بسم الله الرحمن الرحیم

منبع: نماز و نوسازي معنوي

مؤلف: دبيرخانه دائمي اجلاس سراسري نمازتابستان 77

تهیه کننده: مرکز تخصصی نماز

بسم الله الرحمن الرحيم

حمد و سپاس ايزد منان را که در اين اجلاس که يکي از ثمرات آن ايجاد ارتباط بين خالق و مخلوق است، توفيق ارائه سومين مقاله از رساله دکتري اينجانب به دست آمد. ابتدا لازم است به عرض برسانم که در سال 72، موضوع رساله ي دکتري اينجانب با کمک استاد راهنماي بزرگوار جناب آقاي دکتر جاسبي تحت عنوان: «نقش و تأثير خطبه هاي نماز جمعه در اداره ي امور کشور» مورد تصويب قرار گرفت و سپس در اجلاس پنجم نماز در تبريز مقاله اي از اين رساله تحت عنوان: «نقش هاي مختلف نماز جمعه» ارائه گرديد و در اجلاس ششم در زنجان نيز مقاله اي تحت عنوان: «نقش مساجد در اداره ي امور عمومي» ارائه شد و در اجلاس هفتم چکيده اي از کارنامه چهار ساله اين رساله و در واقع يافته هاي اين تحقيق ارائه مي شود که البته ارائه خلاصه ي اين کار در 15 دقيقه وقت که هيأت رئيسه محترم در نظر گرفته اند مقدور نيست. لذا مجبورم که بخش هايي از آن را حذف کنم.

اما مقدمه موضوع: نظام حاکم بر جمهوري اسلامي ايران نظامي نشأت گرفته از قرآن است که مي کوشد بر مبناي آرمان ها و ارزش هاي مکتب اسلام جامعه را اداره کند. لذا با هيچ يک از حکومت هاي موجود در دنيا مشابه نيست. اين نظام براي برقراري ارتباط با جامعه و ابلاغ پيام هاي خود به شهروندان از ابزارها و پايگاه هاي ويژه اي برخوردار است. پايگاه هايي همچون نماز جماعت و نماز جمعه و اجتماع عظيم حج. با گذشت بيش از 18 سال از انقلاب اسلامي، نماز جمعه در جهت جلب نظر مردم به تعاون و همکاري، تجهيز نيرو و کمک مالي به جبهه ها در طي دوران 8 سال دفاع مقدس. ايجاد فضاي رواني سالم توأم با آرامش در پشت جبهه ها، اطلاع رساني و آگاهي بخشي در زمينه هاي مسائل اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي داراي نقش مشهود و تأثيرگذاري بوده است.

اما اهداف:اين پژوهش ميزان تأثير خطبه هاي نماز جمعه را به سه دسته از فعاليت هاي نظام اجرايي يا قوه ي مجريه ي يعني فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي، و سياسي تقسيم مي کند و در پي ارائه الگو مي باشد. هدف هاي فرعي اين رساله ارائه الگوي نظام گرا يا نگرش سيستماتيک (که يکي از نظريه هاي مديريت در عصر حاضر است) از تأثير خطبه ها در اداره ي امور کشور، ارائه تجارب و کارکردهاي نهاد فراگير نماز جمعه در کشور، و همچنين آشنا نمودن دانشجويان، به ويژه دانشجويان رشته مديريت با کارکردهاي اين نهاد مديريت اسلامي در کشور و نهايتاً بيشتر آشنا ساختن مديران نظام با تأثيرات اين نهاد اسلامي در کشور مي باشد.

اهميت اين پژوهش به جهت راه کارهايي است که اسلام در امر مديريت و اداره ي عمومي جامعه براي ايجاد پيوند و همبستگي ميان مردم و مسئولان حکومت و ابلاغ پيام هاي اين دو به يکديگر ارائه کرده و مورد تأکيد قرار داده است. راهکارهايي همچون: مسجد، منبر، نماز جماعت، نماز جمعه، حج و غيره که از اين ميان نمازجمعه و جايگاه ويژه ي آن و تاکيدات مکرر رهبر کبير انقلاب حضرت امام خميني «قدس سره» و مقام معظم رهبري مبني بر برگزاري هر چه باشکوهتر آن و نيز مشاهدات ملموس و محسوس از تأثيرات چشم گير و غير قابل انکار اين نهاد فراگير، مورد توجه و علاقه مندي پژوهشگر براي بررسي ميزان تأثير خطبه ها بر روند اداره ي امور کشور بوده است.

آنچه مسلم و غير قابل انکار مي باشد تأثير خطبه ها در اداره ي امور کشور است، اما اين که ميزان اين تأثير بر سه دسته از فعاليت هاي مهم اداره ي عمومي يعني امور سياسي، اجتماعي، و اقتصادي تا چه حد است و از نظر مسئولان نظام به چه نحو بوده و چگونه مي توان آن را در جهت بهينه سازي نظام و اصلاح برنامه هاي آن بکار برد، خود موضوعي است که مي بايست مورد دقت و بررسي قرار گيرد. لذا به منظور دستيابي به اين هدف، پژوهشگر نخست نقش خطبه هاي نماز جمعه از ديدگاه قرآن و به ويژه سوره ي مبارکه ي جمعه را بررسي نمود و بر مبناي نتايج حاصل از اين تحقيق به بررسي نقش تاريخي نماز جمعه در اداره امور عمومي مسلمانان در صدر اسلام و پس از آن تا به امروز پرداخت.

اما براي بررسي نقش خطبه هاي نماز جمعه در اداره امور عمومي کشور جمهوري اسلامي، به دنبال نگرش يا ديدگاهي بودم که بتواند روابط پيچ در پيچ و به هم بافته ي اين نهاد فراگير را با نظام اداره ي امور کشور و محيط پيرامون آن تبيين کند. در اين ارتباط نگرش نظام گرايانه و نگرش سيستمي را از اين رو که به تبيين روابط پديده با محيط و پيرامون آن مي پرداخت، شايسته يافتيم. توضيح اين نکته لازم است که اين نگرش از چهار عنصر تشکيل شده: داده ها، فرايند، ستاده و بازخورد که اگر فرصت شد چند تا از مصاديق اين مسأله را خدمتتان عرض مي کنم. البته تعيين دقيق موارد اثر و ميزان کمي آن اگر نه ناممکن، بي شک بسيار سخت و از حيطه و چهار چوب اين رساله و توانايي يک فرد بيرون است و با توجه به محدوديت هايي که در حين تحقيق وجود داشت، فقط به مطالعه ي تأثير خطبه هاي نماز جمعه در اداره ي امور عمومي کشور با تأکيد بر سنجش نظريات مسئولان نظام اکتفا شد.

بدين ترتيب اصلي ترين سؤالات و فرضيه ها به موضوع ميزان و جنبه هاي تأثير نماز جمعه بر نحوه ي اداره ي امور کشور محدود شد و به منظور توفيق هر چه بيشتر در کسب داده ها، تحقيق خود را به بررسي تأثير خطبه هاي نماز جمعه تهران و قم به دليل برد وسيع و پيام رساني آن- که از شبکه سراسري صدا و سيما پخش مي شوند- محدود کرديم: براي انجام مطالعه،روش زمينه يابي يا پيمايش انتخاب گرديد و دو جامعه ي آماري اصلي در اين تحقيق، مسئولان نظام بودند که شامل وزراء، مشاورين و معاونين رئيس جمهوري مي شدند. گروه اول تحقيق حدود 40 نفر و گروه ديگر يعني معاونين وزراء حدود 160 نفر بودند و در مجموع 200 پرسشنامه تکميل شد که 40 نفر اول به دليل کمي عده از طريق سرشماري انجام گرفت. از دويست پرسشنامه ي ارسال شده، در مجموع 75 پرسشنامه دريافت گرديد؛ از گروه اول 14 پرسشنامه و از گروه دوم 61 پرسشنامه. پس از جمع آوري داده ها از طريق پرسشنامه و مصاحبه، با استفاده از آمار توصيفي و استنباطي آزمون هاي «يونان بيتي» و «کالبون بروفو» و «ضريب کاي» پاسخ ها طبقه بندي و تلخيص شد و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.

يافته هاي تحقيق عبارتند از:

خطبه هاي نماز جمعه در فرايند تصميم گيري براي اداره ي امور عمومي تأثير دارد و ميزان اين تأثير بر سه دسته از متغيرات اجتماعي، سياسي، اقتصادي به شرح ذيل مي باشد:

ابتدا امور اجتماعي: نتايج تحقيق نشان مي دهد که 7 / 50 درصد مديران در هر گروه تحقيق، تأثير خطبه ها را در امر اجتماعي اداره ي عمومي در سطح زياد و بسيار زياد و 36 درصد در سطح متوسط و 3 / 13 درصد در سطح کم دانستند و ضمناً در هر دو گروه نيز اختلاف نظر معناداري مشاهده نشده است.

امور سياسي: نتايج تحقيق نشان مي دهد که 3 / 77 درصد از مديران نظام در هر دو گروه تحقيق، تأثير خطبه ها بر امور سياسي اداره ي امور عمومي را در سطح زياد و بسيار زياد و 3 / 17 درصد در سطح متوسط و 3 / 5 درصد در سطح کم دانستند و در ميان دو گروه اختلاف نظر معنادار مشاهده نگرديد.

امور اقتصادي: نتايج نشان مي دهد که 28 درصد از مديران نظام در گروه تحقيق، تأثير خطبه هاي نماز جمعه بر امور اقتصادي اداره ي عمومي را زياد بسيار زياد، 3 / 49 درصد آن را در سطح متوسط و 7 / 22 درصد در سطح کم دانستند. در بين هر دو گروه نيز اختلاف معنادار مشاهده نشد.

ابتدا لازم مي دانم که در اينجا توضيح خدمتتان عرض کنم که بررسي اين آزمون در سطح استان ها، طبعاً آثار متفاوتي دارد. در استان اصفهان که آزمون مقدماتي انجام شد، اين تأثيرات فرق مي کرد. اما الگويي که مورد پيشنهاد محقق بوده است: يکي از اهداف محقق در اين پژوهش آن بود که ارتباط متقابل نهاد فراگير نماز جمعه و قوه ي مجريه يا نظام اجرايي را به صورت يک الگو يا با نگرش سيستمي نظام گرا ترسيم نمايد. اين مجموعه، يعني نهاد نماز جمعه در محيطي عمل مي کند که متغيرهايي از قبيل مردم، نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، گروه هاي ذي نفع مثل: انجمن هاي اسلامي ادارات، نهادها، کارخانه ها و وضعيت اقتصادي، اجتماعي، سياست هاي کلان اقتصادي، اجتماعي در عمل رفتار واحدي را تشکيل مي دهند که علل اصولي در بررسي رفتار متقابل اين دو نهاد فراگير نماز جمعه و نظام اجرايي و ارتباط متقابل اين دو ارگان- همان طور که اشاره شد- باعث گرديد که محقق فقط به تأثير نهاد نماز جمعه بر نظام اجرايي بپردازد که به صورت عمومي ميزان تأثيرات از طريق طرح گزينه اي مناسب که در قالب پرسشنامه از دو گروه مورد تحقيق يعني وزرا، معاونين و مشاورين رئيس جمهوري و معاونين وزرا مورد سنجش قرار گرفت. نهاد فراگير نماز جمعه در يک ارتباط دو طرفه و پويا براي امور کشور در نمودار نشان داده شده که البته چون اينجا ابزار نمايش اين نمودار نيست، بنابراين فقط تئوري ارائه مي شود. در اين نمودار نشان داده مي شود که امام جمعه به عنوان هسته ي اصلي نماز جمعه مي باشد و بايد در چهارچوب ستاد نماز جمعه که در قالب نهاد شوراي سياست گذاري ائمه جمعه است مي باشد و نيز ارائه آنچه مقام معظم رهبري به عنوان حاکم اسلامي ارائه مي کنند خطبه هاي خود را تنظيم مي نمايد در چهارچوب کلي محتواي خطبه ها، در خطبه ي اول: دعوت به تقوا و پرهيزکاري مي نمايد و در خطبه ي دوم به بيان مسائل روز جامعه و جهان اسلام مي پردازد. البته شخصيت و نفوذ شخص، خود امري جداگانه است که در خطبه ها عامل قابل توجهي است. و بعداً محققان ديگري اين مسأله را رسيدگي مي کنند.

اما پيشنهادها: توصيه مي شود

1- ائمه جمعه و مديران نظام با استفاده از نگرش سيستمي و انتزاعي با مسائل برخورد کنند و سيستم جامع اطلاعاتي و پژوهشي لازم را فراهم آورند.

2- امکان تماس بيشتر مردم و طرح شکايات و مسائل ايشان با ائمه جمعه بيشتر فراهم گردد.

3- طرح موضوعات در خطبه ها به صورت هدفمند و مستمر صورت گيرد، به نحوي که نتايج حاصل از خطبه ها تا رسيدن به نتيجه ي کار، زير نظر قرار گرفته و پيگيرانه دنبال شود.

4- ايجاد ارتباط و مراودات وسيع ميان ائمه جمعه و مسئولان نظام و ايجاد تفاهم و توافق، به ويژه در زمينه هاي ارزشي ميان ايشان ضروري است.

5- توجه بيشتر مديران به پيام هاي خطبه ها و پيگيري منظم براي انجام اصلاحات پيشنهادي در خطبه ها با پاسخ گويي پيگيرانه و منظم به موارد قابل پاسخ، لازم است.

6- ايجاد امکانات وسيع آموزشي براي بالا بردن سطح آگاهي ائمه جمعه در خصوص امور حکومتي و قوانين و سياست هاي داخلي و خارجي، طرح ها و برنامه ها و نيز اختيارات مديران ضرورت دارد.

7- با توجه به موارد فوق لازم است استقلال نسبي ائمه جمعه از نظام اداره ي عمومي به معني اخص، به منظور حفظ تأثير و مردمي ماندن پايگاه نماز جمعه حفظ گردد.

8- امروز مسئولان نظام بدون حمايت و مشارکت مردم قادر به حل مسائل و معضلات نيستند و هر قدر مرجع تصميم گيري و محل پديد آمدن معضل يا مسأله نزديکتر باشد، حل آن آسانتر است لذا به مديران و مسئولان توصيه مي شود که ارتباط خود را با اين جايگاه مقدس بيشتر نمايند.

9- توافق بيشتر و وجود ديدگاه مشترک بين ائمه جمعه و مسئولان به تصميم گيري هاي منطقي تر مي انجامد.

10- توسعه و گسترش اين مطالعه براي آيندگان، درباره ي نقش سخنراني هاي قبل از خطبه و تأثير خطبه ي بر روي نظام پيشنهاد مي شود.

البته براي تحقيق جامع و همه جانبه در خصوص موضوع و رسيدن به هدف، نقش نماز جمعه در اداره ي امور جامعه ي اسلامي، وجوه ديگري در الگوي نظام گراي اسلامي در پيشنهاد محقق آمده است. ضروري است که گروهي منسجم از متخصصين رشته هاي گوناگون گرد هم آيند و با استفاده از امکانات لازم جنبه هاي بسيار نامکشوف اين نهاد فراگير را بررسي کنند، زيرا اين تحقيق شايد تنها توانسته باشد به گوشه هايي از اين تأثير پرتوي افکنده باشد. براي اين که به صورت عمومي تر مصاديق اين داده ها روشن بشوند، مثال هايي را خدمتتان عرض مي کنم: مثلاً در شهريور ماه 1373 از طرف ائمه جمعه ي سراسر کشور و از جمله امام جمعه موقت تهران حضرت حجةالاسلام آقاي هاشمي رفسنجاني موضوع تورم و گران فروشي در خطبه هاي نماز جمعه مطرح مي شود

و سپس رؤساي قوه قضائيه و مجلس شوراي اسلامي از سخنان اين ائمه جمعه اعلام حمايت نموده و در مرحله فرايند است که دولت اقدام به تشکيل ستاد تعزيرات حکومتي مي نمايد و بازخور آن اين است که باعث جلوگيري از افزايش بي رويه قيمت ها مي گردد. يا در سال 73 حضرت آيت الله اميني امام جمعه موقت قم به دنبال آزاد شدن تردد وسائط نقليه سنگين در اتوبان قم- تهران که به چندين فقره تصادف دلخراش مي انجامد، به وزارت راه و ترابري اعتراض مي کنند، سپس وزير راه و ترابري با آمدن به قم و پيگيري مسأله، مجدداً دستور ممانعت از ورود کاميون ها و وسائط نقليه سنگين به اتوبان را صادر مي کنند. و اما در بعد اقتصادي و سياسي باز يک مصداق خدمتتان عرض مي کنم. در سال 73 صاحبان دو کارخانه ريسندگي نختاب و آذر اصفهان که حقوق کارگرانش را براي مدت شش ماه پرداخت نکرده بودند، پس از اخذ وام از بانک به منظور خريد مواد اوليه از کشور خارج مي شوند که کارگرها تا شش ماه تحمل مي کنند، سپس در منزل امام جمعه تجمع مي نمايند. استانداري جلسات متعددي تشکيل مي دهد و سپس به اين مي انجامد که موضوع بايد در خطبه هاي نماز جمعه ي اصفهان مطرح شود. پس از طرح موضوع در خطبه هاي نماز جمعه، وزير صنايع سنگين و وزير کار به همراه رئيس کل بانک مرکزي به اصفهان مي آيند و موضوع را حل مي کنند. تأثير خطبه ها در جمع آوري آنتن هاي ماهواره نيز يکي ديگر از مصاديق است که پس از طرح موضوع از طرف حضرت آيت الله جنتي و ديگر ائمه جمعه، بررسي هايي صورت مي گيرد و وزارت کشور موظف به تهيه آئين نامه مي گردد و سپس به نيروهاي انتظامي هم اعلام مي شود که نسبت به جمع آوري آنتن هاي ماهواره اقدام نمايند.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :