نقش نماز و امر به معروف و نهی از منکر در کاهش فساد اداری

محمد قربانی آذر

کارشناس ارشد مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

فساد اداری به عنوان یکی از واقعیتهای نامیمون جامعه امروزی رشد بی سابقه ای در نظام اداری،سیاسی و اجتماعی جهان داشته است. فساد انواع مختلفی دارد که فسادمالی، اخلاقی، سیاسی، اداری از جمله مهمترین آن است. فساد اداری که ناشی از عوامل بورکراتیک است محصول  نظام اداری ناکارآمد، بورکراسی منفی، نظام مدیریت  غیرموثر و فقدان  نظام شایسته سالاری است. در این مقاله نقش مسائل دینی به ویژه نماز و امر به معروف و نهی از منکر در کاهش اثرات فساد اداری را بررسی می کنیم.

مقدمه

امروزه مبارزه با مفاسد اقتصادی هم به لحاظ شرعی و عقلی و هم از جنبه های اقتصادی یک ضرورت انکارناپذیر در اقتصاد هر کشوری است و بدون مبارزه اصولی و بنیادین با این پدیده دستیابی به اقتصادی شکوفا و توسعه یافته امکان پذیر نیست. اما باید به یاد داشت که مقابله با مفاسد، کاری دشوار و کاملاً تخصّصی بوده و نیازمند احاطه و درایت مسؤولان می باشد. این امر بسیار فراتر از رسیدگی به چند پرونده فساد اقتصادی بوده، مستلزم اتخاذ راهکارهای حساب شده و ایجاد تدابیر لازم برای جلوگیری از بروز کلاه برداری و فساد در جامعه است. با انجام فرائض دینی از جمله نماز و امر به معروف و نهی از منکر می توان ایمان به خدا و روز آخرت را در میان افراد تقویت کرد و از ایجاد فساد در درون سازمانها و جامعه جلوگیری کرد. در این مقاله برآنیم که تأثیر نماز و امر به معروف و نهی از منکر را در کاهش اثرات فساد اداری بررسی نمائیم.

نماز عالی ترین اعمال دین

نماز بهترین و عالی‌ترین اعمال دینی است که دین اسلام به آن توجه زیادی کرده است و همینطور یک نیاز حقیقی و ضروری انسان است به میزان ضرورتی که برای افراد و اجتماع دارد دارای فواید و آثار فردی و جمعی است و همان نسبت که وجود آن منشاء خیرات و برکات است و فقدان آن نیز زیان بار است. اگرچه عبادت در تمام ادیان الهی وجود دارد لیکن بهترین نماز و زیباترین نوع عبادت نماز است که در اسلام آمده است و همینطور اکمل عبادت خدای تعالی نماز است ( باوندی، 1388)

نماز سبب پرورش فضایل اخلاقی و تکامل روحی و معنوی انسان است. محراب نماز نردبان صعود نمازگزار به آسمان پاکی ها و پاک شدن از آلودگی های خاکی است، خروج از دنیای عناصر مادی و علائق خاکی و اولین گام در جهت عروج به آسمان پاکی‌ها و فضیلت‌ها می‌باشد و نمازگزاران بدون نیاز به هیچ واسطه و ابزاری خود را در برابر خدا می‌بیند. (میری جهرمی، 1388)

نماز عامل موفقیت در انجام کارهاست. و توفیقات الهی را روزافزون می‌کند. احکام آن به گونه‌ای است که رعایت دقیقش اثرات زیادی در حوزه‌های فردی، اجتماعی، فکری، اخلاقی، خانوادگی، روحی و روانی دارد. نماز، جوابگوی حل معضلات اجتماعی و خانوادگی است. نماز یک مکتب علمی و عملی برای پرورش ایمان و تعهد است. طبق بررسی‌های دانش‌های نوین، شخصیت انسان متأثر از عوامل درونی و بیرونی است که نماز در هر یک از این عوامل نقش مهمی دارد. شادابی جسم و روان در سنین مختلف،‌ یکی از نیازهای جوامع امروز است و انسان اگر به حال خود رها شود در مشکلات طاقت فرسای زندگی قرار می‌گیرد پس نماز یک نیاز اساسی انسان است و دارای برکات بسیاری می‌باشد. نماز باعث ثبات شخصیت و اخلاق انسان و آرام شدن قلب و روح می‌شود. چرا که در نماز همه حواس و جسم متوجه خدا می‌شود و به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز بر زبان ‌آورد‌ه می‌شود فکر نمی‌شود، این امر باعث ایجاد آرامش و آسودگی روان انسان می‌شود. از دیگر تأثیرات مورد بررسی در این مقاله نیاز انسان به برتر از خود ستایش کردن است و ستایش پروردگار برای رفع و ارضاء آن است و همچنین نیاز به تقویت امید در جامعه و تقویت اراده و کاهش فشار روانی و استرس نیز مورد بررسی قرار گرفته است. (شهابی، 1388)

قرآن کریم مهمترین دلیل بعثت انبیا را مبارزه با مفاسد اجتماعی و استقرار قسط و عدل می داند. تا در جامعه ای اصلاحات صورت نگیرد و عدالت تحقق نپذیرد، عموم مردم توحیدی نخواهند شد. لذا حضرت موسی(ع) به هنگام رفتن به میقات، به برادرش هارون توصیه می کند که در مسیر اصلاح افراد و جامعه گام بردارد. (اعراف،آیه142) حضرت شعیب نیز هدف خود را اصلاح جامعه می دانست. (هود،آیه 88)

امر به معروف و نهی از منکر

از دیدگاه اسلام، هیچ عملی نمی تواند با دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر، برابری کند و امت اسلامی، مادامی بهترین امت ها است که به این دو واجب شرعی عمل کند. امر به معروف و نهی از منکر، نقش ارزنده ای در اجرای احکام و حدود الهی دارد و پشتوانه محکمی برای تثبیت ارزشها و ریشه کنی مفاسد اجتماعی است. تجربه نشان  می دهد که در طول تاریخ پرنشیب و فراز اسلام، هرگاه مسلمانان نسبت به هم احساس مسئولیت می کردند و یکدیگر را به اعمال شایسته دعوت نموده، از بدیها باز می داشتند، دیگر دستورات الهی نیز ارزش واقعی خود را در متن جامعه پیدا می کرد و گناه در جامعه کمتر رخ می  نمود. به عکس هرگاه امر به معروف و نهی از منکر به صورت دو ارزش فراموش شده در می آمد و مورد غفلت یا کم توجهی قرار می گرفت، دیگر احکام الهی اسلام از قبیل نماز، روزه، زکات، حج نیز هر روز کم رنگ تر و بی فروغ تر می گشت. (کتابچی، 1388)

امر به معروف یک عمل عمومی است که قرآن می فرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگر را به معروف وادار کنند و از منکر باز دارند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند. (توبه، آیه71) در این آیه، امر به معروف و نهی از منکر قبل از نماز و زکات  مطرح شده است، زیرا اقامه نماز و ادای زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امر به معروف است، برای مثال، در مقدمه نماز وقتی با بهترین و رساترین صدا می گوییم: حی علی الصلوه این کلام خود امر به معروف است که بر نماز مقدم شده است. قرآن خود اقامه نماز را نهی از منکر می داند، آنجا که می فرماید: ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر (عنکبوت، آیه45) همانا نماز از هر کار زشت و منکر باز می دارد. (قرائتی،1379)

دعوت به امر به معروف و نهی از منکر مهمترین رکن تعیین کننده سلامت جامعه است. فلسفه رسالت پیامبران امر به معروف و نهی از منکر بوده است. در بزرگی و عظمت این دو واجب الهی همین بس که امام حسین(ع) هدف اصلی خود را احیای این دو واجب دانسته و جان عزیز خود را در راه آنها فدا نمودند. (مجلسی،1351)

