بسم الله الرحمن الرحیم

نویسنده: محسن ابراهیمی

آسیب های تمرکز بر رفتار مذهبی در محیط های آموزشی

برخورد به شیوه تحکم آمیز

انسان به اقتضاى فطرت الهى خود و به دليل آن كه موجودى است چند بعدى و به اعتبار كرامتى كه خداوند براى او مقرّر نموده، موجودى است مختار و كرامت خويش را مى تواند با اختيار خود كسب نمايد. از ديدگاه اسلام، انسان موجودى است كه داراى ميل ها و جاذبه هاى معنوى است كه ساير موجودات فاقد آن مى باشند. انسان قادر است در برابر ميل هاى درونى خود ايستادگى كند و فرمان آن ها را اجرا نكند يا به بعضى از آن ها پاسخ گويد و بعضى ديگر را مهار نمايد يا از آن ها در جهتى خاص استفاده كند.                                                         
اين توانايى انسان به حكم نيرويى است كه آن را "اراده" مى نامند و تحت فرمان عقل عمل مى كند. اين توانايى بزرگ از مختصات انسان است و براساس اين توانايى است كه انسان يك موجود آزاد، انتخابگر و صاحب اختيار مى باشد.
در قرآن و آموزه های اسلامى، دلايل متعددى وجود دارد که دلالت بر آزادى و اختيار انسان می کند. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.  اِنّا هَديناهُ السَّبيلَ اِمّا شاكراً و اِمّا كفوراً ما راه راست را به او (انسان) نشان داديم؛ يا شكرگزار خواهد بود يا كفران خواهد ورزيد.[1]
2. فَمن شاءَ فليُؤمِن و مَن شاءَ فَليكفر پس هركه مى خواهد ايمان بياورد و هر كه مى خواهد كفر بورزد.[2]
3. كلُّ نفس بِما كَسبت رهينة هر كس در گرو اعمالى است كه آن را كسب كرده.[3]

از طرف دیگر اين كه انسان مى تواند مشرك باشد يا موحّد و وجود انبياء(عليهم السلام) و نیز تعليم و تربيت در اجتماع و مسئول بودن انسان، همگی دلایل روشنی بر اختيار و امکان انتخابگری اوست.

بر همین اساس در دعوت نوجوانان و جوانان به دين و رفتارهای دینی، بايد به گونه اى عمل كنيم كه آن ها احساس آزادى كنند و با توجه به اين موضوع كه انسان فطرتاً خدا جوست، با تذكر روش هاى صحيح، اين فطرت را در وجود آنان بيدار نموده و آن ها را به طرف پذيرش دين سوق دهيم.

پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) نيز با نرم خويى و با زبان ليّن افراد را به دين اسلام دعوت مى كردند. خداوند متعال مى فرمايد: اَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النّاسَ حَتّى يَكوُنوامؤمنين اى رسول! تو كى می توانى مردم را با جبر و اكراه مؤمن گردانى؟[4]

و يا در جای دیگر مى فرمايد: اِنَّما عليكَ الْبَلاغُ اِنَّما اَنْتَ مُنْذِرُ كار تو فقط ابلاغ است، تو فقط منذر هستی.[5]

 بنابراين، نبايد در یک محیط آموزشی برای ترغیب به رفتارهای دینی و عبادی از جمله نماز دانش آموزان و یا دانشجویان را مجبور کرد و یا از طرف دیگر به آن ها مزاياى زيادى داد به گونه ای که جنبه انتخاب آگاهانه آنان را تحت تأثیر شدید قرار دهد. هنر آن است که بدون استفاده از اين دو حربه تهديد و تطميع، بتوان مخاطب را به عقيده اى دعوت کرد. در این صورت است که آن نگرش درونى خواهد شد. يعنى اعتقادى كه نه شدیداً متأثر از جلب منفعت است و نه کاملاً به دليل ترس از قدرت.

در دين اسلام، تأكيد فراوان بر اين مطلب مى شود كه پذیرش دين تقليدى نيست و انسان ها نباید مسخ و مسحور تبلیغ یا تهدید دینی گردند. بلكه بايد با آگاهى کامل و آزادى تمام آن را بپذيرند. بنابراين، بايد تلاش كنيم كه در فضاهای آموزشی که پایگاه اندیشه ورزی دانش آموزان و دانشجویان است، به طريقى مثبت و متفکرانه به مناسک دينی بویژه نماز دعوت نماييم.

 دكتر زهرا مصطفوى در خاطره ای از امام خمینی(ره) چنین نقل مى كند: همسرم به دليل عادت خانوادگى، دخترم را از خواب صبحگاهى بيدار مى كرد و به نماز وا مى داشت. امام(ره) وقتى از اين ماجرا خبردار شدند، براي همسرم پيغام فرستادند كه "چهره شيرين اسلام را به مذاق بچه تلخ نكن." اين كلام آن چنان مؤثر افتاد و اثر عميقى بر روح و جان دخترم به جاى گذاشت كه بعد از آن خودش سفارش كرد كه براى نماز صبح به موقع بيدارش كنم.

اجبار کردن به نماز جماعت

از همین رو برگزاری نمازهای جماعت اجباری در برخی مدارس‌ و دستورالعمل‌های‌ خشک، افراطی و آمرانه اولیا یا مربیان در ارتباط با بـعضی از آمـوزه‌های دیـنی‌ و سختگیری‌های‌ غیر ضروری نسبت به کودکان و نوجوانان نمی‌تواند در دراز مدت‌ تأثیر‌ چندانی در شکل‌گیری باورهای مطلوب مذهبی و بالطبع پدیدآیی رفتارهای متعادل و متعالی‌ داشته‌ باشد.

اقامة نماز جماعت در مدارس باید با رعایت كامل نكات تربیتی در سنین مختلف و جلوگیری از خستگی، ملالت و دلزدگی دانش‌آموزان، انجام شود. لذا باید سعی نمود از طولانی شدن نماز جماعت جداً خودداری شود. دعاها، ذكرها و تعقیبات نماز به ‌صورت مختصر و در حدّ امكان با لحنی جذّاب و در پاره ای موارد ترجمة فارسی آن‌ها خوانده شود. سخنرانی بعد از نماز جماعت به ‌صورت كوتاه و در خصوص مسایل تربیتی و نیازهای دانش‌آموزان ارایه شود.

کنجکاوی در عبادات نوجوانان

یکی از آسیب های جدی در تمرکز بر رفتار مذهبی و بویژه در ترغیب به نماز که تربیت دینی نوجوانان و جوانان را تهدید می کند، کنجکاوی ها و پیگیری های بی مورد در امور عبادی آن ها خصوصاً نماز است.

نوجوان و جوان علاقه به داشتن حریمی شخصی، خلوت و به دور از نظارت های همه جانبه دارد. حال اگر این ویژگی طبیعی این دوران با کنجکاوی های غیر تربیتی در اموری چون نماز مورد خدشه قرار گیرد نه تنها نتیجه بخش نخواهد بود بلکه سبب دلزدگی نسبت به نماز خواهد شد.

بسیاری از اوقات پیگیری های پلیسی که در برخی محیط های آموزشی برای امور مذهبی چون نماز صورت می گیرد، آثار مخرب بلندمدتی در ذهنیت و گرایش دانش آموزان و دانشجویان برجای خواهد گذاشت.

همسر بزرگوار امام خمینی(ره) در خاطره ای زیبا از ایشان چنین می گوید:

امام کسی را برای نماز صبح بیدار نمی کردند. امام مقید بودند که تذکر بدهند. گاهی از اوقات که از بچه ها می پرسیدند نماز خوانده اید؟ همین که پاسخ می شنیدند: بله خوانده ایم، قبول می کردند و دیگر کنجکاوی و پیگیری نمی کردند.[6]

این مطلب را به اشتراک بگذارید :