■ گرايش افراطي به زندگي دنيوي و نماز
حجت الاسلام دکتر ساجدی، مرکز تخصصی نماز
دنيا و آخرت در طول هم اند؛ دنيا کشتزار آخرت و فصل کاشتن ميوه‌هايي است که قرار است در آخرت بچينيم.[1] بدون تلاش و توجه در دنيا به آخرت خوشايند دست نخواهيم يافت. دنيا، وقتي آخرت مطلوب را فراهم مي‌آورد که برنامه‌هاي دنياي همسو و همجهت با ارزشهاي اخروي برنامه ريزي شود و اگر خداي نخواسته در دنياي بدون توجه به معيارهاي اخروي برنامه بريزيم، عمل کنيم و دست پابزنيم آخرت تلخ در انتظار ما خواهد بود.
از مجموع آيات و روايات معصومين عليه السلام چنين بر مي‌آيد که يکي از علل کم توجهي به نماز توجه افرادطي به ماديات و اقتضائات زندگي دنيوي است. در سوره جمعه ذکر شده است که برخي هنگام رويارويي با داد ستد نماز را ترک و به سوي معامله و دادستد مي‌شتابند در حاليکه نماز به مراتب از داد و ستد ارزشمندتر و خداوند متکفل روزي مردم است .[2] همانگونه که در آيه نيز ذکر شده است مردم با اين برداشت نادرست داد و ستد را بر نماز ترجيح مي‌دهند که فکر مي‌کنند خودشان متکفل روزي خود هستند. آنها هستند که کار و تلاش روزي به دست مي‌آورند و اگر چنين نکنند قوت لايموت شان از کف خواهد رفت. هرچند مصداق آيه نماز جمعه و داد و ستد تجاري است اما از حيث علت رفتاري و جهت‌گيري نگرشي با نمازهاي يوميه و کار در ادارات همسو است. همانگونه که انديشه تکفل زندگي از طريق کسب و تجارت ناروا است انديشه تکفل از طريق کار در ادارات نيز نابجا است. همانگونه که ترک نماز جمعه به خاطر دغدغه زندگي ناصواب است ترک نماز جماعت به خاطر درآمد بيشتر يا کار بيشتر در ادارات نادرست است. خداوند بهترين روزي دهنده و متکفل زندگي ما است.
تاثيرگذاري دغذغه‌هاي مادي و دنيوي چنان بر فضاي نماز تاثير گذار است که در حيطه خود متغيرهاي تربيتي را ناکار آمد مي‌سازد. در سوره مريم عمق تاثير گرايش مادي بر فضاي معنوي اينگونه طرح گرديده است
«بعد از آنها [ پيامبران] جانشيناني برجاي مي‌ماند که نماز را ضايع مي‌کنند و از شهوت هاي نفساني پيروي مي‌کنند آنها به زودي به سراي گمراهي خود دست خواهد يافت»[3]
روشن است که پيامبران در تربيت نسل‌هاي آتي خود تمام تلاش لازم را به انجام رسانده اند ليکن گرايش بي‌رويه‌اي آيندگان شان به هوا و هوسهاي دنيوي طوري عمل کرده است که نه تنها نسبت به نماز کم توجهي مي‌نمايند که در راستاي نابودي و تباهي نماز گام برمي‌دارند. نمود ديگر گرايش‌هاي دنيوي رفتارهاي دنيا محور است. شرابخواري و قماري بازي مصداق بارز اين نوع رفتار است. قمار بازي و شرابخواري دشمني و عداوت را در ميان اجتماعات اسلامي رونق مي‌بخشد و از آن طريق نماز و ياد خدا را به ورطه‌اي فراموشي مي‌برد.[4] براساس اصول ارزشي اسلام مومنان واقعي کساني هستند که داد و ستد، خوش‌گذراني، مشغوليت‌هاي کاري هيچکدام آنها را از ذکر خداوند باز نمي‌دارد.[5] روي‌همرفته، مال و فرزند،[6] استماع لهو،[7] سرگرمي به نعمتهاي مادي دنيا و موارد ي مانند آن، نمونههايي از مظاهر فريبندة دنيا هستند که ميتواند موجب غفلت شوند.
همانگونه که قبلا نيز يادآوري شد، نحوه جهت‌گيري و منش و نگرش مديران ارشد به نماز و مسئولين بلندپايه بر زيردستان تاثير مي‌گذارد. تاثير مديران ارشد بر مديران و کارمندان ادارات و در سطح کلان تاثير رويه بزرگان کشوري بر تک افراد جامعه از نفوذ و اقتدارآنها و روحيه تقليد و پيروي رعايا نشأت مي‌گيرد.[8] عدم شرکت مديران ارشد به نمازهاي جماعت، تبعا، بي ميلي و جدي نگرفته شدن نماز از سوي عموم کارمندان و مديران را به همراه دارد. عدم حضور به موقع مسئولين يا حضورهاي نمايشي و صوري آنهم صرفا براي در امان ماندن از اعتراضات محتمل، خود يکي از عوامل موثر در بي رغبتي عوامل سازماني است.[9]
شايد هيچکدام از چالش‌هاي پيش‌گفته به اندازه چالش فقهي-حقوقي در ادارات جدي نباشد. از آنجا که کارمندان در مقابل ساعت‌هاي که در ادارات حضور دارند، حقوق مي‌گيرند و از طرفي رسيدگي به کارهاي مراجعه کنندگان بار حقوقي دارد، به باور قريب به اتفاق عموم مردم، کارکنان و کارمندان، مراجعه کنندگان و حتي کارشناسان مسائل فقهي-حقوقي، نماز در ادارات بايک تزاحم آشکار ميان حق الله (نماز) و حق الناس(دستمزدي که از بيت المال مي‌گيرد و وقتي که از اربابان رجوع صرف مي‌شود) دست به گريبان است. از آنجا که وعاظ، علما و مبلغين هميشه از اهميت حق الناس و سختي حسابرسي دنيوي و اخروي آن سخن گفته‌اند، شرکت در نماز جماعت ادارات آشکارا نقض حقوق الناس تعبير و تفسير مي‌شود. اين ذهنيت آنقدر فراگير است که اغلب سايت‌هاي رسمي حتي سايت ستاد اقامه نماز که متولي اقامه نماز در سطوح جامعه اعم از ادارات و سازمان‌ها است، از جنبه حق الناس بودن ساعات نماز سخن گفته و به استفتايي از امام رحمه الله راجع به لزوم محول کردن نماز در خارج از وقت اداري و حق دولت در الغاء نماز در ساعات اداري استناد جسته اند.[10]
در هرصورت، اين چالش بسيار جدي و نيازمند واکاوي فقهي و مصوبه قانوني قوه مقننه جمهوري اسلامي است. تعطيل کردن ادارات و بستن در واحدهاي اداري بدون توجيه کردن مراجعان، بدبيني آنها را نسبت به مسائل شرعي به دنبال مي‌آورد. به جا است که اگر اداره اي تعطيل مي‌شود به صورت موجه در همان تابلويي که تعطيلي کار در ساعت نماز اشاره شده است، مبناي قانوني آن نيز تذکر داده شود. وانگهي؛ در صورت حساس بودن فعاليت سازمان ضرورتي ندارد تمام ادارات در تعطيلي کامل قرار بگيرند مي‌شود به صورت نوبتي فردي را در ادارات به خاطر راه انداختن کار اربابان رجوع نگهداشت و يا در هر بخشي از اداره يک فضاي کوچکي در نظرگرفت و مهر و سجاده تدارک ديد که در موارد ضروري کارمندان بتوانند در محل کار به اقامه نماز بپردازند.
[1] َ قال رَسُولِ اللَّهِ ص: «الدُّنْيَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَة» به نقل از مجموعه ورام، جلد1، ص183.
[2] « وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَ تَرَكُوكَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقينَ» يعني؛ « چون داد و ستد يا سرگرميى ببينند، به سوى آن روىآور مىشوند، و تو را در حالى كه ايستادهاى ترك مىكنند. بگو: «آنچه نزد خداست از سرگرمى و از داد و ستد بهتر است، و خدا بهترين روزىدهندگان است» سوره جمعه، آيه11.
[3] « فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا» سوره مريم آيه 59.
[4] در آيه 91 سوره مائده ارتباط قمار و شرابخواري با ترک نماز چنين بيان شده است
«انَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ فىِ الخَمْرِ وَ الْمَيْسر وَ يَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَوةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتهونَ».
يعني؛
«همانا شيطان مىخواهد با شراب و قمار، ميانِ شما دشمنى و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد. پس آيا شما دست برمىداريد»
[5] «رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ» نور؛37.
[6]. منافقون: 9.
[7]. «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَري لَهْوَ الْحَديثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبيلِ اللَّه». لقمان؛6.
[8] به خاطر تاثيرگذاري مديران به پيروان و ذيردستان است که حضرت امام علي عليه السلام به محمد ابي بکر هشدار ميدهد
«صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُوَقَّتِ وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ شَيْءٍ مِنْ عَمَلِكَ تَبَعٌ لِصَلَاتِك»
يعني؛
«هميشه نماز را سر وقت بجاي آر. نماز را نه به خاطر بيکاري و فرصت‌داشتن قبل از وقت بخوان و نه بخاطر اشتغال و مصروفيت به تاخير انداز. بدان که تمام اعمال و رفتارت پيرو نماز خواندنت است»
نهج البلاغة( للصبحي صالح)، ص384-385.
[9] برگرفته از مصاحبه دکتر شرف الدين
[10] 23مهر ماه 1362 نخست وزير وقت استفتايي به شرح زير را به محضر امام خميني ارسال مي كند:
«از آنجا كه در بعضي از شعبات بانكها و ادارات انجام فريضه نماز به صورت جماعت به هنگام وقت فضيلت موجب سوءاستفاده و يا اضرار به بيت المال مي گردد لذا سوالات زير در اين رابطه مطرح است
در صورتي كه نماز جماعت در اول وقت باعث افت توليد يك كارخانه شود و يا اختلالي در امرتوليد بوجود آورد، آيا مسئول كارخانه مي تواند از كاركنان بخواهد تا نماز را بعد از اتمام كار بخوانند؟
اگر از بخشنامه دولت مبني بر اقامه نماز جماعت ، در شعبه اي از بانكها و يا ادارات سوءاستفاده شود و كار مردم تعطيل گردد، آيا مي توان اقامه نماز را به اتمام وقت اداري كه حدود ساعت 2 بعدازظهراست محول كرد؟
آيا دولت مجاز است كه در صورت مشاهده اضرار به بيت المال و يا وهن حيثيت جمهوري اسلامي به علت سوءاستفاده عده اي ، به صورت موردي نماز جماعت را در اول وقت ملغي نمايد؟»
بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران در پاسخ مرقوم مي فرمايند:
بسمه تعالي
جواب 1- بايد نماز را بعد از اتمام كار بخوانند و اگر كارخانه دولتي است ، مسئول هم نمي تواند اجازه دهد.
جواب 2- لازم است پس از وقت اداري نماز بخوانند
جواب 3- دولت مي تواند، بلكه در صورت مذكور لازم است الغا كند.
روح الله الموسوي الخميني. 23مهر 1362 / 8 محرم 1404- به نقل از سايت ستاد اقامه نماز
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
