6. به روز باشیم
عامل دیگر در جذب جوانان به مسجد، برخورداری از علم و دانش روز است. در دورانی كه روزگار سرعت اطلاعات و ظهور و هجوم فرهنگ ها و اندیشه های مختلف است، روحانی مسجد باید از علوم و ادبیات روز آگاه باشد تا بتواند مشكلات فكری جوانان را پاسخ گوید.
قبل از اینكه دانشگاهها در ایران تاسیس شود ، حوزه ها و روحانیان با اكثر علوم روز آشنا بودند . ایشان با علوم مختلفی چون اسطرلاب، هیئت، نجوم، فلسفه، طب، فقه، اصول، ادبیات فارسی، عربی، عبری و فرانسه آشنایی داشتند. از همین روست كه در روایات اسلامی، تأكیدی خاصّ بر نمازگزاردن پشت سر عالم و دانشمند شده است.
درحدیثی از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده است:«كسی كه پشت سر عالمی نماز بگزارد، همچون كسی است كه در نماز به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ اقتدا كرده است.»14
ضعف در شناخت و تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی روز ونیز عدم آشنایی با پدیده ها و فرق نوظهور از جمله مواردی است كه هر امام جماعتی مكلف به دنبال نمودن و تحقیق در این امور است. بدون شك این تسلط بر علوم و شرایط زمان از امام جماعت در اذهان جوانان تصویر فردی مقتدر و صاحب نفوذ را نمایان می سازد.
    
7- منابع انسانی و امكانات مسجد را مدیریت كنیم
«یکی از مهم‌ترین مسائل در مسجد مدیریت آن است؛ لذا با توجه به اهمیت برنامه‌ریزى در برنامه‌هاى دینى،‌فرهنگی و آموزشی مسجد، ضرورى است که ائمة جماعات اولین برنامه‌ریز باشند تا بتوانند اهل مساجد را هم به منظور تقویت بنیة دینى و مذهبى آنان و هم به منظور بهره‌بردارى در مسائل سیاسى و اجتماعى و ارتقاى میزان آگاهى آحاد مردم مهیا سازند. رسیدن به اهداف مذکور نیازمند برنامه‌ریزى، سازماندهی امکانات و نیروها و نهایتاً کنترل و نظارت بر اجرای برنامه‌هاست. بنابراین آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که ائمة جماعات با آگاهی کامل به مدیریت مسجد علاوه بر مشورت با نمازگزاران و هیأت امنای مسجد، تصمیم نهایی را خود اتخاذ و اعمال نمایند. اهمیت این موضوع تا آنجا است که رسول اکرم(ص) شخصاً مدیریت و امامت مسجد النبی را به عهده داشتند و در غیاب ایشان، مدیریت مسجد به عهدة کسانی بوده است که به تشخیص آن حضرت صلاحیت امامت را داشته‌اند.»15
این مدیریت به ویژه در مورد عوامل انسانی مسجد مورد نظر است چرا كه برای رسیدن به اهداف کلان عقیدتی و فرهنگی مسجد امام جماعت باید به عنوان رهبری فرهنگی بر دلهای عوامل اجرایی حکومت کرده و دلهای آنان را مسخر کند . این مهم از طریق هدایت، ساماندهی، مدیریت و نظارت بر منابع انسانی مسجد تحقق پذیر است. امام جماعت در كسوت مدیری توانا و كاردان پس از شناسایی استعدادها و ظرفیتهای هر یك از افراد در یك طرح جامع جایگزاری نیروها را انجام داده و در كنار آن به تربیت كادر متخصص جهت برگزاری برنامه های مسجد همت می گمارد.
امروزه جوانان مشتاقی با اسامی گوناگونی چون كانون فرهنگی ورزشی-بسیج- انجمن اسلامی- موسسه قرآنی-كانون علمی و ...در مسجد حضور دارند. امام جماعت می تواند با تمركز و جهت دهی این افراد و استفاده حداكثری از توان ایشان طرحی نو در جهت توسعه و بسط معارف دینی در اندازد به گونه ای كه هر جوان با هر سلیقه ای با مسجد مرتبط بوده و در فضای پر مهر مسجد تنفس می كند.
نقش راهبردی امام جماعت در برطرف نمودن اختلاف و دودستگی میان نمازگزاران با ظرافتی ویژه و بازگشت به فضای مسالمت آمیز مسجد و نیز پرهیز از خودمحوری افراد، بسیار راهگشا خواهد بود و این همان چیزی است كه در حال حاضر بسیاری از مساجد از فقدان آن رنج می برند.

8. از مطالبات جوانان نیاز سنجی مستمر كنیم
اكثر اوقات ما عادت كرده ایم كه بدون شناخت كافی از نیازها و مشكلات جامعه برنامه هایی را برای آن ها تدارك ببینیم و در اجرای برنامه ها نیز به شكل دستوری، آمرانه و پدرمآبانه عمل كنیم، در نتیجه برنامه ها موفقیت مورد انتظار را نخواهند داشت .
«نیازسنجی در واقع فرایند جمع آوری و تحلیل اطلاعات است كه براساس آن نیازهای افراد ، گروهها ، سازمانها و جوامع مورد شناسایی قرار می گیرد . از این رو گام آغازین در فرایند برنامه‌ریزی ، شناسایی هدفها یا نقاط مطلوب است . هدفها عموماً ریشه در نیازها دارند . از این رو برای طراحی و اجرای برنامه های واقع بینانه و اثربخش ، ضرورت دارد تا نیازها دقیقاً سنجیده و براساس نیازها ، اهداف ویژه برنامه تدوین شوند و سپس مجموعه اقدامات و وسایلی كه به بهترین وجه نیازها را محقق می سازند ، پیش بینی شوند . شناخت و تحلیل اثربخش نیازهای آموزشی ، پیش نیاز یك سیستم آموزشی موفق است.»16
عدم تطابق فعالیتها و برنامه های امروز مساجد با فضای فكری و روحی جوان معاصر از دیگر مواردی است كه نیازمند مداقه جدی است. جوان امروز آنچه می خواهد و از مسجد و امام جماعت انتظار دارد نمی یابد و در انتظار تحولی بنیادین در طرحها و برنامه ها است. لذا بر امام جماعت باید بر اساس نیاز مخاطبان فعالیتها و برنامه های مسجد را طراحی و اجرایی کند .
این در حالی است كه جبهه معارض با مطالعات عمیق روانشناسی و علمی طبع و ذائقه جوانان ما را سنجیده و هر روز به فراخور حال ایشان محصولاتی را تولید و عرضه می نماید و ما در این میان هنوز دنباله رو سبك های دیرین خود هستیم.
لذا بر هیئت امنا و امام جماعت فرض است كه حداقل هر ماه جلسه‌ای ویژه‌ را برای جوانان برپا و مطالبی را بر اساس نیازها و پیشنهادهای آنان مطرح کنند و بازخوردی از برنامه های ارائه شده در مسجد را دریافت نمایند.
در صورت لزوم ، برای پربارتر شدن این جلسه‌ها می‌توان از کارشناسان و میهمانان نخبه نیز دعوت کرد. امروزه مسائلی چون بلوغ، روابط دختر و پسر، ازدواج، تحصیل، بررسی آثار تحصیل و تربیتی نماز، نقش نماز در زندگی زوج‌های جوان و عشق مجازی یا حقیقی، از اولویتهایی است که جوانان با آن رو به رو هستند.

9. الگوی واقعی نمازگزاران باشیم
عملكرد نمازگزاران به ویژه امام جماعت باعث رغبت یا رویگردانی جوانان به نماز جماعت است. تناقض در كردار و رفتار نمازگزاران از عوامل موثر در بی‌رغبتی جوانان برای حضور در نماز جماعت است. امروزه تحقیقات نشان می دهد عملكرد منفی نمازگزاران و عمل نكردن آن‌ها به تعهدات دینی و اصول عملی و اخلاقی، اصلی‌ترین عامل كاهل‌نمازی جوانان است چرا كه زمانی كه آنان ریاكاری افراد نمازگزار را مشاهده می‌كنند از تأثیرات نماز دلسرد می‌شوند.
در تعالیم دینی ما نیز تاكید بر تبلیغ غیر لسانی و عملی شده است چنانكه امام صادق(ع) در حدیثی گهر بار می فرمایند::«كونوادعاة الناس بغیر السنتكم: با رفتار و كردارتان دین مرا تبلیغ كنید ونه تنها با زبان های تان»17
در آیه 45 سوره عنكبوت نیز می فرماید: «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء و َالْمُنكَرِ و َلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُِ؛ نماز را برپا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى‏دارد و قطعا یاد خدا بالاتر است» نیز بر این مطلب صحه گذاشته است كه نماز باید ما را از فحشا و منكر باز دارد و مادامی كه فرهنگ نماز در میان نماز گزاران درونی نشود، جوانان نیز به آن جذب نمی‌شوند و رغبتی نسبت به اقامه نماز نشان نمی دهند.
امام علی (ع) در این موضوع می فرمایند: «من جعل نفسَه للناس اماماً فلیبدأ بتعلیم نفسِه قبل تعلیم غیره .» کسی که خود را امام و پیشوای مردم قرار می دهد باید به آموزش و تهذیب خود قبل از دیگران بپردازد.
بر همین اساس، از دیدگاه فقه اسلامی، نمازگزاردن با امامی كه پرهیزگارتر، مورد اطمینان و دارای فضیلتهای بیشتری باشد، برتر است.18
عالم بزرگوار آیه ا...ملا محمد مهدی نراقی می‌فرماید: «سزاوار است امام جماعت در میان مردم به فزونی صفای دل و رو آوردن به خدا و خشوع و خضوع و دیگر شرائط باطنی ویژگی و امتیاز داشته باشد؛ زیرا او پیشوای ایشان است و نفوس آن جماعت را به سوی خدا می‌كشاند پس بسیار زشت است كه دل او در نماز غافل یا در وادی وسوسه‌های باطل باشد و از این بدتر و زشت‌تر و ناپسندتر آن كه التفات دل او به كسانی كه در پشت او هستند بیشتر از التفات دل به صاحب مُلكی باشد كه بر همه احاطه دارد. آیا از دانای نهانیها شرم نمی‌كند كه خود را به عنوان پیشوای امت می‌گمارد و در جای رسولان خدا و اوصیای راشدین او می‌ایستد و از ایشان نیابت می‌كند، در حالی كه دل او از عموم مردمی كه به او اقتدا نموده‌اند بیشتر از عظمت و جلال الهی دگرگون می‌شود. پس هر امام جماعتی باید خود را بیازماید اگر این صفات پلید در او نبود امامت كند و گرنه ترك نماید و خود را به هلاكت نیفكند.»19

10. خلاق باشیم
استفاده از ابزار گوناگون و متنوع و ارائه طرحهای خلاقانه در جذب جوانان به مسجد بسیار مورد توجه است. عدم ظهور خلاقیت در برنامه‌های مسجد که اغلب یکنواخت،‌کسالت‌آور و خسته‌کننده است از جمله مواردی است كه مكرر از زبان جوانان شنیده می شود. به عبارت دیگر، همان‌گونه که بدن انسان از خوردن غذاهای یکنواخت افسرده و بی‌اشتها می‌شود، طرح مباحث تکراری نیز اسباب خستگی و افسردگی اهل مسجد را فراهم نموده، روح و جان انسان را ملول و آزرده می‌سازد. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکْمَةِ»20این قلوب آدمیان همچون بدن آنها گاه، خسته می‌شود؛ پس [برای رفع خستگی آن] از حکمتهای نو و تازه بهره جویید.
امامان (ع) نیز برای دعوت مردم به خدا از همه ابزارهای مفید و جذّاب بهره می گرفتند گاه موعظه داشتند، گاه خطابه می خواندند و گاه شعر می سرودند.21 و شاعران متعهد را مورد تشویق قرار می دادند. تشویق شاعران متعهد در سیره امامان به معنای استفاده از هنر در تبلیغ دین است پیامبر اکرم(ص) به شاعران متعهد بهاء می داد و آنان را تشویق می کرد که شعر مذهبی بسرایند و در مورد اشعاری این چنین فرمود: «والّذی نفس محمد بیده فکانها تنهضونهم بالنبل»(25) به آن کسی که جان محمد(ص) در دست قدرت اوست، با این اشعار گوئی تیر به سوی آنان پرتاب می کنید.
آنچه در این عرصه گفتنی است آن است که امامان(ع) در نشر پیام مکتب تنها از یک ابزار استفاده نمی کردند، از شیوه ای متنوع بهره می بردند و بویژه هنر متعهد را در خدمت مکتب به کار می گرفتند.22
جوانان، روحیه پرشور و با نشاطی دارند و بسیار تنوع طلب هستند با سلیقه ها ی روحی وخواسته های متفاوت؛بر این اساس یكی از مواردی كه در جامعه امروز می تواند مساجد را از انزوا خارج كند شناخت وضعیت موجود و شناخت روحیه جوانان و سلیقه های تنوع طلبی آنها در برنامه های فرهنگی و فكری است كه باید با برنامه های مختلف هنری،ورزشی،فرهنگی ،علمی و تفریحی فضای حضور جوانان را وسیع تر سازند .
كوتاه سخن آنكه این خلاقیت باید در تمامی حوزه ها اتفاق افتد در روش سخنرانی و ارائه پیام ، در انتخاب موضوعات، در استخدام كلمات و در برنامه ریزی های كلان برای مسجد كه همگی در توسعه ارتباط جوانان با مسجد ضروری است.
از باب حُسن ختام، این نوشتار را با حدیثی نبویّ به پایان می بریم. رسول خدا(ص) در بیان پاداش امام جماعت مى‌فرماید: «مَن أَمَّ قَوْماً بِإِذْنِهِمْ وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ فَاقْتَصَدَ بِهِمْ فِى حُضُورِهِ وَ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ بِقِیامِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْقَوْمِ وَ لَا ینْقَصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَىْ ءٌ»23هر کس امامت جمعى را با اجازه خودشان به عهده بگیرد و آنان به امامت او راضى باشند و وى در حضور به جماعت، رعایت نماید (و به موقع حاضر شود) و نماز را از حیث قیام، قرائت، رکوع، سجود و نشستن نیکو انجام دهد؛ پس براى او مانند ثواب نماز همة مأمومین خواهد بود، بى‌آنکه از اجر آنان چیزى کاسته شود.

پی نوشت ها:
1. طباطبایی، سید محمدحسین (1347)، المیزان فی تفسیر القرآن، دارالکتب الاسلامیه، ج8، ص91
2. ابن خلدون (1384)، مساجد در تمدن اسلامی، تهران، نشر رسانش، ص 43- 42.
3. صحیفه امام، ج 9، ص 479.
4. جهت آگاهی از نمونههایی از تعیین امام جماعت توسط شخص حضرت امام، به صحیفه نور ج 22 و 19 صفحات 205 و 114 رجوع شود.
5. فجری، محمّدمهدی، مقاله جایگاه مسجد از منظر امام خمینی، نشریه حضور، شماره 50
6 . جهانگیرزاده، محمّدرضا ، مقاله همنوایى و پیشرفت، دو ماهنامه حدیث زندگی، سال دوم - شماره هفت، مهر و آبان 1381، ص6(همراه با دخل و تصرف)
7 . عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 5، ص469، باب 69 از ابواب صلاه الجماعه، روایت 2.
8 . عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه،ج5، ص470، باب 69 از ابواب صلاه الجماعه، روایت 6.
9. نهج البلاغه(خطبه ها، نامه ها و كلمات علیّ بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ )، تنظیم: صبحی صالح، ص 501، حكمت شماره 176.
10. احزاب ، آیه 70.
11. مطهرى، مرتضی، ده گفتار، ص 189.
13 . مقاله «جوان و جاذبه های مسجد»، روزنامه ایران، شماره 4294 ،3/6/88 ، صفحه 9
13. سمهودی، علیّ بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج 2، ص 444 ـ 445، دارالكتب العلمیّه، بیروت، چاپ چهارم، 1404 هـ .ق، چهار جلد در سه مجلّد.
14 . عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه، ج5، ص416، باب 26 از ابواب صلاه الجماعه، روایت 5.
15 . مقاله«ویژگیهای امام جماعت موّفق»، نشریه مبلغان، مرداد 1388، شماره 118
16 . اسمعیلی، بابك مقاله« نیازسنجی آموزش كاركنان با الگوی دلفای»، ماهنامه تدبیر، شماره185، مهر ماه1386
17 . مجلسی، محمد باقر ،بحارالانوار،ج7،چ 4،تهران:دارالكتب الاسلامیه،1364،ص 303
18 . طباطبایی، سید محمّد كاظم، العروه الوثقی، ص 284، فی فضیله صلاه الجماعه.
19 . نراقی، ملا مهدی، علم اخلاق اسلامی، (ترجمه جامع السعادات) مترجم سید جلال الدین مجتوی، قم، انتشارات حكمت، چاپ چهارم، 1377هـش، جلد چهارم، ص 452.
20 . ابن ابى الحدید معتزلى، شرح نهج البلاغه، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى، قم، 1404 ق، ج 19،ص 16.
21 . بنگرید به کتاب معجم اشعار المعصومین گردآوری مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه (مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی قم).
22 .برای مطالعه بیشتر رجوع كنید به مقاله« اهل بیت(ع) و بهترین شیوه تبلیغ»، نشریه پاسدار اسلام، بهمن 1383، شماره 278
23 . عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعة،ج 8، ص 349

این مطلب را به اشتراک بگذارید :