امام رضا7 دربارة سلام نماز چنین می­فرمایند: "سلام موجب خارج شدن نمازگزار از حالت نماز است و به­جاي آن، تكبير يا تسبيح قرار داده نشده؛ زيرا سخن گفتن مخلوق با ورود به نماز حرام است و توجه به خالق براي او لازم است. رهاسازي نماز و انتقال از حال نماز با آغاز كلام مخلوق، يعني سلام صورت مي‌گيرد".^[1]

اصل سلام در معراج تمثل يافت، هنگامي كه حضرت در نمازِ معراج نشسته بودند و دستورهاي تشهد و صلوات را اجرا كردند، توجهي كردند، ناگاه صفوف فرشتگان، فرستادگان و پيامبران را حاضر ديدند. به ایشان گفته شد: ‌اي پيامبر! بر آنان سلام كن، "فقال السلام عليكم و رحمة الله و بركاته، فاوحي الله عزّوجّل إلیه أن السلام والتحية و الرحمة، و البركات أنت و ذريّتك"؛ خدا به آن جناب وحي كرد: من سلام، تحيت و رحمت هستم و تو و دودمان تو بركات هستيد.^[3]

امام خمینی; در این باره می­فرماید: بدانكه عبد سالك چون از مقام سجود كه سرّ او "فنا" است به خود آمد و حالت صحو و هوشياري براي او دست داد و از حال غيبت از خلق به حال حضور رجوع كرد، سلام دهد به موجودات، سلام كسي كه از سفر و غيبت مراجعت نموده پس در اوّل رجوع از سفر، سلام به نبي اكرم 6دهد زيرا كه پس از رجوع از وحدت به كثرت، اول حقيقت، تجلّي حقيقت ولايت است ـ "نحن الاولون السابقون" ـ و پس از آن، به اعيان ديگر موجودات به طريق تفصيل و جمع توجه كند. و كسي كه در نماز غايب از خلق نبوده و مسافر الي الله نشده، براي او سلام حقيقت ندارد و جز لقلقه لسان نيست، پس ادب قلبي سلام به ادب جميع صلاة است. و اگر در اين نماز، كه حقيقت معراج است، عروجي حاصل نشده و از بيت نفس خارج نشده، سلام براي او نيست و نيز در اين سفر اگر سلامت از تصرفات شيطان و نفس امّاره بود، و در تمام اين معراج حقيقي، قلب را علّتي نبود "سلام" او حقيقت دارد و الّا "لا سلام له".^[4]

شیخ بهایی بیان ظریفی دارد که می­گوید: من خجالت می­کشم نماز را بی­حضور بخوانم و در انتها بگویم السلام علیکم و رحمه الله و برکاته... .^[5]

بنابراین نمازگزار پس از رجوع از وحدت به كثرت و از حق به خلق و از محو به صحو و از فنا به بقا بعد از فنا، همراهان خود را مي‌بيند و در جمع آنها حضور يافته، بر آنها سلام مي‌كند و نيز به‌عنوان سلام توديع، بر انبيا و فرشتگان و معصومين، سلام مي‌فرستد. سپس وارد نشئة ملك مي‌گردد و چون تازه در جمع آنان داخل مي‌شود به آنها سلام مي‌كند؛ زیرا در متن نماز سرگرم مناجات با خالق بود: "الْمُصَلِّي يُنَاجِي رَبَّه‏"^[6]... و سلام آخر نماز نه دعا است و نه ذكر است، بلكه تحيّت است. ^[7]

و این تحیّت سوغاتی است که نمازگزار در پایان سفرش، از جانب خدا (که خود سلام است) می­آورد.

آداب

به حال تورّک نشستن؛ یعنی نمازگزار، بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.

قبل از تشهد بگوید: "الْحَمْدُ لِلّه" یا بگوید: "بِسْمِ اللّهِ وَباللّهِ والْحَمْدُ لِلّهِ وَخَیرُ الْأَسْماءِ لِلّهِ".

دست‌ها را بر ران‌ها بگذارد و انگشتان را به یکدیگر بچسباند و روی پاهای خود نگاه کند.

پس از اتمام تشهد، بگوید: وَتَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ فى أُمَّتِه وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.

زن نمازگزار، ران‌هاى خود را به هم بچسباند.

در هنگام سلام، نیت سلام کردن بر پیامبران، امامان، فرشتگان و جمیع مؤمنین انس و جنّ را داشته باشد.

در نماز جماعت، امام، سلام را بلند و مأموم آهسته بگوید. [8]

همچنین، در حال تشهد و سلام "اقعاء" مکروه است، و آن عبارت از این است که کف پاها را به زمین گذارده و روى پاشنه‌ها، بنشیند.

برگرداندن صورت به‌سمت راست و چپ، یکی اعمال مستحب بعد از سلام آخر نماز است، و در کتاب‌های روایی نیز بدان اشاره شده است. انجام صحیح آن، چنین است:

اگر نمازگزار امام جماعت باشد بعد از سلام نماز، قبل از آنکه از سمت قبله رو بگرداند با چشم راست به‌سمت راست نظر می افکند. اگر نمازگزار مـأموم باشد، رو به قبله در جواب سلام امام، یک سلام می‌دهد و دو سلام یکی به‌سمت راست و دیگری به‌سمت دست چپ انجام دهد، البته در صورتی که در سمت چپ نیز نمازگزار وجود داشته باشد یا سمت چپ دیوار باشد، ولى در هر حال سلام کردن بر سمت راست ترک نشود، خواه کسى در سمت راست باشد و یا کسی در آن سمت نباشد. اگر نماز گزار فرادی نماز می‌خواند، در همان حال رو به قبله، یک بار بگوید: "السّلام علیکم و اندکى صورت را به‌سمت راست برگرداند به گونه‌ای که بینى‌ به دست راست مایل شود.[9]

پیام‌ها

ـ یادآوری مقام پیامبر و اهل بیت (عباد صالح)  و ارتباط دادن روزانه به آنها.

ـ مهر تأیید و نهایی نماز به سلام به اهل بیت: است.

ـ اگر از بندگان صالح خداوند باشیم، مشمول سلام تمام مؤمنان از زمان حضرت پیامبر6 تا قیامت هستیم!

ـ چنان‌كه در نماز بر تمامی مؤمنان سلام می‌فرستیم، در غیر نماز نیز پیشقدم سلام بر مؤمنان باشیم.

تکبیرهای اختتامیه                                             

امام باقر7 می فرمایند: "إِذَا سَلَّمْتَ فَارْفَعْ يَدَيْكَ بِالتَّكْبِيرِ ثَلَاثا "^[10]

يكي از مستحبات تأکید شده، تكبيرات سه‌گانه اختتاميۀ نماز است. مفضل در بیان اسرار این تکبیرها از امام صادق7 نقل می­کند: به امام صادق7 عرض كردم به چه علتي بايد نمازگزار بعد از سلام دادن سه مرتبه در حالي كه دو دستش را بالا مي­برد تكبير بگويد؟ حضرت فرمودند: به خاطر اينكه نبي اكرم 6 زماني كه مكه را فتح كردند نماز ظهر را با اصحابشان كنار حجرالاسود اقامه كردند. پس زماني كه سلام دادند سه مرتبه دو دست خود را بالا آوردند و تكبير گفتند‌ و فرمودند: " لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ‏] فَلَهُ الْمُلْكُ، وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ، وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير"؛ سپس رو به اصحابشان كردند و فرموند: اين تكبير را و اين دعا را بعد از هر نماز واجب ترك نكنيد. پس اگر كسي اين كار را بعد از سلام نماز انجام دهد، آن شكري را كه بر عهدۀ اوست نسبت به خداي متعال به خاطر تقويت اسلام و لشگر اسلام به جا آورده است.^[11]

تكبيرات ثلاثه شايد اشاره به تكبير از توحيدات ثلاثه كه مقوّم روح تمام نماز است باشد. پس ادب قلبي اين تكبيرات آن است كه در هر رفع يدي، طرد توحيدي از توحيدات ثلاثه را كند و تكبير و تنزيه حقّ جلّ و علا را از توصيفات و توحيدات خود كند، عجز و ذلّت و قصور و تقصير خويش را در محضر مقدّس حقّ جلّ و علا عرضه دارد. تكبيرات افتتاحيه براي شهود تجليّات است از ظاهر به باطن و از تجليّات افعالي تا تجليّات ذاتي و رفع يد در آنها براي رفع حجاب است تا وصول به مقام قرب معنوي و معراج حقيقي، و تكبيرات اختتاميه براي تجليّات از باطن به ظاهر و از تجليّات ذاتيّه تا تجليّات افعاليه است، و رفع يد در آنها براي اشاره به عدم احتجاب و مرفوعيّت حجاب است و شاید اشاره به طرد صلاۀ و عبادت خود باشد که مبادا عُجب و خودبینی در قلب راه یابد.^[12]

شايد راز بالا بردن دست­ها اين باشد كه جان نيز، چون شكل ظاهريِ بالارفتن دست­ها، بالا مي­رود و حجاب برطرف مي‌شود.^[13] همان‌طور كه گفته شد می­توان گفت راز گفتن سه مرتبه تكبير اين باشد كه خداي سبحان بزرگ­تر از آن است كه چيزي بتواند در ذات، در وصف و در فعل، شريك او گردد؛ چنان‌كه راز سه مرتبه تكرار كلمۀ "وحده"^[14] در توحيد، اعلام به مراحل سه گانه توحيد ذاتي، وصفي و فعلي است.^[15]

این مطلب را به اشتراک بگذارید :