■ نقش خانه و مدرسه در اقامه نماز دانش آموزان
«و أمُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْئلُکَ رِزقاً نَحْنُ نَرْزُقُک وَ الْعاقِبَة لِلتَّقْوي»
درود و سلام به روح تابناک حضرت امام و همه ي شهيدان راه حق و فضيلت که طليعه دار تحقق حکومت الهي و دين در ايران اسلامي و زمينه ساز طرح و گسترش انديشه ي ناب اسلام در جهان معاصر شدند و با آرزوي سلامت، عزت و اقتدار براي مقام معظم رهبري.
هدف از آفرينش انسان رسيدن به تکامل و وصول به مقام قرب الهي است. «في مقعد صدق عند مليک مقتدر» و چون طريق قرب با اختيار و آگاهي حاصل شود، خداوند منان هم راه هاي کمال را نشان داده: «اِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيل»، و هم قدرت انتخاب را در اختيار انسان قرار داده که چگونه انتخاب کند: «اِمَّا شاکِراً وَ امَّا کَفُورا» قادر کريم زمينه هاي پيوند و ارتباط عبد و معبود را با زيباترين الفاظ بيان مي فرمايد «وَ نَحْنُ أقْرَبُ الَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ» خداوند از
رگ گردن به او نزديکتر است «رَضِيَ اللَّهُ عَنهُ وَ رَضُوا عَنُه» از رضايت و خشنودي متقابل سخن مي گويد: «اُذکُرُوني اَذکُرکُم» ياد مي کند ما را، اگر يادش کنيم. «اَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب» مايه آرامش دل انسان ذاکر است. در عين حال که رابطه ي انسان با خدا رابطه ي نيازمند با غني است، رابطه ي عبد است با معبود، اما دعوت به ارتباط و نزديکي از سوي او صورت مي گيرد. هم او است که ما را به اين ارتباط صميمانه ترغيب و تشويق مي نمايد. جملاتي چون «اُدْعُوني اَسْتَجِبْ لَکُمْ» «فَاذکُرُوني اَذکُرکُم» و «ذکر ربک» و جملات زيباي ديگر همه نشانه ي توجه به هدايت و دستگيري انسان از سوي او است و دعوت به حفظ اين ارتباط معنوي بين انسان و خدا، و نماز زيباترين ارتباط بين عاشق و معشوق است.
نماز به عنوان مهم ترين فريضه ي الهي داراي آثار تربيتي، اخلاقي و اجتماعي در نهادها و نظام هايي مثل خانواده و جامعه مي باشد. نماز به عنوان يک فريضه مذهبي در کنار ساير فرائض ديني مي تواند نقش اساسي در سالم سازي فردي و اجتماعي ايفا کند.
آثار و عملکردهاي فريضه ي نماز را مي توان در ديدگاه هايي که رويکردهاي روان شناختي، جامعه شناختي، حقوقي و سياسي داشته باشد،بررسي نمود از لحاظ روان شناختي مي توان گفت سرشت پاکي که جوهر وجود انسان به آن آراسته است، در صدد رسيدن به کمالات روحي و معنوي است و نقطه اوج رسيدن به اين کمالات موقعي است که انسان روح و روان خود را با چيزي که وراي جهان مادي است، زينت بخشد. زيرا اميال مادي و اين جهاني هر چند انسان را خشنود مي سازد، ولي او را به کمال نمي رساند. اصولاً نياز به خدا جويي و عبادت به درگاه وي، ريشه در عمق وجود انسان دارد و امروزه روان شناسان و روانکاوان به اين باور رسيده اند که با داشتن تکيه گاه معنوي، انسان کمتر دچار بيماري ها و امراض روحي و رواني مي گردد. پس نماز عاملي مؤثر در آرامش رواني انسان ها است: «اَلا بِذِکرِاللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبِ». از لحاظ جامعه شناختي نماز با اينکه در نهايت، يک پيوند دروني ميان انسان و خدا مي باشد، ولي داراي برخي کارکردها است که موجبات انسجام اجتماعي و وفاق ملي را پديد مي آورد و تجّلي روح مشارکت فکري، فرهنگي را به ويژه در جمعه و جماعات به نمايش مي گذارد. نماز داراي آثار تربيتي در جامعه و نهادهاي مربوط به آن است و روابط افراد جامعه را جهت دار مي سازد. در انديشه ي قرآني اولين و اصلي ترين مسؤليت راهيان طريق انبياء اقامه ي نماز است: «اَلَّذينَ اِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِي اْلاَرْضِ اَقامُوا الصَّلَوةَ». در اجراي اين رسالت الهي و گسترش فرهنگ اقامه ي نماز سه عامل مهم خانواده، مدرسه، اجتماع نقش اساسي ايفا مي کنند.
نقش خانواده
گسترش فرهنگ اقامه ي نماز را در جامعه، همانند بسياري از پديده هاي اجتماعي ديگر بايد از کودکي و از محيط گرم و عاطفي خانواده به عنوان اولين کانون تعليم و تربيت در شکل گيري شخصيت انسان آغاز کرد زيرا کودکان و نوجوانان در بهترين شرايط براي يادگيري و تربيت قرار دارند و آنچه در اين ايام بر صفحه وجودشان نگاشته مي شود همچون نقشي بر سنگ، ماندني و پايدار است. کودکي که در محيط خانه ارتباط معنوي پدر و مادر را با خالق خويش شاهد است، گام هاي نخستين ارتباط با خدا و کسب هنجارهاي نمازگزاري را برداشته است. از اين رو است که خداوند کريم تأکيد بر صبر و پايداري پيامبر به نماز دارد، آنگاه که از او مي خواهد خانواده و اهل بيت خود را براي برپايي نماز دعوت نمايد «وَ امُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِر عَلَيها». خانواده بايد با فضا سازي مناسب، امکان درک و يادگيري ارتباط با خدا را براي فرزندان فراهم نمايد و شيريني عبادت را با رفتارهاي معنوي خود در ذائقه فرزند بچشاند و در ايجاد فضاي معنوي و مذهبي که فرزندان را ترغيب و تشويق به امور عبادي و نماز مي نمايد، بايد بکوشد. تمسّک به قرآن مجيد خانواده را در آشنايي با ويژگي هاي روان شناختي دوران کودکي و بکارگيري توانايي هاي کودک و پرهيز از روش هاي غلط در تربيت مذهبي، موفق مي دارد. نماز و اجتماع کارکردي متقابل نسبت به هم دارند؛ افراد جامعه اي که با نماز تطهير شده اند، جامعه اي بهنجار خواهند داشت. روابط انسان ها بر اساس عدل و ايمان، مودت و تعاون، حق جويي و خدا محوري شکل مي گيرد و مدينه ي فاضله اي خواهد شد که انسان ها در طول تاريخ در جست و جوي آن بوده اند؛ آن گونه که در صدر اسلام با دستان پر رحمت پيامبر جامعه اي اسلامي شکل گرفت که دل هاي انسان هاي حق طلب را در اقصي نقاط عالم شيفته ي خود کرد. جامعه اي که در آن ارزش ها حاکم شدند و ظلم و تاريکي و جهل از آن زدوده شد. و امّا متقابلاً جامعه نيز کارکردي مؤثر در شکل گيري انسان هايي آرماني و خداجوي دارد. جامعه ي اسلامي ما نيز چون يک خانواده ي بزرگ مي تواند نقش متفاوتي در تربيت ديني و جامعه اي نمازگزار داشته باشد. در صورتي که هر يک از نهادهايي که موجود در جامعه اند اعم از خانه و مدرسه و جامعه نقش مناسب را اختيار کنند و بر اساس نقش خود کارکردي هماهنگ ارائه نمايند، مجموعه جامعه به سوي تعالي و رشد معنوي پيش خواهد رفت و تعارض ها، رفتارهاي ناهماهنگ و اِعمال سليقه هاي گوناگون در سياست گذاري کلان فرهنگي کشور تبديل به وحدت رويه خواهد شد.
نقش مدرسه
از آنجا که کودکان و نوجوانان بيشترين و مناسبترين اوقات خويش را در مدرسه مي گذرانند، لذا مأنوس نمودن آنان با اين فريضه الهي و ترغيب آنان به نماز نيازمند فراهم آوردن شرايط و امکانات متناسب در مدرسه است. در فرهنگ اسلامي، مدرسه جايگاه تربيت و پايگاه تعليم است؛ در مدرسه هم بايد اخلاق و فضيلت و معنويت را گسترش بخشيد و هم علوم و فنون را تعليم داد. بر اساس اين انديشه، وقتي کودک با فطرت پاک خدادادي وارد مدرسه مي شود بايد امکان حرکت هماهنگ و همسو و وابسته به يکديگر را داشته باشد. از يک سو بايد روح و روان و جسم او متناسب با نيازهاي فردي و اجتماعي پرورش يابد، اصول اخلاقي را باز شناسد و به آنها متخّلق شود، ارزش هاي اسلامي را محترم شمارد و از آنها پاسداري نمايد و براي عبوديت خداوند و زندگي بر مبناي تعاليم الهي در جامعه اسلامي تربيت شود، و از سوي ديگر بايد بتواند متناسب با نياز حال و آينده ي جامعه، معلومات و فنون مورد نياز را فرا گيرد، با اطلاعات و علوم روز آشنا شود و مهارت هاي ضروري براي حضور در صحنه ي توليد و سازندگي را کسب کند. تحقق اهداف مذکور و فراهم آوردن زمينه هاي رشد و شکوفايي استعدادهاي کودکان و نوجوانان وابسته به عوامل متعدد از جمله وجود معلم و مربي علاقه مند و دلسوز، برنامه هاي مناسب و آموزنده، آموزش هاي سازنده و جذاب، مديريت آگاه و دقيق و فضاي دلپذير و شاداب مي باشد. اگر اين عوامل به نحو مطلوب در مدرسه فراهم آيد، مي توان رشد و بالندگي دانش آموزان را نظاره نمود. در غير اين صورت فرآيند تعليم و تربيت آسيب ديده و بازده امکانات و منابع به حداقل خواهد رسيد. فرزندان انقلاب بهترين دوران زندگي خود را در مدرسه مي گذرانند و تربيت مذهبي آنها نياز به شناخت عميق و فراهم آوردن امکانات انساني و فيزيکي مناسب دارد؛ لذا با توجه به سپري کردن دوران کودکي و نوجواني در مدرسه و تحولات روحي و رواني اين دوران، اتخاذ راه کارهاي کليشه اي و تکراري نمي تواند پاسخ به نيازهاي هر دوره باشد. توجه به ويژگي ها و نيازهاي دانش آموزان در حيطه هاي مختلف در دوران دبستان و راهنمايي و متوسطه، تدوين اهداف تربيت ديني و نوسازي معنوي مناسب، هر دوره را از اهميت ويژه اي برخوردار خواهد کرد. امام صادق عليه السلام در توصيه به يارانشان که رسالت تعليم و تربيت را بر عهده داشتند فرمودند: «عَلَيکُم بِالاَحداثِ» بر شما باد به نسل جوان، آنهايند که هر چه بر آنها عرضه شود فرا مي گيرند. از ديدگاه ائمه اطهار نقش جوانان و عنايت به آنها بسيار با اهميت است و ائمه با توصيه هاي فراوان نسبت به اين قشر تأکيد کرده اند. بحث تربيت ديني و جامعه را بر مبناي اعتقادات ارزشي سوق دادن، يک بحث جدي در فرهنگ انقلاب ما است. تربيت ديني براي همه انسان ها و همه گروه ها از زن و مرد و پير و جوان و کوچک و بزرگ مطرح مي باشد و دينداري و زندگي بر محور ايمان يک ضرورت است. ما بايد باورهاي ديني را در قشر جوان، خصوصاً دانش آموزان رشد دهيم تا فرهنگ ديني و اعتقادي در اين قشر تقويت شود. زيرا مزرعه وجود آنها، کشتزار انديشه ي آنها، در اين دوران آماده ي پذيرش فرهنگ فطري است و به همين دليل مسئوليت آموزش و پرورش بيش از ديگران مي شود. آموزش و پرورش نيز بايد باب معرفت را به روي دانش آموزان گشوده، ميدان مباحثه و تفحص را در جوانان تقويت کند تا خلاّق و خودجوش راه هاي معرفت را تعقيب کنند.
مدرسه به عنوان مرکز فراگيري مراسم ديني و مذهبي مي تواند به عنوان بزرگترين چاره ي انحرافات درون مدرسه اي براي کنترل و درمان نابساماني هاي دانش آموزان باشد. تحقيقات و بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد مدارسي که اقامه نماز را جدي گرفته اند، اضطراب ها و ناهنجاري ها، ضد ارزش ها و مشکلات اخلاقي کمتري را شاهد بوده اند. به کارگيري شيوه هاي متنوع در ارائه مفاهيم ديني و کمک طلبيدن از هنر سينما و فن آوري جاذبه و شادابي نسل جوان را در تربيت افزون خواهد کرد. مربيان و اولياي مدارس الگوي رفتار و سرچشمه ي آگاهي و عاطفي دانش آموزان هستند و هر چه اين چشمه زلالتر و جوشانتر باشد، نشاط و طراوت و سرسبزي حاصل از آن بيشتر خواهد شد. توجه به منزلت معلم راه را براي جذب انسان هاي عالم و عامل به آموزش و پرورش مي گشايد و چنين معلميني مي توانند چراغي فرا راه انسان هاي گم گشته باشند و نور ايمان و معرفت را در دل ها روشن نمايند. فضا سازي مناسب و شرايط فيزيکي مدارس در شکل گيري شخصيت دانش آموزان نقش اساسي دارد، فضاي آموزشي مناسب بايد از زواياي گوناگون پاسخ گوي نيازهاي آموزشي و تربيتي دانش آموزان باشد. مدرسه همان گونه که نياز به کلاس و آزمايشگاه دارد، به نمازخانه و کتابخانه هم نياز دارد. حاکم شدن فرهنگ اسلامي در معماري مدارس، زمينه را براي توسعه ي معنوي دانش آموزان فراهم مي نمايد. تقدم اولويت هاي فرهنگي و مذهبي در طراحي فضاهاي آموزشي چهره ي مدارس را دگرگون نموده، بستري مناسب براي نوسازي معنوي فرزندان ايران اسلامي فراهم خواهد آورد.
باور داشتن استعدادهاي موجود در کودکان و نوجوانان، در کشوري که يک سوم جمعيت آن را دانش آموزان تشکيل مي دهند، ذخيره اي عظيم در انجام هر برنامه تربيتي و آموزشي در اختيار مسئولين کشور، به ويژه آموزش و پرورش قرار مي دهد. فراهم آوردن شرايط مناسب براي مشارکت اين خيل عظيم، علاوه بر دست يابي به اهداف تربيت ديني، حرکتي درون زا را شکل مي دهد و موجب رشد خودباوري در نسل آينده خواهد شد. اگر چه در ترويج و احياي فرهنگ نماز عوامل متعددي نقش آفرين هستند و در عين حال عوامل بي شماري نيز در خنثي سازي و ترويج روحيه ي بي تفاوتي نسبت به اين فريضه ي الهي وجود دارد. لذا به امکانات و تسهيلات زيادي براي مقابله نياز است. اما آموزش و پرورش نيز بايد به نحو مطلوب از اين فضاي ملکوتي براي احيا و ترويج فرهنگ نماز بهره برداري نمايد؛ هم در فرهنگ سازي مربوط به اين فريضه ي الهي برنامه ريزي و اهتمام کند و هم در فضاسازي، اين مهم را مد نظر قرار دهد، به نحوي که با رفع موانع و ايجاد مقتضيات مناسب، زمينه هاي شکوفايي و تجلي اين زيباترين مراتب بندگي در عرصه ي تعليم و تربيت بيش از پيش به نمايش گذاشته شود. به اميد آن روز.ان شاءالله
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
