بسم الله الرحمن الرحیم

قنوت چیست و به چه معناست؟

قنوت در لغت به معنای فرمانبرداری کردن، به سوى خدا فروتنى كردن و تواضع کردن برای خدا گفته شده است و از این معنی است قول خداوند تعالی: «وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ»؛ مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا. (احزاب، 35)

و در اصطلاح دعایی که در رکعت دوم نماز در پایان حمد و سوره خوانده می‌شود با آداب خاص را قنوت گویند.

اهمیت قنوت نماز

قنوت در رکعت دوم نمازهای واجب و مستحب، یکی از سنت های نبوی و مستحبات مؤکد مذهب تشیع است. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْقُنُوتِ فَقَالَ فِی کلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ وَ نَافِلَةٍ؛ امام صادق علیه السلام در جواب پرسش گری که از قنوت پرسیده؛ می فرمایند: هر نماز واجب و مستحب قنوت دارد. و ترک آن را موجب کامل نبودن نماز می داند. مَنْ تَرَک الْقُنُوتَ رَغْبَةً عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛ کسی که از روی بی میلی قنوت را رها کند، نمازش کامل نیست» (الکافی، ج 3، ص 340).

در روایت دیگری آمده: «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اقْنُتْ فِی کلِّ رَکعَتَینِ فَرِیضَةٍ أَوْ نَافِلَةٍ قَبْلَ الرُّکوعِ؛ در رکعت دوم نماز مستحبی و واجب، قنوت بخوان» (کافی، ج 3، ص340).

امام باقر علیه السلام قنوت را از سنت های نبوی به حساب آورده و در مورد فراموش کردن قنوت که مورد سؤال واقع شدند؛ فرمودند: «رَجُلٌ نَسِی الْقُنُوتَ فَذَکرَهُ وَ هُوَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ یسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ ثُمَّ لْیقُلْهُ ثُمَّ قَالَ إِنِّی لَأَکرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یرْغَبَ عَنْ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله  أَوْ یدَعَهَا؛ کسی که قنوت را فراموش کرد؛ حتی اگر در راه باشد رو به قبله بایستد و آن را به جا آورد. سپس فرمودند: من خوش ندارم کسی از سنت رسول الله صلی الله علیه و اله  روی گردان و آن را ترک نماید» (کافی، ج 3، ص340).

ذکر دعای قنوت هر چه طولانی تر باشد؛ بهتر است. «وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله أَطْوَلُکمْ قُنُوتاً فِی دَارِ الدُّنْیا أَطْوَلُکمْ رَاحَةً یوْمَ الْقِیامَةِ فِی الْمَوْقِفِ؛ هر کس در دنیا قنوتش طولانی تر باشد در قیامت آسایش طولانی تری دارد.» (من ‏لا یحضره ‏الفقیه، ج 1، ص 487).

در دعاهای قنوت، کیفیت دعا و نوع دعا را هم مشخص کرده اند. در روایتی آمده است که در قنوت روز جمعه، تمجید خدا و صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و دعا برای فرج باشد. یا در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: الْقُنُوتُ فِی الْفَرِیضَةِ الدُّعَاءُ وَ فِی الْوَتْرِ الِاسْتِغْفَارُ؛ در قنوت نمازهای واجب، دعا کنید و در نماز وتر نافله شب، استغفار نمایید. (کافی، ج 3، ص339).

برخی از بهترین دعاهای قرآنی برای قنوت نماز

در دعاهای قنوت، کیفیت دعا و نوع دعا را هم مشخص کرده اند. در روایتی آمده است که در قنوت روز جمعه، تمجید خدا و صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و دعا برای فرج باشد.

یا در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: «الْقُنُوتُ فِی الْفَرِیضَةِ الدُّعَاءُ وَ فِی الْوَتْرِ الِاسْتِغْفَارُ؛ در قنوت نمازهای واجب، دعا کنید و در نماز وتر نافله شب، استغفار نمایید. (كافي، ج‏3، ص،340)

مستحب است در قنوت نماز این ذکر خوانده شود: «لا اله الا الله الحلیم الکریم لا اله الا الله العلى العظیم سبحان الله رب السموات السبع و ربّ الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و ربّ العرش العظیم و الحمد للّه ربّ العالمین» و نیز آیه شریفه: «ربّنا اغفرلى و لوالدىّ و للمؤمنین یوم یقوم الحساب». هم چنین آیه شریفه: «رَبّنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمه انک انت الوهّاب»

چند دعای قرآنی برای قنوت نماز:

*خیر دنیا و آخرت

۱- رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ، (بقره، 201)

 اى پروردگار ما، در دنیا و آخرت به ما خیر و خوبى عطا فرما، و ما را از شکنجه آتش حفظ نما.

*پایداری در دین

۲- رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ، (آل عمران، ۸)

پروردگارا، پس از آن که ما را هدایت فرمودى ، قلبهایمان را نلغزان و از لطف خویش به ما رحمتى عطا فرما، که همانا تویى بخشنده بدون منت .

* بخشش گناهان

3- رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ، (آل عمران، ۱۶)

پروردگارا، همانا که ما ایمان آورده ایم، پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب آتش نگاه دار.

*درخواست صبر

4- رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمین، (اعراف، ۱۲۶)

پروردگارا، قلب ما را از بردبارى سرشار فرماى، و ما را مسلمان بمیران.

*طلب سعه صدر

۵- رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِّن لِّسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی، (طه، ۲۵ – ۲۸)

پروردگارا، سینه مرا گشایش ده، و کارم را بر من آسان فرماى، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را بفهمند.

*طلب آمرزش برای والدین

۶- رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ، (ابراهیم، 41)

اى پروردگار ما، مرا و پدر و مادرم را و ایمانمان را در روزى که حساب برپا مى گردد بیامرز.

*درخواست رحمت و بخشش

۷- رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ، (اعراف، ۲۳)

پروردگارا، ما به خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نیامرزى و بر ما رحمت نیاورى، همانا که ما از زیانکاران باشیم.

*درخواست خشنودی خدا

۸- رَبِّ أَوْزِعْنی‏ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی‏ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلى‏ والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَدْخِلْنی‏ بِرَحْمَتِکَ فی‏ عِبادِکَ الصَّالِحین، (نمل، ۱۹)

 پروردگارا، مرا توفیق عنایت فرماى تا شکر نعمت تو را به جاى آورم ؛ نعمتى که به من و به پدر و مادرم عطا فرمودى . و توفیق عنایت فرماى تا کارى شایسته انجام دهم که تو را خشنود سازد و به رحمت خود، مرا در زمره بندگان صالحت درآور.

*توفیق اقامه نماز

۹- رَبِّ اجْعَلْنی‏ مُقیمَ الصَّلاهِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعا. (ابراهیم، ۴۰)

 پروردگار من ، مرا و فرزندانم را بر پا دارنده نماز قرار بده و دعایم را بپذیر.

* طلب ثبات قدم و پیروزی بر دشمنان

10- رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ إِسْرَافَنَا فىِ أَمْرِنَا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصرْنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْكَفِرِينَ. (آل عمران، 147)

* درخواستی ویژه برای همسر و فرزندان

11- رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّيَّتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا، (فرقان، 74)

* آمرزش گناهان

12- اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ.

* حمد و ستایش خدای متعال

13- « لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبُّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.

نيست خدايي سزاوار پرستش مگر خداي يكتاي بي همتائي كه صاحب حلم وكرم است ، نيست خدايي سزاوار پرستش مگر خداي يكتاي بي همتائي كه بلند مرتبه وبزرگ است، پاك ومنزه است خداوندي كه پروردگار هفت آسمان و هفت زمين است ، وپروردگار هرچيزيست كه در آسمانها وزمينها ومابين آنهاست وپروردگار عرش بزرگ است ، وحمدوثنا مخصوص خداوندي است كه پرورش دهنده تمام موجودات است.

مستحبات قنوت نماز

گفتن تکبیر و بالا بردن دست ها تا نزدیک گوش پیش از قنوت؛

بالا آوردن دست ها تا مقابل صورت و قرار دادن کف دست ها رو به آسمان در هنگام قنوت؛

چسباندن همه انگشت ها به هم به جز انگشت شست؛

نگاه هنگام قنوت به کف دستان باشد؛

طولانی کردن قنوت؛

بلند خواندن ذکر قنوت در نماز فرادا؛

قضا نمودن قنوت بعد از نماز در صورت فراموشی. (رساله مراجع معظم تقلید)

ترک قنوت نماز

نخواندن قنوت در روایات مذمت شده است:

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ تَرَكَ الْقُنُوتَ رَغْبَةً عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛ امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که قنوت نماز را از روی بی‌رغبتی به آن ترک کند نمازی برای او نیست (نماز کاملی نخوانده است و شرایط کمال نماز را ندارد) (كافي، ج‏3، ص339)

و مراجع معظم تقلید فرموده‌اند اگر کسی پیش از رکوع، قنوت را فراموش کرد مستحب است بعد از رکوع قنوت را انجام دهد.

و حتی بعد از نماز هم اگر کسی یادش آمد که قنوت نماز را نخوانده است مستحب است رو به قبله کند و دعایی به نیت قنوت فراموش بخواند.

عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع رَجُلٌ نَسِيَ الْقُنُوتَ فَذَكَرَهُ وَ هُوَ فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ فَقَالَ يَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ ثُمَّ لْيَقُلْهُ ثُمَّ قَالَ إِنِّي لَأَكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَرْغَبَ عَنْ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص أَوْ يَدَعَهَا. (كافي، ج‏3، ص34)

چند نکته درباره قنوت نماز

۱- در قرآن کریم و آثار دعایی و مناجاتی معصومین علیهم السلام (دعای کمیل و…) دعاهای فراوانی وجود دارد که برای این منظور مناسب است.

۲- در قنوت نمازهای واجب و مستحب می توان هر ذکری و دعایی را خواند.

۳- اولویت در انتخاب دعا حال و اقتضای روحی انسان است.

۴- یکی از بهترین دعاها و ذکرهای قنوت، صلوات بر محمد وآل محمد علیهم السلام و لعن بر دشمنان آنها است.

5- معمولاً در قنوت حضور قلب نمازگزار بیشتر از بقیه جاهای نماز است لذا سعی کنید این حضور قلب را به قبل و بعد از قنوت نیز گسترش دهید تا به مرور در بقیه اجزاء نماز حضور قلب حاصل شود.

آیا می توان قنوت را به فارسی گفت؟

برخی از علما از جمله آیات عظام خمینی، بهجت، خامنه ای و نوری همدانی فارسی خواندن قنوت در نماز واجب را جایز می دانند.

عده ای از علما از جمله آیات عظام سیستانی، گلپایگانی، خوئی، زنجانی، تبریزی و صافی احتیاط مستحب را در آن می دانند که ذکر قنوت غیرعربی نباشد.

بعضی دیگر از جمله آیات عظام مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی معتقدند که ذکر قنوت بنا بر احتیاط واجب باید به عربی باشد.

فلسفه قنوت و آثار آن چیست؟

نمازگزار در میان نماز، این اجازه را می یابد که با بالا بردن دست های خود، به دعا بپردازد و خواسته هایش را مطرح کند. قنوت در همه نمازهای واجب، پیش از رکوع دوم مستحب است و بهتر است ترک نشود.

درباره فلسفه و رموز قنوت، می توان چنین گفت:

1. قنوت، بهترین حالت نیایش و طلب حاجت از خداست. نمازگزار در این حالت سر خود را به هدفی خم می کند و دست هایش را فروتنانه بالا می برد. بدین وسیله، نیازمندی خود را به نمایش درمی آورد.

2. قنوت، مناجات و راز و نیاز صمیمانه با خداست. در قنوت، نمازگزار از حالت رسمی خارج می شود و با دعاها و ذکرهای گوناگون، به درد دل کردن با خدا می پردازد.

این شیرین ترین لحظه ای است که در دیگر رکن ها و کارهای نماز کمتر دیده می شود.

3. قنوت، وسیله ای برای آسان گرفتن مراحل حساب رسی در قیامت است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «اَطْوَلکُم قُنوتاً فی دارِ الدُّنیا، اَطْوَلُکم راحَةً فِی الْمَوْقِفِ یَوْمَ الْقِیامَةِ؛ کسی که در دنیا (در نماز) قنوت طولانی داشته باشد، در قیامت راحت ترین فرد در موقف (حساب رسی) خواهد بود». (بحارالانوار، ج82، ص199)

4. قنوت و دعای آن، نشانه فروتنی و خداخواهی انسان است. خداوند می فرماید:

وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ  إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ مرا (با خلوص دل) بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم. آنان که از (دعا و) عبادت من اعراض و سرکشی کنند، زود باشد که با ذلت و خواری، داخل جهنم شوند. (غافر، 61)

5. توجه واقعی به خدای آسمان ها و زمین است نمازگزار با بالا بردن دست های خود به سوی آسمان، به بزرگی خدا اعتراف می کند و همه چیز و همه کس را از او می داند. خداوند در همه جا حضور دارد؛ ولی بیشتر ما انسان ها به این مطلب توجه نمی کنیم. ازاین رو، بهترین حالت این است که دست ها را به سمت فضای بی کران آسمان بگیریم و خدای خود را، در هر کجا که هست، یاد کنیم و از او یاری بخواهیم.

6. تکمیل کردن نماز است. امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که از روی عمد قنوت نماز را ترک کند، نمازش، نماز (کاملی) نیست». (اسرار الصلاه، جوادی آملی، ص113)، (كافي، ج‏3، ص339).

چند نکته درباره دعای ربنا آتنا فی الدنیا حسنه ...

یکی از بهترین دعاهای قنوت که به ما نحوه دعا کردن را نیز آموزش می‌دهد (خیرخواهی) دعای:

رَبَّنَا ءَاتِنَا فىِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فىِ الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ (بقره، 201)

که امام صادق علیه السلام در تفسیر آن فرموده:

فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- رَبَّنا آتِنا فِي‏ الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي‏ الْآخِرَةِ حَسَنَةً رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَ الْمَعَاشُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِي الدُّنْيَا. (كافي، ج‏5، ص71)

امام صادق عليه السّلام در تفسير قول خداى عزّ و جلّ‏ رَبَّنا آتِنا فِي‏ الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي‏ الْآخِرَةِ حَسَنَةً (ما را از نعمتهاى دنيا و آخرت هر دو بهره‏مند گردان) فرمود: در آخرت، خشنودى خدا و وعده بهشت، و در دنيا، گشايش در روزى و معاش و نيك‏خوئى است.

و در روایت دیگر در تاثیر این دعا می‌خوانیم:

وَ رُوِيَ‏ أَنَّ النَّبِيَّ ص دَخَلَ عَلَى مَرِيضٍ فَقَالَ مَا شَأْنُكَ قَالَ صَلَّيْتَ بِنَا صَلَاةَ الْمَغْرِبِ فَقَرَأْتَ الْقَارِعَةَ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ لِي عِنْدَكَ ذَنْبٌ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِي بِهِ فِي الْآخِرَةِ فَعَجِّلْ ذَلِكَ فِي الدُّنْيَا فَصِرْتُ كَمَا تَرَى فَقَالَ ص بِئْسَمَا قُلْتَ أَ لَا قُلْتَ‏ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ فَدَعَا لَهُ حَتَّى أَفَاق‏؛ روایت شده روزی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله به عیادت بیماری مشرف شده و از حال ایشان سوال کرد. بیمار گفت: در نماز مغرب سوره قارعه را خواندم (و تحت تاثیر قرار گرفتم) پس از خدا درخواست کردم اگر گناهی مرتکب شده‌ام که تو می‌خواهی در آخرت مرا به خاطر آن عذاب نمایی این عذاب را در دنیا به من برسان؛ بعد از این دعا اینگونه شدم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود دعای بدی کرده‌ای و چرا نگفتی آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ (خدایا! در دنیا به ما حسنه عطا کن و در آخرت نیز حسنه عطا کن و ما را از عذاب آتش دور نما). پس پیامبر برای او دعا کرد تا خوب شد. (بحار الأنوار، ج‏78، ص17)

این مطلب را به اشتراک بگذارید :