امروزه رسانه ها در چگونگي و ساخت فرهنگ زندگي، نقش گسترده اي دارند. ارائه الگو و به تصوير كشيدن زندگي و بيان مفاهيم جديد، اهميت رسانه ها را در ايجاد فرهنگ مدرن دوچندان مي كند. نيم نگاهي به نكات سياسي و اقتصادي، بر اهميت اهداف فرهنگي رسانه مي افزايد. در اين بخش توصيه هايي را در سطح كلان برنامه ريزي، ارائه مي كنيم كه در ترويج دين داري و ايجاد فرهنگ غني اسلامي در جامعه مؤثر است و به گونه اي مستقيم يا غير مستقيم مسجد را تقويت مي كند.
توصيه هاي كلي
1. نقش كليدي مسجد
مسجد در فرهنگ ديني اهميت زيادي دارد و رهبران ديني بر اين موضوع بسيار تأكيد كرده اند. از اين رو، تبليغ مسجد، آثار و پي آمدهاي فراوان ديگر را نيز به دنبال دارد؛ مسجد يعني نماز، يعني همراه مردم بودن، يعني حضور در سنگر مبارزه با دشمن، حضور در تعليمات مسلمانان و ... .
بنابراين، با توجه به اين مطالب جا دارد برنامه سازان در برنامه هاي خود به اين مطلب اهميت دهند و با طرح ها و برنامه هاي جالب خود مردم را به مسجد فرا خوانند.
2. افزايش سطح آگاهي عمومي
اعمال و رفتار فرد تابع نظام شناختي است. افراد، چگونگي برخورد و رفتارهاي فردي و اجتماعي شان را بر اساس دانسته ها و بينش هاي خود تنظيم مي كنند. گاهي به دليل كم كاري اشخاص يا مراجع و نهادهاي ديني، آگاهي عمومي جامعه درباره مفاهيم و آموزش هاي ديني در سطح پاييني قرار مي گيرد. در نتيجه، كارها و رفتار ديني نيز ارزش واقعي خود را از دست مي دهد. افزايش آگاهي عمومي درباره آموزش هاي ديني، تلاشي در راه هموار سازي براي گسترش ارزش هاي ديني در جامعه است.
علاوه بر اينكه بسياري از جنبه هاي مسجد براي مردم شناخته شده نيست و آنان فقط جنبه عبادي مسجد را در نظر دارند، بايد گفت مسجد در افزايش سطح آگاهي مردم و آشنايي آنان با مفاهيم و اعمال ديني بسيار اثرگذار است.
3. توجه به آثار سوء تبليغات
امروزه جهان غرب با شيوه هاي گوناگون از همه سو، تهاجمي ناجوان مردانه را به فرهنگ و هويت ايران اسلامي آغاز كرده است و در اين راه از همه ابزارهاي سياسي، فرهنگي و اقتصادي استفاده مي كند. القاي ناكارآمدي دين و بالندگي فرهنگ غرب و تناسب آن با نيازهاي جامعه، مهم ترين محورهاي اين تبليغات است. آنان در اين مسير از كتاب، رمان، سايت اينترنتي، سي دي و عكس هاي مبتذل، موسيقي، شعر، فيلم و ديگر دست آوردهاي هنري استفاده مي كنند و مي كوشند با دين و هويت ملي مبارزه كنند.
در اين ميان، مسجد به عنوان سنگري براي مبارزه با دشمن به شمار مي رود كه به شدت مورد تهاجم استعمارگران نيز قرار دارد.
4. توجه به الگوي روان شناختي و جامعه شناختي در فيلم سازي
شخصيت بازيگران فيلم، بدون در نظر گرفتن پيام هاي مستقيم فيلم، در ايجاد يا تقويت بينش و انديشه ويژه در بين مخاطبان بسيار مؤثر است. بنابراين، براي تقويت فرهنگ مسجد در ميان افكار عمومي، شخصيت هاي فيلم بايد از يك الگوي روان شناختي و جامعه شناختي پيروي كنند تا ديدي منفي عليه مسجد و اهل مسجد ايجاد نشود؛ زيرا بازتاب عملي آن بي تفاوتي عمومي نسبت به مسجد خواهد بود. در اين راستا به فيلم سازاني كه به صورت مستقيم يا غير مستقيم درباره مسجد فيلم مي سازند، براي ارائه الگوي مطلوبي از مسجد و اهل مسجد توصيه مي شود:
1. مسجد را با شغل هاي مطلوب و مقبول اجتماعي مرتبط كنند. اين گونه نباشد كه اهل مسجد تنها از ميان قشرهايي باشند كه شغل هاي پاييني دارند.
2. افراد مسجدي از ميان كساني كه تحصيلات بالا و دانشگاهي دارند نيز انتخاب شوند تا مخاطبان دريابند علم و دين با هم تضاد ندارند.
3. اهل مسجد فقط از ميان اقشار پايين جامعه و روستاييان نباشند.
4. كودكان، نوجوانان و جوانان نيز در مسجد نشان داده شوند.
5. اهل مسجد از افرادي باشند كه سلامت رواني مناسب و ديگر ويژگي هاي مطلوب هم چون مطلوبيت، موقعيت اجتماعي،عادات و رفتاري مناسب و هوش بالا داشته باشند.
6. فيلم به گونه اي نباشد كه مخاطب گمان كند كه انسان فقط در حالت گرفتاري و مشكل به مسجد مي رود.
7. مسجدهايي كه منظم و مرتب و زيبا هستند، نشان داده شوند.
8. فيلم هايي كه محور و موضوع ديني دارند، براي مطرح كردن مسجد چندان مناسب نيست؛ چون در اين صورت، تبليغ مستقيم به شمار مي رود كه اثر كم تري خواهد داشت. بهتر است در فيلم هايي با موضوع هاي خانوادگي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي، مسجد نشان داده شود.
بررسي نقاط قوت برنامه ها
1. پخش اذان
اذان صداي دعوت همگاني براي نماز است و پرمحتواترين تبليغ براي نماز جماعت و مسجد به شمار مي رود. مسجدها با پخش صداي اذان مردم را به نماز و رستگاري دعوت مي كنند.
رسانه، برنامه هاي ويژه اي را براي زمان هاي نماز در نظر گرفته كه با پخش اذان، مسجد را تداعي مي كند. گاهي همراه با پخش اذان، تصاوير وضو و نماز در مسجد يا گنبد و منارهاي آن پخش مي شود و پس از پخش اذان، تصاويري از برپايي نماز در مسجد يا گزارشي از فعاليت ها و فضاي يك مسجد در سطح شهر را نمايش مي دهد. اين كارها در زنده نگه داشتن نام مسجد بسيار مؤثر است و گامي در راستاي ايجاد و گسترش فرهنگ مسجد به شمار مي رود.
2. گرامي داشتن مناسبت هاي مسجد
علاوه بر اذان و نماز جماعت كه مناسبت هرروز مسجد است، مسجد مناسبت هاي ويژه اي دارد كه گرامي داشتن آنها در بالندگي و رونق مسجد مؤثر است و جايگاه مسجد را در فرهنگ عمومي بالا مي برد.
مراسم غبارروبي مسجد در دهه آخر ماه شعبان يكي از مناسبت هاي ويژه مسجد است. در اين ده روز، اهالي محل با تميز كردن و غبارروبي خانه پرودگار، خود را براي ميهماني خدا آماده مي كنند. رسانه با پوشش تبليغاتي اين موضوع، از نظر خبري نيز آن را به خوبي پوشش مي دهد و گزارش هايي را از تميز كردن مسجدها پخش مي كند.
3. معماري
مسجد، از نظر هنري و فرهنگي نيز قابل بررسي است. معماري مسجدها يكي از مهم ترين جنبه هاي فرهنگي آن است كه فرهنگ پربار اسلام و ايران را نشان مي دهد.
در رسانه، برنامه هاي هنري و فرهنگي تهيه مي شود كه اين كاركرد مسجدها را بررسي مي كند. آگاهي مردم از اين كاركرد مسجد، سبب رونق و شكوفايي آن مي شود؛ چون بسياري از افراد به مفاهيم و آموزش هاي ديني پاي بند نيستند و به گرايش هاي هنري و فرهنگي بيشتر از گرايش هاي ديني اهميت مي دهند، مسجد در نظر آنان بيشتر به عنوان يك پايگاه فرهنگي و ملي است تا يك مركز ديني. گرايش هاي عمومي جامعه نيز جريان هاي فرهنگي و هنري را به خوبي مي پذيرد.
تاريخ فرهنگي ايران نشان مي دهد در سال 1336 هـ.ش فيلم هاي مستند درباره مسجدها و معماري و بناهاي تاريخي اصفهان ساخته شده و اين اوج ارتباط ميان فرهنگ مردم و معماري مسجد است.[1]
4. برنامه هاي حاشيه اي (محتوايي)
برخي برنامه ها و فعاليت هاي رسانه به طور مستقيم مسجد را تقويت نمي كند، ولي مفاهيمي را دربر دارد كه به طور حاشيه اي مسجد را تقويت مي كند. به طور كلي همه برنامه هايي كه سبب تقويت دين داري مي شوند مسجد را نيز تقويت مي كنند.
به اين ترتيب، پخش برنامه نيايش و سخنراني ديني كه در مسجد برگزار مي شود، نوحه خواني و عزاداري، برنامه هاي تفسير قرآن، فيلم هايي كه محتواي ديني دارند، اشعار و سرودهاي ديني و همه برنامه هايي هستند كه مفاهيم و آموزش هاي ديني را بيان و تبليغ مي كنند. در اين باره، فيلم هايي كه به مناسبت ماه مبارك رمضان و با موضوع ديني ساخته مي شوند، اهميت ويژه اي دارند؛ بيشتر آنان با مسجد به گونه اي مستقيم در ارتباطند و شخصيت هاي فيلم، لحظه هاي زيادي را در مسجد مي گذرانند. اين فيلم ها كاملاً مسجد را تقويت مي كنند. قسمتي از فيلم به گونه اي حاشيه اي و قسمتي به گونه اي مستقيم.
نقاط ضعف برنامه ها
1. ارائه چهره ضعيف از اهل مسجد در فيلم ها
شخصيت نقش هاي فيلم در پيام هاي فيلم و برداشت هاي بينندگان بسيار تأثير دارد و انديشه ويژه اي را به گونه اي پنهان در مخاطب تزريق مي كند. متأسفانه در بسياري از فيلم ها، كه برخي از شخصيت هاي آن مسجدي هستند، چهره هاي ضعيفي از آنها ارائه داده شده است. در اين فيلم ها، اهل مسجد افرادي هستند كه تحصيلات زيادي ندارند يا از نظر اقتصادي پايين هستند يا موقعيت اجتماعي قابل قبولي ندارند.[2]
2. حاضر نشدن پيوسته
مسجد، كانوني ديني و عبادي است كه به سبب حاكم بودن روح عبادت و نيايش در آن، در آرامش دروني و ذهني انسان تأثير زيادي دارد، ولي آرامش بخشي محيط مسجد به معناي اين نيست كه انسان فقط در زماني دچار مشكل روحي و آشفتگي رواني بشود به مسجد بيايد. در برخي برنامه هاي رسانه افراد فقط در يك موقعيت ويژه كه از نظر روحي و رواني ناراحتي دارند به مسجد مي آيند.
در برخي ديگر، فقط در ماه رمضان و برخي فقط در مراسم ترحيم به مسجد مي آيند. در صورتي كه نماز و مسجد جزء زندگي ديني ماست و نبايد اين گونه انديشه القا شود كه مسجد به زمان هاي ويژه اي اختصاص دارد، بلكه حضور در مسجد محدود به زمان و يژه اي نيست و مسلمانان بايد در زمان غم و شادي، فقر و ثروتمندي، كوچكي و بزرگي در مسجد حاضر شوند.
[1] . نك: سيدجواد سليمي، مسجدها، فهرست فيلم هاي ساخته شده درباره معماري مساجد، ص 451.
[2] . نك: فصل نامه نيايش، شماره 9، بهار 1381، صص 107- 121.
@#@
3. ضعف تبليغات
بي شك تبليغات در ايجاد رغبت و انگيزه در مردم براي حضور در مسجد مؤثر است، ولي رسانه در اين باره فعاليت ويژه اي انجام نداده است. مطرح كردن مسحد در فيلم ها به گونه اي مستقيم يا غير مستقيم، پخش شعر و سرود درباره مسجد، پخش روايت هايي درباره آثار، جنبه ها و فضيلت مسجد و نماز جماعت به صورت زيرنويس و غيره، بيان برنامه هاي مسجد در مناسبت هاي ديني، تهيه گزارش و مصاحبه درباره مسجد و انجام مسابقه هايي در اين باره كارهايي است كه علاوه بر اطلاع رساني بهينه، در تبليغات ديني نيز مؤثر است.
4. پيام هاي ضمني (محتوايي)
بسياري از برنامه هاي رسانه به گونه اي غير مستقيم بر مسجد تأثير منفي دارد و فعاليت هاي عبادي مسجد را بي اثر مي كند. يا اينكه مانع حضور مردم در مسجد مي گردد. برنامه هايي كه رفاه زدگي، تجمل پرستي و دنياگرايي را به تصوير مي كشد، اراده ديني مردم را تضعيف مي كند. برخي برنامه هاي سرگرم كننده رسانه، همچون طنز و مسابقه ها نيز چنين ويژگي هايي دارند. البته لازم نيست برنامه هاي رسانه تغيير كند و به گونه اي مستقيم به آموزش مسائل اسلام بپردازد، بلكه سمت و سوي برنامه ها بايد ديني باشد و رسيدن به اين هدف بدون دگرگوني موضوع و تصرف اندكي در محتوا امكان پذير خواهد بود.[1]
پيشنهادهاي برنامه اي
1. شيوه هاي غير مستقيم
با توجه به روحيه عمومي مردم، گاهي شيوه هاي مستقيم براي تبليغ و ترويج مفاهيم و آموزش ديني با حساسيت و بازتاب هاي منفي رو به رو خواهد شد. بنابراين، استفاده از شيوه هاي غير مستقيم، علاوه بر كاهش واكنش هاي احتمالي، مخاطبان را ناخواسته با خود همراه مي كند و با گذشت زمان، فرهنگي را به وجود مي آورد.
برخي از اين شيوه ها چنين است:
الف) گفتار بازيگران
مي توان فيلم هايي را كه با موضوع تاريخي يا خانوادگي ساخته مي شوند، به شكلي طرح ريزي كرد كه بدون تغيير محتوا، سمت و سوي ديني داشته باشد. اندك تغييري در گفتار بازيگران فيلم، يكي از راه ها است. با كمي تغيير در گفتار بازيگران مي توان آن را به موضوع مسجد ارتباط داد، بدون اينكه موضوع فيلم دگرگون شود. براي مثال، براي تعيين مكان جلسه يا گفت و گو مسجد انتخاب شود. يا براي مثال، بازيگري به ديگري بگويد: جلسه فردا در مسجد باشد؛ چون آن جا داراي آرامش بيشتري است.
مكان گردش دوربين نيز يكي ديگر از اين عوامل است. در حالي كه صحنه هايي از فيلم در خيابان اجرا و فيلم برداري مي شود. از خياباني عبور كنند كه مسجد بزرگ و زيبايي در آن قرار دارد و دوربين در حالي كه شخصيت هاي فيلم را در حال عبور نشان مي دهد، يك لحظه تصويري از مسجد را فيلم برداري مي كند. به اين ترتيب، بدون تغيير محتوا، مفاهيم ديني نيز بيان مي شود. البته اين شيوه به زمان و تكرار نياز دارد.
ب) پيام بازرگاني
پيام هاي بازرگاني كاملاً جنبه اقتصادي دارند، ولي مي توان اين پيام ها را به شكلي طرح ريزي كرد كه بدون اينكه به جنبه هاي اقتصادي و تبليغاتي پيام آسيبي برسد، سمت و سوي ديني نيز داشته است. براي نمونه، چند پيام بازرگاني را با اين ويژگي بيان مي كنيم:
1. در تبليغات كاشي، صحنه هايي از گنبد و محراب كاشي شده به گونه اي گذرا نشان داده شود؛
2. در تبليغات فرش، صحنه اي از فرش مسجد به تصوير كشيده شود؛
3. در تبليغ مانيتور و تلويزيون براي بيان وضوح و كيفيت تصوير، يكي از صحنه ها، تصويري از مسجد يا كعبه باشد؛
4. در تبليغ وسايل نقليه، در حال گذرا، وسيله نقليه از كنار يك مسجد كه جنبه فرهنگي و آثار باستاني دارد عبور كند؛
5. در تبليغ جارو برقي هاي بزرگ، براي مصارف غير خانگي تصويري از مسجد كه عده اي در حال نظافت آن هستند، نشان داده شوند.
ج) گفتار مجريان
گفتار مجريان شبكه سراسري و برنامه ها در جهت دهي افكار مردم به سوي مفاهيم و آموزش هاي ديني بسيار مهم است. اين افراد در شبانه روز در مراحل گوناگون مطالب بسياري را در سطح كشور يا استان مربوطه بيان مي كنند كه اگر سمت و سوي آنها ديني باشد، در گسترش روحيات و احساسات ديني در بين مردم مؤثر است. براي مثال مجري شبكه سراسري سيما در شب يكي از روزهاي تابستان مي تواند اين گونه با مردم سخن بگويد: «عرض سلام و ادب دارم خدمت شما هم وطنان عزيز. از محضر شما التماس دعا داريم. اميدواريم يك روز گرم تابستاني را با موفقيت پشت سر گذاشته باشيد. براي تمام كساني كه هم اكنون از مسجد و نماز جماعت به منزل بازگشته اند، آرزو مي كنيم طاعات و عباداتشان مورد قبول درگاه خداوند قرار گرفته باشد».
د) فضاي رسانه
فضاي كلي رسانه در سمت و سوي برنامه ها مؤثر است. اگر روحيه ديني و معنوي بر برنامه ها و توليدات سيما حاكم باشد، به طور حاشيه اي باورهاي ديني را در ذهن مخاطبان تقويت مي كند و مسجد مكاني براي آموزش بسياري از مسائل ديني است. پس فضاي معنوي رسانه، يكي از شاه راه هاي گسترش مفاهيم مذهبي است كه در اين ميان، مسجد اهميت ويژه اي دارد.
2. فيلم سازي
يكي از مهم ترين اقدامات براي ايجاد و گسترش فرهنگ ديني در اجتماع كه شايد به زمان زيادي هم نياز نداشته باشد، فيلم سازي حساب شده و بر اساس نيازمندي هاي جامعه و مخاطب شناسي دقيق است. رسانه براي تدوين فرهنگ متناسب با هويت ملي ايران در آپارتمان نشيني، فيلم هاي گوناگوني ساخت كه علاوه بر بيان رخدادهاي گوناگون براي اعضا و ساكنان، نمونه بارز و متناسب زندگي آپارتماني را بيان مي كرد: در اين فيلم ها، شيوه برخورد با مشكلات و تداوم روابط ميان همسايه ها بيان مي شد. به همين ترتيب، مي توان سريال هايي ساخت كه رخدادهاي گوناگون در مسجد و اهل مسجد را نشان دهد. لازم نيست همه وقايع مربوط به مسجد باشد، نشان دادن زندگي اهل مسجد با رويكرد خانوادگي، سياسي، اجتماعي و ديني، هدف اصلي سريال است. بي شك رخدادهاي مسجد در اين ميان نمايش داده مي شود. در اين سريال ايجاد فرهنگ مسجد، اوصاف مسجد نمونه و الگو، راه هاي حل مشكلات مسجد و حضور بهينه مردم در مسجد نيز بيان مي شود.
3. مسجد شناسي
از جمله برنامه هايي كه مي تواند سبب رونق مساجد شود، شناساندن مساجد است. هر شهري داراي مسجدهايي است كه پيشينه متفاوت و برنامه هاي گوناگوني دارد. اطلاع رساني از ويژگي ها و برنامه هاي فرهنگي و جنبي مساجد، امري پسنديده و نيكوست.
[1] . در بخش راهكارها، شيوه هاي غير مستقيم تقويت فرهنگ مسجد در برنامه ها بيان شده است.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :