نـمـاز, ابراز پرستش و عبادت مخصوصى است كه بنده در پيشگاه خداانـجـام مى دهد. نماز, جزء جدايى ناپذير همه شرايع الهى بوده ودر هـر ديـنـى به صورتى خاص وجود داشته است; چنان كه خداوند درقرآن فرموده: (ان الصلوه كانت على المومنين كتابا موقوتا).1

معناى واژگانى نماز

نـماز كه در عربى لفظ (صلاه) بر آن اطلاق مى شود, به گفته بسياری از لـغـت شـناسان به معناى دعا, تبريك و تمجيد است و چون اصل وريـشـه اين عبادت مخصوص, دعا بوده آن را از باب نام گذارى چيزی بـه اسـم جزءش, صلاه[ نماز] گذاشته اند. و بعضى گفته اند: (صلاه)مـشـتـق از كلمه (صلاء) است كه به معناى آتش برافروخته است و ازايـن جـهـت بـه اين عبادت خاص (صلاه) گفته شد, زيرا كسى كه نماز بـخـواند, خود را به وسيله اين عبادت و بندگى از آتش برافروخته الهى دور مى سازد.(2)

معناى عرفانى نماز

بعضى از بزرگان نيز صلاه را از (تصليه) مشتق دانسته اند; به اين مـعـنا كه عرب هنگامى كه مى خواست چوب كج را راست كند آن را به آتـش نـزديك كرده, در معرض حرارت قرار مى داد و به آن تصليه مى گـفـتـنـد. با توجه به اين معنا گويى نمازگزار وقتى به نماز مى ايـسـتد و توجه به مبدا اعلا پيدا مى كند به واسطه حرارتى كه دراثر حركت صعودى و نزديك شدن به كانون حقيقت معنوى در نفسش حاصل مـى شـود, قـدرت پـيـدا مى كند كج رفتارى هاى نفس را كه بر اثرتـوجـه بـه غـيـر خـدا و مـيـل به باطل پيدا شده, راست و تعديل نمايد.(3)

جايگاه نماز در اسلام

نماز در فروع دين جايگاه ويژه و بلندى دارد و پس از مسئله ولايت از هـمـه مهم تر است. نماز, بهترين وسيله براى قرب به پروردگارمتعال مى باشد; چنان كه بعضى روايات گوياى اين حقيقت است.* معاويه بن وهب گويد: از امام صادق(ع) پرسيدم بالاترين و محبوبتـريـن چـيـزى كـه سبب مى شود بندگان به وسيله آن به خدا نزديكشـونـد چـيـست؟ حضرت فرمود: (ما اعلم شيئا بعد المعرفه افضل منهـذه الـصـلاه; بعد از شناخت خدا, چيزى را از اين نماز برتر نمى دانم.)4

* امـام صـادق(ع) فرمود: (احب الاعمال الى الله عزوجل الصلاه وهى آخـر وصايا الانبياء; محبوب ترين اعمال در پيشگاه الهى نماز استكـه آخـريـن سـفـارش پيامبران است).5 در اهميت نماز همين بس كه پيامبر اكرم(ص) از آن به عنوان ستون دين تعبير فرموده است.6

بـا تـوجـه به اين كه امسال به تدبير مقام معظم رهبرى سال امام خـمـيـنـى(ره) نـام گـذارى شـده است, سخنانى از آن احياگر بزرگ انـديـشه اسلامى در عصر حاضر درباره اهميت نماز و نقش سازنده آن نقل مى كنيم.

امـام خـمـينى (قدس سره) فرمود: (اين نمازهاى پنج گانه كه عمودديـن و پـايـه مـحكم ايمان است و در اسلام چيزى بعد از ايمان به اهـمـيـت آن نـيـسـت, بـعد از توجهات نوريه باطنيه و صور غيبيه مـلكوتيه, كه غير از حق تعالى و خاصان درگاه او كسى نداند, يكى از جـهـات مـهـمـه كه در آن هست اين تكرار تذكر حق ـ با آداب واوضـاع الهى كه در آن منظور گرديده است ـ رابطه انسان را با حقتـعـالـى و عـوالـم غيبيه محكم مى كند, و ملكه خضوع لله در قلب ايـجـاد كند, و شجره طيبه توحيد و تفريد را در قلب محكم كند به طورى كه با هيچ چيز از آن زايل نشود.)7

آثار اجتماعى نماز

نمـاز داراى آثار اجتماعى بسيارى است كه امام خمينى(ره) در سخنى به تاثير نماز در اصلاح جامعه و جلوگيرى از تخلفات و بزه كارى ومـفـاسد اجتماعى اشاره كرده و آن را به عنوان يك كارخانه انسان سـازى مـعـرفـى كرده است: (در اسلام از نماز هيچ فريضه اى بالاترنـيـسـت... شما پرونده هايى كه در دادگسترى ها, در جاهاى ديگر,دادگـاه هـا هـست, برويد ببينيد, از نمازخوان ها ببينيد پرونده هـسـت آن جا؟ از بى نمازها پرونده هست, هرچه پرونده پيدا كنيد,پـرونـده بـى نـمازها است. نماز پشتوانه ملت است. سيدالشهدا درهـمـان ظهر عاشورا كه جنگ بود ـ آن جنگ بزرگ بود و همه در معرض خـطر بودند ـ وقتى يكى از اصحاب گفت ظهر شده است, فرمود كه يادمـن آورديد, ياد آورديد نماز را, خدا تو را از نمازگزاران حساب كـنـد و ايـستاد همان جا نماز خواند. نگفت كه ما مى خواهيم جنگ بـكـنـيم, خير, جنگ را براى نماز كردند... جنگ براى اين است كه مـردم آن زبـالـه هايى كه هستند, آن هايى كه مانع از پياده شدن اسـلام هـستند, آن هايى كه مانع از ترقى مسلمين هستند, آن ها رااز بـين راه بردارند; مقصد اين است كه اسلام را پياده كنند و بااسلام انسان درست كنند. نماز يك كارخانه انسان سازى است

نـمـاز خـوب, فحـشا و مـنكر را از يـك امـتى بيرون مى كند. اينهـايـى كـه در اين مراكز فساد كشيده شدند, اين ها هم بى نمازهاهـسـتـنـد. نـمـازخـوان ها تو[ى] مساجدند و مهيايند براى خدمت,مسجدها را خالى نكنيد.)8

سـازنـدگـى نماز وقتى آشكار مى شود كه بدانيم انسان با اعمال ورفـتـارش ساخته مى شود و به ديگر بيان روحيات انسان از كردار ورفـتـار ارادى اش شـكل مى گيرد و براى او ملكه حاصل مى شود. پس اگـر كـسـى آداب ظـاهرى و باطنى نماز را كه مجموعه شرايط صحت وقـبـولـى نـماز است, رعايت كند و در اقامه اين فريضه بزرگ الهى بـكـوشـد, كـم كـم ملكه پاكى و تقوا در روحش پديد آمده و انسان كـامـل مـى گردد, زيرا آداب نماز, انسان را به امورى چون رعايت نـظـافت و پاكى, مراعات حقوق ديگران, انضباط و وقت شناسى, وحدت جـهـت و هم سويى با مسلمانان, خويشتن دارى و تسلط بر نفس, بزرگ ديـدن خـداوند و كوچك ديدن غير او, صلح و هم زيستى مسالمت آميزبـا مـومنان و زدودن گناهان و پالايش روح از آلودگى هاى اخلاقى وامور ديگرى كه لازمه كمال انسانى است, سوق مى دهد.9

بـا تـوجـه به اهميت نماز, موضوع پژوهش اين شماره را براى مقطع راهـنـمـايـى و دبـيـرستان (آثار تربيتى نماز) انتخاب كرديم تاپـژوهـش گـران جوان با تحقيق و تدوين مقالات مفيد, گام ديگرى درنشر فرهنگ انسان ساز اسلام و احياى نماز بردارند.

محورهاى بحث:

1. معنا و مفهوم نماز.

2. اهميت و فلسفه نماز در قرآن و حديث.

3. اهتمام معصومان و بزرگان به نماز.

4. آداب نماز و آثار تربيتى آن.

5. معانى بلند و سازنده عبارات و الفاظ نماز.

6. حضور قلب در نماز و راه تحصيل آن.

7. آثار فردى و اجتماعى نماز.

8. آثار و عواقب ترك نماز.

9. فلسفه نماز جماعت.

10. فلسفه نماز از نظر قرآن.

منابع تحقيق:

1. قرآن.

2. نهج البلاغه.

3. كتاب هاى روايى: وسائل الشيعه, بحارالانوار و....

4. كتاب هاى شهيد مطهرى.5. كتاب طهارت روح (نماز و عبادت در آثار شهيد مطهرى).

6. پـرواز روح, سـيـد احمد فهرى (شرح و تفسير آداب الصلوه امامخمينى).

7. آداب نماز, امام خمينى(ره).

8. امام در سنگر نماز.

9. پرتوى از اسرار نماز, تاليف محسن قرائتی

پی نوشتها

1و2ـ ر.ك: الـراغب الاصفهانى, المفردات, دفتر نشر الكتاب, ص;285سيد احمد فهرى, پرواز در ملكوت.

3ـ ر.ك: سـيـد احـمـد فهرى, پرواز در ملكوت, (شرح و تفسير آدابالصلوه امام خمينى) ص22.

4ـ وسائل الشيعه, ج3, ص26.

5 ـ همان.

6 ـ ر.ك: ميزان الحكمه, چاپ جديد, ج2, ص1627.

7ـ امام خمينى, چهل حديث, ص498.

8 ـ صحيفه نور (چاپ جديد) ج7, ص289.

9ـ بـراى اطلاع بيش تر در اين زمينه رجوع شود به كتاب طهارت روح(آثار تربيتى نماز از ديدگاه شهيد مطهرى).

منابع:

1. وسائل الشيعه

2. ميزان الحكمه

3. چهل حديث,امام خميني (ره)

4. صحيفه نور

5. كتاب طهارت روح,شهيد مرتضي مطهري

6. الـراغب الاصفهانى, المفردات,دفتر نشر الكتاب

 7. پرواز در ملكوت,سيد احمد فهري

 منبع :بانک مقالات قرآنی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :