مقدمه

سوره حمد که به نام فاتحه الکتاب شناخته می شود از واجبات نماز به شمار می رود که بدون آن نماز تحقق پیدا نمی کند قَالَ النَّبِيُّ ص: لَا صَلَاةَ إِلَّا بِفَاتِحَةِ الْكِتَاب‏[1] نماز نمی شود مگر به خواندن فاتحه الکتاب .

و از سویی این سوره مبارکه از دو بخش تشکیل شده که بخشی برای خداوند متعال و بخشی برای بنده که این می تواند دارای پیامی زیبا شود؛

وقتى نماز گزار واقعى نماز خود را با بسم الله الرحمن الرحيم آغاز مى كند با قرائت اين آيه ، خود را در برابر هر چه غير خدا و شرك آور است بيمه مى سازد و بدين وسيله شياطين را از خود فرارى مى دهد.

امام صادق عليه السلام فرمود: بسم الله نشانه امان و رحمت است .

نماز گزار واقعى در نماز خود، خدا را به خاطر اينكه او را نعمت هاى فراوان ايمان و توفيق به عبادات ، رزق و روزى ، زندگى سالم ، سلامت و سعادت عطا كرده سپاس مى گزارد و همين حمد و ستايش ، او را نه تنها در برابر خدا؛ بلكه به مصداق : من لم يشكر الخالق ، لم يشكر المخلوق در برابر خدمتى كه همنوعانش بندگان خدا براى او انجام مى دهند شاكر و سپاسگزار بار مى آورد.

«الرحمن الرحيم» ؛ يعنى ؛ او بخشنده مهربان است ، نمازگزار گناهكار را از ياس و نااميدى توبه نمودن و توبه شكستن از درگاه حضرت بارى تعالى مى رهاند و به او اميد مى دهد.

برخى از مفسرين معتقدند كه يكى از اسرار تكرار آيه مذكور در سوره حمد، اين است كه مى خواهد به نماز گزار بگويد كه : اى انسان فراموش مكن كه در زندگى رافت و عطوفت را سر لوحه برنامه ها، دستور العمل ها و جهت گيرى هاى فكرى خود قرار دهى ، زيرا كه خالق تو نيز چنين بخشنده و مهربان است .

«مالك يوم الدين»

به انسان مومن و نماز گزار اين معنا را تفهيم مى كند كه مالكيت او نسبت به اموال و حتى جانش قرار دادى و اعتبارى و موقت و زود گذر است . آيه فوق به شخص نمازگزار تذكر مى دهد كه بداند اين دنيا و متعلقات آن همگى فانى است و مرگ همه چيز را حتى عزيزترين كسان و اشيايى كه به آنها بسته است از دست او مى ستاند.

كل نفس ذائقة الموت ؛ پس او نبايد به دنيا و آنچه در آن است دل بندد، چه همه چيز از آن خداست و مالك حقيقى آنها جز او كس ديگرى نيست و همه آنها روزى به خدا باز مى گردند:

لا الى الله تصير الامور

انا لله و انا اليه راجعون

آيه «مالك يوم الدين» آدمى را به ياد روز حساب مى اندازد و به او هشدار مى دهد كه اى انسان تا هنوز زنده اى به حساب خود برس تا به حساب تو نرسيده اند.

آيه فوق الذكر حداقل ده بار توسط نماز گزار در نمازهاى پنجگانه تكرار مى شود، بدين ترتيب نمازگزار فراموش نمى كند كه پس از امروز فردايى هست معاد. اينجا است كه او در برابر كوچكترين اعمال خود احساس مسوليت مى نمايد. لذا مراقب اعمال ، نيات ، حالات ، كردار و گفتار خود است .

آرى نماز گزار واقعى ، آگاه است كه در يوم الدين ، مالك اصلى خدا است و هيچ كس جز او فرمان نمى دهد.

و لله ملك السموات و الارض [2]

ملك آسمانها و زمين براى خداست .

و خدا در قيامت همه كارها را از خرد و كلان به حساب مى آورد.

فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره و من يعمل مثقال ذرة شرا يره .[3]

لذا، در هنگام رو به رو شدن با گناه و كارهاى ناشايست كه سبب حبط اعمال نيك او مى شوند، جانب احتياط را از دست نمى دهد و تلاش مى كند كه خود را در دام آنها گرفتار نسازد و تن به آلودگيها و چيزهايى كه موجب تباهى انسان مى شوند، ندهد. و از هر كه موجبات بر انگيختن خشم خداى سبحان را فراهم مى سازد، پرهيز نمايد.

«اياك نعبد و اياك نستعين»

 نماز گزار با اين آيه تمام معبودها و اله ها را نفى مى كند و تمام من ها را ما مى كند و به انسان درس آزادگى و آزادى مى دهد.

آيه فوق به نماز گزار مى آموزد كه بله قربان گوى هيچ انسان و معبودى جز خداى واحد نباشد. نه شرق پرست باشد و نه غرب پرست نه بنده زر و زور باشد و نه تسليم شهوت و پست و مقام و فريفته زن و فرزند و مال و ثروت[4] از تهديدهاى امثال ناكثين و مارقين و قاسطين نهراسد و با اتكال به خداوند تبارك و تعالى راه حق را پيش گيرد كه :

فان حزب الله هم الغالبون[5]

شخص نمازگزار با اتكال به آيه اياك نستعين شخصيت تازه اى پيدا مى كند. از مشكلات و مصايب زندگى نهراسيده و بيم به دل راه نمى دهد چه ، او خدا را به يارى خود طلبيده ، فلذا با استعانت از اين آيه قدرتى شگرف پيدا كرده و بر مشكلات فايق مى آيد.

حكيم سبزوارى در قسمت اخلاقيات منظومه مى فرمايد: دروغ مى گويد آن كسى كه اياك نستعين مى گويد، اما وقتى حادثه اى مهم پيش آمد، غير خدا را مى بيند.

«اهدنا الصراط المستقيم»

آيه مزبور به نمازگزار تذكر مى دهد كه در مسير زندگى اش راههاى گوناگون وجود دارد و او بايد در اين مسير محتاطانه عمل كند كه از جاده حق و حقيقت منحرف نگشته و به جهنم و عذاب ابدى گرفتار نشود. و اين حاصل نمى گردد، مگر اينكه از خداى سبحان استعانت جويد و از او بخواهد كه مسير حق را كه همان راه انبياء و اولياء معصوم عليه السلام است به او بنماياند و در آن مسير هدايتش نمايد و توفيقش دهد كه در اين راه نلغزد و راه افراط و تفريط را پيش نگيرد، چرا كه ابليس و فرزندانش ‍ هميشه در كمين انسان نشسته اند. خصوصا هنگامى كه آدمى اراده نماز كند، شياطين به جنب و جوش شديدى مى افتند تا اينكه نمازگزار را از انجام مراسم عبادى باز دارند.

ابليس خطاب به خداى سبحان مى گويد:

الا عبادك منهم المخلصين [6]

جز بندگان مخلص تو، همه را گمراه مى كنم .

آيه فوق الذكر از سوره مباركه حمد بهترين دعايى است كه يك نمازگزار مى كند تا خداوند او را توفيق دهد كه در دام چپ و راست كندروى وتندروى در نغلتد و خصوصا در دام شياطين انسى و جنى گرفتار نشود.

صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليهم ولاالضالين

آيه اول به نماز گزار توصيه مى كند كه هميشه از خداى سبحان بخواهد كه او را به راه كسانى كه به آنان نعمت داده ، هدايتش نمايد و نه راه كسانى كه نسبت به آنها غضب نموده و نه راه گمراهان . قرآن كريم در سوره نساء، آيه 69، كسانى كه انعام و پاداش به آنها تعلق مى گيرد را چهار گروه ذيل معرفى نموده است : انبياء، صديقين، شهداء، صالحين

كسى كه ده بار در شبانه روز چنين درخواستى را از خدا مى نمايد با توجه به اينكه مشخصات كسانى را كه خداوند به آنها پاداش و انعام داده ، مى داند، خود نيز سعى مى نمايد تا آنان را الگو قرار دهد و متخلق به اخلاقشان گردد و زندگى انبياء صالحان ، شهيدان و صديقان را مورد مطالعه قرار داده و از گفتار و كردار آنها درس گرفته و اصول زندگانى را بياموزد.

آيه دوم به انسان مى آموزد كه اگر مى خواهد جزء هدايت يافتگان و در زمره پاداش گيرندگان روز قيامت به حساب آيد بايد از گمراهان ، مغضوبان ، منافقان ، طاغوتيان و پيروان آنها منحرفان عقيده و اخلاق و هر راه انحرافى ديگر، جز مسير حق پرهيز نمايد. سپس نمازگزار پس از پايان قرائت سوره مباركه حمد، سوره توحيد يعنى اعتراف به يكتايى و وحدانيت او را آغاز و پس از قرائت آن سوره مباركه به ركوع مى رود.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :