چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر تعهد به اقامه نماز در کاهش میزان مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان بوده است. به این منظور از بین دانشجویان دانشگاه 786 نفر به صورت در دسترس انتخاب شده و به سوالات پاسخ دادند. میزان مصرف مواد مخدر توسط قسمتی از پرسشنامه سیمای زندگی دانشجوئی سنجیده شده و میزان تعهد به اقامه نماز نیز در یک مقیاس اسمی از همیشه تا هرگز اندازه گیری شده است. نتایج نشان داد که 318 نفر از دانشجویان همیشه نماز می­خوانند، 179 نفر اکثر اوقات، 109 نفر معمولا، 73 نفر گاهی اوقات، 53 نفر به ندرت و 55 نفر هرگز نماز نمی خوانند. میانگین میزان مصرف مواد مخدر به ترتیب در این 6 گروه برابر بود با 03/16، 48/16، 61/16، 70/17، 07/19 و 51/20. بنابراین دانشجویانی که هرگز نماز نمی خوانند و یا به ندرت و یا گاهی اوقات نماز می­خوانند، میزان مصرف آنها بالاتر است. تحلیل واریانس نیز نتایج را تائید نموده و نشان داد بین میزان مصرف این شش گروه تفاوت معناداری وجود دارد.

مقدمه

اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و اخلاقی است(گالانتر[1]، 2006) و مشکلات متعددی را در گستره زندگی بشر به همراه داشته است از جمله افت سلامت عمومی، افزایش مرگ و میر، آسیب های خانوادگی و اجتماعی، از دست رفتن فرصت های آموزشی و شغلی و ....  پژوهش­ها نشان می­دهد که دامنه سنی معتادان و مصرف کنندگان مواد مخدر در سطح جهانی کاهش یافته است. یافته های حاصل از چهار دهه تحقیقات شیوع شناسی اعتیاد در ایران نیز نشان می­دهد که با توجه به حجم تهدید مواد مخدر و روان­گردانها و شیوع اعتیاد در کشور و به تبع آن تغییر جنسیت، تاهل، سن، شغل و تحصیلات معتادان، توجه کافی نسبت به سوء مصرف مواد در جمعیت عمومی، دانش­آموزان، دانشجویان و کارکنان صورت نپذیرفته است(صرامی، قربانی و مینوئی، 1392).

کاهش دامنه سنی مصرف مواد مخدر بسیاری از جوانان دانشگاهی را در معرض خطر قرار داده و موجب نگرانی هائی در سطح جوامع شده است. گسترش جهانی مصرف مواد مخدر در میان نوجوانان (کوربت[2]، 2001) و همه گیر شناسی رو به افزایش مصرف سیگار به ویژه در نوجوانان دختر نیز هشدار دهنده است (هندری و شوک­اسمیت[3]، 1998؛ به نقل از پرویزی و همکاران، 1383). سازمان بهداشت جهانی(1998) نیز گزارش داده است که 70 % مرگ­ها به دنبال رفتارهائی رخ می­دهند که در نوجوانی و جوانی روی داده و قابل اصلاح می­باشند. بنابراین تمرکز بر آموزش قشر جوان جامعه در جهت جلوگیری از مصرف مواد مخدر می­تواند جامعه را از فرو رفتن در دام اعتیاد نجات دهد. بر این اساس تاکنون پژوهش های متعددی درباره اعتیاد، پیامدها، عوامل مرتبط و راه های پیشگیری از آن صورت گرفته است. اما پژوهش حاضر برای رسیدن به این هدف است که آیا تعهد به اقامه نماز می‌تواند در کاهش گرایش و مصرف مواد مخدر مؤثر باشد؟

نقش مذهب در پیشگیری از اعتیاد به گونه‌ای است که بسیاری از نظریه پردازان بزرگ جهان مثل فروید، یونگ و ویلیام جیمز مذهب را به عنوان عاملی مستحکم در مقابل آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد تلقی نموده‌اند. مهم ترین نقش مذهب، پیشگیری اولیه از اعتیاد است به این معنا که هر چه فرد از لحاظ اعتقادی در سطح مطلوب تری قرار گیرد، کم تر به دام اعتیاد گرفتار می‌شود زیرا بسیاری از دستورات دینی در کنترل اعتیاد مؤثر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که داشتن اعتقاد مذهبی نقش مهمی در کاهش سوء مصرف مواد دارد. افرادی که اصول مذهبی را پذیرفته‌اند و به آن احساس پیوستگی می‌کنند، کم تر از افرادی که مذهبی نیستند مواد مخدر مصرف می‌کنند. صرف نظر از اینکه فرد به چه مذهبی گرایش دارد می‌توان گفت فردی که به طور منظم اعمال مذهبی انجام می‌دهد، احتمال کم تری دارد که مواد مصرف کند تا فردی که تمایل به انجام این اعمال ندارد(محمدی و دادخواه،1380) بیش تر اهل صلاح و تقوی و اخلاق(نمازگزاران) و آنهایی که ندای وجدانشان را همیشه می‌شنوند، معتاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی نیستند و از هر آن چه که آنها را از خودشان منصرف می‌کند، فرار می‌کنند و دلشان می‌خواهد خودشان باشند و در خودشان فکر کنند چون عالم درونشان از عالم بیرونشان واقعا سالم­تر است.(مصدری،1386)

