جایگاه والای مسجد و اهمیت حضور در آن و شركت در جماعات بر اساس آموزه‌های دینی، منابع و مستندات قرآنی و روایی بر كسی پوشیده نیست، علیرغم اهمیت مسأله، در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات در گروه های سنی مختلف از جمله جوانان و نوجوانان با دو گروه مواجه هستیم، گروهی كه اهل مسجد و جماعات هستند و در هر شرایطی حضور در جماعات و مساجد را بر خود وظیفه می‌دانند و گروهی كه متأسفانه در مساجد و جماعات به علل مختلف حضور نمی‌یابند.

 حال با توجه به اینكه كلیه آموزه‌های دینی در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات كه بر گرفته از كتاب الهی، روایات و سیره معصومین علیهم‌السلام است؛ با فطرت انسان‌ها هم‌سو بوده و مطابقت دارد، بنابراین شكی نیست كه می‌توان با به كارگیری روش‌ها و راه‌های متناسب، بخش اعظمی از جوانان و نوجوانان مسلمان جامعه اسلامی را به این امر مهم جذب كرد.

 اهمیت حضور درمسجد و نمازهای جماعت بر اساس احادیث و روایات «حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن كه خود توفیقی بزرگ و كمالی ارزشمند نیز است، كمالات روحی دیگری را نیز در پی دارد، رحمت خاص خداوند، آمرزش الهی، بهشت برین، همنشینی و همدمی با فرشتگان الهی از آن جمله است»(نوبهار، 375ص 14).

 امام خمینی (ره) در این ارتباط فرمایش حكیمانه و متدبرانه‌ای دارند، ایشان می‌فرمایند «به نماز و مساجد اهمیت دهید كه پرونده‌های دادگستری مال بی‌نمازهاست و نمازخوان‌های واقعی در دادگستری پرونده ندارند، شیطان‌ها از مساجد و نماز می‌ترسند، آنها می‌خواهند، از نماز جلوگیری كنند و بعد از خالی كردن سنگرها حمله كنند» (به نقل از صحیفه نور،جلد18).

 براساس آیه 43 سوره بقره كه می‌فرماید «نماز را به پا دارید و زكات دهید و با ركوع كنندگان ركوع كنید»، می‌بینیم كه قرآن امر به جماعت می‌كند و در بسیاری از متون و منابع دینی و روایی نیز وقتی از اهمیت نماز صحبت می‌شود، منظور نماز جماعت است، درواقع «اصل تشریع نمازهای یومیه به جماعت بوده و فرادی رخصت است»(طالقانی به نقل از رهبری ، 1380، ص 154).

 دراهمیت و ارزش نماز همین بس كه رسول خدا(ص) می‌فرمایند «یك نماز جماعت، بهتراز چهل سال نماز فرادی درخانه است»(مستدرك الوسائل به نقل از شیرازی ،1377ص 77).

 یا در روایتی دیگر امام رضاعلیه‌السلام می‌فرمایند «ثواب هر ركعت نماز جماعت نسبت به فرادی برابر با دو هزار ركعت است»(تحف العقول، به نقل از رهبری، 1380ص 161).

 همچنین در مورد حضور در مساجد می‌بینیم كه در عصر پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله وسلم مسجد از مركزیت دینی، عبادی، علمی و فرهنگی برخوردار بوده و همین وضعیت را در زمان امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام باز می‌بینیم، در همین راستا است كه پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند «هر كس برای تعلیم یا تعلم وارد مسجد شود، همچون مجاهد در راه خداست» (به نقل از رهبری،1380،ص 240).

 می‌بینیم كه آیه 114 سوره بقره بازدارندگان از احیاء مساجد را ستم كارترین مردم معرفی می‌كند، ضمن اینكه «مهمترین شاخصه احیاء مساجد، در حضور گسترده و فشرده آحاد مردم مسلمان در مسجد تجلی می‌یابد» (همان منبع،ص 7) .

 پس با این حساب حضور در مسجد و نیز تلاش برای اینكه دیگران نیز در مسجد حضور یابند، مساوی با احیا و آباد كردن مساجد و خانه خداست.                                                          

ویژگی‌های جوانان

دوره نوجوانی و جوانی یكی از حساس‌ترین دوره زندگانی انسان است و انسان در این دوره ویژگی‌های خاصی را دارا است از جمله عاطفی بودن، زود رنجی و به دلیل ناپختگی، كم تجربگی و احساسات شدید به طور طبیعی خطا پذیری بیشتر و از طرفی روحیه استقلال طلبی و ستیزه جویی زمینه چالش‌ها و تضادها را در میان این قشر و بزرگترها به وجود می‌آورد.

 علیرغم این ویژگی‌ها اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت می‌توان در این دوره از حیات در عمق دل و صفای قلب او نفوذ كرد، در همین راستا است كه «پیامبر اسلام (ص) فرمودند «بر شما باد جوانان! كه قلب آنان رقیق‌تر و آماده پذیرش خیر است، وقتی خداوند مرا برای بشارت و انذار مردم مبعوث كرد، سالخورده‌ها با من مخالفت كردند، اما جوانان با من پیمان بستند» (به نقل از محجه البیضاء، جلد 3)، «این فرمایش رسول اكرم (ص) نشان دهنده تربیت پذیری و الگو پذیری جوانان و فطری بودن پیام آن پیامبر گرامی است».(ابطحی، 1376،ص100).

 همچنین است كه «حضرت علی علیه‌السلام به فرزندش امام حسن علیه‌السلام می‌فرماید «فرزندم! حسن جانم، قلب نوجوانان چون زمینی خالی از بذر است ( كه آماده  و مستعد پذیرش هر بذری است)، آنچه در آن بریزی می‌پذیرد، حسن جانم! من به ادب و تربیت تو پیش از سخت شدن قلبت و مشغول گشتن عقلت به چیزی مبادرت ورزیدم و به تربیت تو پرداختم» ( به نقل از موسوی راد ، 1380، ص 197).                          

«شهید بهشتی نیز با تبیین ویژگی‌های جوانان و نوجوانان از قبیل حق‌گرایی، حق‌دوستی، حق‌پرستی، خیر دوستی، عدل دوستی، این ویژ‍گی‌ها را در اغلب جوانان بیشتر از سایر اقشار دانسته است و آن را زمینه مساعد خدادادی برای بهره‌برداری شایسته می‌داند و بی توجهی به آن را تیره بختی می‌نامد»(به نقل از دلبری، 1387،ص 16).

 ملاحظه می‌شود كه فرمایشات حضرات معصومین علیهم‌السلام، بزرگان و صاحب نظران ضمن اینكه برای ما بسیار راهگشا و نوید بخش است، از طرفی وظیفه و مسؤلیت ما را دو چندان می‌كند و ما را به این باور می‌رساند كه حقیقتاً می‌توان در جذب جوانان به مسجد و جماعات بهتر از وضع موجود عمل كرد.                                

 راه‌های جذب جوانان به مسجد و جماعت: 

بی‌تردید برای جذب جوانان و حضور آنها در مسجد و جماعات هم موانع مختلف و هم راه كارهای مختلفی متصور است كه این موانع و همچنین راه كارها می‌توانند جنبه‌های فردی، خانوادگی و محیطی داشته باشند، در این بخش آن قسمت از مواردی كه بیشتر جنبه علمی و كاربردی دارد، مورد بحث قرار می‌گیرد:                                                                                     

 1- علل عدم حضور در مسجد و جماعات و ضرورت تبیین فلسفه و اسرار نماز و جماعات

 برای عدم حضور در جماعات و مسجد علل گوناگون است، بعضی واقعاً عذر دارند و دلیل‌شان پذیرفتنی است، ولی بسیاری از موارد بهانه‌هایی پوچ، بیشتر نیست، از جمله: غفلت از پاداش‌های نماز جماعت، بی‌رغبتی به جهت بدرفتاری برخی نمازگزاران در مسجد، همفكر نبودن با امام جماعت از نظر دیدگاه سیاسی، عیب‌های احتمالی بستگان و نزدیكان امام جماعت، طول كشیدن نماز جماعت، رفتار متولیان و دست اندركاران مسجد و...(قرائتی،1377،ص 222-221).

علاوه بر موارد مذكور كه بیشتر در مورد نمازخوان‌ها است، در مورد آن‌هایی كه نماز نمی‌خوانند و به تبع آن در مسجد و جماعات نیز حاضر نمی‌شوند، می‌توان به نتیجه تحقیقی اشاره كرد كه بر اساس آن «بیش از 50% كسانی كه مورد پرسش قرار گرفته‌اند كه چرا نماز نمی‌خوانید؟ پاسخ داده‌اند كه خدا به نماز ما نیازی ندارد» ( به نقل از محمدی عراقی، 1376، ص 68)، اگر این تحقیق صحیح باشد، به ما یك چراغ راهنما می‌دهد و آن اینكه روی فلسفه نماز یا اسرار نماز بیشتر كار كنیم.(همان منبع).   

در همین راستا مقام معظم رهبری می‌فرمایند «برای تبیین ژرفای نماز و معرفی رازها و زیبایی‌های آن، دست به تلاش پیگیر و همه جانبه زده شود» (پیام به اجلاس ششم، 1376، ص6)، در حدیثی پیامبر اكرم (ص) می‌فرمایند «اگر مردم ارزش اذان گفتن و شركت در نماز جماعت را می دانستند، برای این كار قرعه كشی می‌كردند» (بحار الانوار ،ج 88 به نقل از جعفری، 1388، ص 73).

 متأسفانه بسیاری از جوانان ما با این ارزش‌ها كه پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند، آشنا نیستند، بنابراین یكی از وظایف و مسؤلیت‌های عمده در این راستا آشنا سازی جوانانی است كه مسجدی نیستند، با ارزش‌ها و اسرار و فلسفه نماز، نماز جماعت و حضور در مسجد می‌باشد، مطمئناً راه آن سخنرانی در مسجد نیست، بلكه باید پیام‌ها در این زمینه در جا‌ها موقعیت‌هایی جلوه‌گر شود كه جوانانی كه اهل نماز جماعت و مسجد نیستند، حضور دارند.                                                                    

 2- عامل بهداشت ونظافت مساجد

 امیرالمؤمنین علیه‌السلام به استاندار خود می‌فرماید «افضل اوقات را برای نماز قرار بده»، حال اگر افضل اوقات برای نماز است، افضل جاها هم باید برای نماز باشد (به نقل از قرائتی، 1370،ص 48)، یكی از مشكلاتی كه برای جذب مردم به مراكز اقامه نماز داریم، كمی نظافت است؛ نظافت امروز و در دنیای امروزی یكی از عوامل جذب جوان‌ها است، این جز نماز هم نیست، ولی چیزی و رای احكام نماز است، ما نباید فقط در حد طهارت و مسأله فقهی به این بپردازیم؛ یعنی خیلی ظاهر بینی است كه طهارت را با همان فرمول‌های فقهی بپذیریم و هر چه آلودگی و میكروب و چیزهای دیگری است كه مردم را متنفر می‌كند، همه را ندیده بگیریم، من فكر می‌كنم، یكی از چیزهایی كه قشر تحصیل كرده، قشر به اصطلاح متجدد و قشر جوان را از این جاها دور كرده، این است كه فضا، متناسب با این شرایط نیست. (هاشمی رفسنجانی، 1376، ص19).

از آنجایی كه طبع جوانان پاك، زیبا دوست و پر نشاط می‌باشد، لذا به مكان‌های پاكیزه، زیبا، جذاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می‌كند، بنابراین برای جذب آنان به مساجد باید این مكان‌ها را آراسته و پاكیزه ساخت، فرش‌های مسجد تمیز و پاكیزه بوده، روشنایی در حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد و نمازگزاران با لباس پاكیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند.(انصاری راد، 1388).

3- جاذبه برای حضور زنان در مساجد

 زنان بخش عظیمی از جامعه را تشكیل می‌دهند، حضور آنان در مسجد، فرصت مناسبی برای بهره‌گیری معنوی از این جایگاه مقدس و آشنایی با معارف اسلامی است، بلكه برای برخی از آنان این تنها فرصت است (نوبهار ، 1375، ص 44).

 با این وجود یكی از مسائلی كه در مساجد هست، عدم جاذبه به خصوص در شبستان خانم‌ها است، متأسفانه محل اجتماع خانم‌ها هم از نظر كمی و هم از نظر كیفی، جاذبه لازم را ندارند و گاهی هم دافعه دارند، از نظر نور، تهویه، فرش، مسیر رفت و آمد و غیره معمولاً قسمت خانم‌ها به مراتب بدتر از آقایان است، با توجه به اینكه خانم‌ها اغلب همراه فرزندانشان وارد مسجد می‌شوند و اگر برخورد این فرزندان با مسجد مطلوب و خوشایند باشد، اثر مثبت بر روی آن‌ها خواهد داشت و اگر مطلوب و خوشایند نبود اثر بد (زعفرانی، 1376، ص 197).

همچنین دختران و بانوان جوان به مراتب بیشتر تحت تأثیر میزان مطلوب یا نامطلوب بودن قسمت مربوط به خانم‌ها در مساجد هستند، مطمئناً حضور دختران و بانوان در مساجد در جذب برادران آن‌ها و همسران آن‌ها در آینده به مساجد نقش به سزایی خواهد داشت، علیرغم نقش زنان در مسائل تربیتی و تأثیری كه برای حضور برادران و همسران جوان خود در مساجد می‌توانند، داشته باشند، متأسفانه می‌بینیم در مساجد هنوز محل استقرار خانم‌ها حتی به اندازه محل آقایان از جذابیت، راحتی و مطلوبیت برخوردار نیست.                                           

4- نقش امام جماعت

 در میان تمام كسانی كه به گونه‌ای در اداره امور مسجد دخالت دارند، امام جماعت دارای نقشی ممتاز و ویژه است، طوری‌كه صلاحیت‌ها، شایستگی‌ها، عملكرد، شخصیت و چگونگی برخورد او با جوانان به طور مستقیم بر مسجد و جذب افراد از جمله جوانان اثر می‌گذارد (نوبهار ، 1375، ص 83).       

 در ارتباط با عملكرد و نقش امام جماعت به موارد زیر می‌توان اشاره كرد:                      

الف) روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشك و رسمی باقی بماند و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یكی از دوستان جوانان به شمار رود، در این راستا لازم است همواره جوانان را همراهی كند، مشكلات آنان را یاری كند، موفقیت‌هایشان را به آنان تبریك بگوید، از ناراحتی و غم‌هایشان ابراز تأسف كند، همچنین علاوه بر ارتباط حضوری، برقراری ارتباط كتبی نیز میان جوانان و امام جماعت مفید است.

ب) امام جماعت باید وقت كافی برای جوانان بگذارد، «تجربه نشان داده است كه امام جماعت‌هایی كه وقت می‌گذارند، می‌توانند در ترویج فرهنگ نماز موفق باشند و كسانی كه صرفاً می‌خواهند یك نماز را اقامه كنند و بلافاصله از خوابگاه دانشجویی خارج شوند، این امكان پذیر نیست» ( قمی ، 1380، ص 67).

 «پیامبر اسلام (ص) بسیاری از اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می‌ماندند، بخشی از این وقت صرف پاسخگویی به پرسش‌های دینی و حتی تعبیر كتاب‌هایی كه مسلمانان دیده بودند، می شد» ( نوبهار، 1375،ص 31).                            

ج) «مردم باید پذیرای امام جماعت باشند، امام جماعت تحمیلی جایز نیست» (محسن قرائتی ،1370، ص72 )، اگر امام جماعت را دوست نداشته باشید، تأثیر ندارد، غیر از امامت كه یك منصبی است ولایی، در پیش نمازی رضاالقوم هم وجود دارد، سر آمد مسأله محبت است، مردم باید امام جماعت را بپذیرند و دوستش داشته باشند (تقی قرائتی ، 1380،  صص 99-98).

د) «امام جماعت باید مراعات حال مردم را در نماز جماعت بكند، كسانی كه در نماز جماعت شركت می‌كنند، از گروه‌ها و اصناف مختلف تشكیل‌ می‌شوند و هر كدام دارای حوصله و ظرفیت مخصوصی هستند كه رعایت و اهتمام به آن برای امام جماعت لازم است» (ابوالقاسمی،  1378،ص 68)، این امر از طرف پیامبر اكرم (ص)، حضرت علی(ع)، امام صادق(ع) مورد توصیه و تأكید قرار گرفته است (جعفری، 1388، صص 94-93؛ نوبهار ، 1375،صص 91-84؛ قرائتی، 1370، ص 73-72).

ه) امام جماعت باید فردی برخوردار از تقوا، فضیلت‌های اخلاقی و مراتب علمی باشد، پیامبر اكرم (ص) می‌فرماید «امام جماعت هر گروه، سفیر آن‌ها به سوی خداست، پس فاضل‌ترین افرادتان را مقدم دارید » (وسایل الشیعه به نقل از جعفری، 1388، ص 92).           

 همچنین «امام جماعت باید بیش از دیگران مراعات رفتار خود را بكند» ( قرائتی ، 1370، ص 74) و به زیور عدالت آراسته باشد.

و) علاوه بر موارد مذكور امام جماعت شایسته است، خوش تیپ، خوش سواد، خوش بیان باشد ( قرائتی، 1370 ،ص 5)، مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً  بوی بد دهان خود بوده، در كلیه امورات مربوط به مسجد نظم و انظباط را مراعات كند و توانایی دوست شدن با جوانان و كنار آمدن با آن ها را داشته باشد (انصاری راد ، 1388).  برای عموم مردم به ویژه جوانان دعا كند و دارای صفات بردباری ، بخشش، آسان گیری ، مواسات بوده (ابوالقاسمی ، 1378، ص 82-72) و از همه مهم آنچه را كه می‌گوید خود و اهل خانواده‌اش عمل كنند.                             

 5-  روش و شیوه‌های تبلیغ و دعوت

 مبلغ و دعوت كننده باید مؤمن به آن چیزی باشد كه دیگران را بدان دعوت می‌كند، دل او به آن چه می‌گوید، باید آرام باشد، دل می‌تواند دل را هدایت كند، دعوت و تبلیغ ما هنگامی مؤثر است كه نشأت گرفته از درون باشد و این، نیاز به ایمانی دارد كه در جان آدمی ریشه دوانده ست، بنابراین این یك هشدار است، برای دست اندركاران این امر كه اگر باوری راستین عامل حركتشان نباشد، نخواهند توانست در دیگران نفوذ كنند (قائمی ، 1375، ص 27). امام صادق علیه‌السلام نیز ضرورت مطابقت قول و فعل عالمان  و واعظان را این گونه بیان فرموده است «اگر عالم و دانشمند به علم خود عمل نكند، موعظه و اندرز او از دل‌ها می‌لغزد، آن چنان كه باران از روی سنگ صاف و نشیب‌های لغزنده كوه صفا لغزان است» (كافی، جلد 1، به نقل از دلبری ، 1387، ص 8)، بنابراین مهمترین گام در تأثیر گذاری دعوت كننده و مبلغ مطابقت گفتار با كردار وی است.

 حال باید دقت شود كه مؤثرترین روش تبلیغی و تربیتی كدام است؟ «در تربیت چند چیز شرط است، یكی مشافهه و چشم به چشم بودن و نكته بعدی محبت و تقدس » (تقی قرائتی ، 1380، ص 98)، توجه به این امر لازم است كه «هدف ما آن‌هایی هستند كه نماز نمی‌خوانند و یا به مسجد نمی‌روند و می‌خواهیم به نماز و مسجد دعوتشان كنیم، برای آن‌ها باید برنامه داشته باشیم و یكی از برنامه‌های مهم ارتباط مستقیم است و افرادی كه مؤمن به نماز و علاقه‌مند به توسعه فرهنگ نماز و مسجد هستند، می‌توانند بهترین سرباز این جبهه و میدان باشند» ( افشار ، 1376، ص 155).

 بنابراین در این زمینه می‌پذیریم كه «تربیت باید نفس به نفس باشد، جوان به جوان، جوان‌های نماز خوان و مسجدی می‌توانند جوان‌های دیگر را جذب مسجد بكنند و همسالان خودشان را به پای نماز بیاورند» ( فقیهی، 1376، ص 165)، البته لازم است امام جماعت مساجد، متولیان امور مساجد، تبلیغات اسلامی و غیره آموزش‌ها و توصیه‌های لازم و ضروری را به جوانان نمازخوان و مسجد ارایه دهند، در همین راستا قرائتی (1386،ص5 ) نیز مسأله گفت‌وگوی چهره به چهره را مهم می‌داند و توصیه می‌كند كه مدیران مدارس امر به معروف را تن به تن انجام دهند، روزی یكی دو تا از بچه‌ها را دعوت كنند و خصوصی با آنها حرف بزنند، گفتگوی هر مدیری با یك یا دو دانش آموز در مدرسه، تأثیرش خیلی بیشتر از صحبت‌های عمومی است.

6- وظیفه و نقش نمازگزاران و اهالی مسجد

 اهل نماز و مسجد كه بدون هیچ تبلیغی و بدون هیچ انتظاری حضور درمسجد و نماز جماعت را وظیفه الهی و شرعی خود می‌دانند و در هر شرایطی این سنگر مقدس را خالی نمی‌گذارند، اغلب انسان‌های مؤمن و ارزشمند هستند، در عین حال برای این افراد وظایف و مسؤلیت‌هایی متوجه است كه در نوبت خود توجه و رعایت آن‌ها تأثیر بسزایی در جذب جوانان دیگر به مسجد و جماعات خواهدداشت، از جمله:                                                                               

 الف) طبق فرمایش حاج آقا قرائتی ( 1370، ص 53) « نسبت به نماز یك غیرتی داشته باشیم؛ یعنی وقتی دیدیم مسجد خلوت است، فشار خون ما بالا بیاید»، در این موقع است كه دغدغه فكری خواهیم داشت و به عنوان یك امر مهم به فكر راهكار و اقدام عملی خواهیم بود.

ب) در محیط‌های جمعی از زخم زبان زدن، به شوخی گرفتن و تمسخر به شدت اجتناب شود (مرحوم ابوترابی، 1370،ص 37)، این مسائل به ویژه به جهت حساسیت نوجوان و جوان بسیار مهم و تأثیرگذار خواهد بود.

ج) طبق توضیح المسائل همه مراجع مستحب است، كسی كه به مسجد می‌رود و لباس پاكیزه و قیمتی بپوشد و خود را خوش بو كند ( به نقل از ابرقوی، 1385،ص 138)، در ارتباط با پاكیزگی، نظافت و خوشبویی نمازگزار هنگام حضورش در مسجد آیات، روایات و سیره زیادی داریم كه به چند مورد اشاره می‌شود:

- در آیه 31 سوره اعراف قرآن می‌فرماید «هنگام حضور در مساجد زینت‌هایتان را به خود بگیرید».

 - حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام رادیدند، وقتی كه برای نماز بر می‌خیزد، بهترین لباس‌هایش را می‌پوشد، علتش را سوال كردند، فرمود «همانا خداوند متعال زیبایی را دوست دارد، پس خود را به پروردگارم می آرایم» (نقل از رهبری، 1380،ص 108).  

  - پیامبر اكرم (ص) فرمودند«خداوند خوشبوست و بوی خوش را دوست دارد» (نهج الفصاحه به نقل از همان منبع،132).                                    

- از حضرت امام رضا علیه‌السلام نقل شده است كه جای حضرت امام صادق علیه‌السلام در مسجد از بوی عطر و اثر سجده حضرت شناخته می‌شد(همان منبع)، حضرت امام صادق(ع) می‌فرمایند «دو ركعت نماز با عطر بهتراست، از هفتاد ركعت از كسی كه عطر نزده باشد» (مكارم الاخلاق به نقل از رهبری،ص134).                                                     

- روایت داریم نماز با مسواك برابر هفتاد ركعت نمازی است كه فرد مسواك نزند.    

  همه موارد مذكور نشانگر اهمیت نظافت و بهداشت فردی نمازگزار است، طوری كه هنگام صحبت كردن دهان نمازگزار نباید بوی بد بدهد، لباس نمازگزار نباید چركی و بدبو باشد، پای نمازگزار بوی بد ندهد؛ یعنی در یك كلام علاوه بر زیبایی درون ،زیبایی بیرونی نیز مراعات شود، مطمئناً همه این موارد در نگرش افراد به ویژه جوانان و نوجوانان به مسجد و مسجدی‌ها و جذب آنها به مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.                   

د- بزرگان ، هیئت امنا و دست اندركاران مساجد كه خود اهل نماز و مسجد هستند و دوست دارند، افراد بیشتری در مساجد حضور یابند، با توجه به ویژگی‌ها و واقعیات دوران نوجوانی و جوانی از واكنش‌های تند و افراطی بپرهیزند، چه بسا یك برخورد ناسنجیده وناصواب برای همیشه جوانی را از مساجد و عرصه تربیت دینی دور گرداند، باجوانان، نوجوانان و كودكان درمسجد و عرصه‌دینی با سعه‌صدر بیشتری رفتار شود.

و- مطابقت گفتار و عمل نمازگزاران و متولیان امورمساجد، یكی از پیامدهای تضاد در گفتار و رفتار مبلغان و متولیان امور مساجد، ایجاد تنفر دربین جوانان است، بسیار اتفاق افتاده وقتی از جوانی پرسیده می‌شود، چرا به مسجد نمی‌روی؟ می‌گوید، فلان مسجدی نماز جماعتش ترك نمی‌شود، ولی در عمل فلان كار را انجام می‌دهد، هر چند این امر توجیهی برای عدم حضور فرد در مسجد و نماز جماعت نمی‌شود، اما چه بخواهیم یا نخواهیم این اتفاق می‌افتد و اثر خودش را می‌گذارد.  

  ر- بین مسجد محل و مدرسه ارتباط ایجاد شود، در این راستا متولیان امور مسجد و مدیران مدارس تعامل داشته باشند، اگر می‌خواهند، شاگرد را تشویق كنند، بین دو نماز تشویق كنند، طوری كه بچه‌ها از مسجد خاطرات خوش داشته باشند و مسجد را منحصر به سوگواری و عزاداری فرض نكنند، (قرائتی ،1386،ص6) همچنین واگذاری بخشی از كار ستادهای نماز جمعه، به دانش آموزان دبیرستانی و بگویند كه مثلاً فلان دبیرستان، این هفته مهمان شما هستیم (قرائتی،1370،ص55).     

آنچه در بالا در مورد نقش و مسئولیت نمازگزاران و مسجدی‌ها بیان شد، در راستای این فرمایش مقام معظم رهبری است كه می‌فرمایند «اقامه نماز چیزی فراتر از گزاردن نماز است»؛ یعنی فقط  همین نیست كه كسی خود به عمل نماز قیام كند، بلكه این نیز هست كه در جهت و سمت نماز، به راه افتد و دیگران را نیز به راه اندازد (به نقل از رجالی تهرانی ،1375، ص4).

 همچنین در مورد توصیه لقمان به فرزند خود كه قرآن اشاره دارد، می‌فرماید «ای فرزندم! نماز را بر پا دار»، در این جمله منظور از بر پا داشتن یكی امر شخصی است و مقصود دیگر احیای نماز در جامعه است ( همان منبع ،ص22)، بنابراین به عنوان یك فرد مسجدی و اهل نماز مسئولیت و وظایفی در جذب دیگران به ویژه جوانان به مسجد و نماز جماعت به عهده ماست كه باید نسبت به آن اهتمام داشته باشیم.

7- تعیین و احیای دیگر كاركردهای مسجد

 مطمئناً این امر در جذب جوانان و نوجوانان مؤثر خواهدبود، بررسی‌ها نشان می‌دهد كه مساجدی كه برای نوجوانان و جوانان محلی برای فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی، آموزشی و غیره هستند، درجذب جوانان بسیار موفق بوده‌اند، در این راستا می‌توان انواع كلاس‌های تقویتی و آموزشی را با همكاری دبیرانی كه خود اهل مسجد و نماز بوده و علاقمند به احیای نماز و مسجد هستند، استفاده كرد و با مبالغی كم و یا حتی بعضاً رایگان اقدام به تشكیل كلاس كرد، همچنین برای این كار از دانشجویانی كه خود مسجدی هستند و یا سایر تخصص‌های اهالی مسجد می‌توان استفاده كرد.                                                                                        

 8- ارائه الگو برای جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد

 ارائه الگو  یكی از مؤثرترین راهكارها می‌تواند باشد، به ویژه نوجوانان و جوانانی كه اهل مسجد نیستند، چه ما بخواهیم یا نخواهیم، برای‌شان قهرمانان ورزشی به ویژه فوتبال، هنرپیشه‌ها و غیره بیشتر مهم بوده و جنبه الگویی دارند، بنابراین وظیفه صدا وسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تربیت بدنی است كه ضمن ایجاد فضاهای مناسب این الگوهای ورزشی ویا هنری را در هنگام نماز خواندن و شركت در جماعات و حضور در مسجد، حضوری و یا از طریق تلویزیون ببینند، البته در وضعیت و موقعیت عینی نه فیلم‌ها و نمایش‌ها. متأسفانه جوانان و نوجوانان جامعه ما این الگوها را اغلب نمازخوان و اهل مسجد نمی‌شناسند و مسئولین كشور اسلامی با دست خود چنین الگوهایی را در اختیار جوانان قرار می‌دهند كه در این مورد ضروری است كه فكر جدی و اساسی صورت بگیرد، همچنین نشان دادن زندگی، سخنان و اظهارات افراد علمی، ورزشی و هنری موفق كه اهل نماز و مسجد بوده و هستند، جز مواردی است كه در نگرش و گرایش جوانان به حضور در مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.                                    

 9- عدم انحصاری كردن امورات و فعالیت‌های مسجد

 در آیه 18 سوره جن می‌خوانیم كه می‌فرماید «مساجد مخصوص خداوند عالمیان است»، بر این اساس مسجد مال شخص یا اشخاص و یا گروه خاصی نیست و نباید باشد، متأسفانه در تعداد بیشتری از مساجد نهادهای جانبی و ضمیمه مسجد كه محل جذب نوجوانان و جوانان هر محله می‌تواند باشد؛ از جمله كانون‌ها، پایگاه مقاومت مسجد و یا فعالیت درخود مسجد به صورت انحصاری بوده و عده كمی كه خیلی هم علاقه‌مندند، مایلند كه در اختیار خودشان باشد.

 درحالی كه بسیاری از نوجوانان و جوانان كه مایل به حضور در این مكان‌ها هستند و از آن طریق هم مطمئناً جذب مسجد و جماعات خواهند شد، به علت عدم اطلاع رسانی درست و یا نامشخص بودن زمان فعالیت، زمان باز بودن مكان، عدم آشنایی با افراد و مسئولین پایگاه و كانون، عدم اطلاع از شرایط و نحوه عضویت نمی‌توانند مراجعه كرده و عضو شوند، لذا لازم است یك اطلاعیه دائمی در این مكان‌ها موجود باشد، با این مضمون كه مثلاً پایگاه فلان عضو جدید می‌پذیرد، مدارك و شرایط عضویت و زمان مراجعه فلان است، مطمئناً این اقدام تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان محله را كه مایل به عضویت و فعالیت هستند، ولی نمی‌دانند چگونه باید اقدام كنند، جذب خواهد شد.                                                                                   

 10- بیان ترجمه زبان دعاها و اذكار

 دعاها و اذكار كه در مساجد، مراسمات و صدا وسیما قرائت می‌شود و دارای معارف و نكات بسیار متعالی و تاثیر گذار هستند ،برای اغلب شنوندگان به ویژه جوانان و نوجوان این سؤال مطرح است كه چرا یك سری عبارات را به زبان عربی می‌خوانیم، در حالی كه نمی‌دانیم كه مخاطب ما كیست، یا اگر اجمالاً می‌دانیم، مخاطب ما خداوند است، نمی‌دانیم به او چه می‌گوییم یا چه چیزی از او درخواست می‌كنیم، لذا برای رفع شبهه و ابهام به همراه دعاها، ترجمه آنها نیز به زبان روان و خالی از هر گونه پیچیدگی ارائه شود تا ارتباط بین خواننده دعا و مخاطب او، یعنی خداوند محكم‌تر  شود، تجربه نشان داده در مراسمات شب احیاء، وقتی ترجمه روان این دعاها گفته می‌شود چقدر در جوانانی كه بخش اعظم مسجد را تشكیل می‌دهند، تاثیر می‌گذارد.                                                    

 نتیجه‌گیری

 اهمیت و ارزش حضور در مسجد و نمازهای جماعت بر اساس آیات الهی، روایات و سیره معصومین(ع) بركسی پوشیده نیست، از طرفی جذب جوانان به این امر مهم دركشور اسلامی مساله جدی و از دغدغه‌های متولیان امر می‌باشد، ویژگی‌های دوره جوانی ایجاب می‌كند كه راهكارهای متناسبی جهت جذب آنها به مسجد و جماعات استفاده شود، در این راستا موارد زیر قابل طرح است:

 1- بهانه‌های مختلفی برای عدم حضور درمساجد مطرح می‌شود كه پیشنهاد شد، باید جوانان را با فلسفه، اسرار و ارزش جماعات و حضور در مساجد آشنا كرد كه طبق فرمایش پیامبر اسلام (ص) اگر افراد ارزش حضور در جماعات را بدانند، برای شركت در آن قرعه كشی می‌كنند.

 2- بهداشت و نظافت مساجد به عنوان عامل دیگری برای جذب جوانان مطرح است، روشن است كه جوانان به ویژه تحصیلكرده‌ها چقدر به امر بهداشت و تمیزی اهمیت می‌دهند.

 3- ایجاد جاذبه برای حضور زنان در مساجد به عنوان نیمی از افراد جامعه و عوامل مؤثر در تربیت افراد جامعه، متأ‌سفانه محل استقرار بانوان در مساجد در مقایسه با آقایان از وضعیت نامناسبی بر خوردار است .

 4- نقش امام جماعت به عنوان یكی از اركان و عوامل تاثیر گذار در امورات مسجد و همچنین جذب و نگهداری جوانان است كه در این زمینه ایجاد ارتباط عاطفی، گذاشتن وقت كافی برای امور جوانان، مورد پذیرش مردم و جوانان بودن، داشتن تقوا و فضایل اخلاقی و عدالت، رعایت نظافت و تمیزی، نظم و انضباط داشتن، بردباری، آسان گیری و عمل به گفته ها مواردی هستند كه رعایت آن از طرف امام جماعت در جذب جوانان موثر است .

 5- در روش و شیوه‌های تبلیغ، داشتن ایمان قلبی، عامل بودن و نیز روش ارتباط مستقیم نفس با نفس و جذب همسالان توسط  جوان مسجدی مؤثر است.

 6- از وظیفه و نقش نمازگزاران و اهالی مسجد می‌توان به داشتن غیرت نسبت به نماز، رعایت حرمت اشخاص، بهداشت و نظافت لباس، بدن و دهان، پرهیز از تندی و افراط در برخورد با نوجوانان و جوانان، مطابقت گفتار و عمل متولیان امور مساجد، ایجاد ارتباط بین مدرسه و مسجد و به طور كل احیای مسجد و جماعات اشاره كرد.

 7- احیای كاركردهای مختلف مسجد از جمله آموزش، فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی، هنری و...

 8- ارائه الگو برای جوانانی كه در جماعات و مسجد حضور نمی‌یابند از طریق صدا و سیما، رسانه‌های جمعی از قهرمانان ورزشی، هنرمندان و اهل علم در حال نماز خواندن و حضور در مساجد.

9- عدم انحصاری كردن امورات و فعالیت‌های مسجد و پایگاه مقاومت و كانون‌های مساجد و رفع موانع حضور و عضویت جوانان و نوجوانان علاقمند محله‌ها در این نهادها. 

10- ارائه و بیان ترجمه دعاها و اذكار به زبان روان جهت آشنایی جوانان و نوجوانان با معارف و پیام‌های دلنشین و تاثیر گذار این دعاها.

 منابع

 1- محسن قرائتی (1370)، یكصد و چهارده نكته درباره نماز، ناشر؛ چاپ و نشر و طرح اقامه نماز.

 2- نماز نشانه حكومت صالحان(مجموعه مقالات)،1370، مشهد، ستاد اقامه نماز.

 3- محسن قرائتی (1372)، پرتوی از اسرار نماز، چاپ 7، ناشر، طرح اقامه نماز.

 4- نماز گنجینه ذكر و راز(1372)، تهران، موسسه فرهنگی قدر ولایت.

 5- رجالی، تهرانی(1357)، نماز در نهج‌البلاغه، قم انتشارات دارالصادقین.

 6- قائمی، علی(1375)، اقامه نماز در دوران كودكی و نوجوانی، انتشارات ستاد اقامه نماز.

 7- نوبهار، رحیم(1375)، مسجد نمونه، چاپ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز

 8- نماز راهی به سوی كامیابی (مجموعه سخنرانی و میزگرد) (1376)، ستاد اقامه نماز.

 9- رفسنجانی، هاشمی (1376)، جایگاه نماز در حكومت، مجموعه سخنرانی و مقالات نماز راهی به سوی كامیابی، ناشر: ستاد اقامه نماز.

 10- علیقلی، محمدمهدی (1376)، محراب عشق، قم، ستاد اقامه نماز.

 11- شیرازی، علی(1377)، راز و نیاز عارفانه، قم، نشر خرم.

 12- ابوالقاسمی، محمدجواد (1378)، امام و ماموم در جلوگاه حضور، تهران، نشر یاس‌كبود.

 13- رهبری، حسین (1380)، مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، تهران سازمان چاپ و انشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

 14- مجموعه سخنرانی نماز، حكومت، تربیت، جلد دوم (1380)، ستاد اقامه نماز.

 15- موسوی‌راد لاهیجی(1380)، نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

 16-  ولی ابر قویی ، روح اله (1385) - قم ، انتشارات رواق دانش .

 17- قرائتی ، محسن (1386) - اولین سرمایه داران دنیا - مجله رشد مدیریت مدرسه ، شماره 7، دوره پنجم -صص7-4

 18- دلبری، سید محمد (1387) - آسیب‌های تعلیم و تربیت دینی از نگاه شهید بهشتی -  مجله رشد آموزش معارف اسلامی ، دوره 20 ، شماره 4 صص 13-4.

 19- جعفری، حسین علی (1388) - 500 حدیث پیرامون نماز و مسجد ، چاپ سوم - موسسه فرهنگی انتشاراتی ستاد اقامه نماز. www.pasokhgoo.ir

 20- روش جذب جوانان به مساجد چیست؟(1388)- www.2irib.ir

 21- جوانان و مسجد(1388)- www.ido.ir.

 22- انصـاری‌راد، علی‌اكبـر(1388)- راهـكارهـای ‌جـذب ‌جـوانان‌ بـه‌ مساجـد-www.andishegom.com.

 23-  شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد(1388)- www.taghribnews.ir.

 24- جوان‌و جاذبه‌های مسجد، نقل از روزنامه ایران(1388)- www.sobheomid.ir.

 25- جوانان و مسجد(1388)-‌

منبع:ستاد اقامه نماز

این مطلب را به اشتراک بگذارید :