■ مراكز تقويت كننده مساجد
مسجد، نهاد ديني پرنفوذ و مؤثري است كه در جنبه هاي گوناگون اثرگذار است. افزون بر آثار عبادي، آثار سياسي، فرهنگي، اجتماعي، آموزشي، اقتصادي و حتي نظامي مسجد را نيز مي توان بررسي كرد. بنابراين، با توجه به گستردگي آثار مسجد، سازمان ها و گروه هاي گوناگون، در شكوفايي يا تضعيف آن مؤثرند. در اين بخش، سازمان هاي اثرگذار بر مسجد را بر مي شماريم.
1. سازمان تبليغات
سازمان تبليغات به عنوان نهادي با ماهيت ديني در راستاي ترويج فرهنگ اسلامي تأسيس شده است كه در زمينه هاي گوناگون مي تواند به رونق و شكوفايي مسجد كمك كند.
تبليغ
در جهان امروز، تبليغ يكي از مهم ترين عوامل هدايت افكار عمومي و ترويج يك گونه تفكر ويژه است. سازمان تبليغات مي تواند با تبليغات منظم و حساب شده و بر اساس مخاطب شناسي دقيق، به رونق و شكوفايي مسجد كمك كند. فعاليت هاي زير براي تبليغات اثر گذارتر، پيشنهاد مي شود:
نصب پوستر و پلاكارت با موضوع مسجد در قسمت هاي پر رفت و آمد شهر
اين كار، علاوه بر اينكه تبليغات را در سطح گسترده اي انجام مي دهد، به شيوه غير مستقيم، افراد را به مسجد دعوت مي كند، يعني هر فرد با ديدن آن تابلو، بدون اينكه مورد خطاب مستقيم قرار گيرد، ذهنش با اين موضوع درگير مي شود.
استفاده از هنر در تبليغات
استفاده از هنر در تبليغات ديني، همواره اثرگذار بوده و اين انديشه كه هنر، غير ديني يا دين، غير هنري است را رد مي كند. بايد توجه داشت كه همه افراد جامعه از نظر پاي بندي ديني و عملي به احكام فقهي يكسان نيستند؛ از اين رو، در تبليغات روش مند بايد براي هر گروه، از شيوه خاصّي بهره جست. بنابراين، استفاده از شيوه هاي سنتي تبليغ به صورت خطاب مستقيم و بدون توجه به زمينه هاي رواني و فرهنگي مفيد نيست. استفاده از هنر در اين راستا قابل توجه است. براي مثال مي توان تابلو يا برچسب هاي زيبا و هنرمندانه اي را تهيه كرد كه قابل نصب در منزل، اتومبيل، جلد كتاب و اتاق يا ميز كار باشد. لوازم التحرير، ساعت هاي روميزي يا ديواري كه به زيبايي طراحي شده اند، ابزار تبليغاتي مناسبي به نظر مي رسند.
تأمين نيرو
يكي از مهم ترين اركان مسجد، روحاني و امام جماعت است كه در جهت دادن به فعاليت ها و چگونگي آن بسيار مؤثر است. از سويي مسجدهاي گوناگوني در سرتاسر كشور پهناور ايران وجود دارد كه روحاني ثابت و هميشگي ندارد كه اين يكي از بزرگ ترين نقاط ضعف مسجد به شمار مي رود.
سازمان تبليغات اسلامي، با همكاري حوزه علميه مي تواند با تأمين امام جماعت، مسجدها را تقويت كند. با توجه به نقش مهم امام جماعت در پويايي مسجد، سازمان تبليغات بايد زمينه لازم براي مهاجرت روحانيون به نقاط گوناگون كشور و زندگي آنان را فراهم كند؛ يعني تمام امكاناتي كه در اين رابطه لازم است، بايد تهيه شود. مسكن مناسب، حق الزحمه مطلوب و ديگر امكانات زفاهي و معيشتي. البته در اين رابطه بايد از كمك هاي مردم نيز استفاده كرد و لازم نيست همه امكانات به وسيله سازمان تأمين شود.
با توجه به گوناگوني فرهنگ ها و آداب و رسوم و ارتباط امام جماعت با مردم و آثار آن بر شكوفايي مسجد، لازم است امام جماعت اطلاعات كافي در مورد فرهنگ و روحيات اهالي محل داشته باشد.
پژوهش
مسجد پايگاهي ديني است كه در زمينه هاي گوناگون اثرگذار است. آگاهي از اين جنبه ها و شناساندن آن به مردم در تقويت جايگاه مسجد در افكار عمومي و رونق مسجد بسيار مؤثر است. در جامعه كنوني با توجه به افزايش سطح علم و آگاهي، پژوهش نيز يكي از راه هاي تبليغات به شمار مي رود كه با ساختار سازمان تبليغات كاملاً تناسب دارد.
تهيه كتاب، جزوه، بروشور، مجله و مقاله درباره آثار و اهميت مسجد، در مقاطع سني گوناگون و ارسال آن به مساجد، مدارس، مهدكودك ها و مراكز پژوهشي و فرهنگي، در تقويت جايگاه مسجد در نظام ديني بسيار مؤثر است.
در پژوهش، بايد نيازها و ملاك هاي مخاطب به خوبي در نظر باشد و دست آوردي مناسب با محيط و شيوه تفكر او تهيه شود. براي مثال در پژوهش، براي شناساندن مسجد به كودكان و ارسال به مهدكودك ها، استفاده از نقاشي با رنگ هاي گوناگون و شاد در قالب شعرها و داستان هاي كودكان مفيد است.
فعاليت هاي فرهنگي
براي گسترش يك فرهنگ مثل فرهنگ مسجد، علاوه بر تبليغ و پژوهش، برخي فعاليت هاي فرهنگي نيز لازم است. با توجه به دگرگوني هاي اجتماعي و فرهنگي جامعه ما پس از انقلاب و افزايش سطح درك و فهم عمومي، به نظر مي رسد استفاده از راه كارهاي فرهنگي مفيد واقع شود. در اين راستا، كارهاي زير قابل توجه است:
- برگزاري نمايشگاه عكس، نقاشي، خطاطي، كتاب، معماري و معرق با موضوع مسجد.
اين نمايشگاه در داخل يا خارج مسجد، در مكان هايي هم چون پارك ها، فضاهاي آموزشي مانند دانشگاه، دبيرستان، كانون هاي فرهنگي، مزار شهدا، مركز شهر و نقاط شلوغ، قابل برگزاري است.
- مسابقه نقاشي، خطاطي، داستان نويسي و خاطره نويسي در موضوع مسجد.
در برگزاري اين مسابقه ها مي بايد، موقعيت زمان، مكان، سن و روحيات افراد را در نظر گرفت. براي مثال مسابقه نقاشي براي كودكان و مسابقه خاطره نويسي براي بزرگ سالان مطلوب است.
برخي از اين مسابقه ها را مي توان در حد ملي (كل كشور) برگزار كرد. ضمن اينكه براي تهيه جوايز اين مسابقه ها مي توان از هر شركت كننده، مبلغ كمي را دريافت كرد.
سمينار (كنگره)
برگزاري كنگره در يك موضوع، نشان دهنده اهميت آن است و در افكار عمومي نيز تأثير زيادي دارد. سازمان تبليغات مي تواند كنگره اي درباره جنبه هاي گوناگون مسجد با فراخوان گسترده مقاله از سراسر كشور برگزار كند و نتايج آن را به صورت كتابي چاپ كند. پوشش خبري و تبليغي اين مراسم بايد به طور كامل و با دقت انجام گيرد.
نشريه
چاپ يك فصل نامه، مجله، هفته نامه يا دو هفته نامه با موضوع مسجد كه جنبه خبري هم داشته باشد و درباره ابعاد گوناگون مسجد سخن بگويد اقدام مناسب و مؤثري است. بررسي تاريخي و فرهنگي، معرفي مسجدهاي كهن ايران و مصاحبه درباره مطالب مربوط به مسجد نيز مي تواند از موضوع هاي اين نشريه باشد.
علاوه بر اين موارد «ايجاد سايت اينترنتي مسجد» و «نظارت بر فعاليت هاي مسجد»، نيز از كارهاي مثبت سازمان تبليغات به شمار مي رود.
2. بسيج
بسيج، پايگاهي فرهنگي و انقلابي است كه در دوران دفاع مقدس رشادت ها و شجاعت هاي بسياري را در تاريخ ثبت كرد. با به پايان رسيدن جنگ تحميلي، دشمن در عرصه فرهنگ، تهاجم عميق تر و خطرناك تري را آغاز كرد. در اين ميدان نيز بسيج، عنصر كارآمدي در دفاع از حد و مرز فرهنگي كشور به شمار مي رود. بسيج از چند سو بر مسجد اثر مي گذارد.
فضاي بسيج
وجود پايگاه هاي بسيج در مسجدها، علاوه بر ايجاد آمادگي نظامي در جوانان و امنيت ساكنان محله، در ايجاد و تقويت فرهنگ شهادت و جذب افراد به ويژه جوانان مؤثر است. روحيه پرشور و نشاط و با تحرك جوانان، با فضاي پرنشاط و انعطاف پذيري هم چون بسيج هماهنگ است و آنان را جذب مي كند.
فعاليت هاي فرهنگي
پايگاه هاي بسيج در تهاجم فرهنگي، بايد فعاليت هاي گسترده و حساب شده اي را انجام دهند. علاوه بر فعاليت هايي كه در بخش فرهنگي سازمان تبليغات بيان شد، چاپ مجله نيز مي تواند اقدامي مؤثر باشد. در يكي از مساجد قم، اعضاي بسيج، يك مجله محلي چاپ مي كنند كه آثار قابل توجهي نيز دربر داشته است. نويسندگان و مسئولان آن، در ميان خودشان انتخاب مي شود. هر يك از اعضا مطلبي را آماده و به رييس بسيج تحويل مي دهند تا پس از بررسي و موافقت امام جماعت، چاپ شود.
چاپ و تكثير اين مجله نيز به كمك خود اعضا و با امكانات بسيج انجام مي شود و در ميان اهالي محل پخش مي شود.
اين اقدام، علاوه بر ايجاد خودباوري ميان جوانان، در افزايش قدرت پژوهش و تقويت بنيه علمي آنان مؤثر است و اوقات فراغتشان را به خوبي پر مي كند. به اين ترتيب، بسيج به بهترين شكل با تهاجم فرهنگي مبارزه مي كند.
3. آموزش و پرورش
آموزش و پرورش، از مهم ترين سازمان هاي اثرگذار بر نسل آينده كشور است. كودكان و نوجوانان، ساعت ها به صورت مستقيم يا غير مستقيم با اين سازمان در ارتباطند. با توجه به اينكه يكي از جنبه هاي مسجد، بُعد آموزشي آن است، فعاليت هاي زير از سوي آموزش و پرورش، سبب تقويت مسجد مي گردد.
تربيت ديني
كودكي و نوجواني دو مرحله مهم تربيت و شكل گيري شخصيت است. آموزش و پرورش با شيوه هاي تربيتي زير مي تواند دانش آموزان را در رفتن به مسجد تشويق كند.
الف) كتاب هاي درسي با بيان مطالبي درباره مسجد، ثواب و آثار رفتن به مسجد را گوشزد كنند. لازم است اين كار در هر پايه تحصيلي، با توجه به نيازها، روحيات و توانمندي هاي دانش آموزان به شيوه مناسبي طرح ريزي شود.
ب) گفتار و رفتار معلمان و مديران بر دانش آموزان بسيار تأثيرگذار است. بنابراين شايسته است آموزگاران با رعايت احكام اسلامي، درباره رفتن به مسجد با دانش آموزان صحبت كنند يا با آنان در مسجد ديدار كنند. اين اقدام، علاوه بر تقويت روحيه دين داري در دانش آموزان، رابطه بين شاگردان و معلمان را تقويت مي كند و با افزايش روحيه اجتماعي آنان، در خودباوري و اعتماد به نفس دانش آموزان مؤثر است كه نتيجه اين امور، افزايش موفقيت هاي تحصيلي دانش آموزان است.@#@
ج) فضاي داخلي مدرسه در ايجاد شخصيت و نگرش هاي دانش آموزان تأثير مي گذارد و به طور غير مستقيم، آنان را به سوي فراگيري آموزش هاي ديني هدايت مي كند.
نصب احاديث و آيات قرآني در تابلو اعلانات، پخش اذان، نصب تابلوهاي خطاطي و نقاشي با محتوا و ماهيت ديني و برگزاري مسابقات فرهنگي با موضوع هاي ديني در سطح مدرسه، در تربيت ديني دانش آموزان بسيار مؤثر است.
برگزاري نماز جماعت
برگزاري نماز جماعت در مدرسه، از كارهاي بسيار مؤثر در گسترش فرهنگ مسجد و نماز جماعت است. برگزاري مناسب و منظم نماز جماعت، زمينه مناسبي را براي ورود دانش آموزان به مسجد فراهم مي كند.[1]
برگزاري كلاس هاي كمك درسي در مسجد، رفتن دسته جمعي دانش آموزان و معلمان از مدرسه به مسجد نزديك مدرسه، حضور معلم و مدير در مسجد محله اي كه مدرسه در آن قرار دارد، به عنوان الگويي براي دانش آموزان، تشويق و معرفي دانش آموزان مسجد و اولويت آنان در اردوهاي تفريحي و سياحتي، برگزاري كلاس قرآن در ماه مبارك رمضان در مسجد، تهيه جزوه و بروشور درباره مسجد و برگزاري مراسم دعا و نيايش در مدرسه يا مسجد محل، از ديگر كارهايي است كه آموزش و پرورش مي تواند در تقويت مسجد انجام دهد.
بي توجهي آموزش و پرورش به جنبه هاي ديني دانش آموزان و برگزار نكردن نماز جماعت در مدرسه، سبب تضعيف مسجدها مي شود.
4. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
مسجد، به عنوان پايگاهي ديني و فرهنگي براي نشر فرهنگ ديني تلاش مي كند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز، البته با ابزاري ديگر، چنين هدفي را دنبال مي كند. با توجه به گستره فعاليت هاي اين وزارت خانه و گوناگوني ابزار فرهنگي، به نظر مي رسد نقش مثبتي بر مسجد داشته باشد. چاپ كتاب و رمان، تهيه و پخش فيلم، تهيه سرود و شعر در رده هاي سني گوناگون و بر اساس مخاطب شناسي دقيق، از فعاليت هاي مؤثر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است.
در مقابل، تهيه فيلم و نوارهاي موسيقي غير مجاز و چاپ كتاب هاي ضد ديني به گونه غير مستقيم سبب تضعيف مسجد مي شود.
5. امور مساجد
امور مسجدها، نهادي است كه به طور مستقيم با مسجد در ارتباط است و كارهايي مانند تعيين صلاحيت هيئت امنا و انتخاب اعضاي جديد، انتخاب امام جماعت، نظارت بر فعاليت ها، تهيه امكاناتي براي مسجدها و كمك به حل مشكلات مسجد، از فعاليت هاي امور مساجدهاست كه در جهت گيري فعاليت هاي مسجد نقش زير بنايي دارد.
دفتر امام جمعه نيز مي تواند در تقويت مسجد سهيم باشد. رسيدگي به مشكلات اجرايي و راهنمايي براي حل آنان و كمك هاي مادي و فرهنگي، از جمله كارهاي مؤثر دفتر امام جمعه است.
سازمان شهرسازي مي تواند درباره برنامه ريزي براي ساخت مسجد در شهرها و شهرك هاي جديد نقش مهمي داشته باشد. شهرداري نيز با نام گذاري مكان ها به گونه اي كه با مسجد در ارتباط باشد، مي تواند به گونه اي غير مستقيم فرهنگ مسجد را تقويت كند. نيايش، سجده، مناره، محراب، گنبد و منبر، واژگاني هستند كه با مفهوم مسجد در ارتباطند.
ستاد اقامه نماز با چاپ كتاب درباره مسجد و آثار فضيلت هاي آن و برگزاري مسابقه هاي اذان و مقاله نويسي درباره مسجد، در ترويج فرهنگ مسجد مؤثر است.
وزارت پست و تلگراف و تلفن، سازمان آب و فاضلاب و شركت ملي گاز با در نظر گرفتن تخفيف و دريافت نكردن حساب هاي مربوط به خود در تقويت جنبه هاي اقتصادي مسجد بسيار مؤثرند. سازمان اوقاف و امور خيريه نيز مي تواند مسجد را از نظر اقتصادي تقويت كند.
اتوبوس راني و تاكسي راني نيز با نصب پلاكارت و پوسترهاي تبليغاتي با موضوع مسجد، در داخل اتوبوس، مي توانند در تقويت گرايش هاي ديني افكار عمومي نقش مهمي داشته باشند.
وزارت نفت بايد دادن مجوز براي ساخت پمپ بنزين ها را به ساختن مسجد يا نمازخانه اي مناسب و مجهز در كنار آن مشروط كند و وزارت راه و ترابري، به تمامي سرويس هاي مسافرتي بين شهري دستور دهد تا هنگام نماز در مساجد بين راه توقف نمايند.
مي توان گفت همه ادارات و سازمان ها مي توانند در گسترش فرهنگ مسجد مؤثر باشند. اين اثرگذاري از چند جنبه است:
الف) برگزاري نماز جماعت
نماز جماعت از مهم ترين و بارز ترين فعاليت عبادي مسجد به شمار مي رود. برگزاري نماز جماعت در ادارات همراه با سخنان كوتاه امام جماعت درباره مفاهيم ديني و اهميت نماز جماعت، در گرايش افراد به مسجد مؤثر است.
ب) فضاي كاري
محيط و فضاي كاري، يكي از ابزارهاي مناسب تبليغي است كه با به كار بستن درست اصول و شيوه هاي تبليغاتي، به صورت غير مستقيم مي تواند مفاهيم و ارزش هاي ديني را تقويت و تبليغ نمايد. تابلوي اعلانات، ميز كار، سالن ها و اتاق كار، از ابزارهاي تبليغاتي در فضاي كاري است. نصب پلاكارت درباره نماز، نماز جماعت و مسجد، در تابلوي اعلانات و قرار دادن نوشته هاي زيبا، هنرمندانه و پر معنا درباره مسجد در ميز كار به گونه اي كه قابل ديدن باشد در تقويت فرهنگ مسجد مؤثر است.
[1] . نك: علل نمازگريزي، از نگارنده.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
