■ نصیب بنده از نمازش
علی محمد باقی
تهیه مرکز تخصصی نماز
نصیب هر فرد از اعمالی که انجام داده، بسته به اخلاص و چگونگی نیت آن عمل است. گواه این سخن روایتی از حضرت رسولs است که فرمودند: "إنما الاعمال بالنیات"؛ پاداش کردار انسان جز بر اساس نیت‌ها نیست و "لکلّ امرء مانوی"؛ برای هر کس همان میماند که نیت اوست.[1] کسی که برای کسب آنچه نزد خداست پیکار میکند، پاداشش بر عهدۀ خداست و کسی که برای رسیدن به متاع دنیا و به نیت غنیمت به پیکار برخیزد، پاداشی برای او جز آنچه در سر داشته نیست. پس در حقیقت کار برای هر که و هر چیزی باشد به اندازه آن کس و آن چیز قیمت پیدا میکند؛ و به همین جهت فرمودهاند: "نيّة المؤمن خير من عمله"؛ چون نيت، روح عمل و مغز و برگزيده آن است، از اين جهت بر عمل برتري دارد.
نکتۀ قابل توجه اینکه مراد از نيت در اينجا قصد عنوان در باب عبادات نيست، مانند اين كه نيت ميكند نماز ظهر يا عصر بخواند؛ بلكه مراد از نيت در اينجا، تنها خصوص قصد قربت و نزديكي به خداي سبحان است "قُلْ إِنَّ صَلاتي وَ نُسُكي وَ مَحْيايَ وَ مَماتي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين".[2]
بدین روی، نيتِ به معناي قصد تقرب به خداي سبحان، روح عمل است و عمل با آن زنده مي‌شود و مي‌ميرد و پيداست كه مرده هيچ اثري ندارد. از طرفی عمل به نيّت زنده است و نيّت به اخلاص. اخلاص رازي از رازهاي خداوند است كه در دل كسي قرار مي‌دهد كه دوستش دارد، پاكدل خالص هم غير خدا را در دل قرار نمیدهد.
مادامیکه نمازگزار بر نیت خود باقی است، نمازش قبول و معراجی برای اوست. هرگاه نمازگزار از آن نیت غافل ماند، نماز رنگ مناجات را از دست مي‌دهد و نمازگزار استحقاق "ويل" مي‌يابد: "فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ، الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون، الَّذينَ هُمْ يُراؤُون"[3]؛ پس وای بر نمازگزاران! آنهایی كه در نمازشان سهل انگارند و کسانی که در نماز ریا میکنند.
نیتهای مؤمنان سه رتبه دارد: گروهي از ترس دوزخ عبادت میکنند که عبادت بردگان است، گروهي به آرزوي بهشت که عبادت تاجران است، و گروهي از محبت و عشق خدا را میپرستند که عبادت آزاد مردان و كريمان است.[4]
هر سه پرستش با اینکه مراتب مختلفی دارند، اما صحيح هستند، زيرا هر يك از اين سه قسم براي خداوند متعال انجام گرفته است نه براي غير او. هرچند آن كسي كه خدا را از روي ترس عبادت ميكند، جز خدا را نمي‌پرستد؛ ولي هنوز از بند غضب رها نشده و نمي‌داند كه بايد از معبودش، بیش از نجات يافتن از آتش را طلب كند. او خدا را تنها واسطه براي فرار از آتش قرار داده است.
نیز آن كسي كه بر اساس بهشت جويي، عبادت ميكند، غير خدا را نمي‌پرستد؛ ولي چون هنوز از قيد و بند شهوت نرسته، نمي‌فهمد كه بايد از مولا و معبود، چيزي فراسوي رسيدن به بهشت را آرزو كند. او خدا را واسطه براي رسيدن به بهشت قرار داده است.
اما خردمندي كه شوق خشنودي مولاي خويش را دارد، او آزادمردي است كه مي‌فهمد چه مي‌طلبد و این برترين عبادت است.[5]
فاش می‌گویم و از گفته خود دلشادم بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم.
نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم
[1] . قال الصادقg:" صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية للَّه في الامور كلها، قال اللَّه تعالى يوم لا ينفع مال و لا بنون الا من أتى اللَّه بقلب سليم، و قال النبىa نية- المؤمن خير من عمله، و قالa انما الاعمال بالنيات و لكل امرء مانوى، فلا بد للعبد من خالص النية في كل حركة و سكون، لانه اذا لم يكن بهذا المعنى يكون غافلا، و الغافلون قد وصفهم اللَّه تعالى فقال: ان هم الا كالانعام بل هم اضل سبيلا، و قال: اؤلئك هم الغافلون"؛ حضرت صادقg فرمود: كسى كه نيتش صاف و درست و صادق است آن شخصى باشد كه قلبى سالم و دلى پاك دارد، زيرا كه سالم ماندن از خاطرات و انديشههاى سوء و نامطلوب به هنگام خالص كردن نيت است براى خدا در همه امور و اعمال. رسول اكرمa فرمود نيت شخص مؤمن بهتر است از عمل او و فرمود: تمام اعمال به واسطه قصدها و نيتها امتياز پيدا مىكنند و براى هر شخصى است آنچه نيت مىكند.(مصباح الشريعة، ترجمه مصطفوى، متن، ص 19)
[2] . انعام: 162.
[3] . ماعون: 4.
[4] . عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِg قَالَ: إِنَّ الْعُبَّادَ ثَلَاثَةٌ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى طَلَبَ الثَّوَابِ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأُجَرَاءِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ وَ هِيَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ. (الكافي، ج2، ص84)
[5] . ر. ک: عبدالله جوادی آملی، رازهای نماز، ص 65.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
