راهبردهاي آموزش نماز در ساختار نظام تربيتي کشور

بسم الله الرحمن الرحيم

مقاله اي که خدمتتان ارائه مي شود در ارتباط با راهبردهاي آموزش نماز در ساختار نظام تربيتي کشوراست. اين مقاله پيشنهاد مي دهد که آموزش نماز نبايد محدود و محصور به يک مقطع، يک رده ي سني و يک جنسيت باشد. در طول اين مقاله سعي مي شود اين مسأله به طور جدي مورد بحث قرار گيرد که آموزش نماز فرايندي مداوم است که از بدو تولد يا حتي به گفته برخي از صاحبنظران، به عنوان يک بعد از تربيت روحي قبل از تولد آغاز شده، بايد تا آخر عمر به طور مداوم همراه با رشد انسان استمرار پيدا نمايد. قبل از اينکه اين مقاله را خدمت عزيزان تقديم نمايم، چند نکته را به عنوان نتيجه مباحثي که در ارتباط با همين مقاله است خدمت شما عرض مي کنم. يک نکته که بسيار جدي است و جناب حجةالاسلام آقاي قرائتي هم اشاره فرمودند که راهبردها ارائه شود. به طور واضح ديده مي شود که هنوز بين نظريات انديشمندان در ارتباط با نماز، اختلاف وجود دارد، مثلاً يکي از مهم ترين اختلافاتي که در طي سخنراني هاي اجلاس شاهد بوديم اين بود که عده اي از اين عزيزان معتقد بودند که نماز را مي شود اجباري هم برگزار کرد، چنان که ديروز يکي از عزيزان سخنران، به اين نکته تأکيد کردند که همان گونه که مسلمان بودن براي يک مرد در زمان عقد با دختر مسلماني لازم است و اجباري، به همين نحو نماز را هم مي شود اجباري کرد. از طرفي عده اي ديگر تأکيد داشتند که نماز به عنوان يکي از انواع عبادات و در واقع يکي از زيباترين و اصلي ترين نوع اتصال بنده به خداوند بايد بدون اجبار و اکراه بوده، مبتني بر علائق و تمايلات فردي صورت بگيرد. در اين راستا بايد به اتکاي تحقيقاتي که هر کدام از آنها نتايج برخورد اختياري يا اجباري با نماز را در اختيار ما قرار مي دهد، بحث نماز را به صورت جدي تر در آموزش و پرورش خودمان ادامه بدهيم.

يک نکته ي بسيار جدي اينکه برخورد تصادفي يا مقطعي با نماز، نتايج بسيار روشني نخواهد داشت و نتيجه ي خيلي قطعي و دقيق گرفته نخواهد شد. همان گونه که گفته شد اگر روح خلوص و عبادت در افراد گسترش پيدا نمايد، آنها خودشان به دنبال ساختن مسجد، به دنبال عبادت خدا و به هر حال بقيه ي ابعادي که مربوط به پرورش ديني است، خواهند بود. به طور خلاصه نتيجه ي مقاله عبارت است از اينکه به طور کلي هر نظام آموزشي به اين دليل ايجاد مي شود که انتظارات جامعه را برآورده کند. بعد از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي، يکي از اولين اقداماتي که از نظام آموزشي انتظار مي رود اين است که بتواند در تربيت ديني نسل جوان بعد از انقلاب موفق باشد.

براي برآورده شدن چنين انتظاري قبل از هر چيز اتکاء به تعاليم دين مبين اسلام به عنوان اصولي است که ما نسبت به آنها هيچ گونه ترديدي نداريم و وارد کردن آنها در نظام تربيتي مي تواند مؤثر باشد. يکي از جدي ترين مسائلي که بايد به آن توجه شود، استفاده از نتايج تحقيقاتي است که در روان شناسي تربيتي صورت گرفته است. اصول يادگيري، اصول واضح و روشني است که براي نماز خوان کردن بچه ها بايد به آن اصول اعتنا کرد و با اتکاي به آنها در اين مسير راحت تر، علمي تر و مطمئن تر گام برداشت. از جمله نکاتي که در اين مقاله مورد تأکيد قرار گرفته است اين مي باشد که وظيفه ي دشوار تربيت ديني با سه دليل در واقع نسبت به ديگر انواع تربيت دشوارتر مي گردد، و لذا بايد جدي تر مورد توجه صاحب نظران و مربيان قرار گيرد.

آموزش ديني، ابعاد چند گانه شخصيت انسان را در بر مي گيرد، يعني ابعاد روحي و عاطفي و شناختي انسان را، نکته ي دوم اينکه اين تربيت با ظرائف خاص خودش همراه است، بهر حال خيلي وقت ها تلاش هاي جدي براي نمازخوان کردن و يا براي تربيت ديني فرزندان صورت گرفته که منجر به نتيجه ي قطعي و روشني نگرديده است.

نکته ي بعد حقي است که نسل جوان از مربيان تربيتي انتظار دارد، در گذشته اين تنها والدين بودند که مسؤول تربيت کودکان و نوجوانان خود به حساب مي آمدند، سپس اين نقش به مدرسه واگذار شد، ولي امروز خيلي روشن است که اين نقش تنها بر عهده ي مدرسه نيست، يعني هم چنان که در بعضي از مباحث مطرح شد، ما مي توانيم با يک تلاش سيستماتيک و با تلاش اولياي تربيتي در خانه و مدرسه و جامعه در زمينه ي ارتباط با آموزش نماز تلاش منسجم تر و منظم تري بکنيم. از جمله نکات مهم تربيتي که توصيه مي شود در راستاي آموزش نماز مورد توجه قرار گيرد، با توجه به تجربيات تربيتي که منجر به يادگيري مي شود، چگونگي انتظار ما از دانش آموزان- کودکان و نوجوانان- است به اين معنا که ما در تربيت ديني چه سطحي از انتظار را براي آنها در نظر مي گيريم در اين رابطه توجه به اراده و اختيار متربي کاملاً مورد توجه است.

نکته سوم حرکت به سمت سطوح عاليتر شناختي در آموزش هاي مبتني بر تربيت ديني است.

نکته چهارم برجسته ساختن حيطه عاطفي در آموزشگاه هاي ديني، به ويژه در آموزش نماز است.

نکته ي پنجم توجه به محيط و خاستگاه ارزش ها و گرايش هاي کودکان و نوجوانان است که راجع به اين مورد اهميت محيط و خاستگاه ارزش ها و گرايش ها بحث هاي مفصلي مطرح گرديده است.

نکته ي ششم هدف هاي نهايي براي تربيت ديني با توجه به شناخت خصوصيات رواني دانش آموزان- کودکان و نوجوانان- است که باز بايد به طور جدي مورد نظر قرار گيرد. در اين زمينه اعتناي به اصول يادگيري، از جمله، دارا بودن زمينه ي مناسب و مساعد براي پذيرش مفاهيم ديني و انگيزه ي دانش آموزان براي يادگيري و شرايطي که بر يادگيري دانش آموزان حاکم است، تکرار و تمرين در ارتباط با آموزش ديني و امثال اين ها مهم است. ما آموزش و پرورش را در قالب مدرسه، بيشتر مشاهده مي کنيم. در دوره ي پيش دبستاني که در نظام جديد آموزش و پرورش به عنوان دوره ي اساس خوانده مي شود، با ظرافت ها و لطافت هاي خاصي و بيشتر با تأکيد بر سرگرمي ها و بازي ها بايد تأکيد بر آموزش ديني داشته باشيم.

که البته برنامه آموزش نماز در اين دوره بايد با توجه به هدف آماده سازي انجام شود. و نيز حتي الامکان بر اثر گذاري از طريق برنامه پنهان توجه گردد. نمازخانه ي کوچک و جذاب در اين دوره بايد روح زيباشناسي آنها را تحريک کند، مربيان بايد آثار ماندگاري از خضوع در ميان بندگان نقش بزنند و نداهاي دلنشين و تصويرهاي رنگين و زيبا و داستان هاي جذاب نماز همواره زينت بخش آن محيط باشد. در دوره ي ابتدايي با توجه به تفکيک جنسيت دانش آموزان، مي توان برنامه ها را تقريباً از يکديگر تفکيک کرد، ليکن امکان پيش بيني برنامه هاي کلي و جامع براي دختران و پسران وجود دارد. در اين دوره، آماده سازي براي پذيرش مسؤوليت به عنوان هدف اصلي در نظر گرفته مي شود اين مسؤوليت ها در درجه ي اول در جامعه ي ما متوجه مسؤوليت هاي ديني است که در اثر رسيدن سن تکليف شرعي ايجاد مي شود. چون در اين دوره برنامه هاي درسي فشرده ترند، اين امر مي تواند به خصوص براي دانش آموزاني که با «معلمان درس نگر» درس مي خوانند، خطرآفرين باشد، چرا که تاکيد بر انتقال محتواي درسي مي تواند موجب غفلت از فعاليت هاي موازي تربيتي شود، مگر اينکه معلم آنقدر هوشمند باشد که در قالب مواد درسي مفاهيم تربيتي و نکات اخلاقي را منتقل سازد.

ما معمولاً بحث تربيت ديني را به کلاس تعليمات ديني اختصاص مي دهيم، ليکن توصيه مي شود که تربيت ديني به نحوي در قالب برنامه هاي درسي ما برنامه ريزي بشود که به همه محتواي دروس توسعه يابد.

در دوره بعد يعني دوره نوجواني و دوره اي که تقريباً جوان به قابليت هاي شناختي بيشتري دست پيدا کرده، مي توان با تأکيد بر بعد شناختي شخصيت، او را به سمت باور تعاليم مذهبي هدايت کرد. در اين دوره، نکته ي بسيار مهم، بحث بلوغ نوجوانان است که مي تواند به عنوان يکي از عوامل توجه بيش از پيش ما به برنامه هاي تربيت ديني در اين دوره باشد. دوره ي آخر، دوره ي متوسطه است يا دوره اي که جوانان آخرين سال هاي تحصيل خود در آموزش و پرورش را طي مي کنند. در اين دوره مي توان با تأکيد بر آموزش هايي که کاملاً بعد شناختي پيدا کرده، پايه هاي تربيت ديني را تحکيم بخشيد. يعني در واقع مي توانم بگويم که دوره ي متوسطه، دوره ي تقويت بيشتر پايه هاي تربيت ديني در نوجوانان است. برنامه ي آموزش در اين دوره را مي توان با آزادي و انعطاف بيشتري طراحي کرد، مطالعه ي کتاب ها و نشريات مفيد، استماع سخنراني هاي منطقي و پر جاذبه، تدارک ميزگردهايي با مشارکت دانش آموزان و اولياي تربيتي، برگزاري سمينارهايي که مدرسه يا اداره ي آموزش و پرورش منطقه تدارک ديده اند و صاحبان مقاله از بين خود دانش آموزان انتخاب شده اند، انجام بازديدها و شرکت در مراسم گوناگون مذهبي که در اجتماعات مختلف برگزار مي گردد و ده ها فعاليت قابل استمرار ديگر در قالب برنامه هاي مقطع متوسطه.

والسلام عليکم و رحمةالله و برکاته

این مطلب را به اشتراک بگذارید :