حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدی

هیئت علمی موسسه امام خمینی

تهییه مرکز تخصصی نماز

روایات، آثار اخلاقی فراوانی برای نماز بیان داشته­اند^[1] که در صورت توجه نمازگزار به حقیقت نماز و جریان آن در رفتار خود، می­تواند در او محقق شود. در ادامه به نُه اثر در این ساحت خواهیم پرداخت.

1. درمان حرص و طمع

حرص و طمع يکي از صفات بسيار ناپسند اخلاقي است. حرص حيا را نابود مي­كند^[2] و مروت را از بين مي‌برد.^[3] هر چه حرص در انسان فزوني يابد، شقاوت انسان بيشتر^[4] و ارزشش کمتر مي‌شود.^[5] كثرت حرص ملازم كاهش يقين است^[6] و نهايتا، زمينه ساز نابودي انسان است.^[7] رذالت حرص تا آنجا است که در روايات خاستگاه بسياري از عيوب، گژي‌ها و کج‌رفتاري‌ها معرفي شده است.^[8]

نماز مي­تواند انسان را از آفت‌هاي اين صفت ناپسند اخلاقي در امان نگه دارد. براساس آيات 19 ـ 25 سورة معارج، نمازگزار حقيقي هنگام خير کوتاهي نمي‌کند و به مال دنيا دل‌بسته نيست. او از مال و دارايي براي کمک به فقيران و مستمندان و بينوايان استفاده مي‌کند.^[9] مفهوم آيات فوق اين است که ميان نماز و نداشتن تعلق چندانی به دنيا و کمک و خير رساني ارتباط معنا دار وجود دارد. اينكه در آيات فوق، تعاون و همکاري صفت نمازگزار ذکر شده است، حاکي از اين است که نماز در ايجاد، رشد و تثبيت روحيه همکاري و همياري و نيز در رفع حرص و طمع و علاقه به دنيا نقش دارد.

1. تربيت روحيه حق شناسي

انسان عاقل، حق شناس است. عقل از ما مي­خواهد که صاحبان حق را بشناسيم. آنها را فراموش نکنيم و حقوق صاحبان حق را رعايت کنيم. نماز يادآور برترين حقدار هستي است. او که همه چيز ما از اوست. او که منشأ همه حقوق است. اگر حق او را شناختيم تکليف خود را نيز خواهيم شناخت چرا که حق و تکليف دو مفهوم پيوسته به هم هستند. هر جا سخن از حق است سخن از نوعي تکليف هم هست. اگر استاد بر شاگرد حق دارد. شاگرد نسبت به او تکليف دارد. اگر خدا منشا همه حقوق است، پس او نيز منشأ همه تکاليف است. هر چه حقوق او بر ما بيشتر، تکليف ما در برابر او سنگين­تر است. هر اندازه درک ما از حق خدا فزون­تر شود فهم ما از تکليف نسبت به او بايد افزونی یابد. نماز يادآور حقوق الهي بر ماست. اگر او خالق هستي و رب­العالمين است پس بايد او را سپاسگزار باشم (ألحمد لله رب العالمين). اگر او رحمان و رحيم است (الرّحمن الرّحيم)، اگر او نه تنها در اين جهان بلکه در آخرت نيز مالک و قادر مطلق است (مالک يوم الدّين)، پس بايد به­درستي از او پيروي کنم و او را پشتوانه اصلي همه مددها بدانم (إيّاک نعبد و إيّاک نستعين).

1. تقويت روحيه شکرگزاری

انسان عاقل شاکر است. عقل از ما می­خواهد که از نعمت دهندگان شکرگزاری کنیم. ما در طول شبانه­روز به دلیل توجه به واسطه­ها و امور محسوس و مادی، در معرض غفلت شدید از منشا اصلی نعمت­ها هستیم. نماز ما را به منبع اولیه نعمت­ها و بلکه مهمترین و برترین عطا کننده­ها متوجه می­سازد و به شكرگزاري تشويق مي­كند.

1. درمان کبر و غرور

تکبر، يکي از صفات رذيله اخلاقي است كه مهمترين مانع رسيدن به سعادت و عامل سقوط در دره شقاوت است. شيطان با همين رزیله از دستور خداوند سرکشي كرد؛ راه تمرد در پيش گرفت و فرمان خداوند در امر به سجدة بر حضرت آدم را انجام نداد.^[10]

يكي از مهمترين آثار تربيتي نماز، رام كردن نفس سركش و از ميان بردن روح غرور و خودبيني و تكبر در انسان است. نماز مي­تواند اين سد راه تكامل را در هم شكند و طغيان آتشفشان غرور را فرو نشاند. كسي كه آگاهانه در هر شبانه­روز و در هر هفده ركعت دو بار پيشاني بر خاك گذارد به­تدريج به ضعف خود پي مي­برد، و خود را ذرة كوچكي در برابر عظمت او مي­بيند؛ بلكه صفري در برابر بي­نهايت. از آنجا كه كبر ريشة همه صفات ناپسند و موجب سقوط انسان و باعث تسليم نشدن در برابر فرمان الهی است، پاكي از اين صفت زشت، موجب رشد و تكامل روح انسان است. در همين رابطه حضرت زهراh فرموده­اند: دستور خداوند به انجام نماز برای پاکسازي از کبر و غرور است.^[11] امير مومنانj نيز ميان ايمان و نماز مقايسه نموده، نقش ايمان را تطهير باطني و نقش نماز را پاکسازي از کبر و غرور ذکر نموده­اند.^[12] حضرت ثامن الائمهj نيز در باب ذکر فرموده­اند:

"مداومت بر ذكر خداوند، سبب مي­شود كه انسان روح سركشي و طغيانگري بر او غلبه نكند. باعث نهايت خضوع و نهايت تواضع و دوري از كبر و غرور مي‌گردد".^[13]

غرور يعني خودبزرگ­بيني كه منشأ آن، نديدن عيوب خود و بزرگ­تر از خود است. انسان كم­سواد در بين بي­سوادان احساس غرور دارد. اگر نماز با طمأنينه انجام شود و به معاني عبارات توجه شود هر دو عامل، غرور را رفع مي­كند. يعني هم ما را متوجه عيوب خود مي­سازد و هم بزرگ­ترين موجود را در دل ما حاضر مي­سازد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :