تمرکز و حضور قلب در نماز
بزرگان برای به دست آوردن حضور قلب در نماز عواملی را ذكر كرده اند كه مهم ترین آن ها عبارتند از :

1- اهمیت دادن به نماز:عارف بزرگ میرزا جواد آقا ملكی تبریزی می گوید: حضور قلب سببش همت آدمی است، زیرا قلب تابع همت بوده و اگر همت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بیش تر باشد، قلبش هم بیش تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بیش تر باشد، غفلتش از غیر نماز بیش تر خواهد بود.
2- شناخت و آگاهی:هرمقدار معرفت انسان به حق تعالی بیش تر باشد، احساس او نیز بیش تر خواهد بود و در برابر پروردگار خاضع و خاشع خواهد بود و خداوند را ناظر و حاضر خواهد دید.
3- فهم معانی نماز:در نماز باید مراقب كلمات بود. با تمرین بیش تر، كلمات بیش تری را با معانی آن ادا نمایید.
4- آمادگی قبل از نماز:كسی كه می خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد و وضو را به صورت كامل انجام دهد و قبل از نماز لحظاتی را با خدا خلوت كند. امام صادق (ع) می فرماید:
«هنگامی كه به قصد نماز به جانب قبله ایستادی، دنیا و آن چه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش كن. قلبت را از هر شاغلی كه تو را از یاد خدا باز می دارد، فارغ ساز و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده كن. به یاد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روزی كه هر انسانی اعمال از پیش فرستاده اش را آشكار می سازد ».
5- رعایت مستحبات نماز:از اسباب حضور قلب، رعایت احكام و آداب نماز است، مانند نگاه كردن به محل سجده در حال قیام، نگاه كردن بین دو پا در حال ركوع، نگاه كردن به دامن در حال تشهد و سلام و چسباندن دست ها به بدن در حال قیام و غیره.
از هنگام وضو ساختن، دل را به خدا بسپار و با گفتن اذان و اقامه و توجه به معانى و مفاهیم بلند آن، جان و روح و قلب را به آن خط نورى ملكوتى اتصال بده كه از كعبه تا عرش و از آن جا تا حقیقت اسما و صفات و از آن فراتر تا «ذات احدیّت» امتداد دارد.
پس از اقامه گفتن و قبل از ورود به نماز، به ابراهیم خلیل تأسى كن و بگو:«انّى وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنیفاً و ما انا من المشركین»؛ روى خود را به سوى كسى كردم كه آسمان‏ها و زمین را آفریده، من در ایمان خود خالصم و از مشركان نیستم.
سپس با حضور قلب و توجه به معانى الفاظ بگو: «انّ صلوتى و نسكى و محیاى و مماتى للَّه ربّ العالمین»؛ بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانیان است.
آن گاه كه در آستانه تكبیر قرار گرفتى، گناهان خویش را به یاد آور و به عظمت خالق توجه نما و حقارت خویش را در نظر آور و بگو:«یا محسن قد اتاك المسى و قد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسى انت المحسن و انا المسى بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منّى؛
اى خداى نیكوكار! بنده گناهكارت به در خانه تو آمده است، و تو امر كرده‏اى كه نیكوكار از گناهكار بگذرد. تو نیكو كارى و من گناهكارم. به حق محمد و آل محمد، رحمتت را بر محمد آل محمد بفرست و از كارهاى زشتى كه مى‏دانى از من سر زده بگذر».
6- انتخاب مكان مخصوص و اختصاص وقت مناسب برای نماز.
7- فراغت قلب:یكی از مهم ترین اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا بر نخیزی از سر دنیا و هر چه هست با یار خویشتن نتوانی دمی نشست
حضرت امام خمینى در مورد راه هاى تحصیل حضور قلب مى گوید:
« آنچه باعث حضور قلب شود، دو امر است:
یكى فراغت وقت و قلب و دیگر فهمیدن اهمیت عبادت . مقصود از فراغت وقت آن است كه انسان در هر شبانه روزى براى عبادت خود وقتى را معیّن كند كه در آن وقت خود را موظف بداند فقط به عبادت بپردازد . اشتغال دیگرى را براى خود در آن وقت قرار ندهد. انسان اگر بفهمد كه عبادت یكى از امور مهمى است كه از كارهاى دیگر اهمیتش بیش تر بلكه طرف نسبت با آن ها نیست [= قابل مقایسه نیست] البته اوقات آن را حفظ مى كند و براى آن وقتى موظف مى كند. از فراغت وقت ‌مهم تر فراغت قلب است و آن چنان است كه انسان در وقت اشتغال به عبادت، خود را از اشتغالات و هموم دنیایى فارغ كند و توجه قلب را از امور متفرقه و خواطر متشتّته [=پراكنده] منصرف نماید و دل را یكسره خالى و خالص براى توجه به عبادت و مناجات با حق تعالى نماید و تا فراغت قلب از این امور حاصل نشود، تفرغ براى او و عبادت او حاصل نشود».
8- رفع موانع:پرخوری، جلوگیری از ادرار، كسالت و خستگی، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز می شود. رفع این موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نایدت نور
9ـ احساس و درك عظمت و بزرگى خدا.درك عظمت و بزرگى هر كسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیش تر شود، ‌بزرگى و عظمت او بیش تر جلوه گر خواهد شد. اگر كسى به عظمت و بزرگى خدا پی ببرد، ‌طبعاً‌ خضوع و خشوع بیش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
ابان بن تغلب می‌گوید: به امام صادق(ع) گفتم: على بن الحسین(ع) را دیدم وقتى كه به نماز می ایستاد، رنگ به رنگ مى شد. فرمود: آرى او خدایى را كه در برابرش ایستاده بود، كاملاً مى شناخت. امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعینهم؛آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان كوچك جلوه می‌كند».
10ـ جلوگیرى از هرزگى قوه خیال:یكى از بزرگ ترین عوامل حواس پرتى در نماز، ‌هرزگى و پراكندگى قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه اى به وسیله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز كنیم، ‌ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، ‌در نتیجه در نماز فكر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. كسى كه قبل از نماز با دیگرى بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
11ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز:اگر كسى ركوع و سجود را مقدارى طولانى كند و با حال خوشی اذكار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
12ـ حالت خاصی در نماز كه بیانگر خضوع است، در خشوع كه حالت قلبى است، تأثیر مى گذارد.
13 -بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و. . . در نماز مؤثر است.
14 -دوری از غذاهای شبهه ناك و حرام و اموالی كه از طریق غیر مشروع به دست می آید، در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است.
15 -رعایت آدابی از قبیل مسواك زدن، ‌انگشتر به دست كردن، ‌عطر زدن و. . . كه باعث آمادگی و تمیزی و پاكی انسان می شود. این كارها موجب بهره برداری هر چه بیش تر از بركات معنوی نماز می شود.
16 -ترك گناه:كسى كه به خیانت به مردم، كلاه برداری، رشوه خواری، اختلاس، ‌تهمت، غیبت و غیره فكر مى كند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه كند. هر چه هست ،غیر خدا است.  دل ز دل بردار اگر بایست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طریق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گیرد و با گرفتن لذت شیرینى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :