نماز، سابقه بس طولاني دارد و قديمي ترين عبادتي که در تمام دوران گذشته حضور داشته همين نماز بوده است . سابقه نماز قبل از خلقت آدم بوده، گِلِ آدم هنوز سرشته نشده بود که فرشتگان در بهشت نماز مي خواندند .
حضرت علي ( علیه السلام ) درباره عبادت فرشتگان چنين مي فرمايد :
1- عدّه اي از فرشتگان در حال سجده هستند و هيچ گاه سر از سجده بر نمي دارند .
2- عدّه اي از فرشتگان در حال رکوع اند و هيچ گاه از رکوع برنمي خيزند .
3- عدّه اي در حال قيام خدا را عبادت مي کنند و کار ديگري انجام نمي دهند .
4- عدّه اي در حال ذکرِ ( رکوع و سجده اند ) و هرگز از آن خسته نمي شوند .[1]
همچنين آن حضرت درباره سابقه نماز شيطان در ميان فرشتگان مي فرمايد : (( شيطان در بهشت و ميان فرشتگان شش هزار سال خدا را عبادت کرد که چهار هزار سال آن را دو رکعت نماز خواند )) [2]اگر آن شش هزار سال، از سال هاي آخرت باشد. عبادت و نماز شيطان يکصد و نه ميليارد و پانصد ميليون سال از سال هاي دنيا مي شود . از زماني که حضرت آدم ابوالبشر ( ع ) پا به روي کره خاکي گذاشت و در زمين ساکن شد، هيچ دين و شريعتي در ميان دين هاي الهي بدون نماز نبوده است، تا جايي که پيامبر اسلام ( ع ) آن را به عنوان شيوه ي تمامي پيامبران ياد کرده است [3].

نماز در اديان قبل از اسلام

1- نماز در آيين زرتشت
مورّخين تاريخ ظهور، زرتشت را 6500 سال پيش از ميلاد مسيح ( ع ) دانسته اند . در دين زرتشت، هنگام نماز خواندن تاکيد شده است که بايد به جهت و سمت نور باشد اين عمل براي آنها يک امر بسيار معقول و منطقي به شمار مي ايد .در طريقه وضو گرفتن آنان دستها تا مچ و صورت تا بنا گوش و بالاي پيشاني و نيز پاها قوزک را سه بار با آب تميز شستشو مي دادند . و در صورت عدم دسترسي به آب سه بار دست را بر روي خاک پاک مي زدند و سپس به پشت دست و صورت مي کشيدند که آن را تيمّم مي گويند[4] .
در اين اديان براي هر شبانه روز پنج وقت نماز و عبادت در نظر گرفته شده که عبارتند از :
1- ماون گاه : که از برآمدگي خورشيد است تا 2 ساعت بعد از نيم روز
2- ريپت وين گاه : از هنگام ظهر است تا 3 ساعت بعد از نيم روز
3- ازيرنيگاه : از ساعت سه بعد از ظهر تا اول شب و پيدا شدن ستاره
4- روتريم گاه : از اول شب تا نيمه شب
1- اشهين گاه : از نيمه شب تا برآمدن خورشيد

نماز در شريعت حضرت موسي ( ع )

پيروان واقعي حضرت موسي ( ع ) که امروزه ما آنان را بعنوان يهود مي شناسيم داراي تعاليم و احکامي مي باشند که از پيامبر خود فرا گرفته اند . يکي از تعاليم و احکام عبادي آنها، نماز است . در دين يهود وارد شده است که شبانه روز سه نماز بر آنان واجب است که عبارتند از :
1- وقت نماز صبحگاه قبل از طلوع آفتاب است تا تقريبا هشت يا نه صبح
2- وقت نماز نيمروز پاسي از ظهر گذشته تا غروب آفتاب
1- وقت نماز شامگاه از غروب آفتاب است تا ساعت دوازده شب ( نيمه شب ) و بعضي از شبها از ساعت 3 بعد از نيمه شب تا طلوع آفتاب مناجات مي خوانند .

نماز در زمان حضرت آدم

از نقل شده است : در اوّلين روز اقامت حضرت آدم و همسرش حوا، در روي زمين، خداوند متعال نماز عصر و مغرب و عشا را مجموعاً بر حضرت آدم واجب کرد . در روايت امده است : اول کسي که نماز صبح را خواند حضرت آدم ابوالبشر ( ع ) بوده است . او هنگامي که از بهشت رانده شد و در زمين فرود آمد، ساعت هاي آخر روز بود و هوا هنوز روشن بود و آرامش خاطر داشت . چون خورشيد غروب کرد و جهان تاريک شد، محزون گرديد و شروع به ناليدن کرد ! او با ناراحتي در ظلمت و تاريکي، شب را به پايان برد . وقتي روشني در افق نمايان شد و تاريکي جاي خود را با آن عوض کرد، حضرت آدم ( ع )
از خوشحالي دو رکعت نماز خواند و اين اولين نمازي بود که وي بر روي زمين خواند[5] .
 

نماز در زمان حضرت شيث

وقتي حضرت آدم از دنيا رفت و شيث که او را ( هبة الله ) مي گويند او را غسل داد و کفن کرد، جبرئيل دست (( شيث )) را گرفت و براي نماز بر حضرت آدم جلو قرارش داد، همان نمازي که امروز بر مردگان خود مي خوانيم . جبرئيل به فرشتگان دستور داد پشت سر حضرت شيث براي خواندن نماز صف ببندند، همان طور که الان براي نماز ميّت صف مي بندند. [6]

نماز حضرت ادريس

حضرت ادريس يکي از پيامبران الهي است که بعد از شيث به پيامبري مبعوث شد . يکي از ويژگي هاي او اين بود که هر وقت دست به دعا بر مي داشت و حاجتي را از خدا درخواست مي کرد دعايش به اجابت مي رسيد و مشکل او حل مي شد.
آن حضرت منزلش در کوفه همان جايي که الان مسجد سهله مي ناميم است .
مقام حضرت ادريس در اثر نماز و بندگي به جايي رسيده بود که خداوند او را به آسمان برد و با طعام و تحفه هاي بهشتي ميهمان کرد و تا روز قيامت از آنها استفاده مي کند[7] .

نماز در شريعت حضرت نوح

حضرت نوح يکي از پنج پيغمبر اولوالعزم است . او در ترويج خدا پرستي و رواج دادن مکتب نماز کوشش‎هاي زيادي کرد و آزارهاي بسياري از مردم را تحمل کرد .نوح از هدايت مردم نا اميد و از دشمني قوم خود به خدا شکايت کرد . خداوند هم، دستور ساختن کشتي را به حضرت نوح داد، او هم دور از شهر مشغول ساختن کشتي شد . حضرت نوح اطراف کشتي را پنجره و سوراخ‎هايي گذاشته بود تا جهت قبله و تشخيص شب و روز و شناختن وقت نماز را بداند .[8]

نماز در شريعت حضرت صالح

حضرت صالح يکي از پيغمبران پر کار و از شريف ترين مردم در زمان خود بود . او مدّتي در ميان قومش تبليغ و مردم را دعوت به نماز و عبادت خدا مي کرد و از بت پرستي بر حذر مي داشت .

نماز در شريعت حضرت ابراهيم

حضرت ابراهيم در ميان همه ي انبياء و رسولان الهي عظمت و مقام دارد. خداوند در قرآن مجيد عنايت هاي خاصي را نسبت به اين پيامبر مبذول داشته و داستان زندگي او را به طور نسبتاً مشروحي بيان کرده است . حضرت ابراهيم ( ع ) خليل الرحمان، علاوه بر سفارش هايي که در باره نماز به فرزندانش مي کند، خودش نيز به هنگام نماز از خود بي خود مي شد . دليل آنکه حضرت ابراهيم ( ع ) به مقام و دوستي خدا رسيد در اثر نماز و سجده هاي طولاني او بوده است .

نماز در زمان اسحاق و يعقوب ( ع )

از جمله پيامبراني که برپا کننده گان نماز بودند يکي اسحاق فرزند ابراهيم ( ع ) و ديگري يعقوب فرزند اسحاق است . خداوند در قرآن درباره نماز و عبادات وکارهاي نيک اين دو پيامبر در سوره انبياء آيه 73 پرداخته است اقامه نمازي که خداوند در اين آيه بيان فرموده : به اين است که هم خود نماز بخوانند و هم ديگران را به نماز خواندن وادار کنند .

نماز در زمان حضرت شعيب ( ع )

خداوند حضرت شعيب را به سوي خود، در ميان مردان آن منطقه به پيامبري بر انگيخت . آن حضرت اغلب اوقات مشغول نماز بود، و در بيشتر سخنراني هايش قوم خود را نصيحت مي کرد .آن حضرت بسيار نماز مي خواند و به مردم خود مي گفت:
(( نماز، انسان را از کارهاي زشت باز مي دارد))

نماز در زمان حضرت اسماعيل ( ع )

