■ رسانه نماز جمعه
کتاب«کارکرد رسانه‌ای نـماز جـمعه» اثـر مفیدی است که توسط مؤلف محترم،آقای مجید ملکان نگارش شده و توسط معاونت فرهنگی شـورای سیاستگذاری ائمه جمعه انتشار یافته است.به گزیده‌ای از برخی مطالب سودمند این مـجموعه اشاره می‌شود.
رسانهء نـماز جـمعه
«رسانه به وسایل یا تدابیر فنی اطلاق می‌شود که ارتباط جمعی از طریق آن به وقوع می‌پیوندد».
رسانه‌ها دارای طیف وسیعی هستند و از این رو، نهادهایی همچون نهاد نماز جمعه را نیز می‌توان به عنوان یک رسـانه اسلامی در نظر گرفت که همانند ابزار و وسیله‌ای برای انتقال و ارتباط پیام نقش ایفاد می‌کند.در واقع نماز جمعه رسانه‌ای است که به صورت چهره به چهره و مستقیم با مخاطبان خود ارتباط بـرقرار کـرده و رابطه‌ای تعاملی و دو سویه را با آنها ایجاد می‌کند. مخاطبین این رسانه،منفعل و ایستاد نبوده و به صورت فعال و پویا در ارتباطی متقابل با رسانهء نماز جمعه همکاری می‌نمایند.
در واقع نوعی رابطهء اساسی بـین خـطیب جمعه و نمازگزاران ایجاد می‌شود و امکان انتقال احساسات،عواطف و گرایشات فراهم می‌شود.
تبلیغات رسانه‌ای مدرن اگرچه گستره‌ای وسیع‌تر دارند ولی عمق کمتری داشته و در ارتباط با مخاطبان ناآشنا بازخورد مستقیم ندارند و عـلی رغـم بهره‌مندی از کثرت مخاطبان و تنوع و جذابیت روش‌ها در کوتاه مدت شبکهء ارتباطی شناخته شده‌ای نمی‌سازند و احساسات انسانی و دینی را نیز به شکلی ژرف و ماندگار تحت تأثیر قرار نمی‌دهند.
نماز جمعه در این مـیان بـه جـنبه‌های اجتماعی رابطهء انسان با خـداوند از یـک سـو و رابطهء مسلمانان با یکدیگر از سوی دیگر،توجه دارد. همچنین حد واسطی است میان جامعه و حکومت اسلامی که خواست‌ها و نیازهای دو طرف را به طـرف مـقابل مـنعکس می‌کند.
اصولا نظام ارتباطات اسلامی در حوزهء نظام فـرهنگی اسـلامی تعریف می‌شود؛نظامی که مبنایش جهانی‌بینی توحیدی و اتکایش به باورها، ارزش‌ها و اعمال فردی-اجتماعی است که اسلام آن‌هارا مـشخص کـرده اسـت.
مفهوم ارتباطات در اسلام به جای تأکید بر ابعاد کمی و خـطی،بر ابعاد فرهنگی و معانی شناختی تأکید دارد و در واقع مقصود نهایی همه کارکردهای ارتباطات و رسانه‌های اسلامی، تزکیه معنوی است.
بـدیهی اسـت کـه رسانهء نماز جمعه به عنوان یک رسانه اسلامی طبعا ارزش‌ها و قـواعد حـاکم بر رسانه اسلامی و رسانه‌های دینی را به همراه خود دارد.باید توجه داشت که مفاهیم وحدانیت خداوند،جـهان آخـرت، رسـالت،مسئولیت اجتماعی،وحدت امت اسلامی،امر به معروف و نهی از منکر و تقوا،اصـول راهـنمایی کـننده‌ای هستند که بنیان قواعد اخلاقی رسانهء اسلامی را تشکیل داده و باید مدنظر قرار گیرند.
همچنین بـه دلیـل قـابلیت‌ها،ظرفیت‌ها و کارکردهای نماز جمعه،نقش رسانه‌ای آن حوزهء گسترده‌تری را در بر گرفته است و از میزان نقش‌های بـه عـهده گرفته شده توسط سایر رسانه‌ها فراتر می‌رود.این نکته‌ای اساسی است که گـردانندگان ایـن رسـانه باید آن را مد نظر داشته و در برنامه‌ریزی‌های خود رعایت نمایند.
