■ دو رکعت تفرج
سیره اهل‌بیت در سفر
«کار... کار ... و فقط کار. خودم که خسته شده بودم هیچ، خانواده هم حسابی به هم ریخته بود. لحظه‌شماری می‌کردیم که مدرسه بچه‌ها تمام شود و از این‌همه مشغله و درگیری و دغدغه فکری دور شویم».
یکی از لذت‌بخش‌ترین تفریحات خانواده‌ها سفر و مسافرت است که آثار فوق‌العادة روحي و جسمي بر زندگي دارد. بسياری از تشويش‌ها و اضطراب‌ها، خستگي‌ها و فرسودگي‌ها، با سفر درمان مي‌شود. رعايت آداب سفر، می‌تواند سفري با خير و بركت براي انسان به ارمغان بیاورد و آدمي را از يكنواختي و روزمرگي برهاند و در عوض انبوهي از تجربه و اگاهي را به او هديه دهد. برخي از فوايد سفر عبارتند از:
1. گسترش و تقويت تعقل؛۱
2. رسیدن به تعالی؛۲
3. آشنایی با فرهنگ‌ها؛
4. کسب تجربه؛ چنان‌كه سعدي می‌گويد: «بسيار سفر بايد تا پخته شود خامي».
با توجه به هدفي كه انسان از سفر دنبال می‌كند، می‌توان مسافرت را به سه دسته تقسيم كرد:
1. معنوي؛ 2. سياحتي و تفريحي؛ 3. كاري و براي تأمين معاش.
پيامبر گرامي اسلام فرمود: «انسان خردمند شايسته نيست جز در سه مورد از وطن كوچ كند: به قصد معاش يا ساختن توشه براى معاد يا لذّتى در غير حرام».۳
بعضی‌ها فکر می‌کنند چون در سفر هستند، پس خیلی راحت باید باشند و هر کاری که دلشان خواست، می‌توانند انجام دهند. بعضی از این مسافران عزیز، با لباس راحتی در بازدید از اماکن عمومی و تاریخی دیده شده‌اند. فکرش را بکنید: مشغول بازدید از حافظیه هستید که یک عده با پیژامه و زیرپوش از کنارتان عبور می‌کنند.
یا مثلاً چون در حال مسافرت و تفریح هستند، هر موسیقی‌ای را میلشان کشید، می‌توانند با صدای بالا بدون در نظر گرفتن حال دیگران گوش دهند.
مسافرت هم مثل خیلی چیزهای دیگر آداب و رسوم خاص خودش را دارد که برای داشتن یک سفر عالی، باید آنها را رعایت کرد. یکی از این آداب، همسفر خوب داشتن یا همسفر خوب برای همراهان بودن است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمايند: «نخست همسفر را بياب و بعد آمادة حركت شو».۴
داشتن همسفر و يار در هر سفري، می‌تواند سفر را لذت‌بخش‌تر و آسان‌تر كند؛ اما در انتخاب همسفر بايد شروطي را در نظر گرفت؛ مثل همسفر شدن با فردي هم‌سليقه و هم‌فكر؛ چراكه همسفر بد و ناهمگون، بسيار ناگوارتر و دشوارتر از بي‌همسفري است.
نکته دیگر اینکه در سفر گروهی باید یک نفر را به عنوان مسئول و تصمیم‌گیرنده نهایی انتخاب کرد تا از بروز اختلافات و ناهماهنگی‌ها جلوگیری شود. پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند: «هرگاه سه نفر همسفر شدند، از ميان خود يك نفر را به سالارى انتخاب كنند».۵
باید حال همسفر را رعایت کرد و رفتاری انجام نداد که موجب ناراحتی آنها شود. بعضی‌ها فقط نقش سازِ مخالف را بازی می‌کنند و تحمل ندارند کسی برخلاف میلشان کاری انجام دهد. در سفارش‌های لقمان به فرزندش آمده است: «هر گاه با گروهى همسفر شدى، در كار خود و آنان با ايشان زياد مشورت كن و در چهره آنان بسيار لبخند بزن و آنچه را همراه دارى، سخاوتمندانه در اختيار آنان بگذار و هرگاه دعوتت كردند، بپذير و هر وقت از تو كمك خواستند، به كمك آنان بشتاب و در سه چيز بر آنها پيشى داشته باش: خاموشى بسيار و خواندن نماز زياد و سخاوتمندى نسبت به كالاهايى كه همراه دارى؛ از مركب و دارايى و توشه».۶
در انتخاب شریکِ سفر و نوع سفر باید دقت کرد. هیچ کدام از اینها نباید مانعی برای انجام تکالیف باشد. اصلاً بعضی کارها هستند که انجام دادن و ندادنشان به چیزی بستگی ندارد؛ مثل غذا خوردن. یکی از این وظایف نماز است. بحث اهمیت نماز در سفر نیست؛ چراکه نماز هم مثل بعضی از کارها جزئی از سبک زندگی دینی ما است و در هر حال باید اقامه شود. حضرت امام على (عليه السلام) می‌فرماید: «انسان نبايد به سفرى رود كه می‌ترسد در آن به دين و نمازش لطمه‌اى وارد آيد».۷
فرصت همراهی با چند خانواده در یک مسافرت را نباید از دست داد. یکی از بهترین فرصت‌های تربیتی برای فرزندان، حضور در جمع خانوادگی و دوستانه است. اقامه نماز در فرصت‌ها و مکان‌های متفاوت، اهمیت انجام این فریضه را برای فرزندان روشن خواهد کرد.
بهترین روش اقامه نماز در مسافرت، این است که از بین افراد گروه، یک نفر را که مقبولیت بیشتری دارد، انتخاب نمایند و در اوقات نماز، با دعوت از دیگر همراهان، نماز را به جماعت اقامه نمایند. پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «هر گاه سه نفر همسفر شُديد، بايد يكى از شما امام [جماعت] شما شود. آنكه قرائتش بهتر باشد، به امامت سزاوارتر است».۸ در جایی دیگر می‌فرمایند: «هر گاه سه نفر همسفر شدند، آنكه قرائتش بهتر است ـ گرچه سنّش كمتر باشد ـ بايد امامت [نماز] را به عهده گيرد. وقتى امام آنها شد، سالارشان نيز هم او است».۹
اینکه کجا باید توقف کرد، کِی توقف کرد، چه چیزهایی را به همراه داشت، باید با توجه به نماز صورت بگیرد. شخصی به خدمت حضرت امام صادق (علیه السلام) رسید و برای انجام مسافرت طلب استخاره کرد. جواب استخاره‌اش بد آمد؛ اما جواب استخاره را ندیده گرفت و برای تجارت به سفر رفت. اتفاقاً به او خوش گذشت و سود فراوانی هم برد. با خودش گفت: سفر خوش و پرسودی بود؛ پس چرا استخاره بد آمد؟ خدمت امام صادق (علیه السلام) رفت و قضیه را بازگو نمود.
امام تبسمی نمود و فرمود: یادت هست در فلان استراحتگاه خسته بودی، نماز مغرب و عشایت را خواندی، شام خورده و خوابیدی؛ بعد یک وقت بیدار شدی که آفتاب زده و نماز صبحت قضا شده بود؟
جواب داد: بله، یا بن رسول اللّه.
امام فرمود: اگر خدا دنیا و آنچه را در آن است، به تو داده بود، جبران آن خسارت نمی‌شد. خیلی ضرر کردهای و متوجه نیستی.۱۰
نباید فکر کرد چون مسافریم و خسته، می‌توان نماز را نخواند. یکی از حکمت‌های نماز مسافر که شکسته است، همین رفع مشقت و سختی سفر است. علاوه بر اینکه برای شکسته‌خواندن نماز در سفر به ثواب هم می‌رسیم. امير المؤمنين (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روايت کرده است كه فرمودند: «بهترين شما كسانى هستند كه در سفر نمازهاى خود را شكسته خوانده و روزه نمىگيرند».۱۱
البته عده‌ای هم هستند که در مسافرت بیشر اوقات خود را صرف دعا و نماز و نیایش می‌کنند و از اینکه در سفر با همراهان، همکاری و همراهی کنند، غافلند. در حضور پيامبر از مردى سخن به ميان آمد و گفته شد: او آدم خوبى است. اى رسول خدا! آن مرد همسفر حج ما بود. هرگاه در منزلى پياده می‌شديم، پيوسته در حال نماز خواندن بود تا آنكه حركت مى‌كرديم و در بين راه نيز همواره قرآن مى‌خواند و ذكر خدا مى‌گفت، تا دوباره اتراق مى‌كرديم. پيامبر فرمود: پس چه كسى شترش را علوفه مى‌داد و غذايش را درست مى‌كرد؟ عرض كردند: ما. حضرت فرمود: شما از او بهتريد.۱۲
علی عبدالهی
پی‌نوشت
1. محمدتقي فلسفي، الحديث ـ روايات تربيتى، ج2، ص145.
2. همان، ج2، ص 146.
3. شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج4، ص356.
4. طبرسي، مكارم الاخلاق، ص251.
5. ری‌شهری، میزان الحکمه، ح8787.
6. سید ابن طاووس، آداب سفر در فرهنگ نيايش، (ترجمه الأمان)، ترجمه محمدی شاهرودی، ص110.
7. ری‌شهری، میزان الحکمه، ح 8804
8. همان، ح8788.
9. همان، ح8789.
10. حسین مظاهری، جهاد با نفس، ج1، ص76 ـ 77.
11. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه بندرريگى، ص154.
12. ری‌شهری، میزان الحکمه، ح8790.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