همه مذاهب و ادیان الهی، انسانها را به درستی، راستی و فلاح و رستگاری دنیوی و اخروی فرا خوانده اند. به تعبیری شاید بتوان گفت که علت انتخاب پیامبران الهی و انزال وحی و نیز دستورات دینی، نجات انسانها از رذایل اخلاقی و منع آنها از کارهای زشت و نامناسب و تشویق مردم به ایمان و نیکوکاری بوده است. تحقیقات انجام شده در جوامع مذهبی نیز این مطلب را ثابت کرده است که در ایام خاص نظیر ماه مبارک رمضان و... میزان جرم و جنایات کاهش قابل توجهی دارد که این امر گویای نظریه فوق است. انسان با ایمان چون با سراسر هستی انس و الفت دارد و در معیت خدا زندگی می کند و همنشین پیامبران و صدیقان است، پیرامون گناه نمی گردد. انسان با ایمان به عوامل آرامش زایی چون دعا و نماز مسلح است با کاش و اگر زندگی نمی کند انسان با ایمان راضی و خشنود است هم از خود و هم از خدا و هم از جهان انسان با ایمان احساس عمیق نسبت به نعمت های خدادادی دارد احساس رضایت مؤمن، مصدر قوت و نیروی اوست چرا که او ایمنی درونی یافته است «مؤمن تبهکار نیست»، «بی وجدان نیست، «بی تحمل نیست، «ناامید نیست»، «نمی ترسد» مؤمن به واسطه ایمانش بینشی نسبت به جهان، فرمانروایان جهان و حقوق جهانیان پیدا می کند که برای او در زندگی کارساز و وی را به سوی انسانی کامل سوق می دهد این طرز تفکر که براساس آگاهی و باور حقیقی است مؤمن را در اجتماع امین می کند به طوری که دیگران در پرتو امنیت او زندگی می کنند و این نقش مؤثر مثبت مذهب است. مؤمنی که به روز جزا اعتقاد دارد در مهار کردن غرایز، اندازه گیری تمایلات و اجتناب از جرائم و گناهان از غیر مؤمن به قیامت به مراتب موفق تر است چرا که وقتی کسی به عالم آخرت یقین داشت و خود را در پیشگاه الهی مؤاخذه و مسئول دید همواره مراقب اعمال خویشتن است و نیازی به مراقبت پلیس انتظامی و ترس از قوانین جزایی ندارد. پنهان و آشکارش یکسان است همیشه و همه جا حقوق و حدود مردم را برای خدا رعایت می کند پیرامون معصیت نمی گردد و به انگیزه دینی، کوشش دارد که از مرز حق و عدالت قدمی فراتر نگذارد. در برابر اصول مذهب، فروعاتی قرار دارند که حکم فریضه بر آنها جاری است این فروعات اگرچه در برابر اصولند اما از اهمیتی بالا برخوردارند به طوری که از ضروریات دین هم شمرده شده اند. فرائضی چون نماز و روزه و خمس و زکات و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر و... و در نگاه گسترده تر، سیر و سلوک و تفکر و تعقل و علم آموزی و فراخوانی به علوم، فنون و صنایع (دست کم به نحو واجب کفایی) و تشویق روش های تجربی، ایجاد فرهنگ کار و تولید و بینش دادن در مورد رابطه مادیت و معنویت، در کنار معرفی جایگاه انسانی و زیور یافتن انسان ها به کرامت انسانی و شرافت و عزت و قدرت و مقولاتی از این قبیل، طوری در دین جایگزین و چینش شده اند که مؤمن متقی با انجام این دستورات، عنصری از درون پاک و از بیرون مفید و سازنده و مولد برای اجتماع بار خواهد آمد، باور و عمل به این آموزه ها نقشی مهم در کاهش جرم و بزهکاری دارد. نمونه های زیر پرتوی از این آموزه هاست: «اقم الصلوه ان الصلوه تنهی عن الفحشا و المنکر»؛ نماز را بپا دار، به درستی که نماز انسان را از فحشاء و بدی ها باز می دارد. «شخصی به پیامبر(ص) عرض کرد فلانی روزها نماز می خواند و شب ها به دزدی می رود. حضرت فرمودند همان نماز او را از، دزدی باز می دارد. در جمله «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا سالم شوید» سلامتی مطلق است و شامل سلامت جسم از مریضی ها و روح از آلودگی هایی همچون گناه می باشد. در روایتی دیگر از فلسفه روزه سؤال شد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: تا انسان درد تشنگی و گرسنگی را احساس کند و... و در روزه گرفتن انکسار شهوت است و... می دانیم که دین اسلام کار را به منزله جهاد در راه خدا تلقی کرده و آن را عبادت می داند، آنجا که فرمود: «کسی که برای رفع نیاز خانواده اش تلاش می کند همانند مجاهد در راه خدا است.» و بیکاری و تن پروری را شدیدا مورد نکوهش قرار می دهد و می فرماید کسی که بار زندگی اش را بر دوش دیگران می گذارد مورد لعنت قرار می گیرد و تامین نیازهای مختلف کارگران را بر کارفرمایان واجب نموده است. پیامبر(ص) فرمود: «هر کس که کاری از ما برعهده دارد و خانه سکنایی ندارد، باید برای او خانه تهیه شود و یا اگر زن ندارد، باید برای وی زن گرفته شود و یا اگر مرکب ندارد باید برای او مرکب تهیه شود» هر مؤمنی می داند که انجام واجبات و ترک محرمات روی مصالحی انجام شده است که کم ترین سود آن، دوری از جرائم و آلودگی هاست. چرا که بعضا احکامی هستند که عنوان بهداشت جسم و روح در ماهیت آنها قطعی است ماکولات و مشروبات مضر و بیماری زا از قبیل گوشت خوک و مشروبات الکلی تحریم شده و استفاده از غذاهایی را که به طور موردی برای افراد ضرر دارند هر چند مباح باشند ممنوع هستند و از طرف دیگر به پاکی ظاهری و نظافت و طهارت نفسانی چون دوری از گناه و توبه از گناهان دستور داده اند. مجموعه این احکام و قوانین بدون تردید در کاهش جرم و جنایات مؤثرند. (روزنامه کیهان،1/2/87)

در اهمیت امر به معروف  همین بس که علما به دلیل ارتباط قلبی انسان با آن(تنفر قلبی از منکر)، آن را در اصول دین، و به دلیل برخوردهای عملی، و اینکه یکی از واجبات است، آن را در ردیف فروع دین مطرح کرده اند. (قرائتی،1379)

فساد اداری

فساد طبق تعریفی که در فرهنگ ”وبستر“ آمده است عبارتست از ”پاداش نا مشروع که برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه تخصیص داده می شود“. (عباس زادگان،1383)

ریشه فساد فعل لاتین "rumpere" به معنای شکستن است. بنابراین آنچه که در فساد می شکند یا نقض می شود ممکن است رفتار اخلاقی یا شیوه قانونی یا اغلب مقررات اداری باشد. (قلی پور، نیک رفتار،1387)

فساد پدیده ای بسیار گسترده تر از کلاهبرداری و دارای ماهیّتی چند وجهی است. فساد یک فعل غیر اخلاقی، غیرقانونی و تقلب آمیز است که با هدف کسب منافع غیرمشروع بوسیله یک یا چند نفر انجام می شود و می توان آن را کاربرد غیراخلاقی هر نوع امکانات عمومی (دولتی) برای  کسب منافع شخصی، انحراف از امانت و درستی از طریق ارتشا یا تبانی، انجام  فعلی مغایر قانون به منظور مساعدت به شخص ثالث در ازای دریافت وجه توسّط کارکنان دولت تعریف نمود. (کریمی،1385)

کیلتگار (1996) مدل زیر را برای بیان بحث فساد ارائه کرد: (تقوی،1384)

فساد = قدرت انحصاری+ اختیار – پاسخگویی

ویژگیهای فساد اداری

فساد بطور اعم و فساد اداری بطور اخص از ویژگیهای متعددی برخوردار است که آن را به یک موضوع قابل بحث یا محل بحث تبدیل کرده است.

1-فساد، مفهومی فرهنگ محور است: ممکن است دریافت هدیه یا پدیده ای نظیر پدیده x در فرهنگ شرقی نوعی فساد تلقی می شود، ولی در فرهنگ غربی امری طبیعی تصور گردد یا بالعکس.

2-فساد از منظر اقتصاد و مدیریت دولت، عامل مثبتی نیز تلقی می شود: در واقع فساد اداری به گردش چرخه ای دولت و تولید کالا و خدمات کمک می کند.

3-فساد پدیده ای فراگیر است. به عبارت دیگر، فساد در هر جا وجود دارد و در همه جنبه ها می تواند بروز کند.

این ویژگی ها نشانگر آن است که مدیران دولتی به سختی می توانند فساد را کشف و شناسایی کنند. با وجود این، فساد اداری موضوع قابل بحثی است که بسیاری از مدیران دولتی با آن مواجه اند و بنا به دلایل زیر باید از آن پیشگیری و علیه آن مبارزه کرد:

فساد، منابع ارزشمند اقتصادی به خصوص وجوه سرمایه ای را به درون فعالیت های غیر مولد سوق می دهد و احتمال تحقق اهداف دولت را کاهش می دهد.

فساد، دیگر منابع ارزشمند - نظیر زمان کارکنان بخش دولتی - را به درون فعالیت های غیرسازنده سوق می دهد و موجب رنجش و سرخوردگی کارکنان و متصدیان امور در بخش دولتی می شود و بدین ترتیب، کارایی سازمانی را کاهش می دهد. چون فساد، پنهان و غیر قابل محاسبه است اساساً پدیده ای است غیر دموکراتیک و به فرایندها و نهادهای دموکراتیک آسیب می رساند. (دانایی فر،1384)

پیامدهای فساد

فساد تنها پیامدهای منفی ندارد بلکه در شرایط نا مساعد اقتصادی و اجتماعی، فساد و پیامدهای آن می تواند هم از نظر اجتماعی و هم از نظر فردی کارساز باشد. اما اکثر محققان برای فساد پیامدهای منفی را در نظر گرفته اند:

1-فساد رشد اقتصادی را کاهش می دهد و سرمایه گذاری مستقیم خارجی را تشویق می کندو در نهایت عملکرد اثر بخش آن، بخش خصوصی را تضعیف می کند.

2-درآمدهای دولتی را کاهش و از مسیر اصلی خود منحرف می کند.

3-ایجاد مقررات دولتی غیر اثر بخش. فساد مقررات دولتی را غیر اثر بخش می کند.

4-پایمال شدن حقوق افراد. دستگاه اداری فاسد حلقه فسادی را ایجاد می کند که در آن دولت قدرت و توانایی حکومتی خود را از دست می دهد.

5-معاف شدن از مجازات. دستگاه قضائی و کارکنانی که رشوه می گیرند بر عناصر فساد و جرم در جامعه تاثیر می گذارند.

6-تخصیص نادرست منابع کمیاب. (قلی پور.نیک رفتار،1384)

وجود یک سیستم تنظیم کننده و یک چارچوب قانونی مناسب به خوبی می تواند باعث افزایش دلگرمی عمومی و کاهش ریسک فساد در جامعه شود. برقراری یک سیاست مالی و پولی سالم که مشوق سرمایه گذاری باشد می تواند به عنوان مانعی در مقابل رشد فساد عمل کند. فساد اقتصاد را سست می کند و از کارایی و اثر بخشی سیستم های دولتی می کاهد فساد موجود در سیستم ممکن است اجازه ی هیچ گونه سرمایه گذاری برای مقابله با این پدیده را ندهد. مقامات سازمان ها باید نسبت به این مسایل هشیار باشند. (کریمی، قدیری، 1385)

مبارزه با فساد با شعار دادن تحقق نمی‌یابد. این کار مستلزم عزم ملی، خواست همگانی و جدیت دولت است. این مبارزه باید ساختار یافته، هماهنگ و برنامه‌ریزی شده انجام گیرد. این مبارزه باید ابتدا از بخش‌ها و نقاط حساس شروع شود و هدف خشکاندن ریشه باشد و نه قطع کردن شاخ و برگ ها؛ چه در این صورت شاخ و برگ‌های جدیدی به وجود خواهد آمد. مقصود از ریشه کلیه عواملی است که سبب فراهم شدن فرصت ارتکاب فساد می‌شوند و کلیه افرادی که ممکن است حتی حضور ملموس در سازمان‌های دولتی را نداشته باشند، اما حضور پشت پرده آنها کاملاً محسوس باشد. مجازات مرتکبان فساد و افزایش شدید هزینه ارتکاب به فساد (به عنوان اقدام پس از وقوع) و اصلاح روش‌ها، بهبود سیستم های کاری، شناسایی و حذف نقاط مستعد فساد، افزایش شفافیت و پاسخ‌گویی در عملکرد سازمان‌های دولتی و به طور کلی اصلاح نظام اداری (به عنوان اقدام پیشگیری) دو روی سکه مبارزه موفق با فساد تلقی می‌شوند و مکمل یکدیگرند و هیچ یک به تنهایی کارساز نخواهد بود. (قلی پور. نیک رفتار، 1384)

نتیجه گیری

امروزه مبارزه با مفاسد اقتصادی هم به لحاظ شرعی و عقلی و هم از جنبه های اقتصادی یک ضرورت انکار ناپذیر در اقتصاد هر کشوری است و بدون مبارزه اصولی و بنیادین با این پدیده دستیابی به اقتصادی شکوفا و توسعه یافته امکان پذیر نیست. اما باید به یاد داشت که مقابله با مفاسد، کاری دشوار و کاملاً تخصّصی بوده و نیازمند احاطه و درایت مسؤولان می باشد. این امر بسیار فراتر از رسیدگی به چند پرونده فساد اقتصادی بوده، مستلزم اتّخاذ راهکارهای حساب شده و ایجاد تدابیر لازم برای جلوگیری از بروز کلاه برداری و فساد در جامعه است. فرهنگ انس گرفتن با مسجد و در راس آن نماز به عنوان یک حرکت ارادی، آگاهانه و مستمر باید از آغاز دوران کودکی در نظام تربیتی خانه و مسجد به عنوان یک اصل مهم تربیتی مد نظر قرار بگیرد تا فطرت خداجویی کودک به گونه‌ای رشد و پرورش یابد که هیچ عامل و شرایطی نتواند موجبات انحراف او را فراهم سازد. توجه به نماز سبب کاهش بسیاری از معضلات و ناهنجاری های اجتماعی و اخلاقی در جامعه خواهد شد. همچنین با نهی از منکر از همه مفاسد اجتماعی جلوگیری می شود. محیط جامعه، امروز ه، پذیرا و پرورش دهنده صدها انسان مستعدی است که هریک ذخیره و گنجینه ای برای فردای این مرز و بوم هستند و در این میان نقش عالمان دینی در هدایت صحیح و شکل دهی ساختار دینی و مذهبی افراد امری انکار ناپذیر است و نهایتا اینکه نماز نقش بازدارندگی در ارتکاب جرم، گناه و همچنین رفع تمامی ناهنجاریهای اجتماعی، اقتصادی و ...دارد.

پیشنهاد

ایجاد یک تیم مناسب جهت جلوگیری و کاهش احتمال خطر موارد کلاه برداری و فساد, کنترل های داخلی قوی، قوانین و مقررات مناسب و برانگیزاننده کارکنان و همچنین یک ساختار مالیاتی منظم می تواند نقش بسیار موثری در کنترل فساد در سازمان داشته باشد.

یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی این است که در رسانه‌های جمعی، در مورد اهمیت نماز و خواندن آن در مساجد و همچنین اهمیت امر به معروف و نهی از منکر تبلیغات کرده تا خواندن نماز جماعت به صورت یک فرهنگ در آمده، تا از بزهکاری‌ها و انحراف جوانان در جامعه جلوگیری شود.

منابع

1-قرآن کریم

2-تقوی،علی،1384،تأثیر فرهنگ سازمانی بر فساد اداری،تدبیر،شماره181

3- دانایی فر،حسن،1384،استراتژی مبارزه با فساد، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 9،شماره2

4- روزنامه کیهان،1387، نقش دین در کاهش جرایم،شماره19064،

5- شهابی،آرش،1388، نقش نماز در زندگی فردی و اجتماعی، هجدهمین اجلاس سراسری نماز، قم

6- صید محمدی،علی،1386،فساد اداری و توهم توسعه

7-عباس زادگان.سیدمحمد،1386، فساد اداری، دفتر پژوهشهای فرهنگی

8- قرائتی، محسن، امر به معروف و نهی از منکر،1379،تهران،مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، چاپ دهم

9-قلی پور، رحمت اله، نیک رفتار،طیبه،1387،فساد اداری و راهکارهای مناسب برای مبارزه با آن، مجلس و پژوهش ، سال13،شماره53

10- کتابچی، منصوره،1388،بازآفرینی نهادی امر به معروف ونهی از منکر در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، همایش ملی شهروند مسئول

11-کریمی، علیرضا، قدیری، ابوالفضل،1385، فساد اداری و کلاهبرداری، www.raa.gov.bt.

12-کریمی، علیرضا، 1385، کلاهبرداری و فساد، www.raa.gov.bt.

13-مجلسی، محمدباقر، 1351 بحارالانوار الجامعه لدر اخبار الائمه الاطهار، انتشارات و فاء.

14- میری جهرمی، محبوبه، 1388، پرورش اخلاق و اخلاص در پرتو نماز، هجدهمین اجلاس سراسری نماز، قم.

15- باوندی، فهیمه، 1388، بررسی گرایش و عدم گرایش جوانان به نماز، هجدهمین اجلاس سراسری نماز، قم.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :