نقش باورهای دینی در پیشگیری از جرم
مقدمه
با نگاهی به آموزه های دینی می بینیم که آنچه امروزه از آن به عنوان پیشگیری از جرم یاد می شود در تار و پود پیام های آسمانی و رهنمودهای انبیا و اولیا الهی بوده است. و بالاتر از آن از آنجا که رسالت دین، رهایی انسان از تباهی، فساد و گمراهی می باشد لذا پیشوایان دینی برای تحقق آن از هیچ تلاشی دریغ نمی کردند و قبل از مبارزه با معلول با علت و زمینه گناه و جرم مبارزه می کردند و بر این اساس پیشگیری از انحراف و کژی در صدر وظایف رهبران دینی قرار داشته است.
بنابراین با توجه به آموزه های دینی در خصوص پیشگیری از جرم از اهمیت بالایی برای نظام قضایی کشور ما که مبتنی بر احکام اسلامی است برخوردار می باشد بی تردید اقدام پیشگیرانه از وقوع جرم و بزهکاری و انحراف و گمراهی از اصول قضایی اسلامی و سیاست جنایی اسلام محسوب می شود این اقدامات پیشگیرانه مجموعه ای از اقدامات و فعالیت های سازنده تربیتی، آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد. واقعیت آن است که کارآمدی احکام اسلامی و قضایی اسلام در بستر مناسب و طبیعی خود جلوه گر می شود. بستر طبیعی اجرای احکام اسلامی، جامعه ای را می طلبد که در آن قبل از مبارزه با معلول، با علت و اساس آن مبارزه شود.
حال این سوال مطرح است که آیا باورهای دینی می تواند از جرم پیشگیری کند؟
سوال بعدی که مطرح است این است که آیا باورهای دینی در اصلاح بزهکار نقشی ایفا می کند یا نه؟ مبحث توبه اصلاح بزهکار را ایجاد می کند؟ اینها مسائلی هستند که در این رساله تحقیقی به آن خواهیم پرداخت.
کلیات:
مبانی سیاست کیفری در شریعت جزایی اسلام[1]
در حقوق جزای اسلامی سیاست کیفری مبتنی بر اصول است که مهمترین آنها عبارتند از:
• حفظ و حراست جامعه از علل و موجبات گناه و جرم (با ممنوعیت شرب مسکر یا رفتارهایی بر ضد اخلاق حسنه، عفت، نظم عمومی و روابط صحیح خانوادگی)
• حتمیت و قاطعیت اجرای کیفرهای اسلامی نسبت به کسانی که فاقد هرگونه انگیزه و مجوزی برای ارتکاب گناه و جرم بوده اند.
• تامین خیر و سعادت و مصلحت و منفعت مردم در شریعت اسلام
• تعیین کیفر مناسب به عنوان ضرورتی اجتماعی به منظور حمایت جامعه از گزند بزهکاران
• داشتن مسئولیت کیفری مبتنی بر آزادی ارائه و اختیار و اقتضای اجرای عدالت با اعمال کیفر
• پذیرفتن اصل عدم مسئولیت کیفری نسبت به افراد فاقد ادراک و اختیار و مجنون صغیر، مکره و مجبور با استفاده از اقدامات تامینی برای حمایت اجتماعی از آسیب و زیان احتمالی افراد و غیر مسئول
• تقویت ایمان افراد از نظر پیشگیری از بزهکاری
• تشریع کیفر برای تهذیب اخلاق و اصلاح بزهکار
• اثر امر به معروف و نهی از منکر از ارتباط با تقلیل جرایم
• اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها
• اصل شخصی بودن مجازات ها و مسئولیت کیفری
• معافیت صغار و مجانین و افراد مضطر از کیفر
مبحث اول:
مفهوم اعتقاد مذهبی در اسلام
اعتقاد مذهبی در اسلام یک مفهوم چند بعدی است که شامل طیف گسترده و وسیعی از اعتقادات و اعمال افراد می شود که با آرمان های آنها به هم پیوسته است اعتقاد مذهبی در حقیقت شامل دو بعد است.[2]
1- بُعد نظری اعتقاد مذهبی که عبارت است از اعتقاد راسخ و خالصانه افراد به خداوند، انبیا، فرشتگان، روز جزا و قدر... .
2- بُعد علمی اعتقاد مذهبی یعنی اعتقادات نظری افراد در تمامی رفتار و اعمال روزانه انسان مؤمن منعکس شده و او را به انجام اوامر الهی ترغیب و از مناهی باز می دارد.
از این منظر، اسلام در لحظه لحظه زندگی فرد مسلمان باید حکمرانی و نفوذ داشته باشد و اعتقاد مذهبی او در تمام فعالیت های طبیعی اثر منعکس گردد.
سوال این است که اعتقاد مذهبی در اسلام واجد چه توانایی هایی است که آن را به یک مکانیسم حفاظتی در مقابل انگیزه های مجرمانه مبدل نموده است؟
از دیدگاه اسلامی حقوق دارای منشاء الهی است منشاء حقوق خداوند است لذا در اسلام بین حقوق و مذهب هیچ جدایی وجود نداشته و ندارد از این منظر گفته می شود که در عرصه دفاع اجتماعی هیچ اجبار معنوی ای قوی تر از اعتقاد استوار راسخ عامل به اینکه پاداش و کیفر عمل قبل از هر چیز از سوی خداوند است، وجود ندارد. از منظر اسلام، جرم، تجاوز به حقوق الهی و اقدامی علیه خداوند است و عموما جرم به عنوان عمل افراد غیر معتقد یا عمل افراد سست ایمان به حساب می آید که آنها را در برابر انگیزه های مجرمانه آسیب پذیر می نمایند از سوی دیگر اسلام بر معیارهای حفاظتی غیر مستقیم تاکید بیشتری دارد تا بر مجازات های مستقیم و مهم تر اینکه در اسلام مجازات یک مفهوم منحصر به فرد دارد و آن اینکه در قلمرو مذهب مجازات انطباق افراد را با پدیده های اجتماعی افزایش می دهد. حال با توجه به نظریه برخی از دانشمندان علوم اجتماعی نظیر Tuttle که دو عامل حتمی بودن و شدت مجازات ها را در کاهش جرایم ارتکابی موثر می دانند و با توجه به اینکه مجازات الهی حتمی و شدید است فلذا اعتقاد مذهبی را به یک مکانیسم دفاعی قوی علیه انگیزه های مجرمانه تبدیل می کند.
مبحث دوم:
کارکردهای دین[3]
با توجه به ماهیت دین دو کارکرد فردی و اجتماعی دین را که در مفهوم جامعه با یکدیگر اشتراک دارند می توان برشمرد.
کارکردهای فردی احساسات درونی انسان را تقویت می کند و به زندگی انسان معنا و مفهوم می بخشد و اضطراب از آینده کاهش می یابد. دین به انسان فرصت می دهد که از حصار محدود خارج شود و به نیروی متعالی و با شکوه تر پناه ببرد. دین به انسان هویت می دهد.
در کارکردهای اجتماعی دین، دین هنجارها و ارزش های نخستین جامعه را مهم می داند و پذیرش آنها را برای انسان، آسان می کند. دین سبب تقویت و حمایت از نظام اجتماعی شده و از نهادها و سازمان های اجتماعی که در معرض تحولات قرار می گیرند جانبداری می کند. دین از طریق شرکت افراد در مراسم مذهبی و احترام به مقدسات اسباب همبستگی اجتماعی را فراهم می آورد حال باید دید بین شرایع اسلامی و به هم پیوستگی اجتماعی چه رابطه ای است؟[4]
به عقیده برخی از دانشمندان علوم اجتماعی نظیر دورکیم به هم پیوستگی اجتماعی عاملی است برای ممانعت از ارتکاب عمل مجرمانه چرا که وقتی فردی احساس پیوند و همبستگی با مجموعه ای داشته باشند سبب خواهد شد تا از روی اختیار اراده به مقررات آن مجموعه احترام بگذارد و عامدا مقررات آن را نقض نکند. در شریعت اسلام برخی اعمال مذهبی وجود دارند که مسلمانان را به یکدیگر نزدیک ساخته و به هم پیوستگی را در میان آن ها مستحکم تر می کند و در نتیجه باعث ممانعت از ارتکاب بزه می گردند.
نمونه بارز این اعمال مذهبی نماز جماعت، صدقه و خمس است که روح همکاری و تعاون و زندگی اجتماعی را در بین مسلمین زنده نگه می دارد.
مبحث سوم:
تعریف پیشگیری
واژه پیشگیری[5] امروزه در معنی جاری متداول آن دارای دو بعد است.[6]
«آگاه کردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن است» اما در جرم شناسی پیشگیرانه، پیشگیری در معنی اول آن مورد استفاده واقع می شود.
آقای گسن جرم شناس فرانسوی برای پیشگیری از جرم 4 معیار در نظر گرفته است:
1- اقدامی پیشگیرانه تلقی می شود که هدف اصلی آن تضمین پیشگیری از بزهکاری یا انحرافات جرم گونه باشد یعنی اقدام موثر علیه عوامل یا فرآیندهایی که در بروز بزهکاری و انحراف نقش تعیین کننده و قاطع ایفا می کنند.
2- تدابیر یا اقدامات پیشگیرانه جنبه مهمی دارد یعنی مخاطب آن کل جمعیت یا گروه یا بخش معینی از آن است.
3- زمانی که هدف اجتناب از انتخاب رفتارهای مجرمانه یا منحرفانه است اقدام های یا تدابیری پیشگیرانه خوانده می شود که قبل از ارتکاب اعمال بزهکارانه یا کجروانه و نه بعد از آن اعمال شوند.
4- اگر پیشگیری شامل اعمال تدابیر یا اقدامات قبل از ارتکاب هر جرم کیفری یا پیش از انتخاب هر رفتار منحرفانه است در آن صورت این تدابیر یا اقدام ها نمی توانند مستقیماً قهرآمیز و سرکوبگر باشند زیرا اعمال سرکوبی کیفری مستلزم آن است که جرمی قبلاً ارتکاب یافته باشد.
آقای گسن با توجه به این معیارهای چهارگانه معتقد است که پیشگیری شامل مجموع تدابیر سیاست جنایی به استثنای تدابیر نظام کیفری می شود که غایت انحصاری یا لااقل جزئی آن، تحدید امکان وقوع مجموع اقدام های مجرمانه از طریق غیر ممکن کردن، دشوار کردن یا کمتر محتمل کردن آنهاست.
مبحث چهارم:
پیشگیری وضعی از نگاه آموزه های اسلام
یکی از شیوه های پیشگیری از جرم، پیشگیری وضعی است که با تغییر وضعیت فرد و شرایط محیط مانند زمان و مکان درصدد است که از ارتکاب جرم توسط فرد مصمم به انجام جرم جلوگیری کند. در میان آموزه های اسلامی نکات دقیق و فراوانی در این باره وجود دارد. در سیاست جنایی اسلام سه شیوه مبارزه علیه بزهکاری وجود دارد که مکمل یکدیگرند این راه حل سه گانه عبارتند از:
1- مرحله قبل از تصمیم گیری قطعی مجرم به ارتکاب جرم
2- مرحله پس از تصمیم گیری قطعی مجرم به ارتکاب جرم و قبل از تحقق عمل مجرمانه
3- مرحله پس از اجرای فکر مجرمانه و تحقق بزهکاری
در مورد مرحله اول تدابیر مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و غیره در جهت خشکاندن ریشه مجرمیت و ایجاد جامعه ای سالم به صورتی که تصمیم به ارتکاب جرم در ذهن افراد تحقق نیابد، اعمال میگردد. ایجاد تعهدات مذهبی و ایجاد فرهنگ صبر در مقابل وسوسه های مجرمانه و ایجاد همبستگی و تعامل اجتماعی جزء این شیوه به حساب می آید.
در مرحله دوم که فرد تصمیم قاطع به ارتکاب جرم گرفته و شیوه های مرحله اول در او موثر نیفتاده، راه حل هایی که به کار گرفته می شود تا شخص مصمم به ارتکاب جرم نتواند تصمیم خود را عملی سازد. در این مرحله باید وضعیتی ایجاد شود که تحقق عمل مجرمانه را دشوار و پرخطر یا ناممکن سازد از این رو به این شیوه پیشگیری وضعی گفته می شود.
در این روش گاهی فرد در معرض بزه دیدگی مد نظر قرار می گیرد و با حمایت از او یا آنچه در معرض وقوع جرم است (آماج های جرم) از تحقق عمل مجرمانه جلوگیری می شود.
و در مواردی نیز با تغییر شرایط محیطی اعم از مکان و زمان و… امکان تحقق جرم سلب یا وقوع آن دشوار تر می گردد.
اما مرحله سوم یعنی پس از تحقق عمل مجرمانه نیز در سیاست جنایی اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا از طرفی به دلایل و عوامل وقوع جرم اعم از اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و حتی ژنتیکی و تأثیر آنها بر وقوع جرم و همچنین محیط و وضعیت فرد در معرض بزهکاری و بزه دیدگی توجه و تاکید فراوان نموده و از طرف دیگر انسان را مسئول و پاسخ گوی اعمال خویش می داند.
مبحث پنجم:
مفهوم حسبه در سیاست جنایی اسلام[7]
یکی از نهادهای موجود در سیستم جنایی اسلام که کارکرد آن در راستای پیشگیری وضعی از بزهکاری است حسبه می باشد. گرچه برخی عملکرد نهاد حسبه را مشابه عملکرد دادسراها دانسته اند اما با بررسی این نهاد روشن می شود عمده عملکرد آن، نظارت، کنترل و پیشگیری است تا برخورد قضایی با متخلفان ابن خلدون می گوید:
حسبه ریشه در قرآن و حدیث دارد و در یک سخن وظیفه و شغلی است دینی اخلاقی که بر پایه فرمان دادن به کار شایسته و باز داشتن از کار ناشایست تکیه دارد.
در سیره پیامبر (ص) و امام علی (ع) تعیین مامور حسبه و در مواردی نظارت و مراقبت شخصی دیده می شود.
دانشمندان اسلامی نیز کارکرد حسبه را جلوگیری از تضییع حق الله و حق الناس از طریق امر به معروف و نهی از منکر عنوان نموده اند.
با بررسی تاریخی نهاد حسبه در اسلام روشن می شود که در واقع این نهاد علاوه بر دخالت در برخی امور دادرسی به عنوان نماینده جامعه متولی اجرای اقدامات پیشگیری وضعی نیز می باشد.
مبحث ششم:
راهکارهای پیشگیرانه از وقوع جرم در اسلام[8]
الف: یکی از راهکارهای پیشگیرانه در اسلام برای مبارزه با بزهکاری که پیشگیری های علمی از تبیین آن ناتوان است معرفی عاملی جرم زا به نام شیطان که در دو بعد درونی و بیرونی در دین مبین اسلام مدنظر قرار گرفته و شارع مقدس به آن پرداخته است از منظر درونی شیطان یا به عبارت دیگر نفس اماره در ارتکاب جرم از سوی انسان نقش دارد که همانا هوا و هوس و خواهش های نفس مادی است که خود موجب گرایش فرد به ارتکاب گناه و بزه می شود و از منظر بیرونی شیطان یا به تعبیری ابلیس که موجودی است خارجی که با بهره گیری از طریق مختلف خارج از نفس انسان برای فریب انسان ها به انجام کارهای خلاف و به تعبیر ما در اینجا (جرم) اقدام می نماید و سبب ارتکاب افراد به جرم می شود.
راهکار بعدی فریضه امر به معروف و نهی از منکر است که خود از پیشرفته ترین طرق قابل کاربرد در زمینه پیشگیری از جرم در نظام جرم شناسی است. و دیگری موضوع زندگی پس از مرگ و مراحل آن و وجود معاد و قیامت و ایمان به رستاخیر است زمان و مکانی که به عمل های نیک پاداش داده و عمل های زشت عقاب می شود.
از جمله نکات با اهمیت در این خصوص این است که اسلام ضمن توصیه انجام کارهای نیک و تبیین ثمرات آن، کسانی که عمل های نیک را انجام می دهند علاوه بر آنکه از ثمرات آن بهره مند می گردند با انجام دادن کارهای نیک به آنها پاداش داده می شود مثلا فردی که تجارت می کند هم به نتایجی همچون درآمد و ثروت می رسد و هم خداوند به او پاداش نیز می دهد که این از سیاست های تشویقی است تا افراد بیشتر به سوی کارهای نیک کشیده شوند.
ب: پیشگیری از جرم در ایات و روایات
يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ ... لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ: ای مردم پروردگارتان را عبادت کنید ... شاید پرهیزکار شوید.
این آیه به صراحت راه پیشگیری از جرم را عبادت پروردگار دانسته که سبب ایجاد ترس و پروا در افراد می شود به این ترتیب که شخصی که پروردگار را ستایش نماید و به بزرگی او ایمان داشته باشد همان ایمان قلبی به بزرگی و قدرت پروردگار سبب ایجاد یک حس پیشگیری از جرم و گناه در فرد می شود.
و در آیه ای دیگر فرمودند: وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون؛ و خدا را بسيار ياد كنيد شايد رستگار شويد! در اینجا نیز یاد خدا سبب می شود که شخص از افتادن به دام ارتکاب گناهان و جرایم دوری جوید و این امر خود سبب رستگاری فرد در دنیا و آخرت می شود. در واقع همانا ذکر عظمت و کرامت پروردگار مانع ارتکاب جرم از سوی اشخاصی می شود که حداقل ارتباطی با خالق هستی دارند.
از این دو آیه چند مسئله بدست می آید. اول آنکه آیه اول در باب عبادت و تاثیر آن در پیشگیری از جرم است آیه دوم که بیان کننده ذکر خداوند است و همانطور که می دانیم ذکر پروردگار در ادعیه جایگاه خاص دارد و از این رو این آیه شریفه به تاثیر دعا در پیشگیری از جرم اشاره دارد، دوم آنکه این دو بر یک موضوع بنیادین وحدت نظر دارند که آن نیز در کلام الله اینگونه آشکار گشته است. که قلب ها آرام نمی گردند مگر با یاد خدا که این آرامش قلبی مانع سوق یافتن فرد به سوی ارتکاب جرم می شود.
آیه دیگر در این باب بدین مضمون است که ان الصلوه تنهی عن الفحشا و المنکر به راستی نماز انسان را از زشتی ها باز می دارد. همانطور که در کلام فلاسفه می بینیم رابطه عموم و خصوص مطلق میان جرم و پلشتی و زشتی وجود دارد در واقع هر جرم یک عمل زشت است لکن برخی از اعمال زشت جرم هستند و برخی جرم نیستند. پس نماز را می توان به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای سیستم جرم شناسی اسلام در مقابله با بزهکاری دانست، زیرا انسانی در هر شبانه روز پنج مرتبه در برابر یگانه بی همتا قرار می گیرد و از نور وجود او بهره می گیرد چگونه رو به سوی جرم می گذارد و چه زیبا پیامبر اعظم(ص) در کلام خود فرمودند که چگونه ممکن است بر کسی که در هر روز پنج مرتبه خود را می شوید آثاری از گرد و غبار (منظور زشتی و جرم است) باقی بماند. البته این یک قاعده کلی تخلف ناپذیر نیست و چه بسا خونخوارانی چون تیمور مغول که نماز می خواند ولی کنگره از سر می ساخت. باید یادآور شد که در این میان مثال هایی اینگونه نباید القاء کننده این تفکر باشد که این افراد نماز می خوانند و جرم می کنند پس نماز بی تاثیر است بلکه در این افراد ظهور قلبی وجود ندارد و آئینه قلب آنها را به تعبیر قرآن مجید زنگار گرفته و به گونه ای که حتی نماز این خورشید تابناک نیز نمی تواند پلیدی را از وجود آنها بر دارد و این همانا تفاوت در انسان بودن آنها است زیرا نماز و احکام اسلام برای انسان ها وضع شده است و نه گونه ای که در خوی حیوانی خویش مانده اند. در این میان نقش دیگری برای نماز می توان متصور شد که همانا باز اجتماعی کردن و اصلاح افراد است که در قسمت های بعدی به آن می پردازیم.
(( ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مومنت بگو جلبابها (روسری های بلند) خود را بر خویش افکنند، که این کار برای این است که آن ها (به عفت و حرّیت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، و خداوند همواره غفور و رحیم است.
در شان نزول آیه فوق آمده که شب هنگام زنان برای نماز مغرب و عشا به مسجد می رفتند و برخی از جوانان هرزه بر سر راه آنها می نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار می دادند و مزاحم آنان می شدند. آیه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را به طور کامل رعایت کنند تا بخوبی شناخته نشوند کسی بهانه مزاحمت نداشته باشد.
1- برای جلوگیری از مزاحمت های خیابانی دستور حجاب کامل به زنان میدهد هرچند در آیه بعدی مزاحمان را نیز تهدید کرده است. معلوم می شود حجاب در ریشه کنی هرزگی و مزاحمت ها نقش داشته است.
2- با حجاب، زن های با شخصیت و متدین شناخته می شوند لذا با عمل خود به هرزگان اجازه نمی دهند که به حریم حرمت آنها اهانت نمایند.
3- در بحث حفظ حجاب که یک جنبه پیشگیری از جرم است تکلیفی در مورد مجرم نیست بلکه عموما بر مجنی علیه تاکید دارد در واقع اسلام در این مورد برخلاف سایر راهکارهای پیشگیری از جرم که بر مجرم بار می شد بر مجنی علیه بار شده است.
نمونه دیگر که در جرم شناسی قرآنی وجود دارد و به صراحت می توان گفت که در هیچ مکتب فوق مدرن بشری نیز وجود ندارد بحث الگوسازی و اسوه پروری در پیشگیری از جرم است که خداوند عزوجل در آیه شریفه می فرماید: لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه؛ مسلما برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی است. این فرموده پروردگار در قرآن کریم علاوه بر اینکه یک فرموده دینی و الهی است به نوعی بیانگر یکی دیگر از موارد اعجاز قرآن است که دلایل آن ذکر می گردد:
اول آنکه غالب انسان ها دچار یک بعد ضعف نفسانی هستند که او را نیازمند نوعی پیروی از رهبر و مقتدایی برتر از خویش می گرداند و تاریخ خود گواهی بر این مدعاست که آنجا که در تمامی رویدادهای بزرگ تاریخ بشری همواره فردی به عنوان رهبر و زعیم مردم حضور داشته و نگرش آن فرد سرنوشت آن قوم یا گروه را رقم زده است.
دوم آنکه این آیه شریفه بیانگر یک روش متفاوت در جرم شناسی پیشگیری اسلامی است که خود یکی دیگر از علل اعجاز قرآن است و آن اینکه اشخاصی که اسوه های حسنه را دارند کمتر از سایرین به سوی جرم گرایش می یابند که این نیز ریشه در فطرت برتری جوی انسان دارد که به گونه ای تاثیرپذیر از الگوی خویش است و پاکی آن الگو و به سوی جرم نرفتن او سبب تحریک آن فرد در قدم برداشتن در راه آن اسوه خویش است که البته در علوم جامعه شناسی نوین به نقش الگوها در شکل گرفتن شخصیت افراد در آینده آنها تاکید بسیار شده است. البته باید خاطر نشان نمود که این اهرم پیشگیری در درمان بزهکار نیز نقش ایفا می کند.
یکی دیگر از مباحثی که در پیشگیری از جرم موثر است یاد مرگ است که تاثیر بسزایی در پیشگیری از جرم دارد از این رو مبحثی در باب معاد اندیشی و آثار آن در پیشگیری از جرم و عصیان نسبت به خداوند به وجود می آید که به طور مختصر به آن اشاره می کنیم.
الف) بازدارندگی یا پیشگیری
علم به این که بعد از مرگ انسان وانهاده نمى شود بلکه مسئول تمام اعمال خود است و جهانى جاویدان را به دنبال دارد، انسان را به فکر وامى دارد، چرا که انسان همیشه در این تلاش است که خود را به کمال برساند. به عبارت دیگر کمال خواهى از فطریات بشر است گرچه در جوامع مختلف تعریف کمال متفاوت است.
حال اگر انسان این را لمس کرد که هستی منحصر به دنیا نیست و می تواند با حرکت بر طبق برنامه ای خاص، کمالی جاویدان را به دست آورد هیچ گاه خود را به ورطه هلاکت نمی اندازد، هیچ گاه به بن بست فکری نمی رسد و در انجام اعمال نیک دچار تردید نمی گردد.
ب) جهت گیری خاص
با معاد اندیشی اعمال انسان جهت گیری خاص پیدا می کند. انسانی که معتقد است خداوند مالک روز رستاخیر است سعی می کند به سوی او حرکت کند. این اعتقاد مستلزم تنظیم رفتار و اعمال است چرا که با این جهت گیری هرگونه رفتاری سازگار نیست انسان با این نگرش به یک نوع تعادل و امنیت روحی روانی می رسد که تمام روان شناسان به دنبال این هدف، مطالعه می کنند.
