بسم الله الرحمن الرحیم

نویسنده: محسن ابراهیمی

نماز و دروس معارف اسلامی

یکی از بسترهای اصلی انتقال مفاهیم و آموزه های دینی دروس معارف و بینش اسلامی است. دربارۀ میزان و کیفیت اثرگذاری این دروس که در کلیه مقاطع تحصیلی عمومی و تکمیلی گنجانده شده است، چالش های زیادی در میان صاحب نظران علوم تربیتی و برنامه ریزان آموزشی وجود دارد. اما صرف نظر از مقدار اثربخشی دروس معارف و بینش اسلامی، آن چه که امروز شاهد آن هستیم، سهم پررنگ ساعات درسی معارف در انتقال باورها، ارزشها و رفتارهای دینی است که در صورت عدم مدیریت آن، تبدیل به عاملی برای ایجاد نگرش های منفی دربارۀ آموزه های اسلامی خصوصاً جلوه های عبادی آن مانند نماز خواهد شد. مقام معظم رهبری درخصوص اهمیت دروس معارف و بینش اسلامی و نقش آن در موضوعی چون نماز می فرمایند: در كلاس‌هاي دروس ديني مدارس و دانشگاه‌ها، درس نماز جايگاه خود را بازيابد و سخنان سنجيده و افكار بلند در بازشناسي نماز فراهم و در معرض ذهن و دل دانشجويان و دانش آموزان گذاشته شود. [1]

 بایسته های معلمان و اساتید معارف

نقش و جایگاه معلمان و دبیران دروس معارف و بینش اسلامی در ایجاد باور و گرایش به سمت نماز قابل انکار نیست. به منظور آگاهی از میزان علاقه دانش آموزان و دانشجویان به اساتید دروس معارف و بینش اسلامی و نیز کیفیت تدریس آن ها تحقیقات متعددی صورت گرفته است[2] که استفاده از آن ها در بهینه سازی این کلاس ها و نحوۀ تدریس این دروس بسیار مؤثّر می باشد.

برخی از نتایج این تحقیقات میدانی حاکی از آنست که دانش آموزان و دانشجویان نکته ها و لوازمی را در تدریس معلمان و اساتید دروس معارف و بینش اسلامی پیشنهاد می کنند که می تواند تأثیر مستقیمی بر میزان علاقه و فراگیری آن ها از این کلاس ها داشته باشد. عمده این پیشنهادها را می توان در موارد زیر جستجو کرد:

1. استفادۀ معلمان و اساتید از مهارت های آموزشی مؤثر و پیشرفته

آن چنانکه برخی آموزگاران و اساتید دروس فنی، ریاضی و ... ساعت های متمادی وقت صرف میکنند تا با فرمول ها و شیوه های جدید و جذابِ تدریس آشنا گردند و کلاس و محتوای تدریس خود را ارتقا داده و برای فراگیران مفیدتر و لذت بخش تر نمایند، اساتید و معلمان دروس معارف و بینش اسلامی نیز بایستی اهتمام بیشتری به مهارت های آموزشی و تدریسی و نحوۀ انتقال این گونه معارف الهی داشته باشند.

بدیهی است همان گونه که استفاده از یک شیوۀ تدریس غیرصحیح در دروس دیگر موجب اخلال در روند آموزشی آن ها می شود قطعاً بکارگیری روش های غیرفنی در دروس معارف و بینش اسلامی نیز موجب عدم گرایش دانش آموزان و دانشجویان نسبت به این کلاس ها شده و بعضاً آثار مخرب طولانی مدتی نیز برجای خواهد گذاشت. در این خصوص پیشنهاد می شود به منابعی که در دانش روانشناسی تربیتی وجود دارند مراجعه شده و از تکنیک ها و فنون متنوعی که در این شاخه از روانشناسی به طور مفصل به آن ها پرداخته شده است استفاده گردد.[3]

1. تسلط کافی بر خصوصیات روانشناختی مخاطبان

یکی دیگر از پیشنهادها که در تحقیقات میدانی به آن ها اشاره شده است، اطلاع یافتن معلمان و اساتید از خصوصیات روانشناختی مخاطبان بویژه نوجوانان است. عدم آگاهی یک معلم از ویژگی های مخاطب و روند رشد شناختیِ او موجب برخورد نامتناسب با خواسته ها و نیازهای شاگردانش شده و وی را در ارتباط گیری آموزشی در کلاس دچار مشکل می سازد. در این خصوص می توان از منابعی که در حیطۀ روانشناسی رشد بویژه کودکان و نوجوانان به تألیف درآمده است استفاده نمود. [4]

