10 نكته درباره موفقیت ائمه جماعات در ارتباط با جوانان

خلاصه: 

درآمد: اهمیت جایگاه امام جماعت:
در گذشته مساجد به عنوان پایگاه های فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی به شمار می رفتند و در واقع بستری برای مدیریت و توسعه دین بوده اند، در حال حاضر مساجد احیاء سنتهای دین را دنبال می کند اما باید یک نقش دیگر را نیز در دستور کار خود داشته باشد و آن انتقال و ارتقاء مفاهیم فرهنگی متناسب با شرایط روز است. و این مهم توسط امام جماعت محقق خواهد شد.
امام جماعت نقش کلیدی و محورین در تعمیق و احیای کارکرد مسجد دارد. عاملی که جذابیت ویژه به مساجد می بخشد، در حقیقت وی یکی از عوامل توسعه به حساب می آید.
    
بی تردید مسجدی می تواند همان مسجد مورد نظر اسلام و پیامبر باشد که یک امام جماعت، با توان مدیریتی بالا، عادل و جامع آن را رهبری کند. براستى مصداق کامل آنان که مساجد خدا را عمارت می کنند ائمه جماعاتى هستند که در ابعاد گوناگون مسجد را گرم و رونق می بخشد. بر همین پایه است که فقیهان مصرف نمودن درآمدهاى مربوط به مسجد را براى امام جماعت جایز می شمردند. زیرا آن بخش از اموال مسجد که در این راه هزینه شود در حقیقت براى آبادى رونق و تعمیر مسجد صرف شده است. تعمیرى که از عمارت مادى مسجد به مراتب بالاتر و برتر است چه برخوردارى مسجد از امام جماعتى که شایسته موجب عمران و آبادى معنوى آن است.

علامه طباطبایی در بحث روایی ذیل آیه «اقیموا وجوهکم عند کل مسجد»نقل می کند که منظور «ائمه» می باشند و توضیح می دهد که مراد از ائمه، امامان جماعت هستند. ایشان در ادامه بحث روایی اضافه می کند که منظور از «خذوا زینتکم عند کل مسجد» نیز «ائمه» می باشند فلذاست که جلو انداختن امام جماعت، زینت نماز است و بسیار پسندیده و مستحب است که برگزیدگان و خوبان جامعه برای امامت انتخاب شوند.1
ابن خلدون امامت جماعت و پیش نمازی را از شئون امامت بزرگ یا خلافت اسلامی به حساب می آورد:
« باید دانست که کلیه مناصب شرعی دینی، مانند نماز (پیشنمازی) و فتوی و قضا یا داوری و جهاد و محتسبی در زیر عنوان امامت بزرگ یا خلافت مندرج است، چنان که گویی خلافت به منزله دستگاه رهبری بزرگ و ریشه جامع و کامل است و اینها (یعنی مناصبی را که یاد کردیم) از آن منشعب می شود و داخل در آن است؛ از این رو که خلافت و تصرفات آن به طور عموم ناظر بر همه احوال دینی و دنیوی اسلام است و اجرای احکام شرع درباره امور این جهان و آن جهان مردم می باشد. پیشنمازی این منصب بالاترین مقامات دستگاه خلافت است و برتر از همه مناصب و بخصوص بالاتر از مقام پادشاهی است که هر دو مندرج در خلافت اند.»2
حضرت امام خمینی نیز با توجه به نقش مهم مسجد در ابعاد عبادی ـ سیاسی، نظامی و اجتماعی، وظیفه امام جماعت را بسیار گسترده‌تر از یك نماز جماعت می‌دانستند، و لزوم شایستگی و احراز شایستگی امام جماعت را مورد تأكید قرار می‌دادند و بر این مسئله تأكید داشتند كه استقامت هر مسجد و اهل مسجد بستگی به امام جماعت آن دارد، چرا كه گاه عدم شایستگی او، موجب انحراف و دوری جماعتی از مسلمین از مسیر حق می‌شود. آن فقید فرزانه می‌فرمودند:
«استقامت هر مسجدی و اهل هر مسجد به عهدة امام مسجد است. ...گوینده‌ها باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم كنند. ائمه جماعات باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم كنند دیگران را.»3
توجه خاص آن بزرگوار بر لزوم دقت و حساسیت در تعیین و نصب امام جماعت مخصوصاً در مساجد خاص و پرجمعیت تا آنجا بود كه حتی در مواردی شخصاً امام جماعت برخی از مساجد را انتخاب و معرفی می‌كردند4كه این انتخاب‌ها از دو جهت حائز اهمیت و قابل دقت می‌باشد:
اولاً: تعیین و انتخاب امام جماعت مساجد به قدری مهم و حائز اهمیت است كه در بعضی موارد رهبر حكومت اسلامی، شخصاً اقدام می‌فرمودند.
ثانیاً: با توجه به تأكیدات مكرر آن بزرگوار بر نقش سیاسی، اجتماعی و نظامی مسجد، علاوه بر نقش عبادی آن، این مطلب به دست می‌آید كه لازم است ائمه جماعات مساجد، افرادی آگاه به زمان و با تأیید علماء انتخاب شوند.5

1. قلوب دیگران را با جذابیت و نفوذ اجتماعی تسخیر كنیم
در بحث ارتباطات انسانى، یكى از موضوعات مهمّى كه بسیار بدان پرداخته شده، مفهوم نفوذ اجتماعى است. نفوذ اجتماعى به زبان ساده یعنى این كه كسى بتواند دیگران را با گفتار و یا رفتار خود تحت تأثیر قرار دهد. وقتى در عرف گفته مى‏شود فلانى شخص با نفوذى است، یعنى او با پول خود و یا به وسیله دوستى و آشنایى (به اصطلاح پارتى)، قادر به انجام دادن كارهایى است كه از همه كس برنمى‏آید.
بعضى با سِحر كلام خود، دیگران را تحت تأثیر قرار مى‏دهند و راه‏هاى نفوذ در انسان‏ها و كنترل آنها را مى‏دانند. بعضى نیز رفتار جذّاب و منش جالب توجّهى دارند و مى‏توانند ارتباطات بسیار قوى با دیگران برقرار كنند و از قِبَل همین شبكه قدرتمند ارتباطى به بسیارى از خواسته‏هاى خود برسند.
مهارت نفوذ اجتماعی برای متخصصان، معلمان، مصلحان و سران قد‌رت د‌ر جامعه اهمیت زیاد‌ی د‌ارد‌، زیرا آنها خیلی وقت‏ها می‏خواهند‌ با اعمال نفوذ بر مراجعان و زیرد‌ستان خود‌، به اهد‌افشان برسند‌. مثلاً یک پزشک برای آن که اطمینان یابد‌ بیمار لجوجش از د‌رمان مورد‌ نظر وی پیروی می‌كند‌، از تکنیک‏های ترغیبی و نفوذی خود‌ استفاد‌ه خواهد‌ کرد‌ یا یک مد‌یر برای اد‌ارة نیروی انسانی تحت امر خود‌ش، باید‌ آنها را ترغیب کند‌، نه این که به قهر متوسل شود‌.
امام جماعت باید علاوه بر جاذبه های اخلاقی، رفتاری جاذبه های ویژه ای از نظر ظاهری داشته باشد، جذّابیت مى‏تواند افراد را به شدّت تحت تأثیر قرار دهد.
نكته قابل توجّه این است كه این مزیّت، قدرت و بُرد فوق‏العاده‏اى یافته است. شواهد روشنى داریم كه اشخاص خوش‏قیافه، در جامعه ما نفوذ زیادى دارند. در آزمایشى، آزمایش‏شوندگان به تماشاى یك آگهى تبلیغاتى پرداختند كه در آن، فردى جذّاب با استدلال‏هاى ضعیف سعى مى‏كرد آنها را ترغیب كند از عطر خاصّى استفاده نمایند. همان‏طور كه انتظار مى‏رفت، آزمایش‏شوندگان بیشتر تحت تأثیر جذّابیت آگهى‏دهنده قرار گرفتند تا دلایل وى. وقتى ما شخصى را در قیافه، منش و رفتار اجتماعى جذّاب مى‏دانیم، خودبه‏خود خصایص مثبت دیگرى را نیز به وى نسبت مى‏دهیم. تحقیقات نشان مى‏دهد افراد جذّاب در تغییر دادن عقاید دیگران موفّق‏ترند.
امروزه در مقیاس وسیع نیز رسانه‏هاى عمومى و دستگاه‏هاى تبلیغاتى و همچنین اربابان قدرت با استفاده از شیوه‏هاى مختلف ترغیب و با توجّه به زمینه تأثیرپذیر بودن افرادِ جامعه، سعى در حفظ موقعیت و ترویج مقاصد و اهداف خودْ را دارند. این گروه‏ها به اصطلاح رگِ خواب مردم را مى‏دانند و حتى تحقیقات وسیعى براى افزایش جذابیت پیام‏هاى تبلیغاتى خود انجام داده‏اند. این پیام‏هاى تبلیغاتى مى‏تواند در مورد یك كالاى مصرفى و یا حتى یك «ایده» و «ایسم» سیاسى باشد.
در طول تاریخ نیز دیده‏ایم كه بسیارى از سیاستمداران كهنه‏كار با سوار شدن بر موج احساسات عمومى و از طریق همین شیوه‏هاى ترغیبى، سرنوشت جامعه و افراد را به سوى دیگرى برده‏اند و حتّى نگرش افراد جامعه و ذهنیّت آنها را تغییر داده‏اند، به طورى كه افرادى با سلامت روانى كامل، دست به كارهایى زده‏اند كه در شرایط عادى محال به نظر مى‏رسد.6
در پایان باز هم تاكید می شود بخش اعظم این جذابیت از طریق مناسب بودن ظاهر امام جماعت، رعایت نظافت و بهداشت شخصی محقق خواهد شد.

2. مهارت مدیریت بر زمان و گفتار را فرا گیریم
از دیگر دستاوردهای برخورداری امام مسجد از مدیریت قوی و منسجم ، مدیریت زمان است، امام جماعت باید با برخورداری از مدیریت قوی، برنامه ها را مختصر و مفید برگزار کند تا در مخاطبان دلزدگی ایجاد نشود.
یکی از مواردی که موجب خستگی و ملالت جوانان می‌شود انجام سخنرانی‌های طولانی یک‌ساعته یا بیشتر از آن می‌باشد که به هیچ وجه پسندیده نیست. عدم رعایت حد اعتدال در سخنرانی‌ها موجبات گریز جوانان از مساجد را فراهم خواهد ساخت. لذا باید کلام خود را با بیانی شیوا و جذاب برای مخاطبان ‌جوان ارائه کنیم تا به ذائقه آنان شیرین آید و شاهد حضور مستمر آنان در مسجد شویم. مداحی‌ها هم باید کوتاه و مستند بیان شوند. لذا خطیب و مداح باید حق مطلب را به خوبی ادا کنند، تا جوانان از این طریق به مساجد جذب شوند‌.
پیامبر ( صلّی الله علیه و آله )همواره امامان جماعت را به رعایت این نكته در نماز ترغیب می نمود.
امام علی ( علیه السّلام ) نیز می فرماید:«آخرین سخن محبوبم پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با من این بود كه: علی جان! در نماز جماعت حال ضعیفترین مأموم را مراعات كن.»7
در حدیثی دیگر از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در راستای پرهیز از افراط و تفریط و رعایت اعتدال در همه زمینه هایی كه به اداره مسجد برمی گردد آمده است:«كسی كه امامت گروهی را بر عهده گیرد و در برخورد با آنان و قرائت و ركوع و سجده و نشست و برخاست خود، راه اعتدال و میانه روی را در پیش نگیرد. نمازش مورد پذیرش خداوند قرار نمی گیرد و از كتفان او تجاوز نمی كند. چنین امامی نزد خداوند، همچون پادشاه ستمگر و متجاوزی است كه برای خیر و صلاح زیر دستان خود تلاشی نكرده و فرمان خدا را در میان آنان بپای نداشته است .....»8
لذا در نمازهای جماعت باید به طور معمول و متعارف برگزار شوند و امام جماعت از طول دادن نماز و خیلی آهسته خواندن آن پرهیز کرده‌، سوره‌های طولانی را در نماز نخواند، سجده‌ها را طولانی نکند. امام جماعت می تواند برای مسجد جدول برنامه هفتگی تنظیم کرده و سعی کند آن برنامه را اجرا نماید و جز در موارد خاص برنامه‌های آن را لغو نکند. بنابراین امام جماعت باید به طور سنجیده فعالیت كرده و مطابق طبع ظریف جوانان حرکت کند.

3. در پاسخ به شبهات جوانان پاسخگویی منطقی باشیم.
پرسشگری از ویژگیهای نسل جوان است به گونه ای كه اگر رابطه نزدیك تری با آنها برقرار شود یا فضای مناسب را ایجاد كنیم متوجه می شویم كه سئوالات زیادی نسبت به عملكرد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حال حاضر و حتی نسبت به عملكرد گذشته دارد. بدیهی است باید پرسشگری این نسل را ستود و با سعه صدر بدانها پاسخ داد و راه اندیشیدن را به آنها آموخت تا زمینه رشد استعداد های درونی ایشان فراهم شود و در این راه ائمه جماعات باید به موارد زیر توجه نمایند:
1ـ سعه صدر و گشاده رویی در برخورد با قشرهای گوناگون و توان جذب آنان به اسلام و مسجد؛ كه در روایت آمده است كه:«آلَهُ الرِیاسَهِ سَعَهُ الصَّدرِ»9«ابزار ریاست، سعه صدر است.»
یکى از راه‏هاى استحکام پیوند میان مسجد و جوان، رفع نیاز فکرى و معنوى جوانان مى‏باشد. جوانان ذهن خلاق و جستجو گرى دارند و همواره به دنبال کشف حقیقت و حل مسائل و پاسخ گویى به شبهات‏اند. علاوه بر آن امروز شبهه افکنى در حوزه فرهنگ دینى یکى از پر خطرترین جلوه‏هاى تهاجم فرهنگى در عرصه تربیت دینى است این شبهات به قول استاد مطهرى، گذرگاه خوبى هستند اما عدم پاسخ گویى به آن‏ها موجب تزلزل در عقاید واندیشه‏هاى دینى آنان مى‏گردد و پایه‏هاى تربیت دینى را سست مى‏گرداند. جوان اگر احساس کند که مسجد محلى براى پاسخ گویى به سؤالات اوست و در آن شخصیت ارزشمند‏ و فرهیخته‏اى است که درد او را درک مى‏کند، خواه ناخواه به سمت و سوى او متمایل مى‏گردد و دیگران رانیز با خود همراه مى‏سازد.
استاد مطهرى مى‏گوید: ما امروز از این نسل گله داریم که چرا با قرآن آشنانیست چرا در مدرسه‏ها قرآن یاد نمى‏گیرند حتى به دانشگاه هم که مى‏روند از خواندن قرآن عاجزند البته جاى تأسف است که این طور است اما باید از خودمان بپرسیم ما تاکنون چه اقدامى در این راه کرده‏ایم؟ آیا با همین فقه و شرعیات و قرآن که در مدارس است توقع داریم نسل جوان با قرآن آشنایى کامل داشته باشد؟ قرآن از مؤمنان مى‏خواهد که سخنانشان محکم و استوار باشد »قولوا قولاًسدیاً؛10این نکته در تربیت دینى و جذب جوانان بسیار مهم و حیاتى است که سخنان مربى باید همچون سدى محکم جلوى امواج مختلف مقاوم باشد.11

4. ارتباط چهره به چهره را فراموش نكنیم
شاید بتوان گفت ارتباط، یکی از قدیم‌ترین و در عین حال عالی‌ترین دستاوردهای بشر بوده است. در اسلام نیز آموزه‌های نورانی فراوانی وجود دارد که پیروان خود را به ارتباطی موفق و مؤثر فرامی‌خواند.
در اسلام، خوشرویی و برخورد خوب با دیگران، پایه ارتباطات اجتماعی است و آثار فراوانی برای آن بیان شده است. با شناخت مخاطبان خود که دارای چه روحیات و احساساتی هستند می تواند بر تأثیرگذاری و تربیت ایشان تأثیر بگذارد
معمولاً ارتباط امام جماعت با مخاطبان تنها در مسجد برقرار است در صورتی كه این ارتباط آنگاه می تواند زمینه ساز پیوند محكم مخاطب با مسجد و نماز شود كه پا فرا تر گذاشته و به حوزه زندگی فردی و اجتماعی افراد نیز تسری یابد. آنگاه است كه امام جماعت به سان طبیبی درمانگر به كمك درمندان جامعه می شتابد و از حالت انزوا خارج می شود.
از دیگر سو روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان جوانان به شمار ‌رود. امام جماعت برای اینکه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی کند. او می‌تواند در مشکلات، آنان را یاری کند، موفقیت‌هایشان را به آنان تبریک بگوید، از ناراحتی و غم‌‌هایشان ابراز تأسف کند، هدایای کوچکی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم کند، در صورت امکان، روز تولدشان را به آنان تبریک بگوید و کارهای دیگر که با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.
بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینکه امام جماعت به آنان احترام می‌گذارد و به شکل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان کرده، احساس شخصیت می‌کنند، به امام جماعت نزدیک شده و مطالبی را که نمی‌توانند بیان کنند کتبی با امام جماعت در میان می‌گذارند.
البته امام جماعت پیش از اینکه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، به باید طور کامل از نیازها و روحیات، ارزش‌ها، خواسته‌ها، سلیقه‌ها، توان‌ مندی‌ها و آسیب‌هایی که جوان را تهدید میکند و راه‌های رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت می‌تواند فعالیت‌ها و برخوردهای خود را با جوانان به شکلی تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بکشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.
شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یکی از مهم ترین کارهایی است که امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه کارهای درست در جهت رفع موانع لازم است.
آشنایی با مهارتهای ارتباطی این امکان را به ما می‌دهند که به شکلی راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کرده، بر مجموعه ارتباطی خود بیفزاییم. این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مثبت و مؤثر فرد با انسان‌های دیگر کمک می‌کند. در مهارت‌های ارتباطی، ما با روش شروع، ادامه و پایان یک ارتباط آشنا می‌شویم.
امروزه اگر چه اكثر ارتباطات و تعاملات جوانان از دریچه اینترنت و دیگر وسایل ارتباط جمعی انجام می شود اما با هم ارتباط چهره به چهره با مخاطب به عنوان روشی سنتی از كاركردی كارآمد برخوردار است چرا كه فناوری روز غرب فاقد روح و عطوفت است و در بسیاری از موارد كاری كه ارتباط چهره به چهره می كند این وسایل قادر به انجام آن نیستند.در فضای مجازی همه با تخیل زندگی كرده و این فضا در حقیقت با واسطه تصویر سازی است كه تاثیر خود را می گذارد و در شرایط مختلف امكان دارد كه افراد به تصویر خود ساخته نیز اطمینان نكنند ولی در فضای واقعی این ذهنیت بعنوان عامل بازدارنده وجود نداشته و ارتباطات صددرصدی شكل می گیرد لذا تاثیر ارتباط چهره به چهره چندین برابر ارتباط در فضای مجازی بوده و متولیان امر نباید فرصت دیدار با جوانان را به سادگی از دست دهند.12
بدیهی است این در ارتباطها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشک، مقدس نما و تعصب گرا (به اصطلاح پیرمردانه) خلاصه نشود.

5. از تراکم کاری و اشتغال فراوان خود بكاهیم
كسی كه مسئولیت كاری را بر عهده می گیرد باید فرصت و دقت لازم را داشته باشد و چه مسئولیتی بالاتر از امام جماعتی كه مسئولیت هدایت مردم را عهده دار است. هر گاه مسجد بخواهد نقش خود را به خوبی ایفا كند نیازمند آن است كه امام جماعت از نظر وقت و برنامه ریزی به اندازه كافی سرمایه گذاری كند و اهتمام جدّی به مسجد و برنامه های آن داشته باشد. عمل پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این زمینه الگوی خوبی برای ماست. آن حضرت پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و بخشی از این وقت را صرف پاسخ گویی به پرسشهای مسلمانان می نمود.13
امام جماعت باید در حد امكان در اختیار مسجد باشد ؛یا اینكه حداقل چند شغله نباشد . اگر امام جماعت چند شغله باشد، باید نایب برای مسجد بفرستد و امام غیر راتب نمی تواند همه وظایف امام جماعت را ادامه دهد و در عین حال این عدم تبات خود به رابطه مخاطبان با امام جماعت لطمه خواهد زد.
امروزه برخی با وجود حجم كاری و اشتغالات فراوان در مناصب مختلف عهده دار اقامه نماز در مساجد می شوند بدیهی است این شخص توانایی انجام این رسالت عظیم را به شكل مطلوبی نخواهد داشت و تنها به اقامه نماز اكتفا خواهد كرد. از دیگر سو این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود. در حالی كه رفتن به مسجد نیاز به امنیت روحی و آمادگی جسمی و روحی دارد.

ادامه دارد...

این مطلب را به اشتراک بگذارید :