فرآیندهای ارتباطی نماز جمعه
هدف از ارتـباطات،انـتقال اطلاعات و اندیشه است.با توجه به روند رو به گسترش دانش و فن‌آوری در جامعه و شـتاب و تـغییرات اجـتماعی، نقش اطلاعات،اطلاع‌رسانی و شناخت عوامل مؤثر بر ارتباطات(مبدأ،مقصد،پیام،وسیله، بازخورد و اختلال)ضـرورت خـاصی یافت است.ء نماز جمعه،یک رسانهء ارتباطی است و در یک فضای ارتباطی تـعاملی عـمل مـی‌کند؛چرا که مخاطبان آن منفعل نبوده و به صورت چهره به چهره و رو در روی،درگیر پیام‌های ارسالی از سوی فـرستندهء پیـام(امـام جمعه)هستند.
در مورد پیام‌هایی که به مخاطبان و نمازگزاران داده می‌شود باید انـگیزه‌ها و مـقاصد و مشخصات اجتماعی و فرهنگی مورد نظر ائمه جمعه در پیام‌سازی مشخص و معین گردد و به نوع انتخاب پیام،تـنظیم و نـحوهء ارسال آن توجه و دقت کافی داشته باشند.
البته اگر ائمه جمعه بـرای ارائه پیـام‌ها در چارچوب تصمیمات«شورای سیاستگذاری ائمهء جمعه»عـمل کـنند،بـه لیل انسجام و وحدت اجتماعی و تشکل گروهی نـاشی از آنـ، پیام سازی بهتر صورت می‌گیرد و نتیجهء مطلوب‌تری خواهد داشت.البته شورای سیاستذگاری بـاید بـا توجه به شرایط فرهنگی و اجـتماعی هـر منطقه بـرنامه‌ریزی داشـته بـاشد.
محتوای پیام نماز جمعه
پیام‌ها بـاید بـه گونه‌ای تنظیم شود که توجه پیام‌گیران(نماز گزاران)را به خود جلب کـرده و عـلایق آنها را با پیام همسو نماید.
پیـام‌ها باید موضوع روز مورد نـظر نـمازگزاران بوده و به صورت مستقیم بـا زنـدگی و حیات اجتماعی آنان مرتبط باشد تا تأثیر بیشتری بر مخاطبان داشته باشد.
پیـام‌ها بـاید با توجه به پایگاه طـبقاتی، اجـتماعی،فـرهنگی و سیاسی نمازگزاران ارائه شـود.
مـحتوای خطبه‌های نماز جمعه تـا حـدود زیادی از رویدادها و واقعیت‌های اجتماعی تأثیر می‌پذیرند. این محتوا باید نشانگر نگرش‌ها و فرضیاتی باشد کـه افـراد یا گروه‌های معین تولید کنندهء پیـام نـسبت به مـخاطبان دارنـد.
مـحتوای پیام‌ها باید روشن،واضـح،دقیق و مشخص باشد تا برای اکثریت مخاطبان معنای واحدی القا شود و پیام‌های ارسالی توسط گـیرندگان مـختلف به شیوه‌های گوناگون تفسیر نشود.
مـخاطبان نـماز جـمعه
مـخاطبان نـماز جمعه،افرادی هـستند کـه از سر تعهد دینی و شرعی در نماز جمعه شرکت می‌کنند و ارتباط بین خطیب و نمازگزاران،ابزار گرایانه و سودجویانه نـیست و ازایـن رو گـرایش مخاطبان بر اساس صداقت و اعتماد است.از لحـاظ مـکانی نـیز مـعمولا مـخاطبین رسـانه نماز جمعه را مخاطبین محلی و شهری تشکیل می‌دهند و در بعد مکانی تعداد مطلق مخاطبین مهم نیست بلکه آنچه اهمیت دارد،تراکم انتشار یا برد رسانه در محدودهء جغرافیایی مورد نظر اسـت.
از بعد زمانی چون مخاطبان هفته‌ای یک‌بار در نماز جمعه شرکت می‌کنند،بهتر است محتوای نماز جمعه به گونه‌ای باشد که مخاطبان در طول هفته درگیر محتوای پیام‌ها باشند و از محتوا دور نشوند.
گردانندگان بـاید تـوجه کنند که حضور مردم را در نماز جمعه به صورت یک عادت پایدار و مستمر در آورند؛چون چنانچه بتوان بر تعداد و کمیت نمازگزاران به عنوان مخاطبینت رسانه افزود،امکان بیشتری برای سـرمایه‌گذاری و بـرنامه‌ریزی برای افزایش سطح کیفی نیز وجود دارد.
خطیب جمعه برای تأثیرگذاری بیشتر باید در عمل به مخاطب خود نشان دهد متخصص است و هدف از پیام اقـناعی وی،نـع شخصی یا گروه پیام دهـنده نـیست.
ائمه جمعه باید به خصوصیات تبلیغ نیز توجه داشته باشند تا تبلیغات رسانهء نماز جمعه با روش‌ها و قواعد خاص در افکار عمومی،حافظهء اجتماعی جـدیدی بـسازد که این تصورات جـدید بـه حرکت های سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی مبتنی بر سیاست‌های کلان جامعه بیانجامد.
اینک به چند مورد از شرایط موفقیت رسانه نماز جمعه اشاره می‌شود:
1.استفاده توأمان از چارچوب منطقی و عاطفی برای بـیان خـطبه‌ها:محتوای خطابه لازم است هم از استدلال خوبی برخوردار باشد و هم در تحریک عواطف مؤثر واقع شود.
2.پیگیری مستمر پیام خطابه در اجرا: پیگیری پیام خطابه هم در استمرار انعکاس آن و هم در مقام عمل و بـه ثـمر رساندن مـحتوای پیام منجر به اثربخشی خطابه می‌شود.
3.خطیب باید به سخنان خود اعتماد و اطمینان داشته باشد و با ایـمان کامل به محتوای پیام خود آن را به زبان آورد؛در غیر این صورت از سـطح تـأثیر خـطابه کاسته خواهد شد.وضعیت ظاهری خطیب همچون:نوع لباس پوشیدن، آرایش،رفتار و...از دیگر عوامل تأثیرگذاری خطابه مـی‌باشد.
4. ائمـه جمعه خود عامل به احکام الهی بوده و از وجههء دینی قابل ملاحظه‌ای برخوردارند و ایـن مـورد،زمـینهء گرایش مردم به اسلام خواهی را فراهم می‌کند.اما در صورتی که ائمه جمعه خود عامل بـه آنچه می‌گویند نباشند،خطابه آنها تأثیرگذار نبوده و مردم را آگاه نمی‌سازد.
5.ائمه جمعه بـاید توجه کنند که بـرای آگـاه‌سازی مردم در کنار روحیهء مذهبی و باورهای اعتقادی،تأکید بر دانش و خرد آنان ضروری است و باید در دستور کار قرار بگیرد.
6.با اشراف ائمه جمعه به مسائل منطقه خود از یک سو و آگاهی آنان بـر تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه از سوی دیگر،نهاد نماز جمعه می‌تواند به نحوی بر نهادهای اجتماعی و سیاسی تأثیر گ ذاشته و آنان را با یکدیگر هماهنگ کرده و در راستای اهداف کلان نظام جهت دهی نماید.
7.امـید بـخشی به جامعه،یکی دیگر از کارکردهای اجتماعی نماز جمعه است.در واقع آشنا کردن جامعه با وضعیت موجود،تعدیل و کنترل توقعات متناسب با امکانات و ترسیم آینده‌ای روشن،موجب امیدبخشی جامعه می‌شود.
8.نـماز جـمعه می‌تواند تعلقات گروهی،قومی، نژادی و زبانی را به سمت تعلق و هویت دینی سوق دهد؛زیرا اسلام به عنوان یک عامل وحدت بخش،مورد توافق تمامی جمعیت کشور می‌باشد.
با تـوجه بـه اینکه تمایزپذیری و بخشی شدن اجزای مختلف جامعه در ایران به سرعت در حال رشد است و روز به روز تعداد قابل توجهی از مردم جذب کانال‌های ارتباطی بیگانه می‌شوند،رسانهء نماز جمعه باید در اسرع وقـت نـسبت بـه جلوگیری از این گرایش‌ها اقدام کـرده و بـا بـه کارگیری روش‌های نوین تبلیغ،مانع نفوذ گستردهء رسانه‌های بیگانه شوند.
نماز جمعه به عنوان یک حلقهء واسط میان رأس هرم سـیاسی و قـاعدهء جـامعه،عمل می‌کند و انتظارات و توقعات مردم را به حکومت مـنتقل مـی‌کند و از آن طرف،نظرات و سیاست‌های دولت را به مردم اعلام می‌کند.نیز با پیگیری نیازهای مردم،سیاستگذاران را در جهت برآورده ساختن انتظارات مـردم یـاری مـی‌رساند و با آگاه سازی مردم نسبت به برنامه‌ها و سیاست‌ها،راهکارهای مـشارکت مردم در اجرایی شدن سیاست‌ها را مشخص ساخته و آنها را در امور مربوط به جامعهء خود سهیم می‌نماید.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