1. عمق بخشیدن به آگاهی ها و معرفت های دینی

تعمیق اطلاعات دینی و معرفت های اسلامی که معلمان و اساتید در صدد انتقال آن ها به دانش آموزان و دانشجویان هستند از دیگر عوامل مهمی است که تحقیقات مذکور در راستای ارتقاء کیفی این کلاس ها به آن ها اشاره کرده اند. این که نماز مهم ترین رکن زندگی یک فرد بوده و گسترۀ آثار آن تا اعماق وجود او و حتی محیط پیرامونی وی ادامه می یابد موضوعی است که به طور جدی نیازمند باور گوینده در مرحلۀ اول و بیانی گویا و قابل پذیرش در مرحلۀ دوم است.

بنابراین لازم است آگاهی ها و معرفت های دینی اساتید و معلمان این دروس تعمیق یافته و با ذهن جولان گر و نکته سنج نوجوانان و جوانان همسان گردد.[5]

چگونگی ارائه دروس معارف

در شیوۀ ارائه دروس معارف بایستی از روش های تازه ای استفاده نمود. روش هایی که موجب ترغیب و گرایش مخاطب به اموری چون نماز شده و در جذب وی به عبادات تأثیر بسزایی دارد.

استفاده از عنصر نوآوری و خلاقیت در نحوۀ برگزاری کلاس نقش مهمی ایفا خواهد کرد. چه اشکالی دارد در برخی از اوقات این گونه کلاس ها در محیطی غیر از فضای بسته کلاس برگزار گردد؟ اگر برای ایجاد علاقه و انگیزه در دانش آموزان و دانشجویان نسبت به علم و فنآوری گاهی کلاس درس به یک واحد تولیدی و یا آزمایشگاهی انتقال می یابد، چرا از این روش برای جذب و ایجاد نگرش مثبت به نماز و اجرای درس دینی و معارف در مراکز مذهبی، زیارتگاه ها، قبور شهدا و ... استقبال نکنیم؟ از این رو می توان گاهی دروس معارف و بینش اسلامی را در فضایی متفاوت و با روشی تازه برگزار کرد. جالب این جاست که در یکی از تحقیقات صورت گرفته دربارۀ عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز، اردو و محیطی نو و تازه به عنوان دومین عامل مؤثر دانسته شده است.[6] یکی از معلمان موفق در امر جذب به نماز و دروس دینی در بیان خاطرات و تجربیات خود می گوید: "تا حد امکان سعی می‏کردم، کلاس ها در نمازخانه مدرسه برگزار شود. این مسأله سبب می‏شد که کلاس از حالت یکنواخت درسی خارج شود و شکل جدیدی به خود بگیرد. البته در یکی دو مدرسه هم که مسجد در کنار مدرسه یا نزدیک مدرسه بود، ضمن هماهنگی با هیأت امنا و امام جماعت مسجد و مدیر مدرسه، بیش‏تر کلاس‏ها را در مسجد برگزار می‏کردم."[7]

فراموش نباید کرد که در کنار بنیه علمی توجه به فن بيان، طرز لباس پوشيدن، رنگ لباس و لحن معلم، نحوه حركت دست و صورت، ريتم ايستادن و حركت معلم در كلاس، همه و همه در جلب نظر و توجه دانش آموزان بي تاثير نيست .در این میان برخی از روش های تنبیهی و بازدانده ای که توسط عده معدودی از معلمان و اساتید دروس معارف استفاده می شود تأثیر نامطلوبی بر ایجاد انگیزه در دانش آموزان نسبت به نماز می گذارد. بکارگیری ابزارهایی همچون تهدید، تنبیه، نمره دهی پایین، سخت گیری بیش از اندازه، ارائه تکلیف سنگین و ... نه تنها بر قوت و یادگیری مخاطبان نمی افزاید، بلکه ذهنیت و علاقه آن ها را در بلند مدت به امور عبادی مانند نماز کاملا تحت تأثیر قرار می دهد. تحقیقات روانشناسی حاکی از وجود همبستگی بین روش هایی چون تهدید، تنبیه، نمره دهی پایین و ... و نگرش منفی فراگیران به مقولاتی مانند نماز است که خود بیانگر نقش مخرّب این گونه از روش هاست.[8] در همین راستا لازم است از روش های ترغیبی و شوق آفرین برای ادارۀ کلاس های معارف استفاده کرد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :