بسم الله الرحمن الرحیم

منبع: سطري از آسمان

تهیه کننده: مرکز تخصصی نماز

نقش نماز در اصلاحات اجتماعي، فرهنگي و سياسي

اکرم سرويي اصفهاني

در آيين اسلام بر انجام نماز تأکيد و سفارش فراواني شده است: نماز يوميه (صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشا)، نماز عيد فطر، نماز عيد قربان، نماز وحشت، نماز جماعت، نماز جمعه، نماز اول و آخر ماه، نماز نيمه ماه، نماز آيات، نماز شکر، نماز شب و... که هر کدام وقت، زمان، شرايط و فلسفه خاص خودش را دارد.

چرا نماز با همه لحظه هاي زندگي انسان عجين شده است؟ اگر فراز و نشيب زندگي همه ما از دريچه نماز سمت و سو مي يابد، از نماز اعتبار مي يابد، با عمل به نماز رضايت خالق جلب مي شود، با نماز بدن و باطن انسان مهياي تحمل مشکلات مي شود، با نماز حرکات و سکنات انسان معنا مي يابد، با نماز آخرت انسان به خير مي شود و به بهشت مي رسد. پس چرا نماز «الصلاة عمودالدين» نباشد.

خانم اکرم سرويي اصفهاني موضوع نوشته اش را «نقش نماز در اصلاحات اجتماعي، فرهنگي و سياسي» انتخاب کرده و به طور مستقيم آثار نماز را در زندگي اجتماعي بررسي کرده است.

نمونه هايي از نوشته ايشان را مي خوانيم:

نقش فرهنگي نماز جمعه

در ميان رسانه هاي ارتباطي فرهنگي - اسلامي، نماز جمعه با ماهيّت سياسي مذهبي خود پس از پيروزي انقلاب اسلامي شبکه ارتباطي وسيعي را براي انتشار و انتقال پيام و انديشه ها فراهم آورده و با بهره گيري از امکانات ارتباطي، سيستم هاي صوتي، مطبوعات، صدا و سيما حامل انتقال انديشه ها، پيام ها و افکار مسئولان در مراحل مختلف انقلاب در ابعاد سياسي و فرهنگي جامعه بوده و انقلاب اسلامي را در مسير ولايت فقيه رهبري مي کند. همان طوري که مقام معظم رهبري هم روي اين بُعد خيلي تأکيد دارند، نماز جمعه به عنوان يک پايگاه فرهنگي مي تواند در جهت از بين بردن ضد ارزش ها گام اصلي و اساسي بردارد.

امروزه نماز جمعه و خطبه هاي آن به طور مستقيم در مورد حوادث و اتفاقات جهاني موضع گيري مي کند و اين از درايت، هوشمندي و فکر حکيمانه امام امت بود که از همان اوائل انقلاب بر نقش نماز جمعه و برپايي آن تأکيد داشتند. مصلاي نماز جمعه بايد مظهر بينش و فرهنگ انقلاب اسلامي مردم و نقطه اي براي ارائه پيام ها و نظرات نظام جمهوري اسلامي ايران باشد. به عبارت ديگر يکي از عواملي که موجب شد اسلام در ميان مردم باديه نشين عربستان موجب تحول گردد، اين بود که برخلاف مکاتب ديگر تنها عامل وعظ و نصيحت نبود، بلکه تأکيد بر عدالت اجتماعي داشته و دارد.

از آن جايي که رفتارهاي انسان در زمينه هاي مختلف اجتماعي و سياسي، باورها، اعتقادات، آرا و ارزش ها و آداب و رسوم و دين و اصول آن سرچشمه مي گيرد. نماز جمعه مي تواند اساس رفتار و اخلاق انسان ها باشد و جمهوري اسلامي ايران به عنوان پرچم دار نظام الهي نماز جمعه را به عنوان يک الگوي رفتاري در حل اختلافات و مشکلات مسلمانان ارائه دهد و اين چنين است که اهميت و ارزش امام جمعه در حلّ مشکلات مردم و جامعه مشخص مي شود. امام جمعه بايد مسائل اجتماعي و فرهنگي جامعه را بشکافد و توضيح دهد؛ مسؤولان فرهنگي در مراسم نماز جمعه، بهتر مي توانند واقعيت را بازگو کنند و از نظرات همه مردم کمک بگيرند. امام جمعه بايد مسائل روز را تشريح کند. هم چنين در مورد مسائل جوانان، شبيخون فرهنگي و معضلات مبتلا به مردم سخن بگويد و ارائه طريق دهد. از اين رو، هيچ تريبوني بهتر از نماز جمعه وجود ندارد، پس بايد از آن به بهترين نحو استفاده کرد. آن چه بايد در خطبه هاي نماز جمعه عنوان شود، مسائل روز جامعه و کشور و مسائل مبتلابه اقشار آسيب پذير جامعه است. در وهله اول ائمه جمعه بايد مسائل شرعي را براي عموم مردم، به خصوص جوانان تشريح کنند و مسائل و مشکلات و گرفتاري هاي مردم را از اين تريبون عمومي بيان کنند. پيام مردم نيز از همين تريبون به گوش مسئولان مي رسد تا مسئولان حکومتي براي حل مشکلات معيشتي مردم چاره انديشي کنند و عدالت اجتماعي که يکي از برکات نماز جمعه است، محقق شود.

نماز عيد فطر

مسلمانان در هر شهر علاوه بر نمازهاي جماعت و جمعه، دو روز ديگر سال، براي نماز اجتماع مي کنند و در پرتو توحيد، وحدت و اتحاد خويش را محکم تر مي سازند. اين نمازها در دو مقطع حساس زماني يعني روز عيد فطر (پايان ماه مبارک رمضان) و عيد قربان (هنگام حج و قرباني) انجام مي گيرد و همانند نماز جمعه دو خطبه دارد اما پس از انجام نماز ايراد مي شود که امام جمعه در آن دو خطبه پس از حمد و سوره و بعد از صلوات بر پيغمبر اکرم صلي الله عليه وآله وسلم مسائل سياسي، اجتماعي و اقتصادي کشور و منطقه را مطرح و راه حل آن ها را ارائه مي کند. ماه مبارک رمضان به مراسم عيد فطر ختم مي شود تا اين فريضه فردي را با يک حرکت اجتماعي تکميل کند.

مسلمانان در عيد فطر موفقيت خود را در روزه داشتن ماه رمضان جشن مي گيرند. نماز عيد فطر هم عبادتي دسته جمعي است و هم نمونه اي از همبستگي سياسي و اجتماعي و هم نشان دهنده شکوه و اقتدار اسلام است. به همين جهت برپايي نماز عيد فطر در درجه اول از وظايف حکومت اسلامي است. و اگر حکومت اسلامي مستقر نباشد مسلمانان خود مي توانند اين آيين را بر پا دارند.[1] از اين رو دشمنان اسلام به اين نکته توجه کرده اند و هشدار داده اند تا زماني که مسلمانان با يک زبان به سوي يک قبله با صفوف فشرده و گرد خانه کعبه طواف مي کنند و يا نماز مي خوانند، هرگز نمي توانيم بر آن ها غلبه کنيم.[2] به همين دليل نماز نشان شوکت و قدرت امت اسلامي است. هدف از نماز عيدفطر: 1. اجتماع و گردهمايي 2. پرداخت زکات و رسيدگي به فقرا. 3. رغبت و گرايش به خدا 4. تضرع به درگاه پروردگار است. همه اين موارد ناظر به بُعد معنوي و عرفاني اين نماز و مراسم عبادي است؛ زيرا از يک سو اثر عميق معنوي در نمازگزاران دارد و به رشد معنوي آنان کمک مي کند و هم به آثار اجتماعي و فوايدي که به مردم مي رسد توجه دارد. مردم با پرداخت زکات فطره در روز عيد فطر به مستمندان و بينوايان ياري مي رسانند. به اين سبب، عيد فطر را عيد فقرا هم مي گويند. از آثار تربيتي و سازنده نماز عيد فطر اين است که در آن اجتماع انسان به ياد خدا و قيامت و نيازمندي خويش به رحمت الهي مي افتد و صحنه قيامت را در نظرها مجسم مي کند. در روايت است که علي عليه السلام روز عيد فطر در خطبه اي که مي خواند، خطاب به مردم فرمود: اي مردم! در اين روز نيکان پاداش مي گيرند؛ در اين روز بدکاران زيان مي بينند. اين روز شبيه به قيامت است؛ با بيرون آمدنتان از خانه ها و حرکت به سمت مصلّي، بيرون آمدنتان از قبرها را به ياد آوريد.[3] با توقف خود در مصلي و انتظار نماز توقف در حضور خدا و قيامت را به خاطر آوريد. و با بازگشت خود به خانه ها بازگشتتان را به خانه هاي خود در بهشت يا جهنم به ياد آوريد. به راستي که از وحدت و يکپارچگي مسلمانان در نماز عيد فطر است که انسان را به ياد خدا و قيامت مي افتد. هراس ليو نويسنده و دانشمند انگليسي چنين مي نويسد: چيزي که مرا به اعجاب و شگفتي واداشت مشاهده کامل ترين درجه مساوات و وحدت و هماهنگي بين مسلمانان بود و آن هنگامي بود که در روز عيد فطر در مسجد «وولنگ» در لندن حضور يافته و اين امر در من اثر عجيب و بي سابقه اي بخشيد در اين مکان افراد از طبقات گوناگون گرد هم آمده و با تمام اختلافي که از لحاظ رتبه و مقام دارند به يک وضع و در يک رديف قرار گرفته و چنان اختلاط و امتزاج يافته اند که گويي همه با يکديگر برابرند؛ در اين جا بسياري از رجال و بزرگان را مي بينيد که از بلاد مختلف گرد هم جمع شده و با خلوص نيت و عطوفت و صميميت در کنار يکديگر قرار گرفته و تمرين وحدت و توحيد و يکتاپرستي مي کنند و مراسم پر شکوه نماز عيد فطر را انجام مي دهند.[4] .

[1] نماز از ديدگاه قرآن و عترت.

[2] سرود يکتاپرستي، ص 132.

[3] پرتويي از اسرار نماز، صص 238 -236.

[4] نماز از ديدگاه دانشمندان و متفکران، ص 68.

حج (نماز عيد قربان)

هر سال يک بار اجتماعي بزرگ براي به جا آوردن آيين حج و رسيدگي به اوضاع تمام کشورهاي اسلامي در مکه تشکيل مي شود و مسلمانان که از همه بلاد اسلامي گرد هم آمده اند و به لحاظ استطاعت مالي زيارت خانه خدا (کعبه) بر آن ها واجب شده است از اين آيين حنيف دست دوستي و برادري با هم مي دهند.

حج در حقيقت يک مجلس عالي است و در اين اجتماعات مقصدهاي عالي وجود دارد که مردم از مشکلات ممالک مسلمان مطلع بشوند. حج سفري است خدايي و به سوي خدا يعني علاوه بر سفر مکاني به مکان ديگر سفري است به سوي خدا يعني کمال لايتناهي و آزاد از قيود مادي؛ پس از طي مسافتي هنگام رسيدن به ميقات لباس هاي زيباي دوخته را از خود دور مي کنند و با غسل و شست و شو، تن از آلودگي ها مي شويند و با گفتن لبيک اللهم لبيک اجابت دعوت خدا مي کنند يعني که به فرمانم، به فرمانم، همانا ستايش مخصوص توست؛ نه با «بلعم باعور»؛ هرگز در اين ها شريکي براي تو نيست و باز مگر نه اين است که نمازگزاران هم در طليعه نماز همين شعار توحيدي و ضد تثليثي را با توضيحات بيش تر زمزمه مي کنند.[1] .

حاجيان با پوشيدن لباس احرام صحنه روز قيامت و کفن پوشيدن خود را ياد مي کنند که آن روز بازگشت کامل از جهان پست مادّي به سوي خداست. از طرفي حج يک اجتماع بزرگ از مسلمانان با نژادهاي مختلف جهان است که برادران اسلامي ناشناخته را با انس و الفت گرد هم جمع مي آورد و متحد مي گرداند. هنر اسلام اين است که حرکت صعودي به طرف خدا و حرکت افقي به طرف خلق را جمع مي کند. و اين جمع مسلمان را به دور کلمه الله - خداي منزه از همه عيوب - جمع کرده و از حال هم ديگر پرسش و از وضع سياسي و اجتماعي و اقتصادي و ديگر جهات مطلع مي شوند و در صدد چاره برمي آيند و توطئه هاي استعمارگران را نقش بر آب مي کنند.

[1] ر.ک. نماز تسليم انساني عصيانگر.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :