■ نماز در حکومت صالحان
«الّذین إن مکّنّاهم فی الأرض أقامو الصّلاة و آتوا الزّکاة و أمروا بالمعروف و نهوا عن المـنکر و للّه عاقبة الأمور»
حج:14
قرآن کـریم ویژگی مؤمنان و مجاهدان واقعی را چنین توصیف کرده است:
«آنان که چون در روی زمین توانایی‌شان دهیم،نماز را برپا می‌دارند و زکـات می‌پردازند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند».
مفهوم آیهء شریفه این است که اگر ایشان در روی زمـین تمکّن و آزادی پیدا کردند جـامعهء صالح و مـدینهء فاضله‌ای ایجاد می‌کنند که نماز در آن برپا داشته می‌شود.زکات پرداخت می‌گردد و امر به معروف و نهی از منکر انجام می‌شود.
سبب این‌که از میان عبادات،نماز و از میان حقوق مالی،زکات در اینجا مطرح شده این است که هر کدام از این‌ها در زمینهء خـودش برترین است1نماز سمبل پیوند با خالق و زکات رمزی برای پیوند با خلق خداست.امر به معروف و نهی از منکر نیز پایهء اساسی ساختن یک جامعهء سالم است.
نمونه‌هایی از این افراد که خداوند متعال در روی زمین به آن‌ها تـمکّن و تـوانایی بخشیده و آنان شیفته قدرت و مغرور توانایی نشده و به برپایی نماز و عبادت همت گماشته‌اند در قرآن مجید ذکر شده است.
نماز و عبادت در حکومت ذو القرنین و سلیمان علیه السّلام:
یکی از این افراد ذو القرنین است که قرآن می‌فرماید:
«إنّا مکّنّا له فـی الأرض و آتیناه من کلّ شی‌ء سببا»کهف:84
ما به او در روی زمین تمکّن و قدرت بخشیدیم و از هر چیز سر رشته‌ای به دست او دادیم.
آورده‌اند که قوم را به پذیرش دین حق فراخواند و آن‌ها از بیم عظمت و احترام موقعیت او پذیرفتند؛آن‌گاه دستور داد مـسجد و مـحل عبادت بزرگی به مساحت تقریبی 20 هزار متر مربع در شهر اسکندریه بنا کنند.2
حضرت سلیمان علیه السّلام نیز که خداوند متعال به او سلطنتی عظیم و حکومت بر جن،انس و وحوش بخشیده بود و برای هـیچ‌کس در عـالم چـنین فرمانروایی میسّر نشده است،با ایـن حـال لباس مـویین و زبر می‌پوشید و چون شب فرا می‌رسید دست به گردن می‌آویخت و پیوسته به عبادت می‌ایستاد و تا صبح گریان بود.آن حضرت با همه آن امـکانات،روزی خـود را از راهـ زنبیل‌بافی از برگ نخل به دست می‌آورد و به دست خـود ایـن کار را انجام می‌داد و سلطنتی که از خدا خواسته بود برای غلبه بر پادشاهان کافر و ستمگر بود.3
یکی از کارهای بزرگی که آن حضرت در طـول دوران سـلطنت خـود به آن پرداخت بنای بیت المقدس و محلّ عبادت بود که آن را به بـهترین و زیباترین صورت برای خدا و عبادت خدا ساخت تا بندگان خدا در آن به نماز و عبادت و یاد خدا مشغول شوند.در تفسیر ابـو الفـتح رازی آمـده است:
«سلیمان علیه السّلام چون مسجد را تمام کرد،احبار بنی اسرائیل را بخواند و ایشان را بـگفت کـه این برای خدا بنا کرده‌ام تا در او عبادت کنید»
و در همان تفسیر از سعید بن مسیب نقل کرده است:
«چون مسجد را تـمام کـرد بـفرمود تا درهای مسجد ببستند.چون نخواستند بگشایند نتوانستند.تا سلیمان را وحی آمد:که بر خدا سـوگند دهـ بـه نماز پدرت داود علیه السّلام تا درها گشاده شود،همچنان کرد؛درها گشاده شد.سلیمان علیه السّلام ده هزار مـرد از عـبّاد بین اسـرائیل نصب کرد تا در بیت المقدس عبادت می‌کردند.پنج هزار به روز،پنج هزار به شب».4
در تفسیر آیه شریفهء
إعـملوا آل داود شکرا
سباء:13از امـام صادق علیه السّلام روایت شده است که هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که مـحراب عـبادت[بیت المـقدس]هیچ‌گاه از آن مردمان خالی نبود و همهء اوقات شب و روز به نوبت در آن نماز می‌گزاردند و همگی از نسل داود بودند.5
اهتمام به نماز از آغـاز حـکومت اسلامی در مدینه:
بنای مسجد قبا:
هنگامی که حضرت رسول صلّی اللّه علیه و اله از مکّه به سوی مدینه هجرت فـرمود پیـش از ورود بـه شهر مدینه در محلّهء قبیلهء«بنی عمرو بن عوف»که قبا نام داشت چند روزی توقف نمود که آن را حداقل سـه شـب و حداکثر 22 شب نقل کرده‌اند ولیکن مشهور این است که آن حضرت از روز دوشنبه تـا روز جـمعه در آنـ محل ماندند و در آن مدّت مسجد قبا را که از مساجد شریف و دارای فضیلت است بنا نهادند.در حدیث آمـده اسـت کـه یک نماز در آن معادل یک عمره است.6
بنای مسجد نبوی:
نخستین اقدام پیامبر صلّی اللّه علیه و اله در مدینه،ساختن مسجد و مـرکز عـبادت و نماز بود.البته در آن هنگام مسجد مرکز فرهنگی،سیاسی و اداری نیز به شمار می‌آمد ولیکن مهم‌ترین نقش مسجد مرکزیت بخشی بـه عـبادت مسلمانان در زمینی پاک و مطهّر بود.محیطی که انسان ناپاک نباید وارد آن شود و بایست فضا و زمینش از هـرگونه پلیـدی مصون بماند.7
آن حضرت از هنگام ورود به مدینه بر اقـامهء نـماز بـه ویژه نماز جماعت همت گماشت و نماز را در مـکان‌های مـختلف هرجا که وقت نماز می‌رسید به پا می‌داشت تا این‌که زمین مناسب تهیه و مسجد بـه صـورت ساده و با دیواره‌هایی از سنگ و خـشت سـاخته شد.حضرتش هـروقت در شـهر مـدینه بود نمازهای پنج‌گانه را به جماعت در مـسجد بـه جای می‌آورد و هنگامی که در سفر بود جانشینی برای خود معین می‌فرمود.
بدین‌گونه می‌بینیم کـه حـضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله علاوه بـر تلاوت آیات متعدد قـرآن دربـارهء نماز و سفارشات مؤکد و توصیه‌های فراوان بـرای اقـامهء آن در طلیعهء برپایی حکومت اسلامی و در نخستین اقدام خود مسجد قبا را برای انجام عـبادت و بـرگزاری نماز مسلمانان بنا کرد و خود در آن نـماز خـواند و در مسیر خود از قـبا بـه مدینه در محلّهء«بنی سالم بـن عـوف»که روز جمعه بوده نماز جمعه را با مسلمانان که صد نفر بودند اقامه و بر ایشان خطبه خـواند8و سـپس در اولین فرصت مسجد النبی را در شهر یـثرب بـنا نهاد.
نماز در حکومت علوی:
در یـکی از روزهـای جـنگ صفین به هنگام نـیمروز امیر المؤمنین علیه السّلام درحالی‌که به شدّت درگیر نبرد بود چشم به سوی آسمان داشت؛ابن عـباس پرسـید:ای امیر مؤمنان چه می‌کنی؟
فرمود:به آفتاب می‌نگرم تـا اگـر نـیمروز شـده نـماز بخوانیم.
ابن عباس گفت:آیا اکـنون وقـت نماز است؟!ما مشغول نبردیم که ما را از بجای آوردن نماز بازمی‌دارد.
علی علیه السّلام فرمود:برای چه با آن‌ها می‌جنگیم؟ما جز بـرای نـماز بـا آن‌ها سر جنگ داریم؟!از این‌رو حضرت امیر المـؤمنین عـلیه السـّلام نـه تـنها خـود برای نماز چنین اهمیت قائل است بلکه کارگزارانش را به تأکید به مراعات نماز و وقت آن فرمان می‌دهد.آن حضرت در نامهء خود به محمد بن ابی بکر نوشته است:
«نماز را به هنگام آن به جـای آور و به جهت فراغت،پیش از وقت به جای نیاور و به سبب کار داشتن از وقتش تأخیر نینداز و آگاه باش هر عمل و کردار تو پیرو نماز توست.[اگر نماز را نیکو به جای آوری کارهای دیگر را نیکو کنی و هـرگاه آن را ضایع ساختی غیر آن را نیز تباه گردانی]10
و در عهدنامهء مالک اشتر علاوه‌بر سفارش کلّی در آغاز خطبه به اقامه فرائض و سنّت‌ها درباره نماز و عبادت تأکید بخصوص دارد:
«بهترین و برگزیده‌ترین اوقات خود را به آنچه مابین تو و خداست قـرار دهـ.اگرچه همهء کارهای تو در صورتی که نیت شایسته داشته باشی و رعیت از آن در آسایش باشند عبادت محسوب می‌شود ولیکن در میان همهء این تلاش‌های خالصانه، برپایی وظایفی را که مخصوص خـداوند اسـت(یعنی نماز و عبادت را)در اولویت ویژه قرار ده و در شـب و روزت از جـسم خود مایه بگذار و به آنچه تو را به خدا نزدیک می‌کند وفا کن و کوشش نما که بدون نقص و عیب به جا آوری و هنگامی که نماز را با مردم بـه جـا می‌آوری نه با طـول دادنـ مردم را رنجیده و خسته کن و نه در اثر تعجیل نماز را تباه گردان.زیرا در میان مردم رنجور،ناتوان،حاجتمند و کاردار هست.از رسول خدا صلّی اللّه علیه و سلم هنگامی که مرا به سوی یمن فرستاد پرسیدم چگونه با ایشان نـماز بخوانم؟فرمود:با آنـ‌ها چون نماز ناتوان‌ترینشان نمازگزار و به مؤمنان مهربان باش».11
یادآوری:با وجود این همه تأکید در آیات و سیره و گفتار پیشوایان دین،شایسته نبود مجلس شورای اسلامی به خاطر ادامهء بحث دربارهء استیضاح یک وزیر،نماز را به طور رسمی از اول وقـت آن بـا رأی‌گیری تـأخیر بیندازد.امید است چنین کاری هرگز تکرار نشود چرا که
کلّ شی‌ء من عملک تبع لصلاتک.12
تباه ساختن نماز در حکومت دشمنان ولایت:
هنگامی کـه دشمنان اهل بیت به قدرت رسیدند نماز را تباه ساخته،حدود و شرایط آن را مـراعات نـکردند.روز چـهارشنبه نماز جمعه به جای آورده،13در حال مستی نماز صبح را چهار رکعت گزارده،به جای قنوت شعر عاشقانه خواندند.14
معاویه که در پیـمان صـلح با امام حسن علیه السّلام شروط آن حضرت را پذیرفته و به انجام آن‌ها متعهد گردید و سـوگند یـاد کـرد که به آن شرطها وفا کند.پس از برقراری آتش‌بس ضمن خطبه‌ای که در نخیله(اردگاه شهر کوفه)برای مردم خواند چـنین گفت:
«به خدا سوگند من با شما نبرد و کارزار نکردم تا نماز بخوانید،روزه بگیرد یـا حج به جا آورید و زکـات پرداخـت کنید.این کارها را خود انجام می‌دهید.بلکه هدف من این بود که بر شما مسلّط شوم و فرمانروایی پیدا کنم و این را خدا به من اعطا کرد درحالی که شما خوش نداشتید.همانا من[امام]حسن را امیدوار کرده و وعده‌هایی بـه او دادم.اکنون همهء آن‌ها زیر پای من است،به هیچ کدام وفا نخواهم کرد».15
نیاز به برهان و گفت‌وگو نیست،آن‌که در بحبوحهء جنگ مراقب اوّل وقت نماز است و هدف خود را از نبرد برپایی نماز می‌داند و آن‌که با نمازکاری ندارد و مـنظور خـویش از کارزار را سلطه‌جویی معرفی می‌کند،کدام صالحند و کدام در مسیر گمراهی؟!
نماز در حکومت اهل بیت و عصر ظهور:
در حدیث آمده است افرادی از روی اعتراض به حضرت پیامبر صلّی اللّه علیه و سلم گفتند:بعد از شما ولایت امر با چه کسی است؟اگر شـخصی از اهـل بیت شما باشد ما از اهل بیت شما نسبت به جان خود بیمناکیم؛امّا اگر این امر به غیر آن‌ها برسد شاید نسبت به ما نزدیک‌تر و مهربان‌تر باشد.
رسول خدا غضبناک شد و بعد از سـخنانی فرمود:
«سوگند بـه خدا!اگر خداوند آن‌ها را در روی زمین توانایی دهد نماز را به وقتش برپا می‌دارند و زکات را در مورد خودش پرداخت می‌کنند و به کارهای پسندیده فرا می‌خوانند و از زشتی‌ها باز می‌دارند.همانا خدواند دماغ افرادی را که مرا و اهل بـیت و ذریـّه مـرا دشمن می‌دارند،به خاک خواهد مـالید و در هـمین رابـطه بود که آیه شریفی الذین إن مکنّا فی الارض أقامو الصلاة... نازل گردید».16
در چند روایت دیگر نیز آمده است منظور از اشخاصی که در آیه فرموده که چون در زمـین قدرت و مـکنت پیـدا کنند نماز را به پا می‌دارند...اهل بیت پیامبر به ویـژه حـضرت مهدی (عجل اللّه تعالی فرجه)و اصحاب او هستند.
از امام باقر علیه السّلام روایت شده که فرمود:
«این آیه مربوط به مهدی آل محمد ص و اصحاب اوست کـه خـداوند شـرق و غرب کره زمین را در اختیار ایشان قرار می‌دهد و دین آشکار مـی‌شود و خداوند به وسیلهء آن حضرت و یارانش بدعت‌ها و باطل را نابود می‌کند آن‌چنان که اثری از ستم باقی نماند».17
و از جمله کارهای اولیـّه حـضرت ولی عصر(عج)هنگام استقرار در مرکز حکومتش که شهر کوفه می‌باشد بنای مسجد بسیار بـزرگی در پشـت آن شهر است.مردم تقاضا می‌کنند که نماز جمعه را به امامت حضرتش اقامه کنند.چون مساجد موجود گنجایش جمعیت را نـدارد، حضرت دسـتور مـی‌دهد نقشه مسجدی را در نجف پیاده کنند،آن‌گاه در آنجا با مردم نماز را به جا می‌آورد.18
مفضل بن عـمر از امـام صـادق علیه السّلام روایت کرده است:
«هنگامی که قائم آل محمد ع قیام کند مسجدی در پشت کوفه(نجف)بنا می‌کند کـه دارای هـزار در اسـت و خانه‌های اهل کوفه در آن زمان به شهر کربلا و حیره متصل می‌شود».19
راز اهتمام به نماز در سیرهء صالحان:
راز این هـمه اهـتمام به نماز،مسجد و محل عبادت در سیرهء پیشوایان دین چیست؟چگونه است که دیگران وقتی به حـکومت و قـدرت مـی‌رسند از خدا و یاد خدا غافل می‌شوند؟بلکه دین و اعتقادات دینی،عبادت و نماز را کنار می‌گذارند و یا سبک مـی‌شمارند و یـا در مقام مبارز با اعتقادات و احکام دین برآیند.امّا صالحان وقتی توانایی و آزادی پیدا می‌کنند،نماز و یاد خدا را زنـده مـی‌دارند و فـقیران و مستضعفان را فراموش نمی‌کنند.
علت این است که مؤمنان و مجاهدان با فطرت خداشناسی که دارند هدف از خلقت را چـنانکه قـرآن بیان می‌کند عبودیت و بندگی خدا می‌دانند و مصداق روشن عبودیّت را در سجده و نماز مـی‌یایند و درهـرحالی بـه انجام آن همّت می‌گمارند.از سوی دیگر چون پبیشوایان راستین و پیروان آن‌ها قلبی خاشع دارند و از تکبّر و گردن‌فرازی دورنـد،به جـای آوردن و بـرپایی نماز برای آن‌ها نه تنها سنگین نیست بلکه روح‌انگیز و توأم با صـفا و عـشق است.زیرا با معبود خود سخن می‌گویند.
امّا آنان که از روحیهء تکبّر برخوردارند نماز و کرنش در برابر معبود برایشان بسیار سـخت است.
«و إنـّها لکبیرة إلاّ علی الخاشعین» بقره:45
و آن[نماز]جز برای فروتنان گران می‌آید.
از این‌رو چون این‌گونه افراد ناشایست بـر سـر کار می‌آیند نماز را تباه می‌سازند.
«فخلف من بـعدهم خـلف أضـاعو الصّلاة و اتّبعوا الشّهوات فسوف یلقون غیّا» مریم:59
ولی پس از آنان جـانشینان نـاشایستی بازماندند که نماز را تباه کردند و از هوس‌ها پیروی نمودند و زود است که با زیان و ذلّت رودررو شوند.
منظور از تباه کـردن نـماز فقط ترک و فروگذاشتن آن نیست بـلکه سـستی و اهمال در انـجام آن و اهـمیت نـدادن به وقت و شرایطش ضایع کردن و تـباه سـاختن آن به شمار می‌آید.20
پی‌نوشت‌ها:
(1) المیزان،علامهء طباطبایی،دار الکتب الاسلامیه،تهران،683/71.
(2) بحار الانوار،علامه مجلسی،چاپ ایران،481/21.
(3) همان،28/41،به نقل از ارشاد القلوب دیلمی.
(4) تفسیر شیخ ابو الفـتوح رازیـ،کتاب فروشی اسلامیه،تهران،8931 هـ،002/9 و 102.
(5) قصص الانبیاء،قطب الدین راونـدی،مؤسسة المفید،بیروت،9041 هـ،802.
(6) البدایة النهایه،ابن کثیر دمـشقی،چاپ اول،5041 هــ،دار الکتب العلمیه،بیروت 702/3 و 802.
(7) آثار اسلامی مکه و مـدینه(ویرایش دومـ)،رسول جعفریان،چاپ اول، نشعر مشعر 9731 ش،641 و 061.
(8) السیرة النبویّة،زینی دحلان،دار احیاء التراث العربی،بیروت،6141 هـ.ق،472/1.
(9) بحار الانوار،چاپ ایران،32/38.
(10) نهج البلاغه،ترجمهء فیض الاسـلام،نامهء 72.
(11)همان،نامهء 25.
(12)نهج البـلاغه،ترجمهء فیض الاسلام،نامهء 72.
(13)مروج الذهب،مسعودی،چاپ اوّل،دار الاندلس بیروت،23/3.
(14)همان،533/2؛شرح نـهج البـلاغه ابـن ابی الحدید،دار احـیاء التـراث العربی،بیروت،7831 هـ،032/71.
(15)بحار الانوار،94/44.
(16)تفسیر کنز الدقائق،شیخ مـحمد قـمی مشهدی،چاپ اوّل،وزارت ارشاد اسلامی،تهران،1141 هـ،111/9.
(17)همان،211.
(18)کشف الغمّة،محقق اربلی،چاپخانه علمیه،قم،1831 هـ،352/3.
(19)کتاب الغیبة،شیخ طوسی،چاپ نجف،افست مکتبة نینوی الحدیثة،تهران،8931 هـ،082.
(20)المیزان،78/16.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
