چکیده

نوشتار حاضر در صدد تبیین اهمیت و نقش تربیتی نماز می­باشد. برقراری ارتباط انسان با خالق خود در تمام ادیان از گذشته یکی از ارکان اصلی دین بوده است و از واجبات و مشترکات ادیان الهی می باشد هرچند شکل و نحوه ی انجام آن در ادیان مختلف متفاوت می باشد. در دین اسلام و در کتاب آسمانی قرآن از راز و نیاز بین خالق و مخلوق بعنوان نماز یاد شده است. نماز به این سبب مورد تاکید ادیان الهی است که نقش اساس در تربیت انسان ها دارد. نمازی دارای آثار تربیتی است که نمازگزار با رعایت آثار ظاهری مانند سجاده زيبا، مهر و تسبيح دلخواه، عـطـر، لبـاس مـنـاسـب و  عوامل باطنی که عبارتند از توجه به بزرگی خداوند و در نظر گرفتن مفام بندگی نمازگذار، محافظت عبادت از تصرف شيطان، خشوع، نشاط و بهجت، حضور قلب می باشد را به درستی رعایت نماید. در نهایت بایست بدانیم که برای تبلیغ و ترویج نماز واقعی در سایه ی عملكرد فرهنگي تمام سازمان‌ها، نهادها، و افراد موثر در فرهنگ اعم از، دولتي و غيردولتي و افراد نخبه جامعه است كه بصورت مستقیم وغیر مستقیم در تحولات فرهنگي جامعه ايفاي نقش مي‌كنند.

مقدمه

انسان به قدمت تاریخچه ی تولدش در جستجوی یک قدرت برتر برای تکیه بر آن و استفاده از رهنمود های او برای دستیابی به سعادت در زندگی خود بوده است و با توجه به آثار باستانی کشف شده در غارها می توان به این نیاز حیاتی انسان پی برد. جستجوی انسان برای دستیابی به تکیه گاهی امن در برخی مواقع با بهره گیری از دستور العمل فرستادگان پروردگار به سر منزل مقصود دست یافته و گاه با تکیه بر علوم محدود انسانی به بیراهه ختم شده است ولی خالی از قضاوت در مورد نتیجه سعادت یا شقاوت انسان ها در جستجوی تکیه گاه برتر،  نبایست از نیاز انسانیت به دستیابی به پرودگار و راز و نیاز با او غافل شد. مقاله حاضر سعی در پاسخگویی به سوالات زیر را دارد :

1 – اهمیت و تاریخچه نماز برای انسان چیست؟

2 -  نقش تربیتی و میزان تاثیر گذاری نماز در انسان چگونه است؟

روش تحقیق

روش تحقیق در این بررسی از نظر استراتژی توصیفی، از نظر مسیر اجرا تحلیل محتوا، از نظر هدف کاربردی،از نظر جمع آوری داده ها اسنادی، از نظر زمان مطالعه مقطعی می باشد، که با استفاده از این روش به مطالعه ی مستقیم كتاب ها، مقالات و سیاست گذاری ها ی مرتبط با موضوع اهمیت نماز و نقش تربیتی آن پرداخته شده است.

متن اصلی:

1 – اهمیت و تاریخچه نماز برای انسان چیست؟

شایان ذکر است که یکی از حقوق انسانی، سپاس از محبت و نیکی دیگران است که حتی اگر در مذاهب ساخت بشر نیز به کاوش بپردازیم،  می توانیم این نیاز را در انسان ها بیابیم که سعی در اتصال به قدرت برتر و تشکر از او دارند. این حق، نسبت به هر زبان و نژاد و ملیت و کشور، یکسان است. هر چه لطف و نیکی بیش تر و نیکی کننده بزرگتر باشد، تشکر هم باید بیش تر و بهتر انجام گیرد که این حق در قامت خالق و مخلوق بصورت یک امر واجب و روزمره جلوه می کند. تحقیات بسیاری در مورد نیازهای انسان و اولویت بندی آنها انجام گرفته است که در بین آنها می توان به یک نیاز مشترک در بین انسان ها رسید که با جسم و روح انسان ها در ارتباط است و آن ارتباط بین خالق و مخلوق از طریق راز و نیاز است. رفع این نیاز بوسیله ی برقراری ارتباط با پروردگار بعنوان قدرت مطلق میسر می شود و در دین اسلام به آن نماز می گویند. در دین اسلام و در کتاب آسمانی قرآن از راز و نیاز بین خالق و مخلوق بعنوان نماز یاد شده است:”نماز معروف است و یکی از واجبات دینی می باشد در تمام ملل و مذاهب جهان موجود است و در اسلام به این ارتباط نماز گفته می شود. ارتباط بین انسان و خالق خود در قالب یک فریضه واجب قبل از حضرت محمد صلى الله عليه وآله در آئين های پیامبران قبل از او مانند حضرت عيسى، موسی، شعیب و ابراهیم وجود داشته است که می توان با کاوش در ادیان پیامبران یاد شده و به ویژه از آیات موجود در قرآن به این مهم دست یافت. هر چند در ادیان مختلف از این ارتباط با نام های مختلف یاد می کنند اما یکی از واجبات ادیان الهی محسوب می شود که با توجه به اینکه اسلام کاملترین دین بشری می باشد می تواند آخرین نام و نحوه ی بجا آوردن این فریضه را در قالب نماز برای انسان ها مورد بررسی قرار داد(1).

نماز رابطه ی مخلوق با خالق برای قدردانی از نعمت ها و عاملی برای ایجاد قوت قلب در هنگام کاستی ها و نقص های انسان در برابر مشکلات و مسائل زندگانی هم چنین نقشه ی جهت دستیابی به سعادت دانست. با توجه به اینکه انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است. نماز نیز باید با این دو بعد انسانی در اتباط باشد و سبب تعالی انسان در این دو جنبه شود.نماز با توجه به شرایطی که برای برقراری صحیح این ارتباط بین خالق و مخلوق دارد این الزام را به وجود می آورد که فرد مباحثی را از جمله علوم بهداشتی، جهات جغرافیایی، علوم ارتباطی و اجتماعی، سیاست و سایر علوم را در این رابطه بداند که آگاهی از این علوم بصورت پایه باعث می شود که انسان در بعد مادی زندگی به پیشرفت برسد و از طرفی با توجه اثرات روحانی و تقویت پارامترهایی از جمله عدل، ظلم ستیزی، ارزاق حلال و. .. سبب می شود که افراد در بعد روحانی به به خداشناسی و خود شناسی دست یابند.

  نماز فرض پنج نوبت در شبانه روز (۱۷ رکعت) رو به قبله ی مسلمانان - کعبه در مکه - بصورت فردی (فرادا) یا گروهی (نماز جماعت) برگزار می‌شود و از شرایط اولیه ی قبولی این فرضیه می توان به آگاهی از مکان و زمان اشاره کرد همین امر سبب می شود انسان بصورت آگاهانه بداند که فلسفه ی وجودش چیست و به چه هدفی زندگی می کند و به کجا خواهد رفت. نماز برای گریز از زندگی حیوانی و راه­یابی به زندگی انسانی و حیات طیّبه و تخلّق به اخلاق کریمه و رهایی از یأس و افسردگی به یک عامل هدف دهنده به زندگی می باشد. انسان برای روبرویی با ضعف ها و کاستی ها خود در گذر زمان ننیاز­مند عاملی است که روحش را در کنترل و تسخیر خود قرار دهد، پرهیز از انحراف و جنایت را بر او الزام و روح تعاون و نوع دوستی، عاطفه و محبت را به وی الهام کند و هنگامی که پژمرده و افسرده او را به منبع امید وصل کند که این مهم از طریق برپایی نماز میسر می شود(2). با توجه به اهمیت بسزای نماز و وجود آن در تمام ادیان الهی نقش اساسی نماز در انسان ها چیست؟ آیا صرف به پا داشتن ظاهر نماز می تواند ماموریت رهنمودی و انسان سازی خود را برای افراد ایفا کند؟ در ادامه ی این مبحث در این باره بیش تر توضیح داده می شود.

2 -  نقش تربیتی و میزان تاثیر گذاری نماز در انسان چگونه است؟

اهمیت و سفارش بسیار به برپایی نماز در ادیان مختلف باعث شده است در ادیان مختلف به روایت های مختلف در مورد فواید این فریضه نقل و قول های بسیاری شود که می توان بطور خلاصه این فواید را به دو بخش دنیایی و اخروی تقسیم کرد که هریک دارای زیر مجموعه های خاص خود هستند که عبارتند از آثار دنیوی:  جلوگیری از گناه و فحشا، بهداشت تن و روان، استقامت در برابر مشكلات، نورانی شدن چهره، استجابت دعا هم چنین آثار اخروی نماز در ادیان مختلف عبارتند از رحمت و مغفرت الهی، راهیابی به عالم ملكوت، ورود به بهشت.

با بررسی آثار بیش از اندازه ی نماز به این تناقض می رسیم که چرا برخی افراد با وجود اقامه نماز از این آثار تربیتی به دورند و در برپایی این فریضه واجب کاهلی می کنند؟ آیات متعدد پیامبران و امامان در مورد کیفیت نماز و احادیث متعددی که برخی نمازگزاران را با کلاغ هم راستا می دانند باعث می شود به این نتیجه برسیم که نمازی می تواند آثارات دنیوی و اخروی ذکر شده را برای انسان به همراه داشته باشد که بتوانند روح نماز را همراه با ظاهر آن بجای آورند. نبایست از ذکر این نکته غافل شد که ريشه‏ي همه تلخ كامي‏هاي بشر در غفلت از ياد خداست. نماز، آدمي را از اين حصارهاي ظلماني مي‏رهاند و شهوت و غضب او را به سوي حقيقت و خيرهمگاني رهنمون مي‏سازد اما نماز خاشعانه و سرشار از حال و حضور، بهشتي واقعي در دل و جان نمازگزار زنده می کند و به تدريج در محيط زندگي انسان سعادت فردی و جمعی مي‏آفريند و صلاح و فلاح را به انسان هديه مي‏دهد(3). ظـواهـر زيـبـا و جـاذبـه هـاى گـونـاگـون به خودى خود شوق آور و رغبت انگيزند. اين ظواهر و جـاذبـه هـا (صـادق يا كاذب) بر روح كودك و نوجوان تاثير بيشترى مى گذارد، به طورى كـه در بسيارى مواقع بدون داشتن دليل درست به سوى چيزى كه داراى ظاهرى زيبا است كشيده مى شود. اگـر والديـن مـطابق ميل و خواسته كودك و نوجوان برايشان سجاده زيبا، مهر و تسبيح دلخواه، عـطـر، لبـاس مـنـاسـب یرای نمازگذار تهيه كنند، به يقين كار ارزنـده و صـحـيـحـى را انجام داده انـد. خـوانـدن نـمـاز بـا صـوت و قـرائت زيـبـا و دل انـگـيـز و يـا تـهـيـه سـرودهـاى دلنـشـيـن دربـاره نماز مى تواند زمينه هاى رغبت آنان را به عمل صالحى چون نماز فراهم نمايد. نگاه عمیق و باطنى به نماز براى توجه به این مهم است که اولا چه نمازى و ثانیا چگونه نماز مى‌تواند مایه آرامش روانى و تعالى زندگى دنیوى و اخروى ما باشد؟ برخی عوامل باطنی که بایست در حین برگزاری نماز عبارتند از توجه به بزرگی خداوند  و در نظر گرفتن مفام بندگی نمازگذار، محافظت عبادت از تصرف شيطان، خشوع، نشاط و بهجت، حضور قلب که در ادامه به اختصار به آنها پرداخته می شود.

توجه به عزت ربوبيت و ذلت عبوديت از آداب عبادات، توجه به عزت و بزرگی خداوند و ذل عبوديت است و آن يکى از منازل مهم انسان نمازگزار است زیرا  هرچه خودبينى و خود خواهى در انسان غالب باشد،از کمال انسانيت دور و از مقام قرب ربوبيت مهجور است. محافظت عبادت از تصرف شيطان منطق انسان حکم مى‌کند که در برابر هر گونه آسیب دشمن از خود و اعمال خود حفاظت کند. يکى از  دشمن های برپایی نماز وجود شیطان می باشد. شیطان سعی دارد به هر وسیله ای نماز را برای نمازگزار بی روح و بی حاصل کند که آگاهی نمازگزار از این مهم سبب شکست شیطان می شود.

خشوع
خشوع به معنای فروتنی - خواری به خرج دادن در مقابل یک بزرگی است.از ديگر مقدمات سير به باطن عبادات بويژه نماز خشوع است. در اصطلاح اهل معرفت ابراز تذلل و فروتنی با اعضاء و جوارح است در برابر خالق هستی. به عبارتی دیگر خضوع فروتنی و تواضع ظاهری در برابر معبود حقیقی است. هر قدر فرد نمازگزار خشوع بیش تری داشته باشد با تمام وجود متوجه ی پروردگار می شود و سعی در برقراری ارتباطی موثر تر با خالق خود می کند.

نشاط و بهجت

نشاط و بهجت علاوه بر آنکه از نتايج بارز نماز و عبادات مى‌باشد که بر هرکسى که يک بارهم به واقع عبادات و نمازهاى خود نزديک شده باشد کشف و درک شده است، از طرفى از مهمترين مقدمات آن نيز مى‌باشد.

حضور قلب

شايد بتوان همه مراتب عبادات و مقدمات آنها را وابسته به امر مهم حضور قلب دانست. حضور قلب یعنی هنگام برقراری ارتباط از تمام چیزهایی که باعث پاره شدن ارتباط سالم می شود را از ذهن دور کرد.

در نهایت بایست بدانیم که برای تبلیغ و ترویج نماز واقعی در سایه ی عملكرد فرهنگي تمام سازمان‌ها، نهادها، و افراد موثر در فرهنگ اعم از، دولتي و غيردولتي و افراد نخبه جامعه است كه بصورت مستقیم وغیر مستقیم در تحولات فرهنگي جامعه ايفاي نقش مي‌كنند(4)

بحث و نتیجه گیری

برقراری ارتباط انسان با خالق خود در تمام ادیان از گذشته یکی از ارکان اصلی دین بوده است و از واجبات و مشترکات ادیان الهی می باشد هرچند شکل و نحوه ی انجام آن در ادیان مختلف متفاوت می باشد. نماز به این سبب مورد تاکید ادیان الهی است که نقش اساس در تربیت انسان ها دارد. نمازی دارای آثار تربیتی است که نمازگزار به آثار ظاهری مانند سجاده زيبا، مهر و تسبيح دلخواه، عـطـر، لبـاس مـنـاسـب و  عوامل باطنی که بایست در حین برگزاری نماز بجا آورده شود عبارتند از توجه به بزرگی خداوند  و در نظر گرفتن مفام بندگی نمازگذار، محافظت عبادت از تصرف شيطان، خشوع، نشاط و بهجت، حضور قلب می باشد. در نهایت بایست بدانیم که برای تبلیغ و ترویج نماز واقعی در سایه ی عملكرد فرهنگي تمام سازمان‌ها، نهادها، و افراد موثر در فرهنگ اعم از، دولتي و غيردولتي و افراد نخبه جامعه است كه بصورت مستقیم وغیر مستقیم در تحولات فرهنگي جامعه ايفاي نقش مي‌كنند.

منابع

1 - مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن http://www.gharaati.ir/show.php?page=books&book=9&pages=1

2 - عسکری اسلامپورکریمی،  مهم ترین آثار و اسرار نماز

3 – سلمان حبیبی، قطره با دريا (آثار تربيتي، فردي و اجتماعي نماز جماعت)، ناشر: مركز پژوهش‏هاى اسلامى صدا و سيما، نوبت چاپ اول / 1380

4 – نماز، مسجد و رسالت‌هاي صدا و سيما در نظام جمهوري اسلامي

این مطلب را به اشتراک بگذارید :