■ نقش نماز و سبک زندگی اسلامی در پیشگیری از بزهکاری و اصلاح مددجویان
چکیده
دین اسلام به پیشگیری بیش از درمان و اصلاح اهتمام دارد. به همین خاطر قبل از هر چیز، به عوامل به وجود آورنده آن موضوع توجه کرده و برای مقابله با آن راه کارهایی را که در وجود انسان نهادینه میشوند را ارائه کرده است . دین اسلام با جهان بینی توحیدی و سبک زندگی اسلامی، به زندگی هدف و نشاط میدهد تا در پرتو آن انسان به آرامش و جامعه به آسایش دست یابد. دراین میان نقش نماز و سبک زندگی اسلامی به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های پیشگیری اجتماعی درآموزه های اسلامی شایان توجه بسیاراست . در این مقاله در رابطه با نماز و سبک زندگی اسلامی بیشتر از منابع دست اول شیعه استفاده شده و روش تحقیق کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی بوده ، در بحث بزهکاری نیز از منابع به روز در حوزه جامعه شناسی انحرافات استفاده شده است . در تحقیقات میدانی با استفاده از ابزار مصاحبه تمامی بزهکاران کانون اصلاح و تربیت لرستان در سال ٩٥که در حدود ٣٠ نفر بودند از همگی آنها مصاحبه به عمل آمده که نتایج نشان دهنده این است که بالای ٩٥%آنها اهل نماز خواندن نبودند و در خانواده هایی پرورش یافته که زیاد به احکام مذهبی توجه جدی نشان نمیدادند. همچنین نتایج تحقیقات میدانی در چهار نقطه سطح شهرستان خرم آباد در مساجد شهید ابطحی، مسجد امام صادق (ع )، مسجد صاحب الزمان (عج ) و مسجد امام حسن مجتبی (ع ) نشان میدهد جوانان ١٣ تا ١٨ ساله ای که در این مساجد حضور دارند هیچ گاه سابقه پرونده قضایی نداشته وهیچ کدام حتی برای یک بار کانون را تجربه نکرده اند. این نتایج به خوبی اهمیت وجایگاه نماز و سبک زندگی اسلامی را در پیشگیری از بزهکاری نوجوانان و جوانان را نشان میدهد.
کلمات کلیدی
بزهکاری, نماز, هنجار, سبک زندگی اسلامی, اصلاح و تربیت
بيان مـسئله و ضـرورت تـحقيق
بزهکاري کودکان و نوجوانان از جمله مسائل بغرنج اجتماعي است که دنـياي امروز را شديداً به خود مشغول داشته است . کافي است نگاهي به آمار وارقام جرايد و روزنامه ها و رسانه هـا داشـته بـاشيم که درآن هر روزشاهد کاهش سن بزهکاري در ميان جوانان ايم ، به راستي چـرا بـا وجود اينکه جامعه به سمت پيشرفت حرکت ميکند اما همچنان بر تعداد بزهکاران افزوده ميشود؟
بزهکاري نـوجوانان و جـوانان بـا آثار منفي رواني، اقتصادي و اجتماعي، يکي از مسائل اجتماعي مهم در لرستان است ؛ زيرا جـامعه ي لرسـتان از نـظر ساختار جمعيتي، کشوري با جمعيت جوان و نوجوان است . بزهکاري يکي از تجليات رفتارهاي ضد اجـتماعي و سـازش نـيافته است و به عنوان يکي از مقولات مهم در حوزه مسائل جوانان به شمار ميرود. در جوامع امـروزي، رفـتار بزهکارانه مسئله اي است که اثرات نامطلوبي را در حيات فردي و خانوادگي افراد بر جاي گـذاشته و مـوجب نـابسامانيهاي اجتماعي فراواني شده است . علي رغم پيشرفت هايي که بشر در طي دو قرن گذشته در زمـينه عـلوم و فناوري کسب کرده اما داراي مشکلات متعدد و فزاينده ي تربيتي و اخلاقي به ويژه در ارتباط با نـوجوانان و جـوانان مـيباشد. بنابر آمار و اطلاعات رسمي و منتشر شده ي منطقه اي و جهاني، پديده بزهکاري نوجوانان دراغلب کشورها در حال افزايش اسـت .
بـطور کلي در بحث بزهکاري نوجوانان دو سوال مطرح مي شود: نوجوان چه کسي اسـت ؟ و بـزهکاري چـيست ؟ در پاسخ به سوال اول از معيار سن استفاده ميشود. در سراسر جهان قوانيني که به بزهکاري نوجوانان مـربوط مـيشوند يکـ حد سني را مشخص ميکنند. چنانچه فردي در آن محدوده ي سني نباشد ديگر رويه هـا و سـنجه هايي که مربوط به بزهکاري نوجوانان است در مورد او مصداق پيدا نميکند اين حد سني در کشورهاي مختلف مـتفاوت اسـت . در ايران ماده ١٩ آيين نامه اجراي سازمان زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي کشور به اين مـسئله تـوجه کرده است . طبق اين ماده « کانون اصلاح و تـربيت مـرکزي اسـت که اطفال و نوجوانان بزهکار کمتر از ١٨ سال تـمام در آنـجا براي اصلاح ، تربيت ، و آموزش نگهداري ميشوند. پاسخ به سوال دوم به مراتب مـشکل تـر است زيرا واژه ي بزهکاري از ابهام بيشتري بـرخوردار اسـت و معاني گـوناگوني بـه آن نـسبت داده ميشود. کلمه delinquency از کلمه لاتين
delinquere به مـعناي فـراموشي و غفلت گرفته شده است و اصطلاحاً به اين معنا است که معيارهاي پذيرفته شـده رفـتاري در يک جامعه مشخص از سوي عده اي از نوجوانان مـورد غفلت قرار ميگيرد (حـسيني نـثار، ١٣٨٣).
مطالعه بزهکاري کودکان و نوجوانان هـنگامي اهـميت مييابد که به ماهيت پويايي نوجواني و فشار هاي موجود در جامعه بر نوجوانان توجه کـنيم . مـواد مخدر، تضاد اجتماعي، گسستگي خـانوادگي، فـقر و جـنگ و. . . همگي از جمعيت نـوجوان قـرباني ميگيرد (معظمي، ١٣٩٠: ١٧).
به مـنظور شـناخت عوامل مرتبط با گرايش به رفتار بزهکارانه در سنين پايين و پيشگيري ازارتکاب آنها، انجام پژوهش هـاي لازم در اين زمـينه ضروري به نظر ميرسد. پژوهش حـاضر بـه دنبال بـررسي نـقش وجـايگاه نماز و سبک زندگي اسـلامي در پيشگيري از بزهکاري در بين نوجوانان و جوانان مي پردازد.
پيشينه تحقيق
در ارتباط با بزهکاري نوجوانان تحقيقات گوناگوني در داخـل و خـارج از کشور صورت گرفته که به چـند مـورد از آنـها اشـاره مـيگردد. در تحقيقات داخلي، شـيوه تـربيتي مستبدانه و غفلت و بيتوجهي والدين ، نداشتن اعتقادات مذهبي، بعد خانوار، تحصيلات والدين ، نوع شغل ، نوع مسکن ، زندگي در محله هـاي حـاشيه نـشين و شلوغ ، جدايي والدين ، فوت والدين ، رفتار خصمانه والدين با يکـديگر از جـمله عـوامل مـوثر در گـرايش نـوجوانان به بزهکاري مي - باشد. همچنين عوامل اجتماعي، خانوادگي و اقتصادي و رسانه هاي گروهي و وسايل ارتباط جمعي در صورتيکه مطلوب نباشند باعث بروز بزهکاري خواهند شد. رفتار خانواده ، جامعه و نـظام آموزشي نيز نقش موثري در بزهکاري ايفاء ميکنند.
پيشرو (١٣٧٧) پژوهشي تحت عنوان بررسي عوامل اجتماعي– اقتصادي موثر بر بزهکاري نوجوانان پسر شهر اهواز انجام داده است تحقيق او نشان ميدهد که متغيرهاي مـيزان نـظارت والدين ، وابستگي به والدين ، عزت نفس و احساس از خود بيگانگي رابطه معنا داري با شدت بزهکاري دارند.
محمود نژاد (١٣٨٠) در پژوهشي تحت عنوان مقايسه جو رواني خانواده نوجوانان عادي و بزهکار دريافت که واکـنش هـاي عاطفي در بين دو خانواده متفاوت است . در خانواده نوجوانان عادي احساسات آسايش و مهر و محبت بيشتر بروز پيدا ميکند در حالي که در خانواده نوجوانان بزهکار احساسات اضطراري بـيشتر ابـراز ميشود. مشارکت عاطفي در بين دو خـانواده مـتفاوت است . در خانواده نوجوانان بزهکار، مشارکت ناشي از خود شيفتگي و به منظور ارضاي احساسات خود ارزشي است .
تحقيق حسيني نثار (١٣٨٧) تحت عنوان بررسي عوامل اجتماعي مـوثر بـر بزهکاري نوجوانان شهر رشـت نـشان ميدهد که رابطه بين پيوند اجتماعي و بزهکاري معنا دار است و بررسي پيوند اجتماعي در ابعاد چهارگانه اش نشان ميدهدکه بين متغيرهاي تعهد، اعتقاد، مشغوليت و دل بستگي نوجوانان شهر رشت و ميزان بزهکاريشان رابطه معکوس وجـود دارد. هـمچنين دلبستگي نوجوانان به دوستان بيشتر از دلبستگي آنها به والدين و معلمشان است . در واقع نوجوانان اهميت زيادي براي ارتباط با دوستان شان قايل هستند. بنابراين عامل يادگيري از دوستان ميتواند در تبيين بزهکاري موثر باشد. بـه عـبارتي نوجواناني کـه دوستان بزهکار دارند، بزهکاري آنها بيشتر است .
در تحقيقات خارجي اسميت (١٩٩٠) طي يک بررسي دريافت که بين کنترل والدين و سـطح ارتباطات عاطفي خانواده با بزهکاري رابطه معنادار وجود دارد. مطالعات گسترده تـر نـقش مـتغير دين داري و يا نگرش مذهبي را در بزهکاري نوجوانان بررسي کرده اند. ما (١٩٩٣) در يک بررسي که بر روي نمونه اي از بزهکاران چيني انجام داد دريافت کـه اعـتقادات مذهبي در عدم بروز رفتارهاي بزهکارانه موثر است .
محققين درباره تاثير مذهب ، محيط هـاي مـذهبي وآداب و رسـوم ديني در کاهش بزهکاريهاي اجتماعي تحقيقات مختلفي صورت داده اند، تقريباً همه اين پژوهش ها تاييد ميکنند کـه در محيط هاي مذهبي و جامعه هايي که ايمان مذهبي در آنها بيشتر است ، ميزان بـزهکاريهاي اجتماعي نزد نوجوانان و جـوانان کـمتر است .
روش تحقيق
روش به شيوة گردآوري داده ها که در همۀ علوم يا بخشي از آن مشترک است ، گفته ميشود. انتخاب يک روش خاص همواره بستگي به شرايط دارد. اين شرايط عبارتند از: تواناييهاي شخص محقق و امکانات او(از جمله پرسشگران توانا و صديق ) و شـرايط مورد مطالعه و محدوديت هاي آن (رفيع - پور، ١٣٨٢: ١٧و١٨).
در اين مقاله نويسنده در رابطه با نماز و سبک زندگي اسلامي بيشتر از منابع دست اول شيعه استفاده نموده و روش تحقيق کتابخانه اي و توصيفي تحليلي بوده ، در بحث بزهکاري نيز از منابع به روز در حوزه جـامعه شـناسي انحرافات استفاده شده است . در تحقيقات ميداني با استفاده از ابزار مصاحبه تمامي بزهکاران کانون اصلاح و تربيت لرستان که در حدود ٣٠ نفر بودند از همگي آنها مصاحبه به عمل آمده که نتايج نشان دهـنده اين اسـت که بالاي ٩٥%آنها اهل نماز خواندن نبودند و در خانواده هايي پرورش يافته بودند که زياد به احکام مذهبي توجه جدي نشان نميدهند.
همچنين نتايج تحقيقات ميداني در چار نقطه سطح شهرستان خرم آبـاد در مـساجد شهيد ابطحي، مسجد امام صادق (ع )، مسجد صاحب الزمان (عج ) و مسجد امام حسن مجتبي (ع ) نشان ميدهد جوانان ١٣ تا ١٨ ساله اي که در اين مساجد حضور پيدا کرده اند هيچ گاه سابقه پرونده قـضايي نـداشته انـد وهيچ کدام حتي براي يکـ بـار کـانون را تجربه نکرده اند. اين نتايج به خوبي نشان دهنده اهميت و نقش نماز و سبک زندگي اسلامي در پيشگيري از بزهکاري نوجوانان و جوانان را به خوبي نـشان مـيدهد.
چـارچوب نظري تحقيق
دين اسلام که کاملترين دين دنياست ، براي تـمامي ابـعاد زندگي انسانها طرحها و برنامه هاي مناسبي را تدوين نموده که عمل به آنها انسانها را به سوي رستگاري هدايت مي کـند.
خـداي رب العـالمين که انسان را به خوبي و صفات خودش آفريده (خلق الله آدمـ علي صورته ) و از روح قدسي خويش در او دميده است ، ميخواهد که بنده با گزاردن نماز، راه دين را که موجب رشد و کمال اسـت ، بـپويد و خـوشنودي پروردگار خود را جويد.
(لا اله الا انا فاعبدني و اقم الصلاة لذکري) جز من خـدايي نـيست پس مرا پرستش نما و نماز را به ياد من برپادار(اصول کافي، ج ١، ص ١٣٢٤). نماز همچون آب روان است که از يک سوطراوت و شکوفايي مـيآورد و از ديگـر سـو، آلودگيها راميزدايد. نماز کليد سعادت و آغاز حرکت براي رساندن انسان به اوج عـزت اسـت (صـالحي منش ، ٤١:١٣٩٠).
امروزه يکي از روشهاي رايج به منظور درمان بزهکاران و اصلاح آنان و پيشگيري از وقوع جـرم در بـيشتر کـشورهاي دنيا، شيوه مذهب درماني است . يکي از بهترين عوامل بازدارنده از ارتکاب که اثر بسيار مـهمي دارد عـامل نمازاست .
زماني که در جامعه اي نقش مذهب و عوامل معنوي پررنگ ميشود بي شک مـيزان جـرم و جـنايت نيز کاهش مي يابد به گونه اي که در بررسي ها و تحقيقات صورت گرفته مشخص شـده اسـت غالب مجرمان افرادي دور شده از دين هستند و در خانواده هايي پرورش يافته اند که ارزشهاي مـعنوي کـمرنگ شـده و ارزشهاي مادي جاي آن را گرفته است .
در اين مقاله ما به بررسي مباني نظري پيرامون نقش نمازو سـبک زنـدگي اسلامي درپيشگيري از بزهکاري نوجوانان ميپردازيم .
اهميت نماز:
نماز جزء برنامه انبياء بـوده اسـت . حـضرت عيسي (ع ) در گهواره ميگويد: خداوند مرا تا زنده هستم به نماز و زکات سفارش کرده است : (و اوصـني بـاصلوة و الزکـوة ما دمت حيا) (مريم آيه ٣١) امام حسين (ع ) حتي ظهر روزعاشورا در ميدان مبارزه و در بـرابر تـيرهاي دشمن نماز را رها نکرد. پيشوايان معصوم ما، هنگام نماز رنگ خود را ميباختند و ميفرمودند : وقت اداي امانت الهـي و حـضور در پيشگاه الهي است . (بحارالانوار، ج ٨١) گرچه بعضي نماز را به طمع بهشت يا ترس از عـذاب جـهنم ميخوانند، اما اميرالمومنين (ع ) نماز را نه براي تـجارت يا سـپري ازآتـش ، بلکه بخاطر شايستگي خدا براي عبادت ، انـجام مـيدهد. براي اهتمام به اين برنامه سازنده ، اسلام به پدران و مادران سفارش کرده که اطفال خـود را قـبل از بلوغ ، مثلاً از سن هشت سـالگي بـه هر نـحو کـه مـيتوانند وادار به نماز کنند و گاهي هم بـخاطر بـي اعتنايي شان ، از خود خشونت نشان دهند. (وسائل شيعه ، جلد ٣ص ١٣)
نماز، سبب آمـرزش گـناهان و زدودن آثار لغزش هاست . قرآن ، پس از دستور بـه نماز ميفرمايد همانا نـيکي هـا، بديها را از بين ميبرد. (قرائتي، ١٣٨٦: ٨٢)
آثـار تـربيتي نماز:
انسان غافل از خدا در عاقبت اعمال و کردار خود نميانديشد و براي ارضاي تمايلات و غـرايز سـرکش خود حد و مرزي را نميشناسد و اين نـماز اسـت کـه او را در شبانه روز پنج بـار بـه ياد خدا مياندازد و تيرگي غـفلت را از روح وروانـش پاک ميگرداند. به راستي، انسان که پايه حکومت غرايز در کانون وجود او مستحکم است ، بهترين راه براي کـنترل غـرايز و خواستهاي مرزنشناس او همان ياد خدا، ياد کيفرهاي خـطاکاران و حـسابهاي دقيق و اشـتباه نـاپذير آن مـيباشد. از اين نظر قرآن يکي از اسـرار نماز را ياد خدا معرفي ميکند: «اقم الصلوة لذکري؛ نماز را براي ياد من بپادار»
دوري ازگناه : نمازگزار ناچار اسـت کـه براي صحت و قبولي نماز خود از بـسياري از گـناهان اجـتناب ورزد؛ مـثلا، يکـي از شرايط نماز مـشروع بـودن و مباح بودن تمام وسايلي است که درآن به کار ميرود، مانند آب وضو و غسل ، جامه اي که با آن نـماز مـيگزارد و مـکان نمازگزار، اين موضوع سبب ميشود که گرد حـرام نـرود و در کـار و کـسب خـود از هـر نوع حرام اجتناب نمايد؛ زيرا بسيار مشکل است که يک فرد تنها در امور مربوط به نماز به حلال بودن آنها مقيد شود و در موارد ديگر بي پروا باشد.
گويا آيه زير به هـمين نکته اشاره ميکند و ميفرمايد: «ان الصلوة تنهي عن الفحشأ و المنکر؛ که نماز (انسان را) از زشتيها و گناه باز ميدارد. بالاخص اگر نمازگزار متوجه باشد که شرط قبولي نماز در پيشگاه خداوند اين است که نـمازگزار زکـات و حقوق مستمندان را بپردازد؛ غيبت نکند؛ از تکبر و حسد بپرهيزد؛ از مشروبات الکلي اجتناب نمايد و با حضور قلب و توجه و نيت پاک به درگاه خدا رو آورد و به اين ترتيب نمازگزار حقيقي ناگزير است تمام اين امور را رعـايت کـند. روي همين جهات ، پيامبر گرامي ما(صليالله عليه وآله ) ميفرمايد: نماز چون نهر آب صافي است که انسان خود را در آن شست و شو دهد، هرگز بدن او آلوده و کـثيف نـميشود. همچنين کسي که در شبانه روز پنـج مـرتبه نماز بخواندو قلب خود را در اين چشمه صاف معنوي شست و شو دهد، هرگز آلودگي گناه بر دل و جان او نمينشيند. آثار فردي و تربيتي نماز به آنچه که گـفته شـد منحصر نيست ؛ ولي اين نمونه مـيتواند نـشانه کوچکي از اسرار بزرگ اين عبادت بزرگ اسلامي باشد.
نقش نماز و سبک زندگي اسلامي در پيشگيري از بزهکاري:
ايمان به خدا سبب نگرش مثبت درانسان مي گردد و اين نگرش مثبت ، او را به انجام اعمال شايسته تـشويق و از زشـتي و ناپسندي بازمي دارد. ثمرات بندگي خدا، همانا صداقت ، عدالت ، اخلاص ، ايثار، فداکاري و گذشت است .
ويژگي هايي که نشانه سلامت روح و تعادل و توازن در رفتار است و قطعاً انسان را ازانجام اعمال ناشايست برحذر مي دارد.
نـقش تـاثيرگذار دين بر جـنبه هاي فردي و اجتماعي زندگي انسان چنان کاربردي است که بسياري از صاحب نظران
ازدين به عنوان عامل مهمي در مـهار بزهکاري نام ميبرند. دين با يجاد يک سامانه کنترل دروني قوي در انسانها، آنـها را از انـجام کـارهاي خلاف بازمي دارد. در سالهاي اخير دين ، به منزله يکي از عمده ترين عوامل مؤثر بر اعمال و حالات رواني، مورد تـوجه بـسياري از متخصصان علوم رفتاري قرار گرفته است . تا جائيکه برخي دين را عامل اساسي در بهداشت فـردي و اجـتماعي مـعرفي کرده اند.
دينداري، پيامدهايي در دو سطح فردي و اجتماعي دارد. در سطح فردي، مي توان به آثاري چون آرامـش رواني ، خشنودي و رضايت از زندگي و معنا بخشيدن به آن ، تفسير صحيح از مرگ و سلامت جسماني اشـاره کرد. در سطح اجتماعي نـيز مـي توان از نوعدوستي، انسجام اجتماعي و حس مسئوليت پذيري و کاهش جرم و بزهکاري نام برد. حال اين مسئله را مورد بررسي قرار مي دهيم که دين با استفاده از چه راهکارهايي موفق به ايجاد چنين مصونيتي درانـسان مي شود. به طوري که آدمي حتي در خلوت و در شرايطي که چشمان نظاره گر انساني وي را کنترل نمي کنند، ازجرم و گناه اجتناب مي کند.
آنچه درانسان قدرت مقاومت در برابر لغزش ها و جرايم را ايجـاد مـي کند، ايمان مذهبي و اعتقاد راسخ و محکم به خداوند است . ايمان به خدا و روز رستاخيز از جمله راهکارهاي اعتقادي است که اسلام از آنها به عنوان عوامل مهم در پيشگيري از جرم و گناه مدد جسته اسـت . مـقصود از ايمان به خدا، ايمان به خداوندي است که مالک انسان و جهان هستي و يگانه معبود شايسته پرستش است که شنوا و بينا است . انسان با ايمان همواره خدا را همراه خويش مـي دانـد. جهان از ديدگاه يک فرد با ايمان ، مجموعه اي از عناصر بي روح و فاقد هدف نيست ، بلکه نظامي هدفمند و معنا دار است .
کسي که به حضور خداوند در هستي معتقد است ، گرفتار پوچي در زندگي نـمي شـود. ايمـان به خدا سبب نگرش مـثبت درانـسان مـي گردد و اين نگرش مثبت ، او را به انجام اعمال شايسته تشويق و از زشتي و ناپسندي بازمي دارد.
ايمان به خدا چون درختي است که در زمين روح موحدان روييده اسـت . آنـکه نـهال بندگي را در وجودش مي نشاند، شاهد ميوه هاي زيبـاي آن نـيز خواهد بود. ثمرات بندگي خدا، همانا صداقت ، عدالت ، اخلاص ، ايثار، فداکاري و گذشت است . ويژگي هايي که نشانه سلامت روح و تـعادل و تـوازن در رفـتار است . چنين ويژگي هايي قطعاً انسان را ازانجام اعمال ناشايست بـرحذر مي دارد.
ايمان به خدا و ياد او يک نياز فطري و برخاسته از روحيه خدا خواهي و خداجويي انسان است . حال اگر آدمي اين ميل فـطري را نـاديده بـگيرد و از ياد خدا رويگردان شود، دچار تعارض و عدم تعادل در درون مي شود و اين مسئله زمـينه را بـراي ارتکاب جرم و گناه در وجود آدمي فراهم مي کند. لذا از بديهي ترين اثرات ايمان به خدا، سلامت روح و تـعادل و تـوازن در رفـتار است که انسان را از ارتکاب جرم و گناه دور مي کند.
ايمان به رستاخيز و روز جـزا يکـي ديگـر از راهکارهاي اعتقادي است که عامل بازدارنده مهمي در ارتکاب جرم است . مقصود از ايمان به مـعاد، بـاور داشـتن روزي است که انسانها پس از مرگ ، به فرمان خدا زنده مي شوند و در محکمه عدل الهي حـاضر مـي گردند. پرونده عمل هر کس پيش رويش گشوده مي شود و مشاهده مي کند که تـمام کـارهاي درسـت و نادرست و کليه اعمال کوچک و بزرگي که در طول عمر خود انجام داده ، در آن ثبت شده است . در روز قـيامت ، انـسان نتيجه آنچه را از نيک و بد انجام داده است ، خواهد ديد.
وقتي کسي به عالم آخرت يقـين داشـت و خـود را در پيشگاه الهي مسئول ديد، همواره مراقب اعمال خويش است و نيازي به مراقبت پليس و ترس از قوانين ندارد. پنـهان و آشـکارش يکسان است و هميشه و همه جا حقوق مردم و اجتماع را به خاطر خدا رعـايت مـي کـند و از مرز حق قدمي فراتر نمي گذارد.
در اسلام ، انجام اعمال عبادي نيز از جمله راهکارهايي است کـه مـي تـواند نقش بازدارنده اي از ارتکاب جرايم داشته باشد. فرائضي چون نماز، روزه ، حج ، خـمس ، زکـات ، امر به معروف و نهي از منکر، آدمي را از پليدي و زشتي دور مي سازد. در سوره عنکبوت آيه ٤٥ مي خوانيم : « آنچه را از کتاب آسـماني بـه تو وحي شده تلاوت کن و نماز را بر پا دار که نماز (انسان را) از زشتيها و مـنکرات بـاز مي دارد و خداوند مي داند شما چه کـارهائي انـجام مـي دهيد. » در مورد روزه و حج نيز مشابه چنين تـعبيراتي در قـرآن و احاديث پيامبر و اهل بيت ايشان به چشم مي خورد.
اسلام با سفارش بـه امـر به معروف ونهي از منکر، افـراد دينـدار را موظف مـي کـند در بـرابر رفتار مجرمانه افراد احساس مسئوليت کـنند و بـا گفتار و رفتار مناسب پاسدار فضيلت ها و نيکي ها درجامعه باشند و از گسترش جـرم و بـزهکاري در اجتماع ، پيشگيري کنند.
در مجموع مي تـوان گفت که براي تـهيه بـرنامه اي جهت پيشگيري از جرم ، بايد بـه دين بـه عنوان منبعي جامع که احاطه اي دقيق و عميق بررفتار نوع بشر دارد، توجه خاص داشـت . تـوجه به مباني ديني و اعتقادي درهـر جـامعه و تـرويج اصول مذهبي مـيان مـردم ، مي تواند باعث کـاهش آمـار جرم و ايجاد فضاي سالم براي رشد و تکامل اخلاقي افراد شود.
نماز انسان را از سرقت بـاز مـي دارد:
يکي از جرايم اجتماعي سرقت است کـه اگـر در جامعه رواج پيدا کـند بـسياري از هـنجارهاي اجتماعي شکسته مي شـود اما نماز انسان را از اين عمل زشت باز مي دارد. در روايتي از پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد (صـلي الله عـليه وآله وسلم ) نقل شده است که : فـلان مـرد در روز نـماز مـي خـواند و در شب دزدي مي کـند. پيامـبر (صلي الله عليه وآله وسلم ) فرمود: نماز او را از دزدي باز مي دارد (کاشاني، بي تا، ج ٧، ص ١٦٥).
رابطه نماز در برابر يورشهاي شيطان :
شـيطان يکـي از قـديمي ترين بلکه اولين دشمن آدمي است که دشـمني آن بـه مـيليون سـال قـبل يعـني: (از زمان خلقت آدم ، زماني که خداوند آدمي را آفريد و به فرشتگان فرمان داد آدم را سجده نماييد و همه فرشتگان سجده نمودند مگر ابليس که از سجده آدم امتناع ورزيد) باز ميگردد و خصومت و دشمني آن بـه حدي است که بنا دارد تمام آدميان را گمراه نموده و آنها را همچون خودش از اصحاب جهنم قرار دهد و اين خصومت ديرينه و طولاني او باعث شده که شيطان داراي تجربه و آگاهي فراواني پيرامون نقطه ضعفهاي انسان گـردد و بـتواند دامهاي بسيار پيچيده اي فرا روي انسان بگستراند و انسان را در وادي هلاکت خويش قرار دهد. اما نوع هجوم و حمله شيطان بر خلاف قواعد متعارف است چرا که دشمن با حالتي خشن و غضبناک بـه انـسان حمله ميکند ليکن شيطان با صورتي زيبا و نيکو و ترغيب و تشويق (زينت دادن ) و آرام آرام انسان را از پاي در ميآورد.
در اين بين نماز دژي بسيار مستحکم و سلاحي بسيار کارآمد اسـت کـه ميتواند نمازگزار را به مقصود و مـطلوب کـه همان قرب پروردگار است برساند. در همين رابطه از امير المومنين عليه السلام روايت شده که فرموده : نماز دژ ي است در برابر يورشهاي شيطان . ونيز از همان حضرت روايت شده : نـماز قـلعه خداي بسيار مهربان اسـت و آلت دور کـردن شيطان . (غرالحکم جلد ٢ص ١٦٦) با توجه به اين مطالب بايد به اين نکته توجه داشت که حفظ و نگهداري از قلعه در برابر حمله هاي شيطان از اهميت بسياري برخوردار است چراکه اگر شيطان بتواند رخـنه اي در قـلعه ايجاد نمايد وارد آن شود مبارزه با آن بسيار سخت و دشوار خواهد شد و نيز بايد به اين نکته توجه داشت که پاسدارس و استفاده از سلاح به عهده نماز گزار است و نماز گزار به هـر انـدازه بتواند نـماز را با آداب و شرايطش انجام دهد به همان اندازه ميتواند از هجوم به حمله هاي شيطان جلوگيري نمايد. در حديثي مـولا علي از پيامبر (ص ) نقل ميکند که فرمود: شيطان از پسر آدم ترسان و هـراسان اسـت تـا نماز پنجگانه را در وقت ميخواند و چون از وقت بگذراند بر او دلير شود و او را به گناهان بزرگ کشد (کاظمي پور، ٢٩:١٣٨١).
نماز انسان را از غـيبت و شـراب خواري باز مي دارد
اعمال عبادي (مانند نماز) تا زماني که مانعي سد راهـشان نـباشد مـنشا آثار و برکات فراواني هستند اما ايجاد موانعي همچون غيبت و شرابخوري ميتواند آثار نماز را از بين بـرده و يا به حداقل برساند. در باب غيبت از پيامبر(ص ) روايت شده است که فرمود: هر که غـيبت کند مرد مسلمان يا زن مـسلماني را خـدا چهل شبانه روز نماز و روزه او را قبول نميکند مگر اينکه آن کسي که غيبت او شده از او عفو کند. و نيزدر باب شرابخوري از امام صادق (ع ) روايت شده ات که : سوال شد مرديکه شراب خورد وضع و حالش چگونه است ؟ فرمود تـا چهل روز نمازش قبول درگاه الهي نگردد (کاظمي پور، ٣٩:١٣٨١). اين روايت و روايات مشابه نشان ميدهدکه نماز انسان را از شراب خوردن و ديگر چيزهاي مست کننده منع ميکند.
نتيجه گيري
از ديدگاه قرآن ، شيطان ، انسان را به فحشا و منکرات دعوت مـي کـند و بهترين راه مبارزه با وسوسه هاي شيطان برپا داشتن نماز براي ياد خداست . اگر انسان نماز را با حفظ حدود و شرايط آن به جا آورد قطعاً او را از فحشا و منکرات حفظ مي کند چون نماز بـهترين وسـيله اي است که مي تواند پشت شيطان را به خاک بمالد.
خداوند در موارد متعدد علت تشريع احکام را دوري از انحراف ها، معاصي و جرائم ذکر کرده است که آيه ٤٥ سوره عنکبوت در خصوص نماز آمده اسـت :«ان الصـلاه تنهي عن الفحشاء والمنکر»که نماز به منظور جلوگيري از فحشا و منکرات است . علاوه بر تاثير قابل توجهي که تعاليم ديني و اجراي دستورات الهي بر کاهش بزهکاري، به طور مـستقيم يا غـير مـستقيم دارند، هماهنگي وهمگوني که تـوسط دين و مـکتب دينـي ايجاد ميشود، خود از عوامل پيشگيري از بزهکاري است . محتواي دين ، آموزه هاي آن اموري است که اگر به طور صحيح بيان شود و در چـارچوب دين بـيان شـود و به درستي براي مردم در جامعه تحقق يابد، آن جـامعه را بـه ميزان زيادي از ناهنجاريها و انحراف ها پاک خواهد کرد. امام خميني(ره )مي فرمايند که :" اکثر پرونده هاي جرم وجنايت در دادگاه هـا مـربوط بـه تارکين نماز است . "بنابراين يکي از عوامل کاهش جرايم در ميان افـراد جامعه اسلامي و در مراکز اصلاح و تربيت و زندانها، انتشار فرهنگ اقامه نماز است . نمازي که با بصيرت و توجه اقامه شـده هـمچون چـراغي است که در دل روشن شود و در باطن فرد نوري فروزان شود که انـسان را بـه عالم ملکوت هدايت کرده و مانعي از عصيان و نافرماني انسان باشد. اين مقاله به مفهموم بازدارندگي نماز و سبک زنـدگي اسـلامي درپيشـگيري از بزهکاري نوجوانان و جوانان پرداخته است . گروههاي مذهبي از هنجارها، ارزشها، زبان و اصطلاحاتي اسـتفاده مـيکنند کـه ويژه خودشان است . اعضا پس از پيوستن به اين گروهها، فراگردي از اجتماعي شدن را از نو آغاز ميکنند. سبک زنـدگي اين گـروهها در انـتخاب همسر، نوع لباس ، نوع پوشش همسر ودر کل زندگي آنها عيني و متجسم ميشود. حضور نـيافتن اين گـروهها در مکانهاي مدرن و پرزرق و برق شهري مانند پاساژها، کافي شاب ها و پارتيهاي شبانه ؛ و برعکس حـضور يافـتن آنـها در مکان هاي مذهبي با به صدا درآمدن اذان و نماز، آهنگ و سبک زندگي آنها را بصدل درمـيآورد. نـگاهي هر چند گذرا به زندگي مددجويان وبزهکاران اجتماعي و آنانکه «امنيت اجتماعي» جامعه را بـه نـحوي از انـحاء مختل نموده اند، به خوبي اين نکته را ثابت مي کند که اکثر قريب به اتفاق آنـان ، کـساني بوده اند که با نماز ارتباطي نداشته و به اين عنصر انسان ساز عـلقه اي نـشان نـداده اند وبدين ترتيب خود را در عرصه حيات ، يکه و آزاد شمرده و دست به گناهان عظيمي همچون قتل ، تـجاوز بـه عـنف ، سرقت و. . . آلوده اند و علاوه بر زندگي خود، زندگي ديگران را هم با «ناامني» مـواجه نـموده اند.
پيشنهادات
- گسترش امکانات فرهنگي، آموزشي، تفريحي و هنري در محلات فقير نشين با هدف کاهش آمار بـزهکاري اين مـناطق
ـ آموزش سبک زندگي اسلامي به والدين در مورد نحوه ي ايجاد ارتباط با کودکان و بـخصوص نـوجوانان با توجه به اين که بسياري از مشکلات بـزهکاران نـاشي از بـرخورد هاي نامناسب خانواده است .
-آموزش اعتقادي و پرورشـي بـاورهاي مذهبي در افراد براي استحکام مباني ايماني در آنها
- برگزاري کلاسهاي احکام و فرهنگي و علمي و حـتي ورزشـي در مساجد و دادن جوايز نفيس به جـوانان در جـذب و مشارکت فـعالانه جـوانان بـه مسجد و نماز موثر بوده و اين روش در کاهش بـزهکاري نـوجوانان و جوانان مي تواند موثر باشد.
-کنترل و مراقبت والدين در مورد دوستان ناباب و اعـمال نـظارت وتصميم گيري در مورد دوستان فرزندان
-فـراهم آوردن زمينه سالم آموزش و پرورش شـخصيت کـودکان و نوجوانان بوسيله مربيان و معلمان
-آمـوزش مـهارت هاي زندگي و نحوه ي مقابله با مشکلات به نوجوانان به عنوان يک عامل باز دارنـده از ارتـکاب بزه .
--------------------------------------------------------------------------------
فهرست منابع و مآخذ
ــ قـران کـريم ــ نـهج البلاغه
ــ ارل رابينگتون ، مـارتين واينـبرگ (١٣٨٦) رويکردهاي نظري هفتگتانه در بـررسي مـسائل اجتماعي، ترجمه صديق سروستاني، انتشارات دانشگاه تهران .
ــ حرعاملي، محمد (١٤٠٣) وسايل الشيعه ، کتابفروشي اسلاميه تـهران .
ــ حـسيني نثار، مجيد (١٣٨٣) بررسي عوامل اجتماعي بـزهکاري نـوجوانان رشت ، پايان نـامه کـارشناسي ارشـد، دانشگاه تهران .
ــ رفيع پور، فـرامرز(١٣٨٢) آناتومي جامعه ، تهران : شرکت سهامي انتشار.
ــ صالحي منش ، شيخ احمد(١٣٩٠) نماز عاشقانه : قم ، پژواک انديشه .
ــ قـرائتي، مـحسن (١٣٦٩) پرتوي از اسرار نماز، سازمان تبليغات اسـلامي، بـي جـا.
ــ کـاشاني، فـتح الله ، منهج الصادقين ، انـتشارات اسـلاميه ، تهران ، بي تا.
ــ کاظمي پور، حجت الاسلام حميد (١٣٨١) نماز و رابطه ها، انتشارات پيام معلم ــ مجلسي، محمد باقر (١٤١٣) بـحارالانوار، دارالافـوا، بـيروت
ــ معظمي، شهلا (١٣٩٠) بزهکاري کودکان و نوجوانان ، انتشارات دادگـستر.
فـصلنامه مـطالعات روانـشناسي و عـلوم تـربيتي
Journal of Research in Psychology and Education
سال دوم / شماره دهم / زمستان ١٣٩٥/ صص ٦٨-٥٩ ٦٨-٥٩ P / ٢٠١٧ / ١٠ No / ٢ Vol
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
