■ نماز و اهمّیت آن
نماز و اهمّیت آن
نماز از ارکان دین شمرده شده و در اسلام هیچ عملی پس از خداشناسی به پای آن نمی رسد ۱ همچنین پذیرش عبادات دیگر بستگی به پذیرفته شدن نماز دارد
نماز از ارکان دین شمرده شده و در اسلام هیچ عملی پس از خداشناسی به پای آن نمی رسد.[۱]همچنین پذیرش عبادات دیگر بستگی به پذیرفته شدن نماز دارد.[۲]و نماز همچون نهر آبی است که آلودگی گناه را از قلب می زداید.[۳]حضرت علی ـ علیه السلام ـ درباره اهمّیّت نماز فرمود: «اوصیکم بالصلوه و حفظها، فإنّها خیر العمل» [۴] شما را به نماز و حفظ آن سفارش می کنم که بهترین عمل است. بدیهی است که با چنین اهمّیّتی که این عبادت بزرگ دارد، خدا، پیامبر و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ بطور جدّی و پی در پی مسلمانان را به بزرگداشت آن فرا خوانند و رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ خود بدان سخت پایبند باشند.
آنچه در زیر می آید، گوشه ای از تأکید فراوان اسلام پیرامون نماز است:
الف) سفارش قرآن
قرآن مجید در آیات فراوانی ـ حدود هشتاد آیه ـ با تعبیر های گوناگون درباره اقامه نماز یا حدود و احکام آن سخن گفته است یا از نمارگزاران تمجید نموده و بی نمازان را سخت توبیخ کرده. بطور مثال به رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ دستور می دهد: « وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصلوه وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها » [۵] کسان خود را به نماز فرمان بده و بر نماز پایداری کن. در آیه دیگر مؤمنان را سفارش به نماز می کند و می فرماید: «قُلْ لِعِبادِیَ الَّذِینَ امَنُوا یُقِیمُوا الصلوه» [۶] به بندگان من که ایمان آورده اند بگو نماز را به پا دارند.
ب) توجه ویژه معصومین ـ علیهم السلام ـ به نماز
آن برگزیدگان الهی در موقعیتهای مناسب با سخنان شیوای خود به تشریح ابعاد وسیع نماز و نقش سازنده آن می پرداختند و جایگاه ویژه آن را برای مسلمانان بیان می کردند. در میان فروع دین به هیچ مسأله ای به اندازه نماز اهمّیّت داده نشده است، حتی اولیای خدا هنگام ارتحال، آخرین سفارشی که به مؤمنان می کردند، توصیه به نماز بود. اهمیت این موضوع آنگاه روشن می شود که بدانیم هر انسانی درآخرین لحظات عمر خود سعی می کند که درباره بزرگترین و عزیزترین آرمان خویش سخن بگوید.
امام صادق ـ علیه السلام ـ در آخرین وصایایش فرمود: «أحبّ الأعمال إلی الله عزّوجلّ الصلوه و هی آخر وصایا الأنبیاء علیهم السّلام» [۷] نماز محبوبترین اعمال نزد خداوند و آخرین سفارش پیامبران است.
حضرت علی ـ علیه السلام ـ در وصیتنامه اش می فرماید: «الله الله فی الصلوه فإنّها خیر العمل و إنّها عمود دینکم» [۸] خدا را خدا را ( در نظر داشته باشید) درباره نماز که بهترین عمل و ستون دین شماست.
● چگونه به نماز اهتمام ورزیم؟
شریعت مقدّس اسلام، برای هر چه باشکوهتر برگزار شدن این واجب الهی، دستورات گوناگونی داده که مهمترین آنها به شرح زیر است.
الف) رعایت آداب نماز
نماز، آداب و حدودی دارد که رعایت آن بر نمازگزار لازم و ضروری است و توجه و دقّت در آن نشانگر اهمّیّت دادن او به نماز است. قرآن به مؤمنین دستور می دهد: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» [۹]
ای فرزندان آدم! زینتهای ( مادی و معنوی ) خود را هنگام رفتن به هر مسجدی با خود بردارید.
زینتهای مادی شامل پوشیدن لباسهای مرتب، پاک، تمیز، شانه زدن موها، به کار بردن عطر و مانند آن می شود و زینتهای معنوی، صفات انسانی، ملکات اخلاقی، پاکی نیّت و اخلاص را در بر می گیرد.[۱۰]
امام رضا ـ علیه السلام ـ در این باره چنین فرموده است: «هر گاه بخواهی نماز به جای آوری، در حال کسالت و خواب آلودگی و شتابزدگی و هوا پرستی به نماز نایست، بلکه آن را با آرامش و وقار و هشیاری به پا دار. و بر تو باد به افتادگی و فروتنی در برابر خداوند بزرگ، بر تو باد به واهمه و پریدگی رنگ، بین بیم و امید ... همچون برده فراری و سرافکنده در پیشگاه خدا بایست؛ پاهایت را استوار و قامتت را مستقیم بدار و به چپ و راست منگر، گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند؛ و در وقت نماز با ریش خود و با هیچ یک از اعضای بدنت بازی مکن.»[۱۱] امام خمینی ـ قدّس سرّه ـ درباره رعایت آداب نماز می نویسد:
«سزاوار است که نمازگزار با حالت سنگینی و وقار با لباس آراسته و عطرزده ومسواک کرده و موهای شانه کرده باشد.»[۱۲]
ب) مراعات اوّل وقت
پاسخ سریع به خواسته بزرگان، نشانه احترام و ادب نسبت به آنان است. از این رو، افراد نمازگزار به مجرد شنیدن نوای ملکوتی اذان که اقامه نماز را از جانب خدا اعلان می دارد، همه کارهای خویش را تعطیل کرده، به نماز می ایستند و بویژه به هنگام سحر، خود را پیش از اذان صبح آماده حضور در پیشگاه خدا نموده و زمزمه های عاشقانه خویش را با نسیم سحری در هم می آمیزند، چنانچه قرآن درباره آنان می فرماید:
«وَ بِالْاََسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»[۱۳]
و در سحرگاهان از خدا بخشش می طلبند.
امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود
«إنّ فضل الوقت الأوّل علی الاخر کفضل الاخره علی الدّنیا»[۱۴]
برتری اول وقت بر دیگر وقتها همچون برتری آخرت بر دنیاست.
ج) شرکت در نماز جماعت
حضور در نماز جماعت نیز یکی از نشانه های اهمیت دادن به نماز است. اسلام تأکید فراوان دارد که مؤمنین در صف واحد و کنار یکدیگر خدا را عبادت کنند. قرآن مجید در این باره می فرماید:
«وَ أَقِیمُوا الصلوه وَ اتُوا الزَّکاهَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ»[۱۵]
نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید و با رکوع کنندگان به رکوع روید.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در این باره فرمود:
«هرکس به سوی مسجدی برای نماز قدم بردارد (تا در جماعت شرکت نماید) خداوند با هر قدمی ده ثواب برای او می نویسد و ده گناه از او بر می دارد و ده درجه بر او می افزاید و کسی که مراقب باشد نمازهایش را به جماعت بخواند در قیامت همچون برق از صراط می گذرد.»[۱۶]
در روایتی آمده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب ۱۵۰ نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتی ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر می شود، تا به ده نفر برسند و عدّه آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمانها کاغذ و دریاها مرکب و درختها قلم و جن و انس و ملائکه، نویسنده شوند، نمی توانند، ثواب یک رکعت آن را بنویسند.[۱۷]
د) حضور قلب درنماز
توجّه و حضور قلب از جمله اموری است که روح و حقیقت نماز به آن بستگی دارد. مقصود از حضور قلب، تهی کردن دل از غیر خداست.
نماز، حضوردر پیشگاه الهی و سخن گفتن با بزرگ مطلق است و در چنین جایگاهی هر گونه دلدادگی و التفات به غیر او، بی ادبی و نشانه عدم حضور نمازگزار و رعایت نکردن مقام بلند نماز است. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:
«لا تلتفتوا فی صلاتکم فإنّه لا صلوه لملتفتٍ...»[۱۸]
در نماز به غیر خدا توجّه نکنید؛ که برای کسی که به غیر خدا توجّه دارد، نمازی نیست.
یعنی: گویا نمازی به جا نیاورده است. و نیز فرمود:
«إنّ العبد إذا اشتغل بالصلوه جاءه الشیطان و قال له: أذکر کذا، أذکر کذا حتّی یضلّ الرّجل أن یدری کم صلّی»[۱۹] وقتی کسی به نماز مشغول می شود، شیطان به سراغش می آید و می گوید: این را به یاد بیاور، آن را به یاد بیاور، تا آنجا او را گمراه می کند که نمی داند چقدر نماز خوانده است.
آری طمع شیطان در انسان برای نفوذ در دل و ربودن ایمان اوست و اگر بتواند درحال نماز بر او چیره شود، گمراه ساختن او در غیر نماز آسانتر خواهد بود.
پس نمازگزار باید هشیار باشد و از این دشمن خطرناک حذر نماید و در هنگام نماز توجه کامل به خدای متعال نماید، تا با ورود به حریم قدس الهی از وسوسه های شیطان و گمراهی نجات یابد.
بعد دیگر توجّه و حضور قلب، با طهارت و پاکی از گناه تحقق می یابد، آیا ظرف کثیف و آلوده، جایگاه آب زلال یا غذای پاکیزه است؟ آیا دل زنگار گرفته از گناه قابلیت تجلّی انوار الهی نماز را دارد؟ پاسخ این سؤال در نصیحت حکیمانه امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ به کمیل چنین آمده است: حضور قلب در عبادت دو درجه دارد، یکی حضور قلب اجمالی، یعنی اینکه در عین اشتغال به عبادت، بطور اجمال ملتفت باشد که در حال ثنای معبود است، اگر چه خود نمی داند چه ثنایی می کند و دیگری حضور قلب تفضیلی است که این مرتبه جز برای خلّص اولیای خدا و اهل معرفت ممکن نیست.[۲۰] اگر نمازگزار موفّق شود که با تمام وجود متوجّه ذات مقدّس خدا باشد و در نماز جز او را به یاد نیاورد، خداوند نیز لطف و عنایت خویش را متوجه او خواهد کرد، چنان که پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «إنّ الله مقبل علی العبد ما لم یلتفت»[۲۱]
تا وقتی که فردی از خدا رویگردان نشده، خداوند به او توجه دارد.
● آثار نماز
تردیدی نیست که ایمان داشتن و انجام دستورات الهی، دشواریهایی را در پی دارد که مؤمن باید آنها را تحمّل کند و پشت سر بگذارد تا به آرمان مقدّس خویش که همانا سعادت جاوید در مقام قرب الهی است، دست یابد.
از سوی دیگر حرکت در صراط مستقیم الهی و اطاعت از اوامر او زندگی دنیوی مؤمن را نیز تنظیم می کند و او از دنیای منظّم به آخرت خرّم و شاد قدم می گذارد.
[۱] . بحار الانوار، ج ۶۹، صفحه ۴۰۶.
[۲] . جامع احادیث الشیعه، ج ۴، صفحه ۶.
[۳] . همان، صفحه ۱۴.
[۴] . بحارالانوار، ج ۴۲، صفحه ۲۴۹.
[۵] . طه (۲۰)، آیه ۱۳۲.
[۶] . ابراهیم ( ۱۴)، آیه ۳۱.
[۷] . من لا یحضر الفقیه، ج ۱، صفحه ۱۳۶، بیروت.
[۸] . بحار الانوار، ج ۴۲، صفحه ۲۴۹.
[۹] . اعراف (۷)، آیه ۳۱.
[۱۰] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج ۶، صفحه ۱۴۸.
[۱۱] . بحارالانوار، ج ۸۴، صفحه ۲۰۴.
[۱۲] . رساله نوین، بی آزار شیرازی، ج ۱، صفحه ۱۲۳.
[۱۳] . ذاریات (۵۱)، آیه ۱۸.
[۱۴] . جامه الاحادیث، ج ۴، صفحه ۱۱۰.
[۱۵] . بقره (۲)، آیه ۴۳.
[۱۶] . بحارالانوار، ج ۸۸، صفحه ۳.
[۱۷] . توضیح المسائل امام خمینی (ره)،مسأله ۱۴۰۰، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
[۱۸] . بحارالانوار، ج ۸۴، صفحه ۲۱۱.
[۱۹] . همان، صفحه ۲۵۹.
[۲۰] . اقتباس از کتاب چهل حدیث، امام خمینی (ره)، صفحه ۳۶۵، نشر رجاء.
[۲۱] . بحارالانوار، ج ۸۴، صفحه ۲۶۱.
منبع : علی اصغر الهامی نیا ، کتاب اخلاق عبادی
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