خداوند در قرآن کريم اسماعيل را از دو جهت تعريف و تمجيد مي کند، زيرا در آن حضرت دو صفت زيبا وجود داشت و آن ها عبارتند از :
1- عهد و پيماني که با مردم بر قرار مي کرد به آن پاي بند بود و هيچ وقت خلف وعده نمي کرد.
2- خانواده خود را دائم به اقامه نماز و پرداختن زکات فرا مي خواند.[9]
 

نماز در زمان لقمان

لقمان حکيم کسي است که خداوند متعال به جاي نبوت و پيامبري حکمت را که اگر از مقام نبوّت بالاتر نباشد پايين تر هم نيست به او عنايت کرد . قرآن مجيد در اين باره مي فرمايد : (( ما به لقمان حکمت را عطا کرديم )) خداوند در قرآن يک سوره به نام او بر پيامبر اسلام نازل فرمود و در آن به بعضي از موعظه هايي که لقمان به فرزند خود مي نمود اشاره کرده است . او در ضمن نصيحت هاي خود به فرزندش چهار موضوع بسيار مهم را بيان مي کند و مي فرمايد : (( اي پسرم ! نماز را بر پاي دار، امر به معروف و نهي از منکر نما و در مقابل مشکلات و مصيبت ها استقامت کن که اين از اساسي ترين کارهاست )) [10] در اين جا، لقمان اول سفارش به نماز مي کند و مي خواهد به فرزندش و همه ي انسان ها تا روز قيامت بفهماند و بگويد : نماز مهمترين پيوند تو با خالق است ؛ نمازآثار گناه را از جانت مي شويد، نور ايمان را در سراي قلبت مي نشاند و تو را از فحشا و کارهاي زشت باز مي دارد .

نماز در زمان حضرت داوود(ع)

بعد از آن که حضرت داوود در نبرد پيروز شد، فرمانده سپاه حق دختر خود را به ازدواج او در مي آورد و او را مشاور مخصوص و راز دار خود گردانيد . بعد از داوود به سلطنت رسيد و خداوند او را به پيامبري برگزيد و به او وحي کرد و گفت : (( اي داوود ! ما تو را خليفه بر روي زمين قرار داديم پس در ميان مردم به حق قضاوت کن ))[11].حضرت داوود هنگامي که در محراب عبادت به نماز و تلاوت زبور مشغول مي شد، پرندگان، کوه ها، دشت، بيابان و درختان با او تسبيح و ذکر مي گفتند .

نماز در زمان حضرت سليمان ( ع )

حضرت (( سليمان بن داوود ( ع ) )) يکي از پيامبران پر قدرت است که بعد از پدرش داوود، خداوند متعال سلطنت روي زمين را به او عطا کرد. درباره نماز حضرت سليمان آورده است که : آن حضرت نماز صبح را در شام مي خواند و به وسيله باد حرکت مي کرد و نماز ظهر همان روز را در فارس ( شيراز ) اقامه مي نمود [12].

نماز حضرت يونس ( ع )

حضرت يونس در نينوا به پيامبري مبعوث گرديد . در اثر نافرماني قومش صبر او تمام شد و آنان را نفرين کرد . او در طي ماجراهايي که برايش اتفاق افتاد به ياد خدا بود و تسبيح خدا را مي کرد که مفسّرين گفته اند : نصيحتي که خداوند در آيه 144 سوره صافات مي فرمايد همان نماز است[13].

نماز حضرت ايوب ( ع )

حضرت ايوب ( ع ) از جمله پيامبراني است که خداوند به او مال و فرزندان فراوان داده بود اما او يک لحظه از ياد و عبادت خدا غافل نبود و دائم مشغول نماز وعبادت وذکر پروردگار بود [14]

نماز حضرت خضر ( ع )

حضرت خضر يکي از پيامبران مرسل است که خداوند او را بر قومي مبعوث گردانيد . او تا به حال عمر بسيار طولاني کرده است . حضرت خضر ( ع ) در بيشتر مساجد دنيا وشايد درهمه مسجدها نماز خوانده و مي خواند، او دائم در کوه و دشت مشغول نماز است[15]

نماز حضرت ذوالکفل ( ع )

حضرت ذوالکفل ( ع ) پيامبري است که در عمر خود غضب نکرده زيرا حضرت ذوالکفل ( ع )
1-دائم روزها را روزه بود 2- دائم شب ها را مشغول نماز بود 3- تمام گفتار و کردار و رفتارش طبق دستور حق بود.

نماز حضرت زکرّيا ( ع )

حضرت زکرّيا ( ع ) تا سال هاي آخر عمر، صاحب اولاد نشد . حضرت زکرّيا بسيار عبادت مي کرد و به دعا مي پرداخت . هنگامي که داخل محراب خود مشغول نماز و مناجات با خالق يکتا بود فرشتگان از جانب خدا او را صدا زدند و گفتند : اي زکرّيا ! خداوند تو را بشارت مي دهد به فرزندي به نام يحيي [16].
 

نماز حضرت يحيي ( ع )

حضرت يحيي زماني متولّد شد که پدرش زکرّيا 120 سال و مادرش کلثوم 90 سال داشتند . يحيي در همان سنين نوجواني جزوه نماز گزاران واقعي قرار گرفت . او عاشق نماز بود و دائم به نماز عشق مي ورزيد[17] .

نماز در شريعت حضرت عيسي ( ع )

حضرت عيسي يکي از پيامبران بزرگ الهي است که با خواست خدا بدون پدر از مادري به نام مريم پا به عالم وجود گذاشت . اين پيامبر در حالي که کودکي تازه به دنيا آمده بود در گهواره براي تبرئه کردن مادرش چنين گفت : من بنده خدا هستم که به من کتاب نازل مي شود، پيامبري برگزيده و عظيم الشّان، هر کجا باشم وجودم مبارک و پر برکت است، خداوند مرا تا زنده ام سفارش به نماز و زکات نموده است، سفارش نيکي به مادرم کرده و مرا ستمگر و جبار قرار نداده است ( سوره مریم).

نماز حضرت مريم ( ع )

نه تنها حضرت (( عيسي ( ع ) )) نماز مي خواند بلکه قبل از تولّد، مادرش در بيت المقدّس در محراب خود مشغول نماز بود . حضرت مريم به فرزند بزرگوارش فرمود : اي فرزند ! تنها آرزوي من اين است روزهاي گرم تابستان را روزه بگيرم و شبهاي سرد و طولاني زمستان را وضو بگيرم و مشغول نماز گردم [18]

نماز در دين مبين اسلام

حضرت رسول گرامي اسلام ( ص ) در طول عمرش نه گناه کرد و نه فکر گناه در خاطرش خطور نمود، در عين حال آن قدر نماز مي خواند و به نماز اهميّت مي داد و خود را به رنج و زحمت مي انداخت تاآنجا که خداوند به او وحي مي کند و مي فرمايد : (( اي پيامبر هدايت کننده ! ما اين قرآن را بر تو نفرستاديم که اين قدرت خود را در موقع عبادت نماز به زحمت اندازي )) [19]

نماز در شريعت خاتم پيامبر

رواياتي راجع به اهميّت دادن آن حضرت به نماز آمده است که عبارتند از :
1- حضرت محمد ( ص ) وقتي مشغول نماز مي شد از حرکت مي افتاد به طوري که اگر انسان او را در دل شب به حالت نماز مشاهده مي کرد، فکر مي نمود پارچه اي است که روي چيزي انداخته باشند[20] .

2- عايشه که يکي از همسران آن حضرت است، مي گويد : هنگامي که ان حضرت مشغول نماز نبود، سخن مي گفت و ما با ايشان سخن مي گفتيم . اما هنگامي که مشغول نماز و عبادت مي شد، چنان با ما بيگانه بود، مانند اين که تا به حال ما را نديده و نمي شناسد و ما هم او را نديده و نمي شناسيم .[21]

3- در حديث ديگري نقل شده است که : آن حضرت هنگامي که آماده نماز مي شد، صورتش از خوف خدا متغير و زرد مي شد و اعضاء و جوارحش مي لرزيد [22].
4- آن حضرت چنان عاشق و دلباخته نماز و خدا بود که موقع نماز از دنيا بيرون مي رفت و توجّهش از اين عالم بريده شده و به هيچ چيز غير از نماز و خدا توجهي نمي کرد .
5- اميرالمؤمنين ( ع ) درباره نماز و عبادت آن جناب، چنين نقل مي کند : مدت 10 سال بر روي انگشتان پاي خود مي ايستاد و نماز مي خواند تا جايي که ساق و قدم هاي مبارکشان ورم کرده و مجروح شده بود . گاهي براي اين که بتواند به نماز خود ادامه دهد، سنگيني خود را بر روي يک پا قرار مي داد و گاهي آن پا را آزاد مي کرد و سنگيني را بر روي پاي ديگر مي انداخت، گاه بر پاشنه پا و گاه بر انگشتان مي ايستاد . خداوند عالميان او را عتاب کرده و اين آيه را به وسيله جبرئيل بر او نازل فرمود : ( طه، ما انزلنا عليک القران لتشقي)[23]
اي کسي که طالب حق و هدايت کننده به سوي، ما قران را بر تو نازل نکرديم که اين قدر خود را به رنج و زحمت اندازي و اين همه ناراحتي را بر خود تحمل کني . [24]