علی محمد باقی

تهیه مرکز تخصصی نماز

رازهای نماز از دو منظر قابل بررسی است؛ در یک نگاه از سرّ کلّی نماز سخن گفته می­شود؛ یعنی برای مجموع نماز یک راز و حقیقت در نظر گرفته می­شود که "سرّالصّلاة" نامیده می­شود. در نگاه دوم اسرار تک تک اجزای نماز جداگانه مورد بررسی قرار می­گیرد که "اسرار الصّلاه" نامیده می­شود. چهار سرّ کلی برای نماز می­توان بیان کرد.

یک. اظهار تذلّل و عبودیت

امام رضاj ضمن پاسخ به سؤال­های محمد­بن­سنان، به او مرقوم فرمودند: همانا علت واجب شدن نماز اقرار به بندگي خداوند عّزوجل است و نفي شرك براي خداوند عزيز. ايستادن انسان در برابر خداوند جبار با حال تواضع و فروتني و خضوع و اعتراف به گناهان و نيز درخواست عفو از گناهان گذشته و صورت نهادن بر زمين است در هر روز برای بزرگداشت خداوند عزوجل. ديگر آنكه (نماز سبب مي‌شود) بنده پيوسته به ياد خدا باشد و او را فراموش نكند و طاغي و ياغي نباشد و با خشوع و تذلّل و رغبت خواستار افزوني بهره خود در دين و دنيا باشد. علاوه بر اينها، انسان با نماز بر خود واجب مي‌سازد كه پيوسته و شبانه روز در مقام بندگي و به ياد خداوند متعال باشد. همين نمازگزاردن شخص در پيشگاه پروردگار عزوجل و ايستادن در برابر خداوند سبحان، بازدارنده او از ارتكاب گناهان است و مانع فسادهاي گوناگون او مي‌شود.^[1]

دو. طهارت باطنی انسان

از سلمان فارسى نقل شده گوید: با پیامبر خداa در سایه درختى بودیم، یک شاخه از آن برداشت و آن را تکان ‏داد تا برگ­هاى آن ریخت، سپس فرمود: آیا از آنچه کردم نمى‏پرسید؟ عرض کردند: یا رسول اللَّه! به ما خبر بده، فرمود: همانا بنده مسلمان هرگاه که به نماز قیام مى‏کند گناهان او ریخته مى‏شود، همان طور که برگ این شاخۀ ‏درخت ریخته شد.^[2]

و در روایت دیگر فرمود: نمازگزار هنگام وضو، وقتي كه صورتش را مي­شويد، گناهاني كه با صورتش انجام داده زدوده مي­شود. زماني كه دو دستش را از آرنج مي­شويد، گناهاني كه به وسيلة دست­هايش انجام داده از بين مي­رود. آنگاه كه سرش را مسح مي­كند، معصيت­هايي كه به وسيلة سرش انجام داده زدوده مي­شود. چون بر دو پايش مسح مي­كند، گناهاني كه به وسيلة پاهايش انجام داده، محو مي­شود. اگر كسي در آغاز وضو گرفتن "بسم الله الرحمن الرحيم" بگويد، تمام اعضايش از گناه پاك مي­شود... .^[3]

با توجه به اینگونه احادیث می­توان گفت سرّ که نماز، وضو، غسل و تیمم (که آنها نیز در حقیقت بخشی از نماز هستند) همان طهارت از آلودگی­های باطنی است؛ چنانچه خداوند متعال می­فرماید: "وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئات"‏^[4]؛ در دو طرف روز، و اوايل شب، نماز را برپا دار چرا كه حسنات، سيئات (و آثار آنها را) از بين مى‏برند. نیز بعد از بیان احکام وضو و غسل و تیمم در سورۀ مائده، می­فرماید "ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون"^[5]؛ خداوند نمى‏خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند؛ بلكه مى‏خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد. شايد شكر او را بجا آوريد.

بدین روی نماز هم رافع ناپاکی­ها و نجاسات از روح و جسم آدمی است و هم دافع آن؛ یعنی هم اجازۀ آلودگی به انسان نمی­دهد و مانع از آن می­شود و هم در صورت ابتلای به پلیدی­ها، آن را پاک می­کند^[6]، همانگونه که فرمود: "إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَر"^[7]؛ نماز (انسان را) از زشتي­ها و گناه باز مى‏دارد.

مرحوم فیض کاشانی در این­باره می­فرماید:

چون مقصود اصلی نماز؛ یاد حق تعالی، تجدید بیعت با او، ثنای او از روی مسکنت و خشوع، سؤال از مهّمات از او به ابتهال و خضوع است، پس هر آینه بنده ناچار است از حاضر ساختن دل در آن و فهمیدن آنچه می­گوید به زبان،^[8] و کمال این حضور و این فهم در کشف تأویل و سرّ نماز نهفته است.

سه. به فعلیت رسیدن انسان

بنابراین نمازگزاري كه به راز نماز آشناست، هرچه را در توجيه احكام، اذكار و افعال نماز گفته مي‌شود، وسيله شهود چيزي قرار ميدهد كه نزد خداوند گنجينه است و براي خواص اولياي او ذخيره شده است و عبارت است از "أسماء الحسني" نام­هاي نيك و صفات برتر خداوند. بنده رازجو پس از سير به سوي آنها به جانب "شدن" مي­گردد، زيرا حركت و سير، مقدمه "شدن" است و "شدن" همان راز واقعي نماز است^[9] و پائين­تر از آن هر چه گفته شده است، همه از قبيل آداب و حكمت­ها و سنّت­هايي است كه ذاتاً ربطي به راز و نهان نماز ندارد كه امري عيني، خارجي و تكويني است، چون اينها كجا و يك سلسله مفاهيم ذهني، يا احكام اعتباري كجا، كه خارج از جهان اعتبار، هيچ اثري براي آنها نيست.^[10]

بنابراین تنها عملی که همه استعدادها و قوای  آدمی را به فعلیت می­رساند، نماز است.

چهار. محبت

مرحوم حکیم سبزواری می فرماید: جائی که جمال صوری یوسفی محدود، زنان را فانی کند به نصّ کلام الهی که "فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ"^[11]، جمال مطلق که هر جمال ظلّ جمال اوست چه خواهدکرد؟ خاصه نسبت به عارفین در حال استغراق در ذکر و عبادت. راه وصول به این مقام منیع نه تنها به صرف تحصیل شرایط و آداب و احکام نماز حاصل نمی شود؛ بلکه با اکتفا به جهاد مستمر با نفس نیز حاصل نخواهد شد،؛ چون جهاد اکبر هم لازم است و هرگز با اکتفا به جهاد اوسط، که نبرد با نفس باشد، میسر نمی شود. جهاد اکبر همانا نبرد عشق و عقل است، که اگر سالک از قید عقل مصطلح برهد و به عقل ناب که همان عشق به عبادت و سپس حصر آن در معبود است برسد، در جهاد اکبر پیروز شده است. بنابراین راه وصول به راز نماز، گذراندن همة مراحل جهاد می باشد.^[12]

این مطلب را به اشتراک بگذارید :