منیژه محمدی

دانشجوی کارشناسی آموزش ابتدایی دانشگاه تربیت معلم الزهرای زنجان

غلامحسین میکائیلو

مدرس دانشگاه فرهنگیان زنجان

چکیده

در جهان مادی امروز بدلیل گسترش و رشد روزافزون تکنولوزی و فناوری‌های نو، توجه جوانان و حتی گاهی خود خانواده‌ها نیز به سمت و سوی دنیای مادی گرایش یافته و از فرایض دینی  به ویژه نماز روی‌گردان شده‌اند. این بی‌نمازی می‌تواند عامل مهمی در فروپاشی بنیان خانواده باشد. باید بپذیریم که این نهاد مقدس خانواده،در صورت عدم توجه به معنویات کم‌کم رو به اضمحلال،فساد وگناه خواهد رفت. حال، بزرگ‌ترین دغدغه‌ی خانواده‌ها نجات فرزندانشان از این منجلاب فساد می‌باشد که قرآن سال‌ها پیش راه نجات بشریت از این منجلاب را نماز معرفی کرده  است. این پژوهش به روش توصیفی ـ  تحلیلی با بررسی اسناد، مقالات وکتب مربوطه وبا هدف بررسی نقش نماز در استحکام بنیان خانواده صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد نماز با  تقویت فضای معنوی،تقویت محبت، باروری شخصیت،، تأمین بهداشت روانی خانواده،ایجاد انسجام وهمدلی،دست یافتن به تعالی و سعادت، الگوپذیری فرزندان از والدین، جلوگیری از حسادت، رعایت پیمان زناشویی، رعایت حقوق یکدیگر، رعایت نظم و انضباط، جلوگیری از افزون طلبی و تهذیب اخلاق به عنوان مهم‌ترین عامل در استحکام بنیان خانواده‌ها محسوب می‌شود.

مقدمه

نیایش انسان و گرایش او به خداوند، ارمغانی الهی و معمایی رازدار است. فطرت انسان آمیزه‌ای از خداجویی و خدادوستی می‌باشد که هیچ‌گاه از او جدا نمی‌شود. نه تنها انسان بلکه سرتاسر این گیتی تسبیح‌گوی خداوند بزرگ هستند و هنگام آسیب‌ها و بن‌بست‌ها و بدترین گرفتاری‌ها این فطرت خداجویی آن‌هاست که ناخودآگاه آن‌ها را به عبودیت الهی دعوت می‌نماید.تجلی‌گاه این نداهای درونی تنها از جانب خداوند است که می‌فرماید:”جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه مرا عبادت کنند».و این انسان است که با رویش شجره طوبای عشق به محبوب خویش، گلبانگ عاشقی سر می‌دهد و زیباترین نغمه‌ها، حرکت‌ها و چیدمان‌ها را در قالب نماز عرضه می‌دارد و مدام در پی آن است با شهپر نماز خود و خانواده‌اش را به اوج ملکوت برساند و آنان را بیش از پیش با خدای محبوب نزدیک سازد. چرا که به خوبی این انسان می‌داند که نماز تنها چیزی است که سلامت و پایداری خانواده‌اش را تضمین خواهد کرد و فرزندانش را پاک و معطر به بوی خوش عاشقی خواهد ساخت. صلات همان طور که از نامش پیداست اصل و ریشه آن صله (و صل) است و از پیوند و ارتباط میان بنده و رب سخن می‌گوید همان طور که حضرت امام رضا می‌فرمایند:”نماز صله‌ای از رحمت خدا برای بنده او وطلب وصالی از جانب خدا به خداست که با نیت و با تعظیم و بزرگداشت خدا به آن داخل می‌شود» (بحارالانوار 84، به نقل از نماز، نیاز عشق /9.).در قرآن کریم نیز به اهمیت نماز در جلوگیری از گناه اشاره شده است:” وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ: (عنکبوت: 45).پس نماز جایگاه والایی در بین عبادت‌ها دارد،چون انسان را به هدف نهایی تربیت اسلامی که همان قرب الهی است نزدیک تر می‌کند.

بیان مسأله

نماز یک نیاز حقیقی و ضروری انسان است و به میزان ضرورتی که برای فرد و اجتماع دارد، دارای فایده‌ها و آثار نیکوی فردی و جمعی است، و به همان نسبت که وجود آن منشأ برکات و خیرات است، فقدان آن نیز زیان بار است.اقبال لاهوری نماز را گوهری می‌داند که در دل صدف عقیده توحیدی پدید می‌آید و آن را حج کوچک قلب و خنجری برای از میان بردن فحشا و منکرات معرفی می‌کندکه در دست مسلمان قرار دارد. نماز یاد خداست و تنها با یاد خداست که دل‌ها آرام می‌گیرد. این چنین سخنانی از بزرگان عالم بسیارند که از ارزش و جایگاه عظیم نماز حکایت می‌کنند. تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده بعنوان واحد بنیادین جامعه، از دیرباز مورد توجه محققان جهان بوده است. با تشکیل خانواده‌های سالم است که دین و تقوای مردم و در نتیجه سلامت اجتماع حفظ می‌شود.خانواده‌های ناسالم خانواده‌هایی می‌باشند که در آن‌ها بی‌نمازی، فقدان نیایش و خدا فراموشی موج می‌زند. طبق تحقیقات انجام شده، نود و هشت درصد بزهکاران و جنایتکاران، کسانی هستند که در خانواده‌هایشان کسی سر به سجده نمی‌برده است و در طول عمرشان حتی یک بار هم نماز نخوانده‌اند و پا جای پای شیطان نهاده‌اند و دو درصد دیگر هم که نماز می‌خواندند اکثراً دست تصادف و اتفاق آنان را به زندان کشانده است و یا نمازشان از روی جهالت بوده است. این پژوهش بدنبال یافتن پاسخ سوال زیر است:

نماز چه  نقشی در تحکیم بنیان خانواده دارد؟

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

در اهمیت وضرورت انجام این تحقیق همان بس که نماز، گل سرسبد همه عبادات است. نماز سرچشمه فیاضی است که تشنگان وصال یار و شیدائیان عشق حقیقی را در فضایی آکنده از مهر، بی‌واسطه از حضور غیر سیراب می‌کند.نماز بازدارنده از بدی‌ها، معراج هر مؤمن پاکیزه، مایه نزدیکی هر پرهیزگار به خدا، پاک‌کننده‌ی گناهان، شستشودهنده‌ی جسم و جان، خاموش‌کننده‌ی آتش دوزخ، بهترین کارها و معیار سنجش اعمال است. اگر نماز قبول شود کارهای دیگر هم پذیرفته می‌شود و اگر نماز رد شود کارهای دیگر نیز مردود است که این سخن بخوبی ضرورت و توجه به نماز را یادآور می‌شود. نماز نور چشم سید انبیاء و جانشینان به حق اوست. بوسیله نماز، دعاها مستجاب و نیازها برآورده می‌شود. نماز غایت غایت‌ها و نهایت نهایت‌هاست کسی که خدا را یاد کند خدا نیز او را یاد می‌کند. نماز در مکتب اسلام و سنت پیامبر و ائمه معصومین(ع) جایگاهی رفیع و پراهمیت دارد. بیش از هشتاد آیه‌ی قرآن بر اهمیت نماز تصریح داشته و بیش تر از این آیات، به تعابیر دیگر به معرفی نماز بعنوان یک تکلیف قطعی برای مؤمنین، تأکید دارند. در آیات و روایات مرتبط با اهمیت و جایگاه نماز، این فریضه، بازدارنده از زشتی‌ها، پناهگاه و یاری‌دهنده و موجب تحقق یاد خدا و خروج از مدار تسلط شیطان عنوان شده است. اینکه شرط قبولی تمامی اعمال و کردار انسان، نماز معرفی شده، حاکی از ارزش و عظمت والای آن است. تاج لنگرودی واعظ(1373: 83)، در کتاب”نماز در خانواده»، نماز را اولین واجب دینی، چهره و ستون دین، پرچم اسلام، اولویت اول در فروع دین، سفارش اولیای دین وکلید بهشت می­داند.با توجه به همه موارد فوق که از  نقش پر اهمیت نماز در سرنوشت آدمی است این پژوهش نیز به جهت  تاثیر نماز درابعاد مختلف زندگی انسان به برسی نقش نمازدر استحکام خانواده که نقش مهمی در سلامت جامعه دارد، پرداخته است.

پیشینه­ی تحقیق

اکبری دستک و حسینی (1388 ) در تحقیقی تحت عنوان”نقش خانواده در ترویج فرهنگ نماز و آثار آن از دیدگاه قرآن و حدیث» موضوع نماز و خانواده را مورد بررسی قرار دادند. تحقیقات ایشان نشان می‌دهد که خانواده مهم‌ترین نهاد اجتماعی در تاریخ فرهنگ و تمدن انسانی، و بهترین بستر برای حفظ کرامت انسانی و تأمین امنیت و آرامش روانی اعضاء، پرورش نسل جدید، اجتماعی کردن فرزندان و برآورده ساختن نیازهای افراد است.ترویج فرهنگ نماز یکی از اساسی‌ترین وظایف خانواده است و مشکلات روحی و روانی و ناهنجاری‌های اخلاقی گوناگونی که دامنگیر جوانان است معلول غفلت و ضعف ایمان در خانواده‌هایشان می‌باشد. دستگردی (1386) در تحقیقی تحت عنوان”نماز و تحکیم بنیان خانواده» مبحث نماز و خانواده را مورد تحقیق خویش قرار دادند.بررسی‌های ایشان نشان می‌دهد که خانواده واحد بنیادین جامعه، دارای نظامی قانونمند و حرکتی هدفمند است. نقش و وظیفه خانواده علاوه بر تأمین امنیت روحی و روانی، رفع نیازهای مادی اعضاء، خاستگاه کمال نسل آینده است. نماز تأثیر بسزایی در دور نگه داشتن افراد از آلوده شدن به گناه می‌تواند داشته باشد. علل و عوامل آمار طلاق نشان می‌دهد که بی‌عفتی و بی‌مبالاتی  و فساد خانواده نقش مهمی در تضعیف بنیان خانواده و فروپاشی آن‌ها دارد که این آمار، متولیان این امر را بر آن داشته تا اقدامات لازم را در زمینه گسترش فرهنگ نمازخوانی در بین جوانان و خانواده‌ها داشته باشند. حر (1393) در تحقیقی تحت عنوان”نقش مسجد و نماز در تعالی و تحکیم بنیان خانواده» نقش نماز و مسجد را در خانواده اینگونه مطرح کرده‌اندکه مسجد عبادتگاه عاشقان و بندگان صالح خداوند و بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پایگاه اسلام است. مسجد از جهات مختلف در به کمال رساندن افراد و جامعه نقش دارد و به تعبیر امام خمینی(ره):”مسجد سنگر است سنگرها را حفظ کنید از خالی ماندن مسجدها بترسید». مسجد را کانون آرامش‌بخش، الهام‌بخش نظم و انضباط، کانون ایمان و عبودیت علم و دانش و معارف قرآنی، کانون صبر و استقامت دانسته‌اند و نماز را نیز اساسی‌ترین رشته‌ی الفت و عالی‌ترین عامل محبت بین اعضای خانواده دانسته‌اند که نماز سبب استحکام هرچه بیش تر بنیان خانواده ایجاد حس تعهد،غیرت،وابستگی به اعضای خانواده، باروری شخصیت، سلامت روانی و... خواهد شد.ایزدی‌فر و صابرزاده شوریجه (1390) در پژوهشی تحت عنوان”نقش الگوهای رفتاری والدین در تشویق فرزندان به نماز و تأثیر نماز در بهداشت روانی و استحکام خانواده» نقش خانواده را این‌گونه مطرح کرده‌اند که: انسان همواره به شناخت آن چه در طول زندگی با آن در ارتباط است نیاز دارد که از مهم‌ترین آن‌ها خانواده است. خانواده در تفکر اسلامی جایگاهی بسیار رفیع دارد. تربیت دینی فرزندان در خانواده امری بسیار مهم می‌باشد چرا که تربیت دینی، در خانواده جوانه می‌زند و در اجتماع ثمر می‌دهد نحوه‌ی تشکیل و بقای خانواده نقش مهمی در سعادتمندی افراد، جوامع و ملت‌ها دارند و لذا باید در تحکیم بنیان‌های خانواده کوشید.چون خانواده عامل مهمی برای تشویق فرزندان به نماز است. دین اسلام در این عرصه نیز همچون سایر ابعاد و عرصه‌ها، آموزه‌های متعالی و حیات‌بخشی را ارائه می‌نماید و بر عواملی چون وجود ایمان و تقوا، عشق و محبت، وفاداری، اعتماد متقابل، صبر و شکیبایی، مدیریت صحیح، اخلاق نیکو، شناخت حقوق و وظایف و... در اعضای خانواده تأکید دارد. جویباری، مقیم نژاد حسینی و فرجی(1391) در پژوهشی تحت عنوان”اثر نماز در استحکام‌بخشی به روابط میان اعضای خانواده» معتقدند که: خانواده نهادی است که ارزش‌ها در آن متبلور می‌گردد و کودک از بدو تولد خویش با این ارزش‌ها رشد می‌کند یکی از این ارزش‌ها اعمال عبادی(نماز) در فرهنگ اسلامی و در یک خانواده اسلامی است که نقش تقویت‌کننده ایمان را داشته و زمینه تربیت و کسب مکارم اخلاق را فراهم می‌آورد اعمال عبادی و واجبات عملی تأثیر مستقیم در رفتار و اخلاق آدمی دارد یکی از این آثار اخلاقی و تربیتی قوام بخشیدن و استحکام بخشیدن به روابط میان اعضای خانواده است. اصولی همچون: اصل تعقل‌ورزی، معرفت و بصیرت، اصل محبت‌ورزی و اصل اعتدال و... که همگی موجب استحکام روابط اعضای خانواده گردیده و در نهایت جامعه را بسوی اهداف والای انسانی سوق می‌دهد. علی اکبری(1391)، در مقاله‌ای تحت عنوان”آثار نماز در زندگی فردی و اجتماعی» تأثیر نماز را در زندگی افراد اینگونه بیان می‌کند که: اسلام برای نمازگزاران شرایطی فراهم کرده تا به نمازگزاران درس هدایت، صداقت، نظم و پاکیزگی و مراعات حقوق دیگران را بدهد. نماز در زندگی فردی و اجتماعی، هر شخصی آثاری چون: تقویت فضایل و کرامات عالی انسانی، بازداری از گناه، اخلاص، غفلت‌زدایی، مقابله با شیطان و... را دارد.ایشان اثرات تربیتی نماز را نیز: هدایت، صداقت، اطاعت، ادب، انضباط، زمان‌شناسی و اثرات روانی نماز را نیز در خانواده آرامش، محبوبیت نزد خدا، افزایش اعتماد بنفس، معنا دادن به زندگی، امنیت روحی و کاهش فشارها و استرس‌های روانی برشمرده‌اند.با توجه به نتایج تحقیقات  نقش نماز بر تقویت بنیان خانواده،آرامش روحی وروانی وتقویت ارزش‌های اخلاقی غیر قابل انکار است.

نقش و پیامدهای نماز در استحکام بنیان خانواده

خانواده کوچک‌ترین واحد اجتماع است که توانایی و بازدهی جامعه به آن بستگی دارد. امروزه جوامعی موفق هستند که خانواده‌های موفق دارند.در واقع جامعه چیزی جز بسط خانواده نیست بسیاری از مشکلات فرهنگی و اجتماعی جهان غرب از بحران خانواده  ناشی می‌شود. نماز از جهات  مختلفی بنیان خانواده را تقویت می‌کند که موارد زیر از جمله آن‌هاست:

1.تقویت فضای معنوی : از آن جا که سلامت و آرامش خانواده منوط به ایجاد روح معنویت و یاد خدا در فضای خانه و ایجاد فضایل اخلاقی در افراد خانه است.نماز با ایجاد فضای معنوی در خانه آرامش روانی اعضای خانواده را تأمین می‌کند و سبب تقویت بنیان روابط آن‌ها می‌شود در این فضای معنوی است که انجام شعایر دینی و تربیت مذهبی فرزندان براحتی انجام می‌شود و آینده‌ی خانواده تضمین می‌گردد.

2.تقویت محبت :محبت یکی دیگر از جهاتی است که باعث محکم نگه داشتن بنیان خانواده می‌شود. بارزترین ویژگی خانواده در محبت بین اعضای آن جلوه می‌کند و در هیچ یک از گروه‌های اجتماعی محبت متقابل به این صورت شکل نمی‌گیرد.این کانون گرم خانواده است که پناهگاه اهل خانه در برابر ناملایمات زندگی است.نماز سبب تحکیم محبت در بین اعضای خانواده می‌شود. یکی از عوامل اصلی ایجاد محبت تواضع است و می‌دانیم که اگر نمازی با تواضع وخشوع انجام شود کبر را از بین می‌برد و این حالت تواضع خود بخود در تمام مراحل زندگی جلوه می‌کند و در رفتار و اعمال آدمی تأثیر می‌گذارد. یکی دیگر از عوامل ایجاد محبت‌ ایمان بخداست که نماز آن را متجلی می‌کند. در روایات اسلامی نیز تصریح شده که تواضع و ایمان از عوامل ایجاد محبت است.

3.ثبات شخصیت: شخصیت مجموعه‌ای از صفات رفتارها افکار و تمایلات عاطفی و هیجانی هر فرد می‌باشد که او را از دیگران متمایز می‌کند. عوامل شکل‌دهنده شخصیت انسان به دو گروه درونی وبیرونی طبقه‌بندی می‌شودصرف نظر از عوامل درونی و جسمی تأثیرگذار بر روی شخصیت (مسایل ژنتیکی وضعیت ظاهری و فیزیکی بدن مسایل هورمونی و...) عوامل بیرونی یا محیطی  نقش عمده‌ای را در شکل دادن به شخصیت انسان  ایفا می‌کنند.این عوامل بیرونی شامل مواردی همچون تأثیر والدین و خانواده عوامل فرهنگی و اجتماعی و تجارب زندگی می‌شود».رسیدن به ثبات شخصیت یکی از ایده‌آل‌ترین خواسته‌های بشری می‌باشد. اما بی‌ثباتی شخصیت دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن از تغییرات دایمی حالات و رفتارها و افکار رنج می‌برند به نحوی که هر لحظه به رنگی در می‌آیند و نغمه‌ی جدیدی ساز می‌کنند.مبتلایان به این اختلال در واقع از بیماری (بی‌ثباتی عمومی شخصیت) رنج می‌برند. در این بین نماز می‌تواند ایفاگر نقش بسیار مهمی در پیشگیری و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد. پذیرفتن و تسلیم مطلق در مقابل (یک دین) و پیروی از(یک مذهب) و پیمودن (یک راه)که همانا صراط مستقیم است ویژگی مهم و برجسته‌ی نمازگزاران است. نمازگزار ضمن تکرار مکرر (یک مجموعه) از الفاظ و اذکار واحد طی نمازهای روزانه خود پیوسته (یک عقیده واحد) و یک خط مشی مشخص را در زندگی خود دنبال می‌کند و بدین ترتیب‌ گویی یک شخصیت ثابت و یک روش و منش معین و یک ایدئولوژی همیشگی را برای خود انتخاب می‌نمایدودر حین تکرار جزء به جزء اصول اساسی ایدئولوژی خود در نماز (که همگی آن اصول در مضامین نماز متجلی است). پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خود می‌پردازد. بدین ترتیب برای آن گروه که نماز را تکرار مکررات می‌دانند شاید توجه به همین یک نکته کافی باشد که در ورای این تکرار همیشگی موهبت بزرگ ثبات شخصیت و تعادل کامل روانی نهفته است که می‌توان آن را به نوعی سر منشأ تمام موفقیت‌های بشری در عالم ماده ومعنا دانست. خانواده‌ای که از افراد باشخصیت و باثبات تشکیل شده باشد دارای استحکام در روابط است.

4.تامین بهداشت روانی خانواده :تأمین بهداشت روانی خانواده نیز از پیامدهای دیگر نماز در خانواده می‌باشد تقرب به خداوند موجب امنیت خاطر آدمی است و نماز عامل نزدیکی و تقرب به پروردگار عالمیان است. حضرت علی(ع) در دعای کمیل می‌فرمایند:”نام و یاد خدا دوا و شفاست و برای هر دو بعد جسمانی و روانی نیز صادق است».پس سلامت روانی برجسم آدمی تأثیرگذار است و سلامت جسمانی زمینه‌ساز سلامت روانی است و وقتی اعضای خانواده ای در هر دو بعد جسم و روان از سلامت برخوردار باشند فضای خانواده نیز از سلامت برخوردار خواهد بود چرا که نیازهای اساسی روانی همچون نیاز به امنیت و محبت و نیاز به تعلق به جمع و عزت نفس و خود شکوفایی تأمین می‌شود و در پرتو آن‌ها فضای خانواده از سلامت و امنیت عاطفی برخوردار می‌شود. این امر خود، جسم انسان‌ها را به سلامت نگاه می‌دارد و نماز و عبادات به نحو مطلوب منشأ تامین این‌ها خواهد بود.

5.ایجاد انسجام وهمدلی در خانواده: ایجاد انسجام و همدلی پنجمین  عاملی است که خانواده را پایدار ساخته و حیات آن را استمرار می‌بخشد، هر اندازه در خانواده‌ها هم‌سویی و هم‌دلی بیش تر باشد خانواده منسجم‌تر خواهد بود برای تحقق انسجام، خوب است نماز به جماعت برگزار شود. نماز جماعت فاصله‌ها را در خانواده از بین می‌برد و همه را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد زمانی که همه با هم بسوی یک قبله، با اذکاری واحد و با افعالی مشابه، حول محور حق و با همدلی و همراهی. با یکدیگر به عبادت خالقی یگانه می‌پردازند این امر موجب انسجام معنوی خانواده می‌شود و انسجام معنوی خانواده، دوام و بقای آن را ضمانت می‌کند.

6. دست یافتن به تعالی و سعادت:دست یافتن به تعالی و سعادت نیز از پیامدهای دیگر در خانواده‌ای است که به نماز بها داده می‌شود نمازگزاران در عبادت‌هایشان به فضیلت‌های الهی آراسته می‌شوند و به شهوات خویش غلبه می‌کنند، سیر تعالی را طی کرده و مهم‌تر از آن اینکه در مقام سخن گفتن با ذاتی بی‌همتا قرار می‌گیرند زمانی که خداوند بزرگ به انسان چنین اجازه‌ای داده که بتوان با او سخن گفت.اعطای چنین اجازه‌ای به انسان موجب اعتلای اوست. پس آنکه بیش تر با خدا سخن گفته است و بیش تر با او راز و نیاز کرده از تعالی بیش تری بهره‌مند خواهد بود و برای رسیدن به سعادت زمینه بیش تری برایش فراهم خواهد بود. پس اگر اعضای خانواده به چنین امکانی دست یافته باشند می‌توان گفت آن خانواده اعتلا یافته است.

7. الگوپذیری فرزندان از والدین: والدین در خانواده در انجام عبادات نقش الگویی دارند اگر پدر و مادری در طریق حق گام بردارند و به عبادت خدا بپردازند فرزندان نیز از والدین خویش الهام گرفته  و آنان نیز معمولا در همان طریق گام بر می‌دارند والدین نمازخوان عموماً فرزندان نمازخوانی نیز خواهند داشت چرا که روحیه تقلید در بچه‌ها بسیار قوی می‌باشد و این عامل سبب خواهد شد تا کودکان ناخودآگاه به سمت نماز و انجام فرایض دینی متمایل شوند و در صورت نمازخواندن والدین کودکان نیز نمازخوان تربیت خواهند شد» (تاج لنگرودی واعظ، 1373: 4).

8. اعتماد به یوم‌الحساب: نمازگزار با اعتقاد به حسابرسی و عقاب پروردگار هرگز از دستورات اسلام عدول نمی‌‌کند نماز نمازگزار رابه صفاتی متصف و به اصول و موازینی تربیت می‌کند که موجب استحکام بنیان خانواده می‌گردد. اگر کسی نماز را که حق خداست ضایع کند، حقوق دیگران را راحت‌تر و آسان‌تر تباه خواهدکرد اما نمازگزاری که حق خدا را ضایع نمی‌کند، نه تنها حق همسر و اهل خانه را بلکه حق خویشاوندان وبیگانگان را هم ضایع نخواهد کرد پس نمازگزار با اعتقاد به یوم الحساب در پی همسر آزاری و تضییع حقوق دیگران نیست به این ترتیب نماز، استحکام خانواده را به بهترین وجهی تأمین و به اعضای آن هدیه می‌دهد.

9.جلوگیری از حسادت: بسیاری از خانواده‌ها بخاطر بخل و حسد ورزیدن همسر و مضایقه در خیر رساندن به شریک زندگی و مانع شدن از رسیدن همسر به موفقیت‌ها و خیرات کانون گرم زندگی را با این حرکات خراب و ویران می‌کنند و باعث جدایی و ناسازگاری می‌شوند ولی نمازگزاران از این صفات مستثنی هستند قرآن درباره‌ی نمازگزاران می‌فرمایند: آنان که مداومت‌کننده بر نماز خود هستند و پیوسته نماز می‌خوانند دارای صفات رذیله نیستند. فخرفروشی و غرور و پنهان کردن محبت عوامل مخربی هستند که بنیان واستحکام خانواده را متزلزل می‌کنند. نماز برطرف‌کننده‌ی کبر و تضاد وجاهلی است و ایجاد خضوع و خشوع می‌نماید.

10. رعایت پیمان زناشویی:رعایت نکردن امانت و پیمان زناشویی بنیان و استحکام خانواده‌ها را تهدید می‌کند. زن و شوهرها باید پیمان‌ها و امانت‌های مالی و غیر مالی را رعایت نمایند. پیمان‌شکنی و خیانت در امانت اعتماد آنان را از یکدیگر سلب می‌کند و محیط ناامن و غیر قابل تحملی پدید می‌آورد نمازگزاران نسبت به پیمان زناشویی اعتقاد راسخ دارند و اعمال خود را مطابق دستورات اسلام انجام می‌دهند.

11. رعایت حقوق یکدیگر: بر هر زن و مرد مسلمان واجب است که حقوق یکدیگر را رعایت نمایند. نمازگزارانی که به قیامت و روز حساب اعتقاد دارند هرگز حقوق یکدیگر را کتمان نمی‌کنند چرا که کتمان حقوق همدیگر صفای زندگی را می‌زداید و زندگی را تباه می‌کند. بی‌حرمتی همسران به یکدیگر باعث می‌شود افراد خانواده از خانه بیزار شوند نماز بعنوان بزرگ‌ترین عامل تربیت در جوامع اسلامی انسان‌ها را به رعایت و حفظ آداب و احترام زن و مرد نسبت به یکدیگر وادار می‌نماید.

12. رعایت نظم وانضباط:ادعای حداقل سه بار نماز در شبانه روز باعث  رعایت نظم و انضباط در زندگی افرادوبدنبال آن باعث استحکام بنیان خانواده می‌گردد. نمازگزاران پا را از حصار قانون خانواده فراتر نمی‌گذارند. گذشتن از حد و مرز خدایی و شکستن حصار خانواده از مصداق‌های روشن فحشا ومنکر است و نمازفردرا از فحشا و منکر باز می‌دارد.

13. جلوگیری از افزون طلبی: چنآن چه زن ومرد زندگی خود را با زندگی افراد دیگر اجتماع مقایسه نمایند خصلت‌های ناروای افزون‌خواهی و توقعات بی‌جا در نهاد آدمی رشد می‌کند و باعث عدم استحکام بنیان خانواده می‌شود ولی افراد نمازگزار از این چنین خصایصی به دور هستند و بنیان خانواده‌شان را با مقایسه زندگی‌های دیگران سست نمی‌کنند» (راشدی، 1380: 211).

14.نماز باعث حضور پرنگ افراد خانواده در مساجد است :خانواده‌ای که اهل نماز باشند بالطبع  به مسجد و مکان‌های مذهبی رفت وآمد  خواهند کردو از برکات آن مکان‌ها بهره‌مند خواهند شد واهل مراقبه از خویشتن بوده و به محاسبه‌ی نفس خویش می‌پردازند از این‌رو جامعه نیز از خانواده اهل نماز توعی امنیت خاطر احساس می‌کند و اعتماد به آنان نسبت به بقیه‌ی افراد جامعه بیش تر است. بسیاری از متخلفان و بزهکاران اجتماعی که به نوعی امنیت اجتماعی و خانوادگی را به خطر می‌اندازند کسانی  هستند که اهل ارتباط با خدا و نماز و مسجد نبوده‌اند.در خانواده‌ای که به نماز اهمیت داده شود ودر مساجد حضور پررنگی داشته باشند عواطف سرشار انسانی و صفات پسندیده‌ی الهی در وجودشان رشد نموده و کانون خانواده محل آرامش و صداقت صمیمیت و مهرورزی عفو و گذشت تعاون و همکاری می‌گردد و زمینه را برای شکوفایی استعدادها و نبوغ و خلاقیت و نوآوری فراهم می‌نماید.(تهرانی، 1387: 106).

15..تأثیر نماز در تهذیب اخلاق در خانواده

نماز، نقص‌ها و رذیله‌هایی هم‌چون شتابزدگی، حرص به دنیا، مال‌پرستی، ناشکیبایی و بی‌تابی، تنگ‌نظری، بازدارندگی از خیر، و منع از بخشش مال و ثروت را که جز طبیعت انسان است از وجود او می‌زداید و صبوری، خویشتن‌داری، سعه‌ی صدر، میل به خیرات، بلندنظری و روح جود وبخشش را که جزء فطرت اوست بجای آن می‌نشاند نماز نه تنها زداینده رذیلت‌ها در خانواده‌هاست بلکه زاینده و فزاینده‌ی فضیلت‌ها نیز می‌باشد. امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند:”الصلوه صابون الخطایا: نماز، صابون شست‌وشوی گناهان است». خانواده نمازگزار خانواده‌ای پاک نهاد و روشن‌روان است واین روشنی ضمیر وصفای باطن اعضای خانواده رهاورد نماز می‌باشد.نماز انسان را از معنویت سرشار می‌کند، غم‌ها را می‌زداید، و قلب را از فشارهای ناشی از غصه خلاص می‌سازد» (راشدی، 1380: 158).

اما سخن پایان این که نماز پشتوانه و آرام‌بخش روان انسان است. اگر در محیط خانواده فرهنگ نماز گسترش و ژرفا بیابد، اگر ترنم نماز فضای خانواده را معطر ومتبرک سازد. اگر کودکان و فرزندان، پدر و مادر را مقیّد و معتقد به نماز ببینند، بی‌هیچ تردید آنان نیز الگوی خویش را از خانواده خواهند گرفت و انس و الفت با نماز خواهند یافت که رهاورد آن پرهیز از منکر و ناهنجاری‌ها و گریز از آلودگی و همسایگی با پاکی و تهذیب و صفا و صداقت است که نتیجه‌ی این صفا و صمیمیت چیزی جز مستحکم تر شدن بنیان خانواده نیست. خواندن نماز در خانواده بطور مداوم و محافظت بر آن، آرامش روانی برای اعضای خانه پدید می‌آورد و دل افراد را امنیت می‌بخشد.در محیط خانواده‌ای که اعضای آن نماز را برپا می‌دارند، فضای آرامی حاکم است.پیر وجوان وکودک و خردسال همه از احترام و عزت نفس بهره گرفته‌اند و انسان برخوردار از کمال که هنگام سجده بر سر آستان معبود می‌ساید و پیشانی خود را به رسم تواضع و بندگی بر خاک می‌گذارد درهمه جا از جمله محیط خانواده متواضع است و احترام دیگران را پاس می‌دارد، در خانه‌ای که فضایی معنوی حکمفرما باشد زن وشوهر و فرزندان با رضایت وصمیمیت همدیگر را در راه اقامه‌ی نماز تشویق و کمک می‌کنند و همه نمازگزار هستند و از افسردگی به دور می‌مانند چرا که مدام رازدل‌هایشان را در نمازهایشان با خدای خویش در میان می‌گذارند آیا می‌شود چنین خانواده‌ای از هم پاشیده شود؟‌

نتیجه‌گیری

از مطالب گفته‌شده می‌توان نتیجه گرفت که: نماز در اسلام از اهمیت والایی برخوردار است تأکید هشتاد آیه‌ی قرآن بر نماز دلالت بر جایگاه وارزش والای این فرضیه‌ی الهی دارد. نماز، بازدارنده از زشتی‌ها و پناهگاه و یاری‌دهنده‌ی مؤمنان و خروج از تسلط شیطان می‌باشد. شرط قبولی تمام اعمال و کردار انسان، نماز است.حال این نماز در خانواده نیز تأثیرات بسیار عمیق و کارسازی ایفا می‌کند چرا که خانواده‌های اهل نماز و مسجد از هرگونه اعمال ناشایست و خلاف دستورات اسلام مبرا هستند و بنیان خانواده‌شان محکم و استوار است.  در درون این چنین خانواده‌هایی فرزندانی با تربیت دینی صحیح رشد و نمود پیدا می‌کنند.فرزندانی که از همان بدو تولد با نماز و احکام الهی آشنا شده و در آینده خودشان متضمن تربیت نسلی علاقمند به قرآن،نماز و مسجد تربیت خواهند کرد.یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد نماز با  تقویت فضای معنوی،تقویت محبت، باروری شخصیت،، تأمین بهداشت روانی خانواده،ایجاد انسجام وهمدلی، دست یافتن به تعالی و سعادت، الگوپذیری فرزندان از والدین، جلوگیری از حسادت، رعایت پیمان زناشویی،رعایت حقوق یکدیگر، رعایت نظم وانضباط، جلوگیری از افزون طلبی و تهذیب اخلاق بعنوان مهم‌ترین عامل در استحکام بنیان خانواده‌ها محسوب می‌شود.

منابع

قرآن کریم

اکبری دستک،فیض اله،حسینی،سیده معصومه(1388).نقش خانواده در ترویج فرهنگ نماز و آثار آن از دیدگاه قرآن وحدیث.

ایزدی فر،محمدرضا،صابرزاده شوریجه،طیبه(تابستان1390).نقش الگوهای رفتاری والدین در تشویق فرزندان به نماز وتاثیر نماز در بهداشت روانی و استحکام خانواده،ارائه شده جهت همایش علمی پژوهش نماز درآموزه های فرهنگ رضوی.

تاج لنگرودی واعظ، محمد مهدی.(1373). نماز در خانواده، چاپ حیدری، چاپ اول.

تهرانی سعید، فروغ نیایش، جواد.(1387). تهران:نشر شارق،.  ص106.

جویباری،جعفر،مقیم نژاد حسینی،سیده مرضیه،فرجی،ذریه(1391).اثر نماز در استحکام بخشی به روابط میان اعضای خانواده،ارائه شده جهت همایش منطقه ای نماز،از محراب تا معراج.

حر،سیدحسین(آذر1393).نقش مسجد و نماز در تعالی و تحکیم بنیان خانواده،چاپ در فصلنامه‌ی قرآنی کوثرشماره40.

خرسندی، حسن.(1392).چرا بعضی‌ها نماز نمی‌خوانند، قم، انتشارات معصومین، چاپ هفتم.

راشدی، حسن.(1380).، نمازشناسی، جلد دوم، چاپ سوم.

علی اکبری،راضیه(1391)آثارنماز در زندگی فردی و اجتماعی،ارائه شده جهت همایش منطقه ای نماز،از محراب تا معراج

قرائتی، محسن.(1386). پرتوی از اسرار نماز، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ بیست و پنجم.

کریمی دستگردی،اکبر(شهریور1386)نماز و تحکیم بنیان خانواده.

لقمانی، احمد.(1385). بهترین آرزوهای زندگی، انتشارات بهشت بینش، قم،، ص121 و 122.

مجلسی، بحارالانوار(1384). به نقل از نماز، نیاز عشق.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :