■ نهضت احیای نماز جمعه
بسم الله الرحمن الرحیم
نـماز جمعه از مهمترین فرایض دینی مسلمانان است. فریضه‌ای که دارای ابعاد گوناگون و آثار و برکات فـراوانی اسـت. عـبادتی جمعی که عبادت و معنویت با اجتماع و سیاست در هم آمیخته است. اساسا در مکتب اسلام دنیا و آخـرت، عبادت و سیاست، فرد و اجتماع با یکدیگر عجین است. نمازهای جماعت، جمعه و عید و حـج همگی نمایانگر این پیـوستگی اسـت. در این میان نماز جمعه اجتماع هفتگی مسلمانان به منظور انجام یک عبادت جمعی، همچنین وحدت و همدلی و همدردی با یکدیگر، آشنایی با معارف دین و اطلاع از وضعیت اجتماعی و سیاسی عصر خویش است. بـرگزاری نماز جمعه در نخستین روزهای حضور پیامبر خدا(ص)در مدینه نشان از جایگاه مهم این فریضه عبادی ـ سیاسی است. تأکید فراوانی که در سخنان پیشوایان دینی، بر اقامه نماز جمعه و حضور مردم در این برنامه هـفتگی و تـبیین احکام و شرایط آن به چشم می‌خورد و نیز سرزنش و توبیخ تارکین آن نشان دیگری از اهمیت این عبادت است.
نماز جمعه همواره در مدینه بوسیله پیامبر اقامه می‌شد، پس از رحلت آن حضرت هم خلفا در مرکز خـلافت و امـرایشان نیز در شهرهای دیگر آن را اقامه می‌کردند. از دیدگاه بسیاری از فقها نماز جمعه از شئون حکومت بوده و حکومت موظف به اقامه آن است، خطیب جمعه از سوی حاکم مسلمین نصب می‌شود و بدون اذن و نصب او اقامه ایـن فـریضه مشروع نیست. گرچه مقصود بعضی از آنان از حاکم مسلمین امام معصوم است و مقصود بعضی دیگر اعم از امام معصوم یا منصوب خاص و عام وی است و در یک کلمه شأن حاکم به حق اسـلامی اسـت. مـع الاسف در طول تاریخ حاکمان غـاصب خـلافت، مـتصدی اقامه این فریضه نیز شدند، یا خود شخصا آن را اقامه کردند یا افراد فاسق و نالایق را به اقامه آن مأمور کردند، عدم تقید پیـشوایان مـعصوم بـه شرکت در نماز جمعه نیز می‌تواند از همین زاویه ارزیـابی شـود، گرچه گاهی هم به خاطر تقیّه شرکت می‌کردند.
شهید ثانی از شیخ عماد الدین طبرسی نقل می‌کند که «تحقیقا امـامیه بـیش از اهـل سنت قائل به وجوب نماز جمعه است ولی شیعه را متهم بـه ترک نماز جمعه می‌کنند، چرا که آنان اقتدا به فاسق و مرتکب کبیره و مخالف در عقیده صحیح را جایز نمی‌دانند.» ایـن نـکته را فـقهای دیگر نیز مطرح کرده‌اند (شواهدی در مقالات همین مجموعه ملاحظه می‌کنید)
برگزاری صـحیح نـماز جمعه، نماز عید و حج از آرزوهای دیرینه فقهای امامیه بوده است. وحید بهبهانی در عصری می‌زیست که شـیعیان در بـرگزاری شـعائر مذهبی‌شان آزاد بودند و حکومت وقت مزاحمتی برای آنان ایجاد نمی‌کرد. وحید ضمن ابـراز خـرسندی از شـرایط عصر خویش، از اینکه شیعه بتواند نماز جمعه را اقامه کند از «محالات» می‌شمارد.
مروری بر تاریخ اسـلام نـشان مـی‌دهد که انزوای شیعیان در اکثر نقاط جهان اسلام و غم جانکاه فقهای شیعه از معطّل ماندن احـکام و شـعائر مذهبی از مهمترین دلائل ترک نماز جمعه بوده است، لذا هر گاه فضایی مناسب می‌یافتند، بـه اقـامه آن اقـدام می‌کردند. در عصر صفویه که مکتب تشیع رسمیّت یافت و پاره‌ای از معارف این مکتب احیاء شـد، نـماز جمعه نیز اقامه گردید. دهها رساله علمی در تبیین احکام و شرایط نماز جمعه مـربوط بـه ایـن عصر است، چه اینکه برگزاری دهها نماز جمعه در شهرهای مختلف ایران نیز مربوط به ایـن دوره اسـت. این روند هر چند در عصر قاجار روبه ضعف نهاد، اما در بسیاری از شـهرها نـماز جـمعه همچنان برپا می‌شد، با این حال حتی در این دوره‌ها سیاستگزاری حاکمان وقت در قبض و بسط ایـن فـریضه دخـالت داشت، خطبای جمعه گاهی در مضیقه و تنگنا بسر برده و گاهی هم از آزادی بیشتری بـرخوردار بودند.
ظـهور انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(قده) نقطه عطفی در تاریخ حیات شیعه بشمار می‌رود. تـنها یـکی از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی، احیای فریضه نماز جمعه است. اقامه این فـریضه در مـاههای نخست پس از پیروزی و پیش از استقرار نهادهای رسـمی نـظام، هـم حکایت از جایگاه رفیع آن دارد و هم نقش مؤثر آن را در هـدایت جـامعه و مقابله با انحرافات و توطئه‌های رنگارنگ احزاب و گروهها نمایان می‌سازد.
آنان که از ابتدای انقلاب بـا ایـن کانون وحدت و همبستگی آشنایند، بـه خـوبی از نقش آفـرینی ایـن پایـگاه مذهبی و سیاسی در تحولات جامعه آگاهند. نـمازهای جـمعه کانون اجتماع انسانهای مخلص و انقلابی و هدایت آنان در جهت مقابله با انحرافات فـکری و سـیاسی جریانات منحرف داخلی و جایگاه ایستادگی و مـقاومت و بسیج نیروهای جان بـر کـف در مصاف با دشمنان خارجی و دفـاع از سـرزمین مقدس اسلامی بود.
شهادت تنی چند از ائمه جمعه و ظهور واژه «شهدای محراب» در فرهنگ انقلاب، هـمچنین انـفجارهای متعدد در جمع نمازگزاران جمعه، تـبلیغات وسـیع بـر علیه نمازها و امـامان جـمعه گواه دیگری بر تـأثیرگذاری ایـن آموزه دینی در پیراستن حرکت انقلابی ملت از انحرافات و کژرویهاست. پرواز هواپیماهای جنگی دشمن بعثی کافر در طـول دفـاع مقدس بر فراز نمازهای جمعه، پرتـاب مـوشک به جـمع نـمازگزارانِ بـرخی از شهرهای مرزی به مـنظور تعطیل کردن اجتماع معنوی و سیاسی مردم و شکستن این پایگاه مقاومت و خارج کردن مردم از صحنه، هـمه و هـمه شواهد گویایی بر نقش حیاتی نـماز جـمعه در تـداوم انـقلاب اسلامی‌اند.
فـریضه‌ای با این جـایگاه و اهـمیت در فرهنگ اسلامی و میراث مکتوب فقیهان شیعه و تأثیر گذار در تحکیم پایه‌های نظام سیاسی مبتنی بر مکتب اهـل بـیت، در خـور توجه و عنایت مضاعفی است. بحث نماز جـمعه گـرچه در ادوار مـختلف فـقهی مـورد تـوجه فقهای ما بوده، اما در شرایط جدید نیازمند نگاه دوباره اساتید و محققان عرصه فقه و فقاهت است.
بی‌شک «نگاه حکومتی» به این فریضه عبادی ـ سیاسی افقهای جدیدی را خواهد گـشود و ابهاماتی را برطرف خواهد کرد و این فریضه مهم را در جایگاه واقعی خود خواهد نشاند. نظام جمهوری اسلامی که خونبهای شهیدان این مرزوبوم است، حق عظیمی بر همگان، بالاخص حوزه‌های علمیه دارد.
خروج از انـزوای دیـرینه تاریخی به برکت انقلاب اسلامی و حاکمیت احکام اسلام و احیای مکتب اهل بیت(ع) در جهان معاصر، نعمتی است که سلف صالح ما آرزوی آن را داشتند. برخلف صالح است که این نـعمت الهـی را قدر دانسته و از دستاوردهای آن حراست نمایند و نماز جمعه یکی از مهمترین دستاوردهای آن است. احیای این فریضه در عرصه علمی و نظری و اقامه هر چه با شـکوهتر آن در عـرصه عملی، گذشته از آنکه موجب بـاروری فـقه شیعه خواهد شد، نظام اسلامی را نیز از خطرات محافظت خواهد کرد.
بی‌شک نگاهبانی از این «کانون وحدت و یکدلی» به دو عامل مهم بستگی دارد، از یک سو به عملکرد حـکومت کـه مسؤول اقامه آن است و از سـوی دیـگر به رفتار حوزه‌های علمی که رسالت گشودن افقهای جدید در این زمینه را برعهده دارند. اگر این دو تلاش مبارک با یکدیگر همراه شود، مردم با شوروشعور بیشتری در آن شرکت جسته و بر استحکام ایـن پایـگاه افزوده خواهد شد.
فصلنامه حکومت اسلامی در آستانه بیست و پنجمین سالگرد برگزاری نخستین نماز جمعه در جمهوری اسلامی به سهم خویش در این جهت تلاش ناچیزی انجام داده که به محضر ارباب علم و مـعرفت تـقدیم می‌دارد.
تنگناها و مـشکلات فراروی موجب شد که نتوانیم مجموعه‌ای کامل و جامع بر محور نماز جمعه سامان دهیم، در عین حال تـلاش کردیم زوایای مختلف آن را از زبان و قلم فقیهان، فرزانگان و اندیشمندان مطرح نـماییم تـا قـدمی در راه احیای این فریضه باشد. امید آنکه در درگاه حق تعالی مقبول افتد.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