ج) غفلت زدایی
با این نگرش است که انسان از غفلت و وانهادگی رها می شود چرا که می داند در روز جزا اهل عصیان با خود گویند وای بر ما این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را سر مویی فرو نگذاشته جز آنکه همه را احصاء کرده است و در آن کتاب همه اعمال خود را حاضر ببینند و خداوند به هیچ کس ستم نخواهد کرد (کهف 49 ) لذا می داند. هنگامی که این فکر در درون شخص راه پیدا کرد دیگر به خود جرات تخطی نمی دهد، لذا قرآن با پرداختن به این موضوع در بیش از یک سوم از آیات خود اهمیت این موضوع را گوشزد کرده است.
از این روست که مولا علی علیه السلام فرمودند: پس هرگاه شهوت ها به شما روی آورند مرگ را بسیار یاد کنید که یاد مرگ پندآموزی کافی است و رسول خدا(ص) اصحاب خود را پیوسته به یاد مرگ سفارش می کردند و می فرمودند مرگ را بسیار یاد کنید که همانا مرگ نابودکننده لذتها و جداکننده شما از شهوت ها است.
همانا که این (لذت ها و شهوت ها) از مهمترین عوامل تحریک کننده فرد در ارتکاب جرم هستند و این خود عاملی دیگر در پیشگیری از جرم و بزهکاری است.
بحث دیگر این قسمت را در عبرت گیری و پندآموزی بیان می کنیم. همانگونه که واضح است پند گرفتن از گذشتگان تاثیر بسزایی در انجام ندادن اعمال اشتباه از سوی آیندگان دارد و از این رو در اهداف مجازات ها مسئله عبرت آموزی مورد نظر شارع مقدس بوده است از این رو پندآموزی از مجرمینی که در گذشته مرتکب جرم شده اند نقش مهمی در عدم ارتکاب جرم از سوی افراد دارد و خود از مباحث عمده در پیشگیری از جرم در جرم شناسی اسلامی است لذا در همین راستا است که قرآن صریحا فرمان داده است: "فاعتبروا یا ولی الابصار" پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت. امیرالمؤمنین(ع) نیز در این مورد فرمودند: و هرکس که عبرت گیرد خود را از فرو رفتن در خطاها و فسادها دور نگه داشته و هرکس خود را از بدی ها دور نگه داشت، سالم می ماند اینها خود گوشه ای از تاکید دین مبین اسلام بر نقش پندگیری در پیشگیری از جرم است.
حال که حدیث دیگری از مولای متقیان ذکر گردیده شایسته است که نگاهی کوتاه به محبث پیشگیری در نظام قضایی ایشان بیندازیم که به حق، جامع ترین نظام قضایی دنیا است.
حضرت با شان هدایتى و ارشادى خویش، اقدام به تربیت و آموزش جامعه مى‏کرد و این را حق مردم مى‏دانست. او با تشویق مردم به برنامه‏هاى عبادى و تهذیبى و ایجاد رفاه اقتصادى و عدالت اجتماعى، زمینه هر نوع جرم را از بین مى‏برد، و اگر کسانى قابل اصلاح نبودند، مجازاتشان مى‏کرد. حتى اگر کسى مدعى بود حد و کیفر را نمى‏دانسته، تحقیق مى‏کرد آیا مثلاً آیه حد یا آیه قطع ید سارق بر او خوانده شده است؟ که اگر خوانده نشده بود، حد نمى‏زد.
نوع کیفرها و تعزیرات و حدود و نظامی که در بحث کیفرها ارائه شد، عاملی پیشگیرانه و اصلاح‏گرایانه است و شدت آنها باعث می‏شود هر کس که می شنود از ترس دنبال جرم نرود.
منابع و مآخذ:
1- گلدوزیان ، دکتر ایرج ، حقوق جزای عمومی ج 1 انتشارات دانشگاه تهران
2- پیشگیری از جرم مرکز انتشارات قوه قضائیه
3 – محمد رحیم عیوضی ، مقاله اینترنتی درآمدی بر رویکرد جامعه شناختی دین
4 – نجفی ابرند آبادی ، دکتر علی حسین ، مقاله پیشگیری از بزهکاری
5 – مجله تخصصی فقه و حقوق شماره 64
http://adabilaw.ir/articles
موسسه حقوقی سپهر حقیقت

این مطلب را به اشتراک بگذارید :