چکیده

در دوره كودكی و نیمه نخست دوره نوجوانی اهمیت این امر بیش تر است. شركت در مراسم مذهبی از قبیل نماز جماعت، نماز جمعه، مراسم اعیاد مذهبی، مراسم سوگواری در ماه محرم، مراسم شب های قدر، جلسات دینی و. .. در پرورش عواطف دینی كودكان و نوجوانان بسیار موثر است. حضور در این قبیل برنامه ها پیوند قلبی آنها را با دین و معنویات افزایش می دهد و زمینه را برای شكوفایی ایمان فراهم می سازد. این پیوند قلبی با دین سرمایه ای گرانبها برای این دوره و دوره های بعدی است. در این جا باید به نقش منحصر به فرد نماز اشاره كنیم، نماز ارتباط قلبی انسان با یاد خداست و نقشی بسیار سازنده در تربیت روحی و اخلاقی انسان دارد. كسانی كه با نماز آشنا هستند به پایگاه روحی و معنوی با ارزشی دسترسی دارند. نوجوانان به این پناه معنوی بیش تر نیازمندند. نوجوانانی كه اهل نماز هستند در صورتی كه لغزش هایی داشته باشند با اتكاء به این ارتباط پیوسته و منظم، راحت تر می توانند از لغزش های خود برگردند و خود را پا سازند، از این رو نباید از نقش اساسی نماز در تربیت كودكان و نوجوانان غفلت كرد.

مقدمه

پروردگار متعال، خالق آدمی است او با تمام صفات و ویژگی های انسان و نیز سیر تكامل و رشد او بی‌كم و كاست آشناست. به همین جهت بهترین و كامل‌ترین برنامه تربیتی را نیز از طریق پیامبران شایسته خود برای انسان فرستاده و در اختیارش قرار داده است. تعلیم و تربیت مهم ترین و والاترین وظیفه بزرگ ترین معلمان بشریت، پیامبران بزرگ خدا و امامان راهنما (ع) است. آنان كه برای راهنمایی آدمی مبعوث شده اند سرچشمه‌های سعادت و نیك بختی را به روی او گشوده اند. پیش از آن راه بنمایانند همراهان خود را به خوبی شناخته و از راز و رمزهای وجود آنها و پیچیدگی های درونی و بیرونیشان آگاه گردیده اند. در تعلیم و تربیت برای معلمان و مربیان و اولیاء نیز آشنایی با ویژگی های مخاطبان بیش از هر چیز دیگری مهم و حیاتی است. كسانی كه قرار است تحت یك برنامه منظم و دقیق آموزشی و تربیتی، دانش، نگرش، توانایی بیش تر، بهتر و جدی تر كسب كنند.

كار زمانی حساس‌تر و دقیق‌تر می شود كه مخاطبان، كودكانی باشند كه هر نقش كوچكی تا ابد بر صفحه جان و اندیشه شان باقی خواهد ماند. این چنین است امام متقین، امیرالمؤمنین (ع) تعلیم و تربیت فرزند خویش را با تعلیم كتاب خدا و تأویل و درك فهم آن آموزش شریعت مقدس و حرام و حلال خدا آغاز و بر آن پافشاری می‌كند. یكی از مسائل مهم در تربیتی دینی كودكان و نوجوانان این است كه به موازات آموزش تعالیم دینی و پرورش فكری و اعتقادی آنها، لازم است عواطف دینی نیز در آنها رشد و گسترش یابد.

بیان مسئله

در چنین وضعیت آموزشی، پس از زنگ پایانی كلاس دانش آموزان به نمازخانه می رفتند تا در برنامه های دینی نماز شركت كنند آموزان موظف بودند كه وضو بگیرند تا در مراسم نماز شركت جویند.آن روز هم صدای اذان در فضای مدرسه طنین انداز شده بود.زنگ نماز زده شده بود. عده‌ای از دانش آموزان در زمین والیبال مشغول بازی بودند و از بازی كردن دست بردار نبودند، عده ای دیگر هم به بهانه­های مختلف محل نماز را ترك می كردند. معاون مدرسه به حیاط آمد و دانش آموزان را به زور روانه نماز كرد. همین زور و اجبار هر روزه سبب شده بود كه روز به روز از تعداد نمازگزاران كمتر شود، بطوری كه پس از گذشت یكماه از سال تحصیلی تنها حدود 10 نفر در محل نماز حاضر می‌شدند. مدیریت مدرسه روز به روز غم و غصه اش در رابطه با مسئله نماز مدرسه بیش تر می شد، زیرا می‌دید كه در آغاز مدرسه سالن نمازخانه از جمعیت موج می‌زد، ولی حالا 10 نفر بیش تر در نماز شركت نمی­كنند. برای بررسی و حل این مسئله جلسه مشورتی تشكیل داده و با مشورت دبیران ودانش آموزان  عللاساسیآنمورد بررسی قرار گرفت. مسأله مورد بررسی در آن جلسه عبارت بود از”دلایل عدم شركت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه».

هدف تحقیق:

هدف کلی: بررسی نحوه علاقمند نمودن دانش آموزان به نماز خواندن

هدف جزیی: دلایل عدم شركت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه

راهکار ها و نتایج شرکت دانش آموزان در نماز

 شناسایی علت

با نظر و مشورت به شناسایی علت پرداخته و دلایل زیر را در رابطه با علل آن مشخص نمود.

نداشتن امكانات نمازخانه ای

احساس رنج و ناراحتی هنگام نواخته شدن زنگ نماز. چرا كه ناخودآگاه برای بازی دانش آموزان محدودیت بوجود آورده بود.
3- عدم الگو و مدل مناسب كه دانش آموزان در برخورد با آن الگوها و مدل ها از آنها اقتباس نمایند،” بخصوص مدل و الگو در زمینه كمالات روحی و اخلاقی”.

متوسل شدن به زور و اجبار و تهدید و ارعاب.

نداشتن انگیزه برای انجام كارها بخصوص در وظایف دینی.

مسئولیت نداشتن دانش آموزان در برگزاری نماز جماعت.

فقدان استمرار و برنامه ریزی دراز مدت در باب نماز.

شیوه های نامناسب دعوت به نماز.

نداشتن احساس خوشایند در اوقات نماز.

نارسایی مكان برپایی نماز كه عبارتند از: كمبود سرویسهای بهداشتی، كثیف بودن محل نماز، تنگ بودن محل نماز، بوی تعفن جورابها، و پارگی جورابها و بیرون زدن انگشتان پا، طولانی بودن برنامه نماز، فقدان امكانات وضو گرفتن.

ارزش های دینی و مذهبی

به نظر استانلی هال، بالاترین میزان حساسیت مذهبی در 16سالگی دیده می شود. در رابطه با تحول مذهبی، (بوره) معتقد است که عشق به خدا در کودکی که روابط بسیار نزدیکی با محبت نسبت به والدین دارد شدیدتر شده و از آن جدا می شود. این عشق به صورت یک نوع رابطه ذهنی درآمده و بیش تر اوقات در دختران نوجوان با جهش های عارفانه همراه است و در این هنگام است که تمایلات مذهبی روشن و مشخص می شوند. هنگامی که ارزش های تازه کشف شده با هم در تضاد باشند، ایمان نوجوان با چند بحران مواجه می شود.این وضع زمانی اتفاق می افتد که ارزش های معنوی و الهی با بعضی از ارزش های اجتماعی که برای عزت نفس خوشایند است، برخورد کند. گاهی هم هوس های شهوانی و جسمانی بر ضد قواعد اخلاق و مذهب طغیان می کنندو در این صورت ممکن است ایمان تحت تأثیر شهوات سرکش قرار گرفته، شکست خورده و سقوط کند.از نظر فکری نوجوان کوشش می کند بین اعتقادات و معلومات خود، توافقی برقرار سازد.در بیش تر موارد در سنین 18-17 سالگی. اصول دینی با برخی از واقعیات علمی تناقض پیدا می کند و نوجوان را با بحران های جدیدی روبرو می کند. وجود چنین بحران هایی در دوران بلوغ و مواجه شدن نوجوان با آنها، پیشرفت های زیادی را در زمینه شخصیت به دنبال دارد. می توان گفت به دنبال این بحران ها است که وجدان فردی جای خاص خویش را در شخصیت نوجوان پیدا می کند، نوجوان شخصیت اجتماعی پیدا می کند و در نهایت موجب می شود که نوجوان جایگاه خود را نسبت به ارزش های زندگی بیابد. بین دو مقطع زمانی که نوجوان از ارزش های شخصی خود آگاه می شود و زمانی که ارزشهای اجتماعی او را احاطه می کنند فاصله ای وجود دارد باید آن را حفظ کرده و از آن استفاده نمود. چگونگی آموزش ارزش های اخلاقی و دینی به نوجوانان و جوانان چگونگی آموزش ارزش های اخلاقی و دینی به نوجوانان و جوانان در همه جای جهان چه در کشورهای پیشرفته صنعتی و چه در کشورهای در حال توسعه، موضوع بحث های مهمی قرار گرفته است و ما نیز در کشور خود نیاز جدی داریم که آن را به گفتگوهای اساسی و مبتنی بر یافته های علمی بکشانیم. بسیارند پدر و مادرهایی که نگران بی اعتنایی یا کم اعتنایی نوجوانان و جوانان به ارزش های معنوی هستند.پدر و مادرهای دیگری نیز هستند که چگونگی آموزش های اخلاقی و دینی را در مراکز آموزشی نادرست یا همراه با خطاهای فاحش می دانند. مسلماً کسانی نیز هستند،خاصه متولیان آموزش های اخلاقی و دینی در مراکز آموزشی رسمی که وضع موجود را نزدیک به وضع مطلوب تلقی می کنند و در مقابل انتقاداتی که از اهداف و محتواو روش های آموزشی آنان به عمل می آید، به شدت ناراحت و برآشفته می شوند.

آموزش پنهان یا ضمنی همیشه و در هر نوع آموزشی وجود دارد،اما همگان آن را نمی بینند. آموزش پنهان یا ضمنی عبارت از فضای اخلاقی و دینی رایج در مراکز آموزشی است. آموزش پنهان یا ضمنی را 70 سال پیش جان دیوئی(1933) برای اولین بار مطرح کرد و اظهار داشت که جدا از برنامه های آشکار و رسمی آموزشی در مورد آموزش اخلاقی و دینی، هر محیط آموزشی سرشار از برنامه های پنهان اخلاقی و دینی است که بر فضای آموزشی مسلط است.این فضا در مقررات محیط آموزشی و کلاس درس در رفتار و نگرش های مدیر، معلم و سایر کارکنان مرکز،در طرز برخورد آنان در برخورد آنان با فعالیت های درسی و فوق برنامه و در محتوای کتاب های درسی و سایر مواد آموزشی مشاهده می شود. الگوهای اخلاقی و دینی که مدیر و معلمان و کارکنان مراکز آموزشی به شاگردان ارائه می دهند، تأثیر عمیقی بر باورها و رفتارهای اخلاقی و دینی شاگردان به جای می گذارد که ممکن است از تأثیر آموزش های رسمی و برنامه ریزی شده اخلاقی و دینی در مدرسه نیز بیش تر باشد.این الگوها در واقع یک نظام از باورها و رفتار اخلاقی و دینی (مثلا در مورد خوبی و بدی، شیوه برخورد با دیگران، فاصله حرف و عمل،ویژگی ها و عمق رفتارهای دینی) را به شاگردان ارائه می دهد انسانی که به خوردن غذا یا میوه سالم تمایل ندارد حتماً از سلامت جسمی محروم است و یا آنکه ویتامین وخاصیت غذا برای او ناشناخته است و یا عوامل جانبی او را از خوردن غذا باز می دارد. نیایش و نماز غذای سالم روح است. پس چرا بعضی نسبت به آن بی رغبت و بی تفاوتند؟ و چه عواملی مانع کشش و جذب به آن هستند

ناآشنایی با فلسفه و معانی عبادت و نماز

نماز تجسم باوری از نیازهای درونی انسان است. بنابراین بپا داشتن آن مبتنی بر درک صحیح از اسرار و فلسفه آن است. انسانی که نمی داند چرا باید نماز بخواند و چه اثری برآن مترتب است و چه مضامینی در این گفتگوهای مکرر مورد بازگوئی قرار می گیرد، طبعا نسبت به این عبادت فاقد انگیزه و رغبت است. نه تنها نماز، بلکه انسان صرفاً در برابر اعمالی تمکین می کند که اگرچه به ناروا و غلط، تصویر و باور قانع کننده ای از آن داشته باشد و جسم یا روان خود را محتاج به آن بداند. نیاز، مدار همه کنش ها و محور تمامی تلاش های انسان است. حتی خوردن و خوابیدن اگر مفید تشخیص داده نشوند، ترک می گردند و گرسنگی و بیخوابی برای درک منفعت برتر، به نفس تحمیل می شود. در میان این همه نیازهای شناسایی شده اگر نماز یا هرگونه عبادت و پرستشی ناشناخته بماند،چه چیزی می تواند توجیه کننده رغبت و تمایل به آن باشد؟ و چگونه انسان می تواند به جای کار یا استراحت ویا تماشای تلویزیون، اولویت را به این روایت ناآشنا اختصاص دهد؟

درمان بیماری بی رغبتی به نماز در گرو شناخت نماز و معانی و اسرار آن است. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: لَو تَعلَم مالَکَ فی صَلاتِکَ وَ مَن تُناجی ما سَئِمتَ و مَا التَفَتَّ.) یعنی: اگر بدانی نماز چیست و با چه کسی نجوا و گفتگو می کنی خسته نمی شوی و نماز را به پایان نمی بری .

پیشگیری از وقوع مشکلات جوانان از دیدگاه اسلام

اسلام بیش ترین توجه خود را به پیشگیری از وقوع مشکلات معطوف داشته و قدمهای مهمی را در این طریق برداشته است.

اصلاح روابط خانوادگی

خانواده مهم ترین پناهگاه برای جوانان است.اساس خانواده از نظر اسلام بر مبنای دوستی و مرحمت است.قرآن مجید در این باره می فرماید:"وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَه وَ رَحَمَه"()،خداوند بین اعضای خانواده دوستی و شفقت قرار داد.رابطه خانوادگی باید بر مبنای عطوفت وتفاهم باشد و همانگونه که پیامبر اسلام (ص) فرمودند:"فلیعطف کبیرکم علی صغیرکم و لیوقر صغیرکم کبیرکم"، باید بزرگترها نسبت به کوچکترها مهربان باشند و کوچکترها احترام بزرگ ترها را نگه دارند.

اصولاً تشکیل خانواده برای تفاهم و تبادل همه جانبه و ایجاد فضای دوستی است.  مطلوب هر کس این است که خانواده و فرزندانش باعث چشم روشنی او باشند.همه این خواسته را دارند که "ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین"، خدایا خانواده و فرزندان ما را سبب چشم روشنی ما قرار ده. اعضای خانواده همدیگر را تکمیل می کنند و مایه دلگرمی یکدیگرند. امام علی(ع) فرمودند:با خانواده ات به گرمی و خوبی رفتار کن زیرا آنان بال و پری هستند که به وسیله آن می پری و اصل و بنا و مقصدی هستند که به سمت آن می روی و دستی هستند که با آن حمله می کنی. خلاصه خانواده محل امن، جای دلگرمی، فضای تبادل و تفاهم و محیط صفا و صمیمیت است.

ایجاد اسوه و الگوی مناسب برای جوانان

وجود الگو و سرمشق مناسب به یادگیری رفتار صحیح می انجامد.اگر رفتار والدین مناسب نباشد و سرمشق خوبی برای فرزندان نباشند،مدل رفتاری خوبی نخواهند داشت.باید مدلها و الگوها درست رفتار کنند تا نوجوانان سرمشق رفتاری خوبی داشته باشند و رفتار مناسبی نشان دهند.

انتخاب دوستان مناسب

دوستان نقش مهمی در شکل گیری رفتار اجتماعی نوجوانان دارند.چه بسیار نوجوانانی که در اثر همنشینی با دوستان ناباب به انحراف کشیده شده اند و پس از خطا کاری و اشتباه خود می گویند:"یا ویل تیلی تنیل ماتخذ فلانا خلیلا" وایب رمن، ایک اشفلان شخص را دوست خود نگرفته بودم.البته این تأسف نتیجه ای ندارد.اسلام به مسأله دوستی توجه خاصی نموده و حتی معیار سنجش فرد را دوست او دانسته است.

پیامبر(ص) می فرماید: افراد تابع عقیده دوست خود هستند،پس مواظب باشید که با چه کسی دوست می شوید. دسته ای از جوانان استدلال می کنند که تحت تأثیر دوست قرار نمی گیرند،اما اینگونه نیست و بنابر گفته امام صادق(ع) آنکه با دوست ناباب مصاحبت می کند به سلامت نمی ماند و حتماً آلوده می شود. بر این اساس اسلام جوانان را از دوستان ناباب بر حذر می دارد و حتی الفاظی که حاکی از تحذیر و ممانعت است به کار می برد. امام علی(ع) فرمودند:از همنشینی با کسی که تو را اغفال می کند و فریب می دهد دوری کن،زیرا چنین کسی تو را خوار می کند و به هلاکت می اندازد

تشویق جوانان به بهره وری از دوران نوجوانی

فرصتها سریع می گذرد و فرصت جوانی را باید غنیمت شمرد.بسیاری ازاحادیث اهمیت این دوره و استفاده از آن را گوشزد می کنند،تا جوانان به کاری سازنده دست بزنند و آینده بهتری را تدارک ببینند.امام علی(ع) فرمودند:پیش از آنکه دوران پیری فرارسد از جوانی خود استفاده کن و آن را بیهوده صرف مکن. در بحث نماز اگر کادر مدرسه در نماز جماعت حضور پیدا کنند،خود الگویی می شود که دانش آموزان را تشویق کند که از این فرصت خوب برای عبادت و راز و نیاز با خدا استفاده کرده و به سادگی آن را از دست ندهند

فلسفه عبادت و نماز در قرآن

قرآن فلسفه نماز را یاد خدا می داند:"اقم الصلوه لذکری" و ذکر خود را مایه آرامش دلها: "الا بذکر ا... تطمئن القلوب" و نتیجه آرامش دل را پرواز به ملکوت ذکر می نماید:"یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک" قرآن در موارد دیگری،دلیل عبادت را تشکر از خداوند می داند:"اعبدوا ربکم الذی خلقکم" پرستش کنید پروردگارتان را که شما را آفرید."فلیعبدوا رب هذا البیت الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف" پس پروردگار این خانه (کعبه) را پرستش کنید که آنان را از گرسنگی و ناامنی نجات داد. در بعضی ازآیات به نقش تربیتی نماز اشاره شده است:"ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر"همانا نماز انسان را از زشتیها و منکرات باز می دارد.زیرا نمازگزار ناچار است به خاطر صحت نماز یا قبول شدن آن یک سری دستورات دینی را مراعات کند،که رعایت آنها خود زمینه ای برای دوری از گناه و زشتی است. آری کسی که لباس سفید بپوشد طبیعی است که روی فرش یا زمین آلوده نمی نشیند.قرآن به دنبال سفارش به نماز می فرماید:"ان الحسنات یذهبن السیئات" (همانا کارهای شایسته (مانند نماز) گناهان را از بین می برند.پس نماز یک توبه عملی از گناهان گذشته است و خداوند با این آیه به گناهکار امید می دهد که اگر به کارهای شایسته همچون نماز و عبادت روی بیاورد،بدیهایش محو می شود.)

ناآشنایی با نیازهای خود

عدم برآورد صحیح نیازها موجب غفلت از ضرورتها می گردد. اگر انسان نیاز خود را به معبود درک کند و بداند که به ثمر رسیدن هر تلاش و کوششی در گرو اراده خداوند است،از هماهنگی و پیوند با او در تمامی مقاطع فعالیت ها و برنامه های روزمره دریغ نمی کند.او نمی داند که تمامی گره های او باید در نماز و ارتباط با خدا گشوده شود.در برابر چنین گمراهی و نادانی خداوند متعال به ملائکه خود خطاب می کند: به این بنده من نگاه کنید چقدر در اشتباه است،او می پندارد که نیازهای او بدست غیر من برآورده می شودو نمی داند که من حوائج او را برمی آورم. آری قهر با خدا و فراموشی یاد او تنها از جهالت ناشی می شود، جهل نسبت به خدا،جهل نسبت به نماز و جهل نسبت به نیازها و فقر خویش و لذا از هر فرصتی برای فرار استفاده می کند.

اقامه نماز، نه نماز خواندن یا برگزار کردن نماز

البته هر انسان مؤمن و مکلفی باید نماز بخواند،اما اقامه نماز امر دیگری است. در مقابل اضاعه صلوه داریم:" و خلف من بعدهم حلف اضاعوا الصّلوه و اتبعوا الشّهواه." اضاعه نماز در مقابل اقامه نماز است. بدترین وضع اضاعه نماز این است که روح نماز، نباشد چه شکل آن باشد چه نباشد. ما باید جامعه را به روح نماز فرابخوانیم.سوق دادن جامعه به باطن نماز در آن جاست که اشتیاق کارساز است نه اجبار. با اجبار نه می شود کسی را نمازگزار واقعی کرد و نه نمازی که با زور و اجبار بر کسی تحمیل شده است. آن نمازی واقعی است که نمازگزار بهترین و بالاترین لذتها را در نماز ببیند،عشق پیدا کند و با اشتیاق برود. ما باید اقامه نماز کنیم.زمینه اشتیاق و شوق به نماز را با نشان دادن باطن نماز در اعمال و رفتارمان که مورد توجه و الگو برداری جامعه هستیم،نشان بدهیم.

در قرآن "وای بر تارکان نماز" گفته نشده است، ولی "وَیلٌ لِلمُصَلّین(4 ماعون)" گفته شده است. وای بر نمازگزارانی که ریا می کنند، یعنی دین را وسیله بدست آوردن و خریدن دنیای خویش کردند. آن را دستمایه برخورداری از زندگی های اعتباری دنیا کردند.

"وَالَّذینَ هُم یَرآؤن وَ یَمنَعُونَ الماعون(6و7 ماعون)" درد جامعه ندارند. نماز می خوانند اما نسبت به بدبختیهای موجود در جامعه، بدبختیهایی که انسان و بشریت با آن روبرو است،حساس نیستند.وای بر این نمازگزاران.نمازی که شما را به خلوص و صفا نرساند،نمازی که درد دیگران را در جان شما شعله ور نکند.اگر هم نماز بگزارید مخاطب " وَیلٌ لِلمُصَلّین(4 ماعون) " در قرآن هستید.ممکن است ما که مدعی دین و ارزشها هستیم، کاری کنیم که مردم و به خصوص جوانان عزیز به جای گرایش به نماز،از نماز زده بشوند.

راهكارهای پیشنهادی برای تغییر

پس از یافتن علل فوق راه های پیشنهادی زیر داده شد.

1- اولین گام را فرآیند دینی دانش آموزان محبت و خوش افتخاری با آنها و ایجاد نشاط در آنها دانسته و یادآور شده كه روابط آموزش، مذهبی می بایست بر اساس انس و الفت و دوستی و محبت صورت گیرد.چرا كه محبت به دانش آموزان و خوش افتخاری با آنها توسط الگوهای بزرگسال مؤثرترین و پایدارترین روش در ارضای نیاز فطری می باشد. و به فرموده ٔرسول خداوند (ص) از نظرخداوند مسرور ساختند لمؤمنان و ایجاد نشاط در كودكان و نوجوانان و خوش افتخاری با آن ها از بهترین عمل ها است

2- پرورش انگیزه بخصوص انگیزه ٔدرونی در دانش آموزان به جای تهدید و ارعاب و نمره انضباط كم كردن ها، تا خود دانش آموزان با میل و رغبت به انجام وظایف دینی خود اقدام كنند.انگیزه حالات و شرایط درونی است كه رفتار شخص را تحریك می كند و در جهت معینی سوق می دهد. آن چه می تواند كودك را به طرف رشد و كمال سوق دهد انگیزه هایی است كه از درون او را به سمت اهداف هدایت می كند، انگیزه ها نیروی حركت به طرف اعداف تربیتی را تأمین میكند، از اینرو اینان گیزه ها باید شناخته شود. برای هر رفتاری كه از انسان سر میزند، میتوان انگیزه و یا انگیزه هایی راجهت جستجو كرد و هر قدر انگیزه‌ها قوی باشد، رفتارهای فرد با شدت و جدیت بیش تری به انجام می رسد.

راه های بوجود آوردن انگیزه در دانش آموزان:

1. واداشتن دانش اموزان به فعالیت های مختلف و به صورت جذاب و جالب.
2. باید تلاش نمود تا در دانش آموزان احساس نیاز بوجود آید.
3. در شرایط مقتضی باید از تشویق های كلاسی استفاده كرد.
4. استفاده از كلماتی چون خوب، مرحبا، آفرین و عالی پس از عملكرد درست دانش آموز از تدابیر مؤثر در ایجاد انگیزه است.
5. مشخص نمودن نحوه ٔانجام كار برای دانش آموز
6. تبادل نظر با دانش آموزان درباره ٔمشكلات و شركت دادن آنها در طرح نقشه های كار و فعالیت
7. اجتناب از مقایسه اجتماعی دانش آموزان.
8. قدردانی از كار و فعالیت دانش آموزان كه او را به انجام كوشش و دلبستگی بیش تری وادار خواهد كرد.
9.  گوشزد نمودن موفقیت های دانش آموزان در زمان حاضر و هم چنین فراهم كردن زمینه لازم برای عمل موفقیت آمیز دانش آموزان انگیزه های او را تقویت می كند.
10. بوجود آوردن انگیزش از راه سر مشق گیری چه معلمان و چه دانش آموزان نمونه چرا كه از طریق همانند سازی به فعالیت علاقمند می شوند.
11. داشتن برنامه ریزی جهت انجام فعالیت ها برای زندگی روزمره خود.
12. اجتناب از اجبار در فعالیت ها كه از تضعیف انگیزه ها جلوگیری می كند.

1. واگذاری مسئولیت برگزاری نماز جماعت، انتخاب پیشنماز، مذاكره احكام و اخلاق به خود دانش آموزان تا در در پرتو این مسئولیت سپردن ها و شخصیت دادن ها با عشق و علاقه به اداره نماز بپردازند.
2. توجه به توانمندیهای دانش آموزان در اقامه نماز.

3- برنامه ریزی كامل و لازم برای دانش آموزان و مشخص نمودن ساعات استراحت و بازی و مطالعه و...
  4- گفتگوی مدیر مدرسه با اداره آموزش و پرورش و كمك از اهالی روستا جهت احداث سالن نمازخانه.
   5- قرار دادن كمالات روحی و اخلاقی زیبای خود در معرض دید دانش آموزان همان طور كه امام جعفر صادق (ع) می   فرماید: «كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِكُم‏»: ”بكوشید برای آشنایی و خو گرفتن مردم با خوبی ها و زیبایی ها، و اعمال زیبای خود را به آنان ارائه دهید.» چرا كه دانش آموزان با مشاهده این كمالات موجود در معلّمان و سایرین خود نسبت به آنان متمایل شده و تلاش خواهد كرد كه رفتارهای اخلاقی دینی را اقتباس نماید.

6- پرهیز از هر نوع زور و اجبار درباره دانش آموزان، چرا كه این خلق و خوی هر انسانی است كه در برابر زور و تحمیل بمقاومت برخاسته و ایستادگی كند، به طوری كه خداوند هم اكراه و زور را در دین نفی كرده است آن جا كه می فرمایند:” لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَي‏»

7- تعظیم و تكریم نماز توسط الگوهای رفتاری : وقتی دانش آموزان می بینند كه معلمان به صورت انفرادی نماز می خوانند، احساس تضاد و تحمیل نموده و از رفتن به نماز خودداری می كنند. انسان پیش از آمكه از كلام دیگران تأثیر بگیرد از عمل انان اثر می پذیرد.

8- ایجاد نشاط و احساس خوشایند و دوست داشتنی در دانش آموزان نسبت به ارزشها و رفتارهای مذهبی.
9- توأم نمودن نماز با تجارب متنوع و خوشایند برای دانش آموزان.

10- افزایش تجارب موفقیت آمیز دانش آموزان در خواندن نماز.

یافته های پژوهش در عمل

جهت به اجرا درآوردن راه های پیشنهادی مذكور به شرح زیر عمل كردیم :

1- استفاده از جملات زیبا و متناسب و نصب آن در محل نماز توسط دانش آموزان.
2- اقامه نماز با حضور معلمان مدیر و معاون مدرسه در محل نماز و حیاط مدرسه و جاهای مختلف دیگر.
3- دعوت نمودن از دانش آموزان مدارس مختلف به همراه معلمان آنها برای اقامه نماز و صرف ناهار.
4- دعوت نمودن از ادارات مختلف جهت شركت در نماز جماعت.
5- نقل یا نمایش قصه ها، خاطره های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز توسط معلمان و دانش آموزان.
6- بردن دانش آموزان به مجالس مذهبی گوناگون، دعا، سخنرانیها و. ..
7- جرای برنامه های متنوع و پر نشاط توسط دانش آموزان در محل نماز در مراسم های مختلف به طوری كه تصاویر خوش ایند و زیبا از محل نماز در ذهن و خاطردانش آموزان بر جای گذارد.
8- تشویق و ترغیب دانش آموزان به پاكیزگی و آراستگی خود به هنگام نماز.
9- انتخاب دانش آموزانی كه از نظر درسی و اخلاقی برجسته و نمونه بودند به عنوان پیشنماز برای بیان كردن احكام.
10- استقبال از نمازگزاران با عطر گلاب توسط مدیر و معلمان و دانش آموزان به طوری كه این بوی خوش عطر و گلاب در دانش آموزان مؤثر افتاد و احساس خوشایندی در آنان بوجود آورد.
11- تشویق و ترغیب دانش آموزان به طریق مختلف و اهداء جوایزی چون قرآن، مفاتیح، جوراب، مهر و جانماز و چادر نماز.
12- دعوت نمودن از امام جماعت روستا برای اقامه نماز.
13- بیان نمودن قصه ها و داستانهای قرآنی زیبا و جذاب كه باعث جذب دانش آموزان شد.
14- درست نمودن كارت های امتیازی و اهداء به دانش آموزان در صورتی كه همكاری و یا طرح و ابتكاری داشتند تا پس از جمع نمودن امتیازهای لازم به جایزه های مورد نظر برسند.

15- همه ٔدانش آموز ان را در اداره ٔنماز سهیم نموده و به آنها مسئولیت داده و برنامه داوطلب برگزاری نماز جماعت را به شرحزیر در محل نماز نصب نموده.  

میزان سودمندی و نتایج حاصل از انتخاب راه حل

روزهای بعد وقتی زنگ پایانی مدرسه نواخته شد دیگر از داد و بیداد و جنجال خبری نبود. با بلند شدن صدای اذان بدون اینكه بهانه ای باشد خود دانش آموزان وضو گرفته و با عشق و علاقه به سمت محل نماز حركت می كردند و فضای محل نماز را بوی خوش عطر و گلاب پر كرده بود. چرا كه كسی به دانش آموزان نمی گفت كه به نماز بروید. به علاوه همه دانش آموزان در اداره نمازخانه سهیم بودن و شركت می‌كردند. از همه اینها گذشته خود بچه ها یكی از شاگردان برجسته از نظر اخلاقی را انتخاب نموده و او را به عنوان پیشنماز قرار داده بودند. بچه ها بزبان حال می خواستند بگویند همان طور كه پیامبر از میان مردم و از خود مردم بر انگیخته شد باید پیشنماز مدرسه هم از میان خود شاگردان انتخاب كرد. نكته ٔدیگر این كه مدیر مدرسه به مراه معلمان و معاون در موقع نماز در صفوف دانش آموزان شركت می كردند و با این كار عملا دانش آموزان را به نماز علاقمند می كردند.

در پایان به فرمودهٔ حضرت علی ‌(ع) صفحه دل نوجوانان همچون زمین مستعدی است كه هیچ گیاه در آن نروییده و آماده هر نوع بذر افشانی است. و باید بدانیم كه اسلام هم به انسان ها تحمیل نشده بلكه پس از عرضه شدن جذابیت و حلاوت آن انسان ها را وادار به گرایش كرده است. پس به جای توسل و زور و ارعاب و تهدید باید در عمق جان انسان ها انگیزه بوجود آورد تا خود حلاوت آن را احساس نموده و با عشق و علاقه به انجام فعالیت های دینی خود بپردازند.

نتیجه گیری

همه انسان ها بر فطرت پاک خلق شده اند و اگر دچار لغزش شده و مسیری را به اشتباه می روند، به دلیل عدم آگاهی آنها از وظایف خود و نیز عدم وجود یک راهنما و مشاور در هر مقطع از زندگی در کنار آن ها است که بتواند نیازها و چگونگی رفع آنها و برخورد با مشکلات زندگی را به آنان بیاموزد. بنابراین

1.اگر بتوانیم در خانواده ها، مدارس و جامعه، نوجوانان و نیازهای آنها را خوب درک کرده و شناسایی کنیم،2.به شیوه ای مناسب با آنها برخورد کنیم و3. بتوانیم دین اسلام را با تمامی زیبایی های آن به آنها معرفی کنیم، بی شک تمامی آنها علاقمند به مفاهیم دینی و مشتاق ارتباط با خدای متعال خواهند شد که لازمه این کار،افزایش بودجه های فرهنگی در این زمینه و تربیت افراد متخصص در امور نوجو انان می باشد. امید است که با همت اعضاء خانواده و مسؤلین فرهنگی،گامهای بلندی جهت ارتقاء سطح مذهبی نوجوانان و جوانان برداشته شود. ان شاا... با ظهور حضرت مهدی(عج)،آیین نماز که در قرآن به عنوان یکی از راهکارهای عملی مهدویت شمرده شده است جهانی گردد.

 
منابع

1- اصول تربیت، دكتر علی اصغر احمدی، تهران سازمان انجمن اولیاء و مربیان
2- خانواده و فرزندان در دوره راهنمایی تحصیلی، تألیف استادان طرح جامع آموزشی خانواده
3- مسائل جوانان و نوجوانان، دكتر محمد خدایاری فرد، گروه تحقیقات و تألیفات اداره چاپ و توزیع
4- خانواده و نماز، به قبم جمعی از نویسندگان، مدیریت آموزش تحقیقات و تألیفات
5- نماز در سیمای خانواده، ویراستار دكتر محمدرضا سنگری
6- روش های پرورش احساس مذهبی نماز در كودكان و نوجوان، دكتر افروز

7- رشد اخلاقی،ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی،ص74

8- وسائل الشیعه،ج13،ص431

این مطلب را به اشتراک بگذارید :