■ آداب ظاهری نماز
محمدمهدی حائری‌پور، مرکز تخصصی نماز
مهماني رفتن آدابي دارد ومهمان پذيرفتن هم آدابي؛نمازبه ميهماني خدارفتن است وتحفه اي است كه تقديم حضرت دوست مي كنيم پس بايد هربنده اي آداب اين حضوروتشريفات اين محضررابداندودررعايت آنها بكوشدزيراكه گاهي يك عددسيب رابا ادب واداب به كسي مي دهندمي پذيردولي يك صندوق سيب رابدون آذاب نمی پذيرد.
امام صادقaمی فرمايد: َ عَلَيْكُمْ بِحُسْنِ الصَّلَاةِ وَ اعْمَلُوا لِآخِرَتِكُمْ وَ اخْتَارُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ قَدْ يَكُونُ كَيِّساً فِي أَمْرِ الدُّنْيَا فَيُقَالُ مَا أَكْيَسَ فُلَاناً وَ إِنَّمَا الْكَيِّسُ كَيِّسُ الْآخِرَة.[1]
يعنی برشماباد كه نمازراخوب اقامه كنيد و برای آخرتتان عمل نماييد وبرای خودتان انتخاب كنيد زيراشخص گاهی درامور دنيا زرنگ است وگفته می شود چقدر فلانی زرنگ است وهمانا زرنگ واقعی كسی است كه به فكرآخرتش باشد.
بنابراين يادگیری حدود وشرايط وآداب نماز لازم است تااين واجب بزرگ الهی كه ستون خيمه ی دين است به بهترين وجه ادا شود.
يكی ازاصحاب امام صادقaبه نام حمّاد می گويد:روزی امام به من فرمودند:آيا نمازت راخوب اقامه می كنی؟
گفتم:آقای من،من كتاب حزير[كه ازاصحاب شماست]راكه درباره نماز نوشته است حفظ هستم!فرمود:مانعی ندارد بايست ونماز بخوان[تاببينم چگونه نمازت رامی خوانی]من برخاستم ودربرابر امام رو به قبله تكبير گفته ونماز خواندم!
فرمود:ای حمّاد!نماز را خوب نمی خوانی!چقدر زشت است كه شخصی شصت يا هفتاد سال ازعمرش بگذرد ويك نماز تمام وكامل باحدود[وآداب آن]بجانياورده باشد!!حمّاد گويد:در خودم احساس كوچكی كردم وگفتم:فدايتان گردم[حال كه چنين است]پس نماز رابه من بياموزيد!امام صادقaبرخاست ودو ركعت نماز به سوی قبله وباادب وآداب ورعايت كامل حدود آن خواند وفرمود:ای حمّاد نماز رااينگونه بخوان![2]
وما دراين مجال بااستفاده از قرآن و روايات اهل بيتDمهم ترين آداب نماز رابيان خواهم كرد و ازخداوندخاضعانه می‌خواهيم كه توفيق نمازی كه شايسته مقام بندگی است و مطلوب حضرت اوست به ما عنايت فرمايد.
آداب اذان واقامه
ازمقدمات مستحب نمازكه مورد تأكيد فراوان قرارگرفته،گفتن اذان واقامه است.
حضرت علیaمی فرمايد مَنْ صَلَّى بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ صَلَّى خَلْفَهُ صَفٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَا يُرَى طَرَفَاهُ وَ مَنْ صَلَّى بِإِقَامَةٍ صَلَّى خَلْفَهُ مَلَك[3]: هركه نمازخود را بااذان واقامه بخواند صفی ازفرشتگان پشت سراوبه نمازم‍ی ايستند كه دوطرف آن ديده نمی شود وهركه نمازخود را با اقامه ی تنها بخواند يك فرشته پشت سراونمازمی گزارد.
مسئله.اگرفراموش كند اذان واقامه بگويد و واردنمازبشود تا قبل از واردشدن به ركوع،می تواند نماز راقطع كرده وپس ازگفتن اذان واقامه دوباره نماز را شروع كند[4]
مسئله.جمله ی"أشهد أنّ علياً ولی الله"جزء اذان واقامه نيست ولی خوب است به قصدقربت گفته شود.[5]
«مستحبات اذان واقامه»
1.روبه قبله بودن
2.ايستاده بودن
3.با طهارت بودن[6].
4.صحبت نكردن درميان فصول اذان واقامه
5.آرام بودن بدن دراقامه
6.بلندتربودن صدای اذان ازاقامه
7.فاصله انداختن بين اذان واقامه به برداشتن يك گام ويا به نشستن ويا به سجده كردن ويا به ذكرگفتن ويا دعا كردن ويا ساكت بودن ويا به دو ركعت نماز.[7]از امام صادقaروایت شده:« إِذَا قُمْتَ إِلَى صَلَاةٍ فَرِيضَةٍ فَأَذِّنْ وَ أَقِمْ وَ افْصِلْ بَيْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ بِقُعُودٍ أَوْ بِكَلَامٍ أَوْ بِتَسْبِيحٍ».[8] :وقتی برای نماز واجب قیام میکنی اذان و اقامه بگو و بین آندو با نشستن یا سخن گفتن یا تسبیح گفتن فاصله بیانداز.
و از امام علیaروایت شده که به اصحاب خود فرمود: هر کس میان اذان و اقامه سجده کند و در سجده اش بگوید: سَجَدْتُ لَكَ خَاضِعاً خَاشِعاً ذَلِيلا(برای تو از روی خضوع و خشوع و با حالت خواری و کوچکی سجده کردم)،خداوند میفرماید: ای فرشتگان من،سوگند به عزّت و جلال خود،هر آینه دوستی این بنده را در دل بندگان مؤمنم قرار داده و هیبت و ترس از او را در دل منافقین خواهم افکند.[9]
«آداب تکبرة الاحرام
مستحب است پيش ازتكبيرة الإحرام بگويد:
يَا مُحْسِنُ قَدْ أَتَاكَ الْمُسِيءُ وَ قَدْ أَمَرْتَ الْمُحْسِنَ أَنْ يَتَجَاوَزَ عَنِ الْمُسِيءِ وَ أَنْتَ الْمُحْسِنُ وَ أَنَا الْمُسِيءُ فَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَجَاوَزْ عَنْ قَبِيحِ مَا تَعْلَمُ مِنِّي.[10]
يعنی ای خدايی كه به بندگان احسان می كنی بنده ی گنهكار به درخانه ی توآمده وتو امركرده ای كه نيكوكار ازگنهكار بگذرد.تونيكوكاری ومن گنهكار به حق محمد وآل محمد برمحمد وآل محمد درود فرست وازبدی هايی كه ازمن می دانی درگذر.
ومستحب است موقع گفتن تكبيراول نماز ونيزتكبيرهای بين نماز،دست ها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد ودراين حال انگشتان دست به هم چسبيده وكف دست ها مقابل قبله باشند.با بالاآوردن دست ها تكبير راشروع كند ووقتی دست هابرابر گوش ها رسيدتمام شود.[11]
«مستحبات قيام»
1-بدن را راست نگه داشته وشانه ها راپايين بيندازد.
2-اگرنمازگزار مرداست دست ها را روی ران هابگذارد واگر زن است دست ها را روی سينه گذارده وبه بدن بچسباند.
3-سررا راست نگه دارد وجای سجده رانگاه كند.
4-زن پاهارا به هم بچسباند ومردسه انگشت باز تايك وجب فاصله دهد.
5-پاها را پس وپيش نگذارد وسنگينی بدن رابه طورمساوی روی دوپا بيندازد.
6-با خضوع وخشوع بايستد مانند ايستادن بنده ی ذليل دربرابر مولای جليل.[12]امام باقرaفرمودند: وقتی به نماز میایستی پاها را به یکدیگر نچسبان و بین آنها فاصله قرار بده، حداقل به طول یک انگشت و حد اثر بهمقدار یک وجب و شانهها را فرو بینداز و دستهایت را بر رانها قرار بده و به جایگاه سجدهات چشم بدوز...[13] .
«مستحبات قرائت»
1- قبل ازقرائت سوره ی حمد درركعت اول استعاذه نمايد يعنی بگويد"اعوذبالله من الشيطان الرجيم"ولی شايسته است آهسته بگويد.
2- درنمازهايی كه بايدآهسته خوانده شود،"بسم الله الرحمن الرحيم"رابلند بگويد. در روایتی آمده است که یکی از یاران امام صادقaپشت سر آن حضرت نماز میخواند، میگوید: امام با صدای بلند «بسم الله الرحمن الرحیم» فرمود.
3- قرائت رابا ترتيل بخوانديعنی با تأنی بخواند كه حروف آن آشكارباشد وشنونده بتواند آن ها رابه خوبی بشمارد.
4-با صدای خوب بخواند(البته غنا نشود).
5-درآخر هرآيه وقف كنديعنی آن را به آيه بعد نچسباند.
6-درحال خواندن به معنای آن توجه داشته باشد.
7.بين حمد وسوره ونيز پس ازسوره وپيش ازقنوت ياتكبير ركوع،قدری صبركند.
8-بعد ازخواندن توحيد،"كذلك الله ربّی"بگويد وپس ازخواندن حمد،"الحمدلله رب العالمين"
9-درتمام نمازها مستحب است در ركعت اول سوره قدر ودر ركعت دوم سوره توحيد بخواند.[14]عن ابی عبدالله a: أَنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى نَبِيِّهِ s لَيْلَةَ الْإِسْرَاءِ- فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى أَنِ اقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- فَإِنَّهَا نِسْبَتِي وَ نَعْتِي ثُم أَوْحَى إِلَيْهِ فِي الثَّانِيَةِ بَعْدَ مَا قَرَأَ الْحَمْدَ- أَنِ اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ- فَإِنَّهَا نِسْبَتُكَ وَ نِسْبَةُ أَهْلِ بَيْتِكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة[15]. امام صادقaفرمودند:خداوند در شب اسرا به پیامبرش وحی فرمود که در رکعت اول سوره توحید بخوان زیرا که این سوره نسب و توصیف من است، سپس وحی فرمود که در رکعت دوم پس از قرائت حمد، سوره قدر بخوان زیرا که آن نسب تو و اهل بیت توست تا روز قیامت.
10-درركعت سوم وچهارم مستحب است پس ازتسبيحات استغفاركند مثلاً بگويد:"استغفرالله واتوب اليه" يا بگويد:"اللهم اغفرلی".
«مستحبات ركوع»
1-پيش از ركوع درحالی كه راست ايستاده،تكبيربگويد ودست ها رابالا ببرد.
2-مردها دست را روی زانو وبا انگشتان باز قراردهند و زن ها دست ها رابالاتر از زانوها بگذارند.
3-مرد زانو رابه عقب بدهد ولی زن چنين نكند.
4-مردها پشت راصاف نگه دارند.
5-گردن رابكشند.
6-دومرفق باز ونگاه بين دوقدم باشد.
7-ذكر ركوع راسه يا پنج ياهفت بار يا بيشترتكراركند.
8-پيش ازذكر يا بعد ازآن صلوات بفرستد.
9-پس از ركوع درحال آرامی بدن بگويد"سمع الله لمن حمده". امام باقرaفرمودند: ...وقتی رکوع میکنی قدمهایت را در یک ردیف و با فاصله یک وجب از یکدیگر قرار بده و دو کف دستها را بر زانوها بگذار و ...انگشتانت را باز بگذار... و پشت خود را صاف نگه داشته و گردنت را بکش و [در این هنگام] به میانقدمهایت نگاه کن[16].
«مستحبات سجود»
1-بعد ازركوع درحالی كه راست ايستاده برای رفتن به سجده تكبير بگويد وهنگام تكبيردست ها را بالا ببرد.
2-موقع رفتن به سجده مردها اول دست ها را برزمين می گذارند وزن ها ابتدا زانوها رابرزمين می گذارند وبه طوركامل می نشينند وسپس به سجده می روند.
3-تمام پيشانی رابه سجده گاه بگذارد.
4-بينی رابه مهريا چيزی كه سجده برآن صحيح است بگذارد.
5-انگشتان دست ها رابه هم بچسباند وبرابر گوش ها بگذارد به طوری كه سرآن هاروبه قبله باشد.
6-درحال سجده به آخربينی نگاه كند.
7-مردها آرنج وشكم رابه زمين نچسبانند وبازوها را ازپهلوجدا نگه دارند. و زن ها آرنج ها وشكم رابرزمين بگذارند واعضای بدن را به يكديگربچسبانند.
8-محل سجده وجای ايستادن مساوی باشند بلكه مستحب است تمام مواضع سجده مساوی باشند.ابو بصیر میگوید از امام صادق(ع)درباره کسی که جای سجدهاش را بلندترقرار میدهد، فرمود: من دوست دارم که صورتم را [در سطح] جای قدمهایم بگذارم(و امام کار آن شخص را کراهت داشت).[17]
9-دوكف دست را بدون واسطه برزمين قرار دهد.«از امام صادقa عَنْ أَبِيهa أَنَّهُ قَال: إِذَا سَجَدَ أَحَدُكُمْ فَلْيُبَاشِرْ بِكَفَّيْهِ الْأَرْضَ لَعَلَّ اللَّهَ يَدْفَعُ عَنْهُ الْغُلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[18]: امام صادقa از پدر بزرگوارش روایت کرده:وقتی یکی از شما سجده می کند دو کف دستش را بی واسطه بر زمین بگذارد،امید است که خداوند غل و زنجیر[آتشین] قیامت را از او دور کند.
10-بهتر است برخاك سجده كند نه سنگ وچوب.
11-درميان اذكار،تسبيح را انتخاب كند به ويژه تسبيح كبری(سبحان ربی الأعلی وبحمده)
12-مستحب است ذكرسجده راتكرار كند سه مرتبه يا پنج مرتبه و يا هفت مرتبه؛مستحب است به عدد فرد ختم كند.
13-صلوات بفرستد.
14-سجده راطول دهد.« عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّه a إِنَ الْعَبْدَ إِذَا سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ نَادَى إِبْلِيسُ يَا وَيْلَاهْ أَطَاعَ وَ عَصَيْتُ وَ سَجَدَ وَ أَبَيْت.»[19]:به راستی وقتی بنده سجده اش را طولانی میکند، شیطان فریاد می زند وای بر من، بندگان اطاعت خدا کردند و من نا فرمانی کردم و برای او سجده کردند و من امتناع کردم.
15-مستحب است درسجده يا سجده آخرنماز دعاكند برای حاجت های دنيا وآخرت وبه خصوص برای روزی حلال به اين كه بگويد: يَا خَيْرَ الْمَسْئُولِينَ وَ يَا خَيْرَ الْمُعْطِينَ ارْزُقْنِي وَ ارْزُقْ عِيَالِي مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ فَإِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.«عن عبدالله ابن هلال قال:
شَكَوْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّه ِa تَفَرُّقَ أَمْوَالِنَا وَ مَا دَخَلَ عَلَيْنَا فَقَالَ عَلَيْكَ بِالدُّعَاءِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ فَإِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ سَاجِد»[20] :از امام صادقaنقل شده که وقتی کسی از یارانش درباره مشکلاتش به ایشان شکایت کرد امام فرمود: بر تو باد باد به دعا کردن در حال سجده، زیرا که نزدیکترین حالت بنده به خداست.
16-بعد ازسجده مردها بر ران چپ نشسته و روی پای راست را به كف پای چپ بگذارند وزن ها بر سرين نشسته و زانوها راجمع كنند.[21]
17-بعدازسجده اول درحالت آرامی بدن تكبير بگويد ودست ها رابالا بياورد.
18-موقع نشستن كف دست راست بر ران راست وكف دست چپ بر ران چپ باشد.
19-برای رفتن به سجده دوم درحال آرامی بدن تكبيربگويد وپس از سجده دوم نيز بنشيند وتكبيربگويد و دست ها رابالا ببرد.
20-درموقع بلندشدن مردها دست ها راپس از زانوها از زمين بردارند وزن ها راست بلند شوند.
21-درحال بلندشدن بگويد:"بحول الله وقوته اقوم واقعد."«امام باقرaدر مورد بنده نماز گذار مرد فرمودند: وقتی به سجده میروی دستهایت را برای تکبیر گفتن بالا ببر سپس به سجده برو و دستهاتیت را پیش از زانوها به زمین قرار بده و [در هنگام سجده]ذراعها[آرنج تا انگشتان]را به زمین نچسبان...بلکه آرنجها را باز کن[مثل دو بال پرنده]و دو کف دست را به زانوها بچسبان و نه به صورت نزدیک کن، بلکه کمی بیرون از زانوها به صورت پهن شده بر زمین قرار ده... و انگشتان دستهایت را به هم بچسبان.»[22]
و نیز امام باقرaدربیان بعضی از تفاوتهای قیام و رکوع و سجود نمازگذار زن با نماز گذار مرد فرمودند: وقتی زن به نماز میایستد قدمهای خود را به یکدیگر بچسباند و بین آنها فاصله نیاندازد و دستهای خود را بر سینه بگذارد[تا پوشیدهترباشد] و وقتی مینشیند بر سرین بنشیند نه آنگونه که مرد مینشیند و وقتی از حالت ایستاده به سجده فرو میرود دستهایش را بالاتر از زانوها بر زمین گذاشته و پس از آن دستها را قرار دهد و در حالی که به زمین چسبیده سجده کند و پس از سجده رانها را جمع کرده زانوها را از زمین بلند شود و سرین را به عقب ندهد.[23]
«مستحبات تشهّد»
1-درحال تشهّد، مانند حالت بعد ازسجود بنشيند.
2-نگاهش به طرف زانوهايش باشد.
3-دست ها را برران هابگذاردوانگشت هارابه يكديگربچسباند.
4-پيش ازتشهد بگويد:"الحمدلله" يابگويد:بسم الله وبالله والحمدلله وخيرالاسماء لله.
5-درتشهّد اول بعد ازصلوات بگويد:وتقبل شفاعته و ارفع درجته.
«مستحبات قنوت»
1-گفتن"الله اكبر"قبل ازقنوت وبالا آوردن دست ها هنگام تكبير
2-مستحب است دست ها را برای قنوت بالا بگيرد به گونه ای كه كف دست ها مقابل آسمان و روبه روی صورتش باشد.
3-انگشتان را به جزابهام به هم بچسباند وهر دوكف دست ها را پهلوی هم متصل به هم قرار دهد ونگاهش هنگام قنوت به كف دست هايش باشد.
4-مستحب است قنوت را طول دهد به خصوص درنماز وتر وازپيامبرsنقل شده:كسانی كه در دنيا قنوت هايشان طولانی تر است درقيامت راحت ترند وازبعضی از روايات ظاهر می شود كه طول دادن دعا در نماز ازطول دادن قرائت، افضل است[24]
5-مستحب است درهمه ی نمازها قنوت رابلند بخوانند.[25]
6-درقنوت هر ذكری بگويدكافی‌است اگرچه يك"سبحان الله"باشد.خواندن آيات قرآن ودعاهای امامان نيزشايسته است.
7-بهتراست پيش ازشروع دعای قنوت وپس ازآن،صلوات بفرستد زيرا ازرحمت خدا دوراست كه دعای اول وآخر راقبول كند ودرخواست وسط (حاجات ديگرنمازگزار)را رد نمايد.
تذکر:دعا به غيرعربی درقنوت يا جاهای ديگرنمازجايز است ولی بعضی ازعلما فرموده اند:احتياط واجب آن است كه به عربی باشد.[26]
[1] (بحارالانوارج71/162)
[2] (وسائل الشيعه ج4/673)
[3] .(جامع آيات واحاديث نمازج1/ص357به نقل ازثواب الاعمال)
[4] .(العروة الوثقی ج1مستحبات اذان واقامه
[5] (توضيح المسائل مراجع مسئله919)
[6] . (وبعضی درمورد اقامه،طهارت را لازم می دانند)
[7] . (بعضی ازفقها درنمازمغرب گفته اند فاصله به غيرنمازباشد).
[8] .وسائل الشیعه ج 5 ص397 ح6909
[9] .همان ص400 ح6919
[10] .(توضيح المسائل مراجع مسئله954)
[11] . همان مسئله955
[12] .(همان مسئله 977)
[13] .وسائل الشیعه ج5 ص461 ح7079
[14] .(البته برای هريك ازنمازهای يوميّه،سوره های به خصوصی در روايات توصيه شده است.ر.ك به توضيح المسائل مراجع مسئله1017-1018والعروة الوثقی ج1مستحبات قرائت)
[15] .وسائل الشیعه ج6 ص78 ح7396
[16] .وسائل الشیعه ج 5 ص462 ح7079
[17] .وسائل الشیعه ج2 (قدیم)باب 11 از ابواب السجود ح2
[18] .همان باب 4 از ابواب السجود ح6
[19] .همان ج2 باب 23 از ابواب السجود ح1
[20] . وسائل الشیعه ، باب 17 از ابواب السجود ح1
[21] . (البته امام خمينی‌فرموده اند:چهار زانو بنشينند)
[22] .وسائل الشیعه، ج5 ص 462 ح 7079
[23] .همان ج5 ص462 ح7080
[24] .(العروة الوثقی ج1/فی القنوت،مسئله10)
[25] . (البته مأموم بايد طوری بخواند كه صدايش را امام نشنود)
[26] . (البته اذكارمخصوصه ی نماز به غيرعربی جايزنيست.)
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