اعتقاد بر این است که بیش تر تخدیر روان و تجربه تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است که سبب گرایش به اعتیاد می­شود و به این ترتیب، شخص معتاد از خود می­گریزد و دچار خود فراموشی می­شود و این درست بر عکس جریان مقتدر خودشناسی و معرفت النفس است. بر همین اساس برخی تحقیقات نشان می­دهد بین خویشتن داری و میزان مصرف مواد مخدر رابطه معکوس وجود دارد(برای مثال کاظمی و نیک منش، 1388). با وجود اینکه نوشته­ها، سخنرانیها و گفته­ها حاکی از تاکید بر این موضوع است که اعتقاد به پرپائی نماز می­تواند نقش مهمی در سوء مصرف مواد داشته باشد اما مرور تحقیقات انجام شده نشان می­دهد کم تر پژوهشی به بررسی ارتباط این دو متغیر در جامعه ما خصوصا جامعه دانشجوئی پرداخته و این موضوع به صورت علمی کم تر مورد پژوهش قرار گرفته است. از اینرو پژوهش حاضر در صدد پر کردن این خلاء، به بررسی تاثیر اقامه نماز در کاهش مصرف و گرایش به مواد مخدر پرداخته است.

روش پژوهش

این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بوده است.

جامعه و نمونه

جامعه پژوهش عبارتند از کلیه دانشجویان. ...که از بین آنان 786 نفر به صورت در دسترس در تحقیق شرکت کردند.

ابزار پژوهش

میزان مصرف مواد مخدر توسط قسمتی از پرسشنامه سیمای زندگی دانشجوئی(یعقوبی، 1394) سنجیده شده است که میزان مصرف مواد مخدری چون سیگار، قلیان، مشروب، حشیش، گل، اکس، ال اس دی، تریاک، هروئین، کراک، شیشه، ترامادول، ریتالین، متادون و سایر داروهای مسکن و آرامبخش مثل دیازپام و کدئین را در یک طیف لیکرت از اصلا تا بیش از 50 بار تا به حال، مشخص می­کند. روائی و پایائی ابزار مورد استفاده توسط یعقوبی(1394) تائید شده است.

یافته ها

جدول شماره 1 تعداد افراد نمازگزار را در یک طیف همیشه تا هرگز نشان داده و میانگین میزان مصرف مواد مخدر را نیز بر اساس هر یک از این گروهها مشخص می کند.

جدول1. میانگین مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان بر حسب میزان تعهد به اقامه نماز

جدول شماره 2 نتایج تحلیل واریانس را نشان می­دهد.

جدول2. نتایج تحلیل واریانس

همان طور که مشخص شده بین میزان مصرف مواد مخدر در بین 6 گروه دانشجویان که از همیشه تا هرگز نماز را اقامه می­کنند تفاوت معنی­داری وجود دارد. برای بررسی این موضوع که تفاوت مشاهده شده بین کدام گروههاست از آزمون تعقیبی استفاده شده که خلاصه نتایج نشان داد:

 تفاوت معنی­داری بین میزان مصرف افرادی که همیشه نماز می­خوانند با افرادی که گاهی اوقات یا به ندرت نماز می خوانند و هم چنین افرادی که هرگز نماز نمی­خوانند وجود دارد.

تفاوت معنی­داری بین میزان مصرف افرادی که اکثر اوقات نماز می­خوانند با افرادی که گاهی اوقات یا به ندرت نماز می خوانند و هم چنین افرادی که هرگز نماز نمی­خوانند وجود دارد.

تفاوت معنی­داری بین میزان مصرف افرادی که معمولا نماز می­خوانند با افرادی که به ندرت نماز می خوانند و هم چنین افرادی که هرگز نماز نمی­خوانند وجود دارد.

تفاوت معنی­داری بین میزان مصرف افرادی که گاهی اوقات نماز می­خوانند با افرادی که افرادی که هرگز نماز نمی­خوانند وجود دارد.

تفاوت معنی­داری بین میزان مصرف افرادی که هرگز نماز می­خوانند با سایر افرادی که از گاهی اوقات تا همیشه نماز می­خوانند وجود دارد.

بحث و نتیجه گیری

نتایج پژوهش حاضر نشان داد میزان مصرف مواد مخدر در بین دانشجویانی که هرگز نماز نمی­خوانند و یا به ندرت نماز می­خوانند بالاتر از دانشجویانی است که نماز می­خوانند.

اعتیاد بلای سیاه و خانمان سوز بشری در عصر بیگانگی از خود است. دامنه ابتلا به اعتیاد از وابستگی به مشروبات مرگبار الكلی در كشورهای غربی (الكلیسم) گرفته تا اعتیاد به مواد افیونی كه بدبختانه هنوز گریبان گیر جامعه مسلمانان است، گسترده است. هر چند علت های مختلفی در ابتلای به اعتیاد مطرح شده است، اما بیش تر تخدیر روان و تجربه تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است که سبب گرایش به اعتیاد می شود و به این ترتیب، شخص معتاد از خود می گریزد و دچار خود فراموشی می شود و این درست برعکس جریان مقتدر خودشناسی و معرفت النفس موجود در تعالیم نماز است. نمازگزاران با تکرار دایم آیات هفتگانه سوره حمد(سبع المثانی) که "چون حلقه های به هم متصل، هر کدام راهگشای بعدی می باشد" پیوسته سرنوشت خود را مرور می کنند و در مسیر خودشناسی و خود باوری گام بر می دارند و با اعتقاد به "إیاک نعبد و إیاک نستعین" از هیچ کس و خیچ چیز، جز خدا برای التیام دردهای خویش یاری نمی جویند.

 و این گونه است که نماز حقیقی تیشه بر ریشه اعتیاد می زند. به قول اندیشمند شهید و استاد بزرگ مطهری (1372): "راز این که اکثر جانی های دنیا معتاد به یک سلسله سرگرمی های خیلی شدید از قبیل مصرف تریاک، هروئین، مشروبات الکلی و قمار هستند، این است که می خواهند از خودشان فرار کنند. مثل این که درونشان پر از مار و عقرب است و دایم او را می گزند و این اعتیاد ها مانند مرفینی است که به انسانی که از شدت درد می نالد تزریق می کنند تا درد را احساس نکند. این بدبختی بزرگی است که انسان نتواند خودش را آنچنان بسازد تا بتواند با خودش خلوت کند. برعکس بیش تر اهل صلاح و تقوی و اخلاق (نمازگزاران) و آنهایی که ندای وجدانشان را همیشه می شنوند، معتاد به اینها نیستند و از هر چه که آنها را از خودشان منصرف می کند، فرار می کنند. دلشان می خواهد، خودشان باشند و در خودشان فکر کنند، چون عالم درونشان از عالم بیرونشان واقعی تر و سالم تر است." امروزه تحقیقات علمی نشان داده است که برپائی نماز در کاهش افسردگی(محتشمی پور و همکاران، 1382) و مشکلات روانی شخصیتی موثر بوده و همین مشکلات روانی همچون روان رنجوری، افسردگی و اسکیزوفرنیا 47 % از واریانس سوء مصرف مواد را تبیین می­کند(آدرم و نیک منش، 1390). نتایج تحقیق حاضر همسو با تحقیقات گذشته بوده و نشان می دهد نماز می­تواند در کاهش مشکلات ناشی از اعتیاد و مشکلات روانی موثر بوده و سد محکمی در برابر ابتلا به آن باشد. بنابراین با گسترش فرهنگ نماز و نمازخوانی در دانشگاه ها و برگزاری کلاس های شناخت و فلسفه نماز، می توان دانشجویان را که قشر مهمی از جامعه ما هستند از این بلای بزرگ نجات بخشید.

منابع

آدرم، مهدیه و نیک منش، زهرا. (1390). گرایش به مصرف مواد در جوانان بر اساس ویژگیهای شخصیت. مجله
    تحقیقات علوم پزشکی زاهدان. دوره 14، شماره 2

پرویزی، سرور؛ احمدی، فضل­الله و نیکبخت، علیرضا. (1383). اعتیاد از نگاه نوجوانان. اندیشه و رفتار، سال دهم،
    شماره 3، ص 257-250. تربیتی، شماره 9و10

صرامی، حمید؛ قربانی، مجید و مینوئی، محمود. (1392). بررسی چهار دهه تحقیقات شیوع شناسی اعتیاد در
    ایران. فصلنامه اعتیادپژوهی، سال هفتم، شماره 26، ص 52-29.

کاظمی، یحیی و نیک منش، زهرا. (1388). رابطه دینداری و خویشتن داری و اعتیاد، نشریه طلوع
     بهداشت(سومین کنگره سراسری رفتارهای پرخطر)، دوره 8، شماره 4-3، ص8

محتشمی پور، عفت و همکاران. (1382). بررسی رابطه نماز با میزان افسردگی دانشجویان. مجله افق دانش ص81-
    76

محمدی، محمد علی و بهروز دادخواه. (1380). نقش مذهب در پیش‌گیری از اعتیاد، نشریه روانشناسی و علوم

مصدری، فرح. (1386). تأثیر نماز بر ترک اعتیاد، نشریه اقتصاد، شماره463

مطهری، مرتضی. (1372). فلسفه اخلاق. تهران: انتشارات صدرا

Galanter, M. (2006). Innovations: Alcohol and drug abuse: Spirituality in alcoholics
    anonymous: A valuable adjunct to psychiatric services. Psychiatric Services,
    57(3), 307-9.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :