مقدمه:

در ركعت دوم تمام نمازهاى واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن تشهّد بخواند، و ذكر تشهد بنا بر احتياط عبارت است از‌‌:

«‌‌اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمّداً عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ أللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد‌‌»‌‌.

راز تشهد

اصل تشهد، در معراج به شكل كنونى درآمد، چون وقتى رسول خدا در نماز خواست بپا خيزد، گفته شد: اى محمد بنشين، پيامبر صلى الله عليه و آله نشست، در اين هنگام وحى آمد: اى محمد! چون نعمت خويش بر تو ارزانى داشتم نام مرا ببر، از اين رو به پيامبر صلى الله عليه و آله الهام شد بگويد: بسم الله و بالله و لا اله الا الله و الاسماء الحسنى كلها لله؛ به نام و كمك خدا، و هيچ خدايى جز خداى يكتا نيست و نامهاى نيك همه از آن خداست. سپس خداوند به او وحى فرمود كه اى محمد بر خود و اهل بيت خويش درود بفرست، پيامبر صلى الله عليه و آله گفت: صلى الله على و على اهل بيتى [1]؛ درود خدا بر من و اهل بيت من.

تاءويل تشهد بنابر آنچه در روايت جابر هست، عبارت است از تجديد ايمان، بازگشت به اسلام، و اقرار به برانگيخته شدن پس از مرگ؛ و تاءويل گفتن درودها گرامى داشت خداى سبحان و بزرگداشت اوست از آنچه ستمگران گفته اند، والحاد پيشگان وصف كرده اند.

همچنان كه تكرار سجده ها، اقرار به آغاز آفرينش انسان از خاك و بازگشت به آن و پراكنده شدن و برخاستن از آن است. بنابراين، وقتى نمازگزار براى تشهد مى نشيند، گويا از خوابگاه گور به پا خاسته و به برانگيخته شدن پس از مرگ اقرار مى كند، و در اين دنيا - به تعليم خداوند - از آنچه پس از مرگ و برانگيخته شدن از گور مشاهده كرده، سخن مى گويد.

بنابراين، همان گونه كه قرآن داراى تاءويلى است كه در روز قيامت خواهد آمد - چنان كه خداوند متعال به آن خبر داده [2]تشهد نيز داراى راز خارجى و تاءويل تكوينى است كه در روز قيامت آن راز تجلى مى نمايد، زيرا در روز قيامت همه پرده ها بالا مى رود و رازها بر ملا مى شود، چنان كه با گسترده شدن نظام حقيقى تومار نظام اعتبارى درهم پيچيده مى شود.

نحوه نشستن در حال تشهد كيفيتى استحبابى است و آن تورك است؛ تورك يعنى بر نشيمن گاه و ران چپ نشستن و پاى راست را بر كف پاى چپ قرار دادن. تاءويل اين گونه نشستن - چنان كه در روايت كتاب من لا يحضره الفقيه آمده - اين است كه اللهم امت الباطل و اقم الحق [3]؛ خدايا باطل را بميران و حق را بر پا دار. زيرا راست مظهر حق و راستى و چپ كنايه از باطل و دروغ است. مسئله راست و چپ در آداب و سنتها رعايت شده تا كلمه الله همان كلمه برتر باشد، وگرنه انسان مؤ من هر دو پايش مبارك و راست است، چنان كه دو دست او نيز خجسته و راست است؛ زيرا او از اصحاب يمين و مبارك است و غير مؤمن هر دو پا و دستهاى او چپ است. اصل در اين راست و چپ، روايتى است در حق خداوند سبحان كه هر دو دست خدا راست و مبارك است، با اين كه خداوند را نه دست است و نه هيچ عضو ديگر؛ زيرا او منزه است از آن كه عضوى او را درك كند و حسى او را بيابد.

راز صلوات بر محمد و آل و محمد

چون ولايت اهل بيت عليه السلام تنها علت واسطه براى دوام فيض از ناحيه خدايى است كه هيچ چيز و هيچ كس در كار او شريك نيست، از اين رو امر شده است كه ولايت در تشهد لحاظ شود، چنان كه در آغاز نماز فرمان توجه به ولايت آنان عليه السلام آمده است، و همان گونه كه اصل نماز، بدون ولايت پذيرفته نمى شود، نماز كسى نيز كه درود بر اهل بيت عليه السلام را ترك گويد مردود است، هر چند نمازگزار هم دوست دار اهل بيت باشد. اين مطلب از روايت جابر جعفى استفاده مى شود كه گفت:

- از امام صادق عليه السلام شنيدم مى فرمود: هر گاه يكى از شما نماز گزارد و ذكر صلوات بر محمد و آل محمد را فراموش كند، با نمازش راهى به جز راه بهشت را طى كرده، و اساسا نمازى كه در آن ذكر محمد و آل محمد نباشد، پذيرفته نمى شود؛ اذا صلى احدكم فنسى ان يذكر محمدا و آله فى صلاته، سلك بصلاته غير سبيل الجنة و لا تقبل صلاة الا ان يذكر فيها محمد و آل محمد عليه السلام. [4]

- از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمود: هر كس نمازى بگزارد و در آن بر من و اهل بيت من صلوات نفرستد، نمازش پذيرفته نيست؛ من صلى صلاة لم يصل فيها على و على اهل بيتى لم تقبل منه. [5]

- در روايت زراره از امام صادق عليه السلام نقل شده كه پرداخت زكات فطره، متمم روزه است، مانند صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله كه سبب تماميت نماز است [6] و چون صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله بدون صلوات بر اهل بيت او ناقص است، از اين رو صلوات بر همگى آنان (پيامبر و اهل بيت) سبب كمال و تمام نماز است؛ همان گونه كه اسلام با ولايت كامل شد و نصاب نعمت خداوندى با آن تمام گرديد و - بنابر آنچه از آيه 3 سوره مائده استفاده مى شود - اسلام ولايى خشنودى خداى سبحان را فراهم مى كند. [7]

این مطلب را به اشتراک بگذارید :