندگي خداوند مي نشينند از سوي مدارس جدي گرفته شود 12- در ايجاد روحيه ديني شاگردان مدارس پيمودن را هاي تشويقي مؤثر تر از هر برنامه ي ديگر است ، بنا بر اين در پرورش و تربيت ديني ومذهبي دانش آموزان ، هيچگاه از راه هاي ار عاب وتهديد وتنبيه واز شيوه هاي خشونت آميز وامر ونهي واجبار كه با روحية آزادي طلبي دانش آموزان منافات دارد ، استفاده نگردد .

13- يكي از روش هاي كه در توسعة فرهنگ نماز مؤثر است طرح واجراي اردو هاي نماز از سوي مدارس است ، مدراس همانطوري كه اردو هاي تفريحي وآموزشي وعلمي دارند ، اردوي نماز هم داشته با شند ودراين اردو دانش آموزان را به اماكن مقدس ومساجد كه خانه هاي خدا در زمين است ، گردش دهند ، ويا به ديدار جهره هاي مؤمن وعارف وشخصيت هاي بزرگ ومعروف ديني ومذهبي  ببرند وخلاصه در اردوي نماز بايد برنامه هاي غني وپربار وشوق آفرين واحساس بر انگيز تهيه وتدارك ديده شود . فكر مي كنم اين يكي از بهترين وعميق ترين شيوه هاي تربيتي ديني وتشويق به عبادت وپرستش در دانش آموزان در راستاي گسترش فرهنگ نماز خواهد بود .

14- در مدراس بايستي يك بخش مشا وره رايگان به وجود آ يد تا در مورد بايد ها ونبايد ها وهنجار ها وناهنجاري هاي رفتاري دانش آموزان به خانواده ها واوليا ء مشاوره بدهند

نهایت اینکه :

من نمی گویم سمندر باش یا پروانه باش

چون به فکر سوختن افتاده ای مردانه باش

اگر می خواهیم شاهد اقامه نماز در جامعه بطور اعم و در مدارس و مساجد بطور اخص باشیم بایستی ائمه مساجد ، خادمین مساجد ، و ... خوش اخلاق ترین افراد باشند همچنین باید معلم های خوش برخورد ، خوش اخلاق ، محبوب دانش آموزان صف اول بایستد نماز ر ابا فیزیک و امور تربیتی ر ابا شیمی و ریاضی عجین کنیم .

دانشگاه های مانیز به همین ترتیب بایستی اساتید دانشگاه در خط اول نماز جماعت باشند . نکته اخر ایمکه مساجد باید نسبت به مدارس پیشقدم باشند ؛ اگر در هر منطقه آموزشی کشوور ائمه مساجد میزبان دانش اموزان دختر وپسر باشند و انان ر ابه مسجد محل دعوت کنند ممکن است از دختران و پسرانی که اصلاً نماز نمی خوانند بر ای اولین بار در مساجد حضور پیدا کنند . تجربه هم نشان داده است دانش اموزان ب هسراغ مربی و مدیر مدرسه خود خواهند رفت تا زمان بعدی حضورشان را در مسجد را بدانند . در نهایت اینکه ما باید سعی کنیم در پرورش احساسات مذهبی دانش اموزان و تقویت شناخت انها ان چنان بینشی در انان ایجاد کنیم تا رفتارهای مذهبی کعه جلوه بارز و آشکارش در نماز و حجاب است به صورتی زیبا از ایشان جلوه گر بشود .

این مطلب را به اشتراک بگذارید :