■ حاج اسماعیل دولابی
اسرار وضو چيست
اسرار وضو اين است با شستن صورت که مربوط به خداست وجه را از توجه به غير خدا شستن، با شستن دست راست به اصحاب يمين رسيدگي کردن، با شستن دست چپ خواستههاي دنيوي اصحاب شمال را براي اين که مزاحم ما نشوند سير کردن. با مسح سر به فرشتگان و با مسح پاي راست به حيوانات حلال گوشت و گياهان و مواد معدني قابل خوردن و با مسح پاي چپ به حيوانات حرام گوشت و گياهان و مواد طبيعي سمي رسيدگي کردن.
چگونه وضو بگيريم
در وقت وضو چنان وضو بگير که گويا او در حال وضو دادن توست. در حال شستن صورت، وجه خود را از غير او بشوي و کدورات توجه به عالم کثرت و نگاه به گناهان و عيوب را از آن پاک کن، تا مناسب رو کردن و نظر نمودن به او شوي. در حال شستن دست راست تمام دست راستيها و مومنين را شستشو بده و در حال شستن دست چپ نظري هم به اهل دنيا و اشقياء و ظالمين بکن و آنها را نيز شستشو بده تا وضعيت دنيويشان خوب شود و مزاحم مؤمنين نشوند. با مسح سر ملائکه و اهل آسمان را مورد لطف قرار بده و با مسح پاها و حوائج حيوانات و موجودات زميني را برآورده ساز. هر قدر سعي کني که وضوي تو خوب و با توجه باشد نماز تو هم با توجه خواهد شد. براي حضور قلب داشتن در نماز بايد در وضو گرفتن دقت کرد.
اگر بخواهيم در نماز خيالات نداشته باشيم چه کنيم
اگر بخواهيم در نماز خيالات نداشته باشيم و مقبول باشد بايد در وضو گرفتن دقت کنيم.
چرا مقداري از آب صورت خود را در هنگام وضو گرفتن بخوريم
هنگام وضو گرفتن وقتي صورتت را ميشويي مقداري از آبي که از روي صورتت پايين ميآيد را به دهان فرو ببر و بخور. اين آب، درونت را پاک ميکند و فطرتت را شفاف مينمايد.
چگونه نماز بخوانيم
سعي کن نماز که ميخواني دهانت از محبت پر باشد و با هر جملهاي که ميخواني، مثل کسي که آب در دهان دارد آن را قورت بدهي.
فلسفه چهار تکبير و هفت تکبير در نماز چيست
مستحب است در آغاز نماز ابتدا سه تکبير گفته شود و چهارمين تکبير را شخص به قصد تکبيرة الاحرام بگويد. نمازگزار با هر تکبير يکي از نفسهايش را کنار مياندازد و با توجه به چهار نفس انسان بعد از تکبير چهارم از او چيزي باقي نميماند.
و اين خود خداست که از آن پس نماز را ميخواند. و خود او است که در نماز حامد و مسبح خود است و هم او است که در نماز، خود را تعظيم و تکبير و تهليل مينمايد.
همين طور مستحب است ابتداي نماز شش تکبير گفته شده و تکبير هفتم به قصد تکبيرة الاحرام ادا شود. اگر نمازگزار چنين کند با اين هفت تکبير از هفت پرده دل يا هفت طبقه آسمان عبور کرده و به جايي ميرسد که جز خدا احدي نيست.
سجدههاي نماز را چگونه ميبينيد
در نماز سجده اول موت از دنيا است، جلسه بين السجدتين برزخ است، سجده دوم موت از برزخ است، سر که برداشتي قيامت است لذا در تشهد به «لا اله الا الله» شهادت ميدهي. سجده اول شکر نعمتهاي دنياست و سجده دوم شکر نعمتهاي آخرت مثل پيامبر و امامان است.
چه عملي بعد از نماز پيشنهاد ميفرماييد
بعد از نمازها با خدا صبحت کن، بگو «خدايا تو غني هستي و من فقير، تو عزيز هستي و من ذليل، تو مالک هستي و من مملوک و...» با خدا که صحبت کني نطقت باز ميشود و با خلق هم خوب صحبت خواهي کرد.
اگر ديدي نماز و عبادتت سيرت نميکند بعد از هر نماز بگو: «اللهم اهدني من عندک و افض علي من فضلک و انشر علي من رحمتک و انزل علي من برکاتک» خداوندا مرا از جانب خويش هدايت فرما و از فضل خويش بر من افاضه نما و از رحمت خود بر من بگستران و از برکات خويش بر من نازل فرما.
لزوم حضور قلب در نماز
در اين قسمت با استفاده از آيات و احاديث اثبات ميکنيم که در همه عبادتها بخصوص نماز که ستون دين است و در رأس همه عبادتها قرار گرفته حضور قلب لازم است. خداي تبارک و تعالي درباره مومنان ميفرمايد: «آنان کساني هستند که در نمازهايشان خشوع کنندگانند».
و نيز ميفرمايد: «واي بر نمازگزاران آنان که از نماز خود غافلند».
خداي متعال در اين آيه نماز گزاراني را که در نمازهاي خود حضور قلب ندارند و دچار غفلت ميشوند نکوهش ميکند نه کساني را که به کلي نماز را ترک ميکنند. آن گاه خداي تبارک و تعالي در ستايش مومنان ميفرمايد: «آنان که صدقه ميدهند آنچه را که ميدهند در حالي که دلهايشان ترسان است».
خداوند متعال ستايشگر کساني است که در حين انجام عبادت داراي خوف و خشيت هستند و آن مستلزم حضور قلب در حد اعلي است.
رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و اله ميفرمايد:
«نماز ميزان و الگو است هر کس شرايط و آداب آن را به طور شايسته رعايت کند، پاداش کامل دريافت ميکند».
و نيز در همين رابطه ميفرمايد:
«خداي را پرستش کن آن سان که گويي او را ميبيني اگر تو او را نميبيني بيترديد او تو را ميبيند».
و درباره فضيلت تمام و کمال نماز ميفرمايد:
«دو تن از امت من به نماز بر ميخيزند و رکوع و سجود را يکنواخت انجام ميدهند ولي ميان اين دو نماز از آسمان تا زمين فاصله است».
و در همين رابطه ميفرمايد:
«کسي که در نماز صورتش را به اين طرف و آن طرف ميچرخاند آيا نميترسد که خداوند صورتش را به شکل الاغ بگرداند».
و نيز ميفرمايد:
«هر کس دو رکعت نماز بگزارد که در آن چيزي از امور دنيا را از قلب خود خطور ندهد خداوند او را ميآمرزد».
«کسي که در يک نماز واجب قلب خود را از افکار پراکنده باز دارد و رکوع و سجود و خشوع آن را به طور کامل انجام دهد آنگاه خداي تبارک و تعالي را تقديس و تمجيد و ستايش کند و تا هنگام فرا رسيدن نماز ديگر کار بيهوده انجام ندهد خداوند براي او پاداش حج و عمره مينويسد و او را از اهل عليين قرار ميدهد».
«نمازي هست که نصف آن پذيرفته ميشود و يا يک سوم آن يا يک چهارم آن و يا يک پنجم آن پذيرفته ميگردد و بالاخره نمازي هست که يک دهم آن پذيرفته ميشود و برخي از اقسام نماز چون جامه کهنه درهم پيچيده شده به صورت نمازگزار زده ميشود به درستي که از نماز سودي به تو نميرسد جز به مقداري که توجه قلبي و اقبال دروني داشته باشي».
امام باقر عليهالسلام از رسول گرامي صلي الله عليه و اله نقل ميکند که فرمود:
«چون بنده مومني به نماز برخيزد خداوند متعال تا پايان نمازش با نظر رحمت به سوي او نگاه ميکند و رحمت الهي بر او سايه ميافکند و از بالاي سرش تا افق آسمان و فرشتگان در اطراف او تا افق آسمان گرد ميآيند. خداوند فرشتهاي را براي او موکل ميسازد که بالاي سرش ايستاده به او بگويد، اي نمازگزار! اگر بداني که چه کسي به تو مينگرد و با چه کسي سخن ميگويي هرگز از جايت تکان نميخوري.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد:
ترس و اميد در دل کسي جمع نميشود جز اين که بهشت بر او واجب ميگردد چون مشغول نماز شدي با تمام قلب متوجه خداي متعال باش هيچ بنده مومني نيست که در نماز و دعايش به خداي تبارک و تعالي روي کند جز اين که خداوند دلهاي مومنان را به سوي او باز ميگرداند و او را با محبت آنها تاييد ميکند تا وارد بهشت گرداند.
ابوحمزه ثمالي ميگويد:
امام زينالعابدين عليهالسلام را ديدم که مشغول نماز است عبا از دوش مبارکشان افتاد آن را درست نکرد تا از نماز فارغ شد علت را از آن حضرت پرسيدم فرمود: واي بر تو آيا ميداني که در حضور چه کسي ايستاده بودم؟! نماز بندهاي پذيرفته نميشود جز به مقدار اقبال و توجه قلبي او. گفتم جانم به فداي تو در اين صورت ما هلاک شدهايم. فرمود: خير خداوند نماز را به وسيله نافلهها تکميل ميگرداند.
فضيل بن يسار از امام باقر و امام صادق عليهمالسلام نقل ميکند که فرمودند:
بهره تو از نماز فقط به مقداري است که در آن اقبال و توجه داشته باشي اگر نمازگزار همه نماز را با خيالات بگذراند يا از آداب آن غفلت ورزد چنين نمازي در هم پيچيده شده به صورت صاحبش زده ميشود.
زراره از امام باقر عليهالسلام نقل ميکند که فرمود:
هنگامي که براي نماز برخاستي بر تو باد به توجه و حضور قلب، زيرا که نصيب تو از نماز فقط به مقدار اقبال قلبي توست. هرگز در نماز با دستت و سر و صورتت بازي نکن در دل خود حرف مزن و خميازه مکش.
حلبي از امام صادق عليهالسلام روايت ميکند که فرمود:
چون به نماز پرداختي بر تو باد به خشوع و حضور قلب که خداي تعالي ميفرمايد: «آنان که در نمازهايشان خشوع کنندگانند».
و نيز از آن حضرت روايت است که فرمود:
«امام زينالعابدين عليهالسلام هنگامي که براي نماز بر ميخاست رنگ شريفش دگرگون ميشد، چون به سجده ميرفت سرش را بلند نميکرد مگر اين که عرق ميريخت» و نيز ميفرمود:
«هنگامي که آن حضرت به نماز ميايستاد همانند ساقه درختي بود که هيچ حرکتي نداشت جز به مقداري که باد حرکت دهد».
امام باقر عليهالسلام ميفرمايد:
نخستين چيزي که (در قيامت) از بنده محاسبه ميشود، نماز است. اگر نماز پذيرفته شود، ديگر عبادتها نيز پذيرفته ميشود. اگر نماز در وقت خود به آسمان بالا رود به سوي صاحبش بر ميگردد در حالي که سفيد و نوراني است و ميگويد: تو (آداب) مرا رعايت کردي خداوند تو را مراعات کند. و اگر در غير وقت خود و بدون آداب و شرايط بالا رود به سوي صاحبش بر ميگردد در حالي که تيره و تار است و ميگويد: تو مرا تباه ساختي، خداوند تو را تباه سازد.
عيص بن قاسم از امام صادق عليهالسلام روايت ميکند که فرمود:
به خدا سوگند بر فردي پنجاه سال ميگذرد که خداوند يک نماز او را قبول نميکند آيا چه مصيبتي بالاتر از اين؟ به خدا سوگند شما در ميان همسايگان و آشنايان خود افرادي را ميشناسيد که اگر براي شما نماز بخوانند از آنها نميپذيريد. زيرا آنها نماز را سبک ميشمارند. خداي تبارک و تعالي جز عمل نيکو را نميپذيرد، پس چگونه ممکن است چيز بيارزش را بپذيرد؟
از امام رضا عليهالسلام روايت شده که اميرمومنان عليهالسلام فرمود:
خوشا به حال کسي که پرستش و نيايش خود را براي خدا خالص گرداند و قلبش را به وسيله آنچه ديدگانش ميبيند، مشغول نکند و ياد خدا را به وسيله آنچه گوشهايش ميشنود از ياد نبرد و دلش به خاطر آنچه به ديگران عطا شده اندوهگين نشود.
سفيان بن عيينه از امام صادق عليهالسلام روايت ميکند تا شما بياموزيد که عمل نيکو چيست؟
منظور از عمل نيکو بسياري حجم عمل نيست بلکه عمل درستتر منظور است و درستي آن با خوف و خشيت از خدا و نيت درست و اعمال نيکو است. سپس فرمود:
استمرار و به پايان رسانيدن يک عمل که با خلوص انجام شود از خود آن سختتر است زيرا عمل خالص عملي است که از غير خداي تبارک و تعالي انتظار سپاس و ستايش نداشته باشي. و نيت از خود عمل برتر است و نيت جزيي از عمل است. آن گاه حضرت اين آيه را تلاوت فرمود: «بگو هر کسي طبق شيوه خود عمل ميکند» و سپس فرمود: «منظور از شاکله (شيوه) همان نيت است».
ابان بن تغلب ميگويد: در مزدلفه (شب عيد قربان در مشعر الحرام) پشت سر امام صادق عليهالسلام نماز ميخواندم چون از نماز بپرداخت به من فرمود:
«اي ابان! کسي که نمازهاي پنجگانه را با حدود و آدابش بپا دارد و بر اوقاتش محافظت نمايد خدا را در روز قيامت ملاقات ميکند در حالي که پيماني نزد خدا دارد که او را وارد بهشت سازد ولي اگر حدود و شرايط آن را رعايت نکند و بر اوقات آن مواظبت ننمايد، خدا را ملاقات ميکند در حالي که پيماني پيش او ندارد، اگر بخواهد او را وارد دوزخ ميسازد و اگر بخواهد او را ميآمرزد.
حضرت صادق عليهالسلام به عبدالله (بن ابييعفور) فرمودند:
اي عبدالله وقتي که مشغول نماز ميشوي مثل کسي که وداع کند با نماز و ترس آن دارد که ديگر به آن نرسد، نماز بخوان. پس از آن چشمت را بدوز به موضع سجودت. تو اگر بداني کسي در راست و چپت هست، نمازت را نيکو بجا ميآوري. بدان که تو پيش کسي ايستادي که او تو را ميبيند و تو او را نميبيني.
حضرت صادق عليهالسلام فرمودند:
همانا من دوست ميدارم از شماها مرد مومني را که وقتي در نماز واجبي ايستاد توجه قلبش به سوي خداي تعالي باشد و مشغول نکند قلبش را به کار دنيا. نيست بندهاي که در نمازش توجه کند به سوي خدا با قلبش، مگر آن که توجه کند خداوند به سوي او و قلوب مومنان را براي محبت کردن به او نرم کند.
از حضرت صادق عليهالسلام مروي است که فرمود:
وقتي احرام بستي در نماز اقبال کن بر آن، زيرا که وقتي اقبال نمودي خداوند به تو اقبال فرمايد و اگر اعراض نمايي خداوند از تو اعراض کند. پس گاهي بالا نميرود از نماز مگر ثلث يا ربع يا سدس آن. به آن قدر که نمازگزار اقبال به نماز نموده و خداوند عطا نميفرمايد به غافل چيزي را. [1] .
از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت است که به ابوذر فرمودند:
دو رکعت متوسط با فکر، بهتر است از (به نماز) ايستادن يک شب در صورتي که قلب غافل باشد. [2] .
پيامبر اکرم صلي الله عليه و اله فرمود:
نمازي که قلب نمازگزار با بدنش حضور نداشته باشد مورد نظر و توجه خداوند نيست.
و نيز فرمود: (مورد قبول) نيست مگر با حضور قلب.
حضرت سجاد عليهالسلام فرمود:
نماز بنده قبول نميشود مگر به اندازهاي که حضور قلب داشته باشد.
امام صادق عليهالسلام فرمود:
به خدا سوگند بر فردي پنجاه سال ميگذرد و خداوند يک نماز او را قبول نميکند آيا چه مصيبتي بالاتر از اين است؟
از رسول اکرم صلي الله عليه و اله روايت شده که فرمود:
هنگامي که بنده مشغول نماز ميشود، شيطان ميآيد و به او ميگويد: به ياد آور فلان چيز را، ياد آور فلان را، تا اينکه انسان متوجه نشود که چند رکعت خوانده است.
[1] مستدرک الوسائل، کتاب الصلوة، ابواب افعال الصلوة، باب 3، حديث 7.
[2] بحارالانوار، ج 74، ص 82.