■ نماز در نگاه علامه محمدتقی جعفری – بخش دوم
"اهدنا الصراط المستقیم" عبور از خارستان شهوات و گذر از سنگلاخهای عالم طبیعت که جایگاه تلاقی ماده و روح است. نجات پیدا کردن از اغواها و فریبکاریهای شیطان رجیم از یک طرف و رهایی از چنگال تحریکات غرایز حیوانی و خود خواهی های متنوع از طرف دیگر، بدون التجاء و پناهندگی دائمی به الطاف و عنایات ربانی امکان ناپذیر است: این که می گوئیم."
نماز در نگاه اندیشمندان الهی توصیف های قریب به حقیقت را به خود می گیرد و هر اندازه که ما به توصیف حقایق از زبان انسان های وارسته از هوا و نفسانیات نزدیک شویم درک آن حقایق بر ما آسان خواهد بود. آنچه در ادامه می آید اشاراتی به مباحث کتاب "نماز و نمازگزاران" تألیف علامه جعفری دارد.
نماز گزار در تحول معراجی به جایی می رسد که هر لحظه ای از نماز می تواند درون نماز گزار را تجلی گاهی خاص برای فروغ ربانی الهی نماید. این نکته در اشعار عارفانه مرحوم محقق بزرگ حکیم وارسته، فقیه عالیمقام، شیخ محمد حسین اصفهانی چنین آمده است: یمثل القیوم فی قیامه / تمثیله الکبیر فی احرامه / یمثل المحمود فی تحمیده / تمثیله الواحد فی توحیده / یمثل العظیم فی رکوعه / وهو علی ماهو فی خضوعه /
کما یمثل العلی الاعلی / عند سجوده اذا تدلی / یمثل المشهود فی تشهده / مذ بلغ الغایه فی تجرده /
یمثل السلام فی سلامه / و المسک کل المسک فی ختامه.
در کتاب "شرح مصباح الشریعه" عبد الرزاق گیلانی باب 15 روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که آن حضرت فرموده است: لا یرکع عبد لله رکوعا علی الحقیقه الا زینها الله بنور بهائه / هیچ بنده رکوع حقیقی بر خدایش نمی کند مگر این که خداوند با نور فروغش او را می آراید/
نماز عبادتی است که فلسفه و هدف خود را در بر دارد
اگر چه می توان گفت: همه عبادات فلسفه و هدف خود را در بر دارد، زیرا همانگونه که در توصیف نماز گفتیم: این عبادت عبارتست از بر قرار ساختن ارتباط ما بین یک موجود بی نهایت کوچک یا یک موجود بی نهایت بزرگ در حال معرفت و انجذاب، این معنی در همه انواع عبادات و با کمیتها و کیفیتهای گوناگون وجود دارد. و در حیات معنی دار انسانی هیچ هدفی بالاتر از این وجود ندارد ولی این ارتباط در نماز همه جانبه تر و گویاتر از اغلب عبادات است، مانند روزه و حج و غیر ذلک.
توضیح این که فلسفه و هدف نماز در خود آن است و بطور مختصر بدین قرار است: آغاز نماز با جمله مقدس الله اکبر صورت می گیرد، با گفتن این جمله نماز گزار از همه تعلقات و روابط مادی با جهان ماده و حتی تخیلات و اندیشه های غیر الهی منقطع می شود و وارد پیشگاه ربوبی می گردد، خدا را در فوق تصورات و بزرگتر از هر توصیف و با عظمت درباره خدا که پس از اشراف آدم نماز گزار بر همه عالم هستی ولو بطور اجمالی دست می دهد، به تنهایی نم تواند هدف از عبادت تلقی شود؟ آری انسان در چنین حالتی است که از خود طبیعی وابسته به عالم طبیعت، از خود برتر می رود و به عالم ملکوت الهی می پیوندد.
از الله اکبر تا عبور از خارستان شهوات
این جمله مقدس "الله اکبر" در اول هر نماز یک مرتبه بطور واجب ادا می شود و در هر نماز چهار رکعتی 24 بار و در نماز دو رکعتی 14 بار و در نماز سه رکعتی 19 بار بطور مستحبی تکرار می شود که در مجموع نمازهای یومیه 105 بار این حالت دریافت فروغ ربانی و اشراف به عالم هستی می تواند نصیب انسان گردد.
دو مضامین آیات سوره حمد هر انسانی را که با توجه و حضور قلب آن را بخوانند، با حکمت وجودی او که بر مبنای دریافت خدا (مبدء) و معاد (قیامت و ابدیت) و حرکت در حیات معقول در جاذبه الهی استوار است، آشنا می سازد، لذا ما در بیان هدف نماز به ترجمه و توضیحی مختصر درباره سوره حمد قناعت می کنیم. ترجمه سوره حمد پس از نام خدا، چنین است: سپاس مر خدا راست که پرورنده عالمیان است، بخشاینده و مهربان مالک روز جزا، (پروردگارا،) ترا عبادت می کنیم و از تو یاری می جوئیم. ما را به راه راست هدایت فرما. راه کسانی که به آنان انعام (احسان و عنایت) فرمودی نه آنان که مورد غضب تو قرار گرفتند و نه گمراهان.
یک: الحمد لله رب العالمین (سپاس مرخداراست که پرورنده عالمیان است.) او است خداوندی که بقاء و استمرار هستی همانند به وجود آمدن مستند به دوام فیض او است.
دو: الرحمن الرحیم (بخشاینده و مهربان) این دو صفت رحمانیت و رحیمیت خداوندی در هر شبانه روز دو مرتبه نهال امید و نشاط و انبساط روحی را در باغ درون آدمی آبیاری می نماید و از تباه شدن در پوچی ها و نومیدیها جلوگیری می کند.
سه: مالک یوم الدین پایان سرنوشت و محاسبه عمری که در دنیا سپری شده است. تعیین سعادت یا شقاوت ابدی. همگی بدست آن خداوند پرورنده عالمیان و رحمان و رحیم است.
چهار: ایاک نعبد و ایاک نستعین. وقتی که نمازگزار به این آیه مبارکه می رسد، در حقیقت نوید شایستگی خطاب و نیایش رویارویی با خدا به او رسیده است که می گوید: پروردگارا، تو را می پرستیم و از تو یاری می جوییم. در این رویارویی دو ارتباط که اساسی ترین ارتباطات چهارگانه (ارتباط انسان با خود، ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با جهان هستی و ارتباط انسان با همنوعان خود) می باشد. مورد دریافت عمیق نمازگزار می گردد:
اول: ارتباط با خدا (ایاک نعبد)
دوم: ارتباط با انسانها که مجموع آنان در یک وحدت عالی تشکل یافته، توفیق حرکت در مسیر کمال اعلا را از پیشگاه ربوبی مسئلت می نمایند. و بدیهی است که بشر بدون دو ارتباط مزبور، هرگز از زندگی قابل تفسیر و توجیه (حیات معقول) برخوردار نخواهد گشت.
پنج: اهدنا الصراط المستقیم عبور از خارستان شهوات و گذر از سنگلاخهای عالم طبیعت که جایگاه تلاقی ماده و روح است.
نجات پیدا کردن از اغواها و فریبکاریهای شیطان رجیم از یک طرف و رهایی از چنگال تحریکات غرایز حیوانی و خود خواهی های متنوع از طرف دیگر، بدون التجاء و پناهندگی دائمی به الطاف و عنایات ربانی امکان ناپذیر است: این که می گوئیم.
مولانا می گوید: ای همیشه حاجت ما را پناه / بار دیگر ما غلط کردیم راه / دمبدم وابسته دام توئیم / هر یکی گر باز و سیمرغی شویم / صد هزاران دام و دانه است ای خدا / ما چو مرغان حریص و بینوا.
"دام سخت است مگر یار شود لطف خدا" ذوق پردازی نیست
این که می گوییم: "دام سخت است مگر یار شود لطف خدا / ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم" ذوق پردازی نمی کنیم، بلکه با نظر به تجدد و نوبه نو شدن حالات روانی و جوشش مستمری خود خواهی ها و لذت گرایی ها، حقیقت را می گوییم، و به همین جهت است که خداوند سبحان ما را به خواندن آیه مبارکه اهدنا الصراط المستقیم که جزئی از سوره حمد باضافه سایر آیات این سوره مبارکه در نمازهای واجب و مستحب مکلف فرموده است.
شش: صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین حرکت در صراط مستقیم که مستند به هدایت الهی است. از عمل به دستورات خداوند و رسول او ناشی می گردد. این انسانهای سالک در صراط مستقیم هستند که گروه پیامبران و صدیقین و شهداء و صالحان اولاد آدم بوده و مورد انعام و عنایات خداوندی می باشند فلهدیناهم صراطا مستقیما. و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهدا و الصالحین و حسن اولئک رفیقا.
منبع: شبستان
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
