■ چرا نمازهای پنجگانه را در سه وقت می خوانیم؟
یکی از خوانندگان گرامی سؤال می کند: چرا ما نـماز ظـهر و عـصر و یا مغرب و عشاء را، یک جا و در یک وقت، بجا می‌آوریم و در صورتی که هریک از این نمازها، برای خود وقـت خاصی دارند، و پیشوایان بزرگ اسلام هرکدام را در وقت خود یعنی پنج نماز را در پنج وقت می‌گزاردند؟
پاسخ:
جای بـحث و گفتگو نیست که اقـامه نـماز در پنج وقت، و ادای هر نماز در وقت فضیلت خود، شیوه پیامبر و پیشوایان (علیهم السلام) و عموم مسلمانان صدر اسلام بود، و همه آنان غالبا پنج نماز را در پنج وقت، می‌خواندند و هم‌اکنون در کتابهای فقهی تأکید می کنند که پنج نماز را در پنج وقت و بطور جـدا از هم، بخوانیم.
در این مطلب سخنی نیست ولی سخن اینجا است که آیا تفریق و فاصله افکندن میان نمازها واجب است؟(چنانکه بسیاری از فقهای اهل تسنن تصور کرده‌اند)، یا اینکه امری مستحب است، و همانند سائر مستحبات که انسان در فعل و تـرک آنـها مختار است و اجباری بر یک طرف، در کار نیست، اگرچه بهتر انجام آن است.
دانشمندان شیعه به پیروی از احادیثی که از عمل پیامبر(ص) حکایت می کند، و از روایاتی که از پیشوایان بزرگ اسلام رسیده است و به پیروی از ظواهر آیات قـرآن در تـمام اعصار اسلامی تفریق میان نمازها را مستحب دانسته، و به مردم می‌گفتند: که فاصله انداختن میان نمازها و اقامه هر نمازی در وقت فضیلت خود، مستحب است و در عین حال، میتوان این مستحب را ترک نمود و خاصیت مستحب هـمین است.
البته جـمع میان دو نماز، نه به این معنی که یکی را در وقت دیگری می‌خوانیم مثلا اگر نماز مغرب و عشاء را در سر شب خواندیم چنین نیست که عشاء را در غیر وقت خود بجا آورده‌ایم، بلکه هردو نماز را در وقـت مـشترک خـود گزارده‌ایم زیرا از آغاز مغرب تـا نـیمه شـب، وقت هر دو نماز شروع می‌شود جز اینکه از اول مغرب به اندازه سه رکعت به مغرب، و از آخر به اندازه چهار رکعت، به نماز عشاء اختصاص دارد، و بـاقیمانده وقـت مـیان هر دو نماز مشترک است و ما هر موقع عـشاء را در کـنار نماز مغرب، یعنی اول شب و یا مغرب را در آخر وقت، کنار نماز عشاء بخواهنیم هر دو را در وقت خود بجا آورده‌ایم چیزی که هست مستحب اسـت که نـمازگزار مغرب را سر شب و نماز عشاء را پس از زوال شفق بجار آورد، و اگر کسی ایـن شرط را رعایت نکند جز یک مستحب را ترک نکرده است.
چرا جمع میان دو نماز جائز است؟
دلیل و گواه محکم و استوار ما، بر جواز جمع مـیان دو نـماز، احادیثی اسـت که از پیشوای ششم حضرت امام صادق(ع) نقل شده است و مرحوم شیخ حر عـاملی ایـن احادیث را در کتاب خود[1] گرد‌آورده است.
ولی باید توجه داشت که تنها محدثان شیعه نیستند که این احادیث را نـقل نـموده انـد بلکه محدثان اهل تسنن روایات مربوط به جواز جمع میان نمازها را حتی بـدون عـذر، نیز نـقل کرده‌اند و در حدود ده روایت در کتابهای معتبر خود از ابن عباس و معاذ بن جبل و عبد اللّه بن مسعود و عـبد اللّه بـن عـمر ذکر نموده‌اند که نقل جزئیات آنها از حوصله این مقاله بیرون است و فقط به ذکر برخی از آنها اکتفاء می‌کنیم:
1-محدث معروف جهان تـسنن احـمد حـنبل در کتاب معروف خود از ابن عباس نقل می کند:صلی رسول اللّه، الظهرو العصر جمعا، و المغرب و العشاء جمیعا من غـیر خـوف و لا سفر[2]یعنی رسول خدا نمازهای ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشاء را باهم در یک جا، بدون عذر مانند(ترس از دشـمن و مـسافرت)، بجا آورد.
2-باز هـمان محدث از طریق جابر بن زید از ابن عباس نقل می کند: من با پیامبر اکرم(ص) هشت رکعت نـماز«ظهر و عـصر»و هفت رکعت نماز(مغرب و عشاء) را یک جا بجا آورده‌ام، و این حدیث از ابن عباس به عـبارتهای گـوناگونی نـقل شده است.
3-و نیز در کتاب خود از عبد اللّه شقیق نقل می کند: روزی ابن عباس برای مردم خطابه‌ای ایراد مـی‌کرد و سـخنرانی او بـه اندازه‌ای طول کشید، که ستارگان در آسمان آشکار شدند مردی از«بنی تمیم»برخاست و بعنوان اعـتراض گـفت:الصلوة الصلوة یعنی اکنون وقت نماز مغرب است و ادامه سخن سبب می‌شود که وقت آن سپری گردد، ابن عباس به وی گـفت: من به سنت و روش پیامبر از شما آشناترم، من دیدم که پیامبر خدا نماز ظهر و عصر و مـغرب و عـشاء را باهم خواند راوی می‌گوید من در این مطلب به شـک و تـردید افـتادم جریان را به ابو هریره گفتم، او گفتار ابـن عـباس را تصدیق کرد[3]
4-محدث معروف مسلم بن الحجاج القشیری[4] متوفای سال 261 هجری قمری بابی در صحیح خود به عـنوان«جمع نـماز در حضر»-[5]-منعقد نموده و چهار روایت در این زمـینه کـه سه روایـت از آنـ بـه ابن عباس و یکی به«معاذ بن جـبل»منتهی می گردد، نقل نموده اسـت و مـضمون این چهار حدیث با آنـچه کـه در گـذشته نقل کردیم یکی اسـت و در ایـن روایات به نکته تـازه‌ای اشـاره شده است و آن اینکه: وقتی راوی از علت این جمع می‌پرسد، وی در پاسخ می‌گوید: ارادان لا یخرج امته: یعنی خواست امت خـود را بـه زحمت و مشقت نیفکند.
این تعلیل در روایات شیعه نـیز وارد شـده است و در روایـاتی کـه از امـام صادق(ص) در این باب نـقل شده این نکته نیز موجود است[6]
5-راویان این مسئله(جمع میان دو نماز) منحصر به ابن عباس و«معاذ» نیست طیرانی از عبد اللّه بـن مـعسود نقل می کند که پیامبر خدا، میان نـماز ظـهر و عـصر و نـماز مـغرب و عشاء را برای ایـنکه امـت وی به زحمت نیفتند جمع نمود[7]
و عین این مطلب از عبد اللّه بن عمر نیز نقل شده وی می‌گوید پیـامبر(ص) درحـالی‌که مسافر نـبود، میان دو نماز جمع نموده تا امت وی در مشقت نباشند[8]
اینها یـک قـسمت از احـادیثی اسـت کـه مـحدثان اهل تسنن در کتابهای حدیث و تفسیر خود نقل کرده‌اند و همگی حاکی است که تفریق میان نمازها امر مستحبی است و اگر روزی دیدیم که مراعات این مستحب به اصل اداء فـریضه لطمه می‌زند، بدستور خود پیامبر می‌توانیم ترک کنیم، و هر دو را باهم بجا آوریم.
امروز در بسیاری از مناطق وضع زندگی طوری تنظیم شده است که مراعات این استحباب موجب مشقت شده و چه بسا سبب می‌شود که گروهی از انـجام خـود فریضه سر باز زنند. در این موقع با الهام از راهنمائی خود پیامبر میتوان برای مراعات «اهم»مسأله تفریق را ترک نمود و هم‌اکنون بسیاری از فقهای اهل تسنن همین نظر را دارند ولی بملاحظاتی از اظهارنظر خودداری می‌کنند. [9]
[1] . وسائل الشیعه کتاب صلوة بابهای مربوط به وقـت نـماز باب 32 و 33
[2] . مسند احـمد بن حنبل ج 1 ص 221
[3] . مسند احمد بن حنبل ج 1 ص 251و قریب به این مضمون را زرقانی شارح کـتاب مـوطا مالک در شرح خود ج 1 ص 263 آورده است.
[4] . مسلم بن الحجاج محدث شـماره دوم جهان تسنن و صحیح وی دومـین صـحیح از صحاح ششگانه معروف است وی احادیث خـود را از افـرادی نقل کرده که بخاری از آنان نقل نموده و آنان را موثق شناخته است.
[5] . صحیح مسلم ج 2 ص 151
[6] . وسائل الشیعه کـتاب صـلوة وقت باب 32 حدیث‌های 2، 3، 4، 7
[7] . شرح موطا زرقانی ص 263
[8] . کنز العمال ص 242
[9] . رسالة الاسلام سال 7 شماره 2 2 156
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